|
2005
|
|
|
4.3 Giza
|
hizkuntzaren
estudio" entziklopedikoa" 72
|
|
|
Errepikatu dezagun hau laburki:
|
hizkuntzaren
estudio propio bat egitea (hau da, hizkuntzarena orokorrean eta baita lurreko mintzaira partikular guztiena ere), zein beste guztietatik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den; eta estudio hau, orain arte honela kontsideratu ez bada ere, bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, bait...
|
|
|
Zeregin honetan, baina, historia unibertsala era askotara landu behar da eta, batez ere, leinu singular ezberdinen deskribapen zehatz, zabal eta fidagarrien bitartez, zeinetatik egun apenas zerbait dagoen. Hain zuzen nazioen ezberdintasuna era zehatzen eta garbienean euren hizkuntzetan adierazten delako, horrelako deskribapenetan,
|
hizkuntzaren
estudioak halabeharrez bilatu behar du ohituren estudioarekiko eta historiaren estudioarekiko lotura. Azken aldi honetan, onartu beharra dago, egin izan da hainbat ekarpen estimagarri honi buruz, baina estudio linguistiko historiko batua, oraindik, ez da perfekzioaren maila egokira iritsi, eta guk geuk ere ez ditugu artean ikerketa eremu horren atal bakar bat ere errazago aztertzen lagunduko liguketen ideia orokorrak lortu.
|
|
|
Horrela, bada, bi aldetatik da euskal hizkuntza arras interesgarria: bai
|
hizkuntzaren
estudio orokorraren perspektibatik, bai eta Europako historiaurrearen perspektibatik. Ikerketa honekin erabat lotuta daude zenbait galdera:
|
|
|
Honi buruzko bere gogoetak hiru puntu hauetan azalduko ditugu: 4.1 Giza-formazioa eta hizkuntza; 4.2 Hezkuntza eta hizkuntzen ikas irakaskuntza; eta 4.3 Giza
|
hizkuntzaren
estudio" entziklopedikoa".
|
|
|
4.3 Giza
|
hizkuntzaren
estudio" entziklopedikoa"
|
|
|
Humboldtek"
|
hizkuntzaren
estudio entziklopediko" hori dela eta eskaintzen digun erreflexio garrantzitsuenetakoak —bere betiko antropologiarekin gertatzen zen bezalaxe— hark jarraitu lukeen" metodologia konparatiboarekin" du zerikusia. Esan beharra dago, ezer baino lehen, antzeko zerbait esan zuela jada G. W.
|
|
|
Azken finean, hizkuntzek" eskaintzen digutena giza-natura osoa, garbia eta hutsa da" 167 Honekin lotuta gogoratzekoa da, beste behin, Humboldtek arreta berezia eskaintzen diela garapen literario handirik izan ez duten euskara bezalako hainbat hizkuntzari, ze, bere aburuz, bat bera ere ez da alferrikakoa eta guztiak dira bildu eta ikertu beharrekoak168 Jarrera honetatik abiatuta ulertu behar dugu bere" entziklopedia" linguistikoaren helburu nagusia, hain zuzen, berak honako hitzekin deskribatzen duena: "
|
hizkuntzaren
estudio propio bat egitea[...] zein beste guztiengandik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den", eta berau bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, baita hizkuntza partikularren jabekuntza erraztu ahal izateko ere.169
|
|
|
Azken honekin lotu beharrekoa da, hain zuzen, gure autoreak bere giza
|
hizkuntzaren
estudio entziklopedikorako aurreikusten duen" garrantzi altueneko helburu osagarri bat" 170, alegia, hizkuntz estudioaren erraztearekin zerikusia duen helburua. Aurreko orrialdeetan, baina, aipatu ditugu jada aztergai honekin erlazionatutako aspektu batzuk, espresuki eta batez ere, hizkuntzen ikas irakas prozesuak gizakiaren hezkuntzarako duen zerikusia kontsideratzerakoan.
|
|
|
Landu berri dugun" Fragmente der Monographie uber die Basken"() testuak, azken finean," giza
|
hizkuntzaren
estudio entziklopediko" baten beharra aldarrikatzen du, zeinek aldi berean hizkuntzaren dimentsio historikoa eta gizatiarra kontuan hartuko dituen. Honen lehen ondorioa, ikusi bezala, hizkuntzaren estudioa" hizkuntzen estudio" bezala kontsideratzearen eskutik datorkigu eta, zehazki," metodologia konparatiboa" erabiltzen duen estudiotik.
|
|
|
Landu berri dugun" Fragmente der Monographie uber die Basken"() testuak, azken finean," giza hizkuntzaren estudio entziklopediko" baten beharra aldarrikatzen du, zeinek aldi berean hizkuntzaren dimentsio historikoa eta gizatiarra kontuan hartuko dituen. Honen lehen ondorioa, ikusi bezala,
|
hizkuntzaren
estudioa" hizkuntzen estudio" bezala kontsideratzearen eskutik datorkigu eta, zehazki," metodologia konparatiboa" erabiltzen duen estudiotik. Hizkuntzen ikerketa sakon eta zabal honen" helburu nagusia", jarraian azaldu bezala, hizkuntzaren beraren dimentsio antropologikoan oinarritzen da, eta, egiaz, hemendik abiatuz iristen da Humboldt modu honetako ikerketen" interes orokorraz" hitz egitera.
|
|
|
Honetaz aparte esan beharra dago, bukaeran adierazi bezala, hizkuntzen estudio entziklopedikoak baduela ere" bigarren mailako helburu" praktiko bat, honek hizkuntza ezberdinen ikas irakaskuntzari oinarri eta erreferentzi puntu bat eskaintzen dion heinean. Orokorrean esan dezakegu, beraz, autore honek interes handia duela
|
hizkuntzaren
estudioa beronen aniztasunetik bideratzeko, ze, bere ustetan, hau ezinbestekoa da gizakia bere izate pertsonalean gehiago ezagutzeko eta bere garapen prozesuan hobeto ulertzeko.
|
|
|
Hirugarren atala," Bildung", hizkuntza eta hizkuntzak: gizabanakoen humanizazioa, formazioa edo heziketa(" Bildung"), aipatutako gizakiaren berezko linguistizitatea dela eta, ezinbestean planteatu behar da
|
hizkuntzaren
estudioaren eta hizkuntzen ikerketen ildotik. Zentzu honetan hitz egiten du berak" hizkuntzaren izaera formatiboaz", ze, egiaz, honi esker bakarrik eduki ahal dezake gizakiak bere garapen pertsonalerako behar dituen situazioen eta esperientzien aniztasuna.
|
|
|
Bere saiakera linguistiko guztiek, beti ere, ezaugarri garbi eta komun bat dute:
|
hizkuntzaren
estudio teoriko filosofikoaren eta hizkuntzen ikerketa praktiko enpirikoen arteko elkarlana bilatzen eta aldarrikatzen dute beti. Azpimarratu beharrekoa da, azken finean, berak zintzo izaten jarraitzen duela bere betiko printzipio humanistikoekin, hori bai, lehen" antropologia konparatua" deitzen zuena, aurrerantzean" hizkuntz teoria konparatu" bezala zehaztu eta garatu nahi izango du.
|
|
|
Orokorrean zera esan dezakegu: Humboldtek, linguistikoa denaren eta gizatiarra denaren arteko sakoneko loturaz kontzientzia hartzen duen unetik, ezinbestekoa ikusten du bere ikerketa antropologikoa eraberritzea eta, zehazki, berau
|
hizkuntzaren
estudio zabal bat bezala bideratzea. Hasieran, eta bere ibilbide intelektual honen hastapenak ezagutu nahian, hizkuntzaren arazoaz nolabaiteko interesa erakusten duten bere lehenengo testuen errepasoa egin dugu.
|
|
|
aspalditik zebilen bere antropologiarentzako giltzarri moduko zerbaiten bila eta, bere pentsamenduaren nolabaiteko krisiaren emaitza bezala, giltzarri hori hizkuntzaren baitan aurkitzen du. Honela, bada, eta euskal lurretan lehen aldiz egon eta gutxira, F. A. Wolf lagunari lehenengo aldiz aitortzen dio etorkizunerako bere asmo berria, alegia, era" esklusiboago" batean"
|
hizkuntzaren
estudioaz" arduratzea eta" hizkuntzen arteko konparazio zehatz eta filosofiko bat" burutzea58 Hortik gutxira F. Schillerri idatzitako beste eskutitz batean, oraindik ere argiago ikus daiteke zer nolako esanahia irabazten duen hizkuntzak bere pentsamenduan. Karta honetan" hizkuntza" antropologikoki kontsideratzen da:
|
|
2007
|
|
|
Ortega-k hizkuntzaren teoria (linguistika) eta esate (ar) en teoria edo estilistikaren bere proiektu hau, biekin batera hizkuntza aztertzeko, Saussure-ren sinkronia eta diakroniari kontrajartzen dizkie. «Esta distinción (Saussure-rena) es utópica e insuficiente», dio labur eta garbi bezain bere buruz seguru1415 Alabaina estilistika on bat ere ez da aski
|
hizkuntzaren
estudiorako; keinua, esaterako, gestuak (begiak, arpegia, etab.) esentziala da hizkuntzan (gero ikusiko dugu zenbateraino Ortegaren ustean), eta ezin da ignoratu. Ingelesez mintzo direnek eta frantsesez edo italieraz mintzo direnek, ez dituzte gestu berdinak.
|
|
|
Hala ere garrantzizkoa da inoiz ez ahaztea, Humboldt «hizkuntzalaria» zein interes mundu polifazetikotatik ernea den, zeren interes mundu zabal horrek beti bilduko baitu haren hizkuntzalaritzarik zorrotzena ere, bereziki interes antropologiko, estetiko eta historia filosofikoek (horregatik, batzuek, hizkuntzalaritzaren fundatzailetzat baino gehiago34, etnolinguistikaren fundatzailetzat hartzen dute). Berak F. A. Wolf i idatzi dion legez (1804),
|
hizkuntzaren
estudioan «hizkuntza ibilgailu gisa erabiltzeko artea deskubritu [du], mundu guztiko gorena eta sakonena eta askotarikotasuna zeharribiltzeko». Hizkuntzen estudioa bere anaia Alexander-ek Kanariar Uharteetako lehen biztaleen aurrehistorian argi egiteko baliatu duen moduan, edo Hego Ameriketako tribu indiarrak taldeka bereizi eta sailkatzeko, hala Gilen-en hizkuntz ikerketa guztietan ere, euskarari buruzkoekin hasi eta
|
|
|
Winkelmann en arte grekoaren interpretazio berria, Humboldt-ek hizkuntzaren interpretaziora hedatu du. Eta, gainera, bitartean Kant ere egon baita,
|
hizkuntzaren
estudioak giza ezagutzaren oinarrizko baldintzen auzian orobat zeregin funtsezkoa jokatzen du, hau da, ezagutza teorikoa. Humboldt, azkeneko maila horretan, kantiar hertsia da (Herder ez bezala, esaterako), eta Kant gabe oker ulertzen da.
|
|
|
hizkuntzaren «zientzia» bere metodoaren biktima bilakatuta dagoela alegia, batetik natur zientzien ereduaren eta bestetik filosofia eta hizkuntzalaritzaren dibortzioaren pean, are hizkuntzarekiko diziplinen beren banaketa akademikoaren interes kontrarioenean (filologia, linguistika eta literatur ikerketa guztiz zein bere aldetik, esaterako). Humboldt-en asmoa, hizkuntza denak bat eta hizkuntza bera dena bat den eran (bere «organismo» edo egitamu biziarekin, baina baita bere historiarekin ere eta garapen modu guztiekin), bat izatea zen
|
hizkuntzaren
estudioa, ikerketa zientifiko estriktoa adina estetikoa461, batez ere filosofikoa. Hizkuntza, gramatika adina literatura baita, legea adina irudimena, kreazioa, ikergaia bezainbat ederraren gozamena; eta, batez ere, giza izpirituaren agerketa sentigarri oinarrizkoena da.
|
|
|
euskal herritarrekin interes antropologikotik linguistikora (I. Zabaleta Gorrotxategi) ekarri duen hein berean, hizkuntzaren ikusbide filosofiko transzendentaletik enpirikora eraman du. Handik aurrera ez da aspertuko esaten,
|
hizkuntzaren
estudioak, filosofikoa izatera iristeko, baina, abiapuntuan beti enpirikoa, Humboldt-ek historikoa esan ohi duena, izan behar duela168 Hizkuntzaren ikerketako Humboldt-en metodoa, berak formulazio politarekin dioen legez, da «die Kunst aus Faktis [alemana oraindik normalizazio bidean dabil!] Philosophie zu ziehen» (faktoetatik filosofia ateratzeko antzea) 169.
|
|
|
«Konferentzia hauetan ondorengo arazoan jarrarazi gura nuke arreta: nola esku har dezake
|
hizkuntzaren
estudioak giza naturaren ezagutzan?» Hori Humboldt-en programa da. Zer da hizkuntza, zer da pentsatzea da, zer dira gizon emakumeak.
|
|
2010
|
|
|
Aniztasuna kulturen eta giza naturaren parte dela onartuko bagenu, bada, bidea irekiko genioke giza izakiaren eta
|
hizkuntzaren
estudio ezberdin bati, zeinek —aldakuntza arau bezala hartzetik abiatuz— hizkuntza giza kondizioaren parte bezala ulertzeko helburua izango lukeen146.
|
|
|
Wundtekin puntu gorenera iristen da Herderrek eta Humboldtek hasitako alemaniar tradizioa, berarekin
|
hizkuntzaren
estudioek ordura arte ezezaguna zen preokupazio maila psikologikoa lortzen dutelarik216.
|