|
2000
|
|
|
Jatorria du horrek Frantziako Iraultzan. Orduko saio eta ahaleginak aipatu behar dira, beraz, ordukoek baldintzatzen baitituzte egungo
|
hauek
, urte luzeetan baldintzatu dituzten modu berean. Baldintzatu eta beharbada, baldintzatuko ere, kodearen aroa ez baita agortu, aurkakoa aspalditik aldarrikatu bada ere1.
|
|
|
Irauliaren erdian, Napoleonen barealdi gudatsua. Bertan, kodegin, lau legelari
|
hauek
.
|
|
|
Ezkontzak berak zedarriztatzen du seme alaba horien egoera zibila. Portalisen hitzak dira
|
hauek
:
|
|
|
" Okerreko gobernua dator, larregi arautzen denean". Liberalismorik gorrienean jarrita, ohiko izango ditu batek baino gehiagok jarraiko
|
hauek
:
|
|
|
Konstituzio nazionala eta libertate publikoa abantailatsuago baitira probintzientzat
|
hauetakoren
batzuk gozatzen dituzten pribilegioak baino, eta beharrezkoa baita horiek sakrifikatzea Inperioko zati guztien artean batasun akabatu bat egiteko, deklaratzen du ezen probintzia, printzerri, herrialde, kantonamendu, hiribildu eta biztanle komunitateen pribilegio partikular guztiak, diruzkoak nahiz beste edozein eratakoak, abolituta gelditzen direla errekurtsorik gabe, eta frantses guztien Zuzenbi...
|
|
|
Lege
|
hauek
indarrean dauden egun beretik, Erromako legeak, ordenantzak, ohitura orokor zein bereiziak, estatutuak eta araudiak indargabe geratzen dira, lege nagusi nahiz lege banandu moduan, lege hauen objektu diren gai guztietan.11
|
|
|
Lege hauek indarrean dauden egun beretik, Erromako legeak, ordenantzak, ohitura orokor zein bereiziak, estatutuak eta araudiak indargabe geratzen dira, lege nagusi nahiz lege banandu moduan, lege
|
hauen
objektu diren gai guztietan.11
|
|
|
4 Aintzat hartzekoak dira, Iraultza hasierako garaian, honako
|
hauek
: 1790 urteko uztailaren 17 eta 19ko legeak, oinordetza berdintasun osoz banatzekoa lehena, eta bigarrena, senideen mesederako atzera erosteko eskubidea ezabatu zuena; 1792 urteko azaroaren 14koa, oinordetza ordezpenak indargabetu zituena; eta 1793 urteko martxoaren 7koa, testamentu egiteko askatasuna deuseztatu zuena.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...ekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei;
|
hauek
, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...zetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai,
|
hauek
dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Usteak finkatzeko moduak, Neurathen ustez, hainbat dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren. Usteen oinarria, bada, Neurathen aburuz, metodo
|
hauei
jarraituz finkatzen da:
|
|
|
Desberdintasunen bat egonez gero, kuantitatiboa litzateke, mailazko diferentzia. Pentsamendu teorikoak ere behin behineko arauen arabera aritzen baitira, eta ez horrenbeste Descartesek uste zituen arau
|
hauen
menpe, alegia: 1) egiazkoa argi eta garbi ezagutzen dena da, 2) arazo oro gai bananduetan disekzionatu behar da —analisia—, 3) arazoak konplexutasunaren arabera ordenatu behar dira, eta 4) arazoen azterketa zehatza eta osoa egiten ahalegindu beharra dago ikerketaren baitan.
|
|
|
Batzuek, inozoki hirugarrenari hoberena irizten dioten arren —razionalismorik antimetafisikoena defendatzen dutelakoan—, ikuspegi zabalago batetik gauzak horrela ez direla ikus dezakegu. Harrezkero Neurathek Vienako Zirkuluaren partaide batzuei eginiko kritika pragmatikoa 1913ko ideia
|
hauetan
funtsatuko da.
|
|
|
Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin? Hegselmannek garbi aurkeztu lez," zein da enpirismo logikoaren eta (in) kultura politikoaren arteko erlazioa?" 133 Ikusi dugunaren arabera, eta Horkheimerren burugabekerien aurka, munduaren ikusmolde zientifikoak ondorio latzak ekar ziezazkiokeen nazien ideologiari, batik bat hiru zio
|
hauek
direla eta:
|
|
|
Badakigu, gainera, naziek beren jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela. Behin, 1935ean, L.G. Tirala izeneko nazi batek Vienako Zirkuluari buruz esan lez," berezkoa duten modu formalistan gogoeta egiten ahalegintzen dira gizon
|
hauek
eta, intuiziotik erabat independentea den doktrina matematiko esoteriko baten laguntzaz, jakitun ez arioei espezifikoa zaien mundu zientifikoaren logika berri bat nahi dute agerian utzi" 135 Horrela, juduak arraza lez arioak baino gutxiago direla zioten baieztapenak edo juduen konspirazioei buruzko asertzioak hutsalkeriez beterik zeuden.
|
|
|
Totalitaristek —naziak eta faxistak kasu honetan— hilketarantz zuzendu zuten bere ikusmoldea; Zirkulukoek, aldiz, humanismo zientifikorantz. Harrezkeroko historiak ez die azken
|
hauei
arrazoirik kendu. Beren galdera gakoa," zer nahi duzu esan horrekin?", ez zen batere tribiala:
|
|
|
Dena den, alabaina, interesgarria da beti ikusmolde filosofiko bat bere garaiko beste batzuen aurrean kokatzea, batik bat antagonikoak badira. Antagonismo mota
|
hauen
haria erraz nabaritzeko, ikus adibidez D’AGOSTINI, F.: 1997, Anatfticos y continentales, Madril, Catedra, 2000.
|
|
|
24 Adibidez, erlazio bat ‘gutxiago edo berdin’() izan daiteke, eta funtzio bat ‘batuketa’(+). Eragiketa
|
hauei buruz
ari diren teoriak dira logika berriak kontzeptualiza ditzakeenak.
|
|
|
37 Termino
|
hauei buruzko
iruzkin gehiagorako, ikus ANTISERI, D.: 1966, Dal Neopositivismo alla filosofia analitica, Roma, Abete:
|
|
|
101 Egiaren teorien bi joera
|
hauen
garrantzia Hempelek ongi erakutsi zuen" Positibista logikoen egiaren teoria" sinopsi interesgarrian (ikus HEMPEL, C.G.: 1935," On the Logical Positivists’ Theory of Truth", Analysis II/ 4:
|
|
|
elementuak, atomo bananduak baino gehiago, gizabanako batek bizi izandako esperientziaren fluxutik hartutako zatiak dira. Carnapek aukeraturiko esperientzia
|
hauek
, neurri batean, Whiteheaden ‘denborazkotasunen’ antza dute: hots, saski itxurako zerbait dira, non une batean bizi izandako guztia sartzen den.
|
|
|
Horrela, sentimen datuak zituzten enuntziatuek ‘Uste dut gorria ikusten dudala orain eta hemen’ itxurakoak ziren. Eta enuntziatu
|
hauek
ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita. Haatik, uste hori duenak ‘gorria orain eta hemen’ adierazpenari buruz mintzatzerakoan, adierazpen hau munduko zerbaiti ote dagokion ala ez jakitea beste gauza bat da.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren zer edo zer agertzen zen tesi
|
hauetan
. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko.
|
|
|
Eta, esan bezala, oinarriztapenaren ikuspegia funtsezkoa zirudien Zirkuluarentzat, partaide askoren aburuz ezagutzak oinarri sendoa, harri ama behar baitzuen. Asmo
|
hauek
, beraz, kinka larrian zeuden.
|
|
|
Oro har, enpirismo logikoa mugimendu antierrealista bailitzan aurkeztu arren, bere partaide batzuk, batik bat Schlick, salbuespena izan ziren.
|
Hauek
Russellen atomismo logikoaren ideiak bereganatu eta adimenetik independenteak diren objektuak, esperientziaren bidez subjektuekin loturikoak, existitzen direla onartu zuten. Ildo horretan, enuntziatu bat egiaztatzeko, esperientzian emandakoarekin erkatu besterik ez dago:
|
|
|
Gure ustez nabarmena da ezagutzaren oinarriztapenaren arazoa egi irizpidearen auzia besterik ez dela. ‘Protokolo proposizio’ terminoa, zalantzarik gabe, hasieran bere bitartez proposizio batzuk seinalatzeko onartu zen,
|
hauen
egiaz baliatuz, beste proposizioen egia neurtzeak, haga bat bailitzan, posible izan bailuke.100
|
|
|
Ez zegoen ezagutza eta errealitatearen arteko loturaren nozioarekin apurtu beharrik. Schlickek egia egokitzapen gisa teoria klasikoari jarraitzen zion — Veritas est adequatio rei et intellectus, eskolastikoek esan bezala—, Aristotelesen garaitik oraindik zutik zegoena eta Russell eta Mooreren oinarria zena beren idealismoari aurre egin guran101 Schlickek Neurath zeukan aurrez aurre egiari buruzko gogoeta
|
hauetan
. Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez zeukaten errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik.
|
|
|
Ikusi dugunez, fenomenalistek ezagutzaren oinarri objektiboaren eta ziurraren amets errealista sustatu zuten. Bere baitan, haatik, solipsismoa eta subjektibismoa agertzen zen, eta
|
hauek
anatemak ziren errealistentzat. Hortaz, subjektibismo hura ezabatzeko, honako argudioa arbuiatu behar zuten:
|
|
|
Ez zaio ardura zientzialariak zer egiten duen aurkikuntza egin baino lehenago, baizik eta bere jardueraren azken emaitzak soilik. Eta
|
hauek
, oro har, zientzi esparru bakoitzaren aldizkarietan argitaratzen dira lehendabizi, eta liburuetan edo disko konpaktuetan geroago, batez ere zientzi komunitateak aurkikuntza berriak onartu eta bereganatu eta gero.
|
|
|
Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko. Ildo horretatik, azken hamabost urte
|
hauetan
, Zirkuluaren partaide garrantzizkoenen lanaren ekarpenak hobeki ulertarazteko asmotan, ahalegin sakonak egin dira horien berrirakurketa serioa garatu eta vienarren tesi eta ibilbideak behar den lekuan kokatu ahal izateko.
|
|
|
Berrinterpretazio
|
hauek
aintzat hartu dituzten partaide garrantzitsuenak, liburuan zehar ikusitakoaren arabera asma daitekeenez, Schlick, Carnap eta Neurath dira, jakina. Eta preseski beren inguruan jardun dute gehienbat analisi berrirakurtzaileek.
|
|
|
Schlicken ustez, zientziak entitate errealak maneiatzen ditu, batzuk esperientziarenak izanik, eta beste batzuk ez. Azken
|
hauek
sentimen datuetan oinarrituz era daitezkeen eraikin logiko lez uler ditzakegu, baina sekula ez ezagutza zuzena bailiran. Schlicken jarrerak, honetan, bi oztopo ikusi zizkion auzi honi buruzko Russellen ikusmoldeari:
|
|
|
Eta hori da ezagutzak behar duen guztia, Schlicken aburuz. Dena den, auzi
|
hauei buruzko
Schlicken azterketa 1918 aurretik hasi zen. Jada" Die philosophische Bedeutung des Relativitatsprinzips" [Erlatibitate printzipioaren esanahi filosofikoa] (1915) 113 idazkian, erlatibitatearen teoriak garaiko bi sistema filosofiko nagusien gain —Cassirer, Natorp eta Marburgoko eskolaren neokantianismoan, batetik, eta Machen positibismoan (enpiriokritizismoan), bestetik— zer nolako inpaktua eduki zuen aztertzeari ekin zion.
|
|
|
Hegel, eta batez ere Heidegger, izan zituzten kritika mota
|
hauen
xedetzat. Neurathek 1932an eta Carnapek, honek ere urte berean, Heideggerren lanak zentzugabekeri multzotzat jo zituzten.
|
|
|
Hots, bi ezagutza mota daude soilik, enpirikoa eta logikoa, hirugarrenik gabe. Diziplina ezberdinak
|
hauetariko
batean sartzen ote ziren ikusteko, haiek aztertu beharra zegoen, ea Vienako Zirkuluak proposaturiko frogak gainditzen zituzten. Eta ez bakarrik metafisika, baita teologia edo etika diziplinak ere; soziologia ere analizatzear zegoen, eta psikologia, ekonomia, historia, denak egiaztagarritasun frogaren azpian kokatuz.
|
|
|
Historialariek, psikologoek edo soziologoek kausalki azter eta azal zitzaketen, baina kasu horretan esanahia duena ez da balio judizioa, berari dagozkion historiako, psikologiako edo soziologiako enuntziatuak baizik. Zeren balio enuntziatuak berak ez dira hemen ikerketaren objektua besterik; ez dituzte teoria
|
hauen
enuntziatuak osatzen eta ez dute, hemen eta edonon, zentzu teorikorik. Hortaz, metafisikaren esparrura zokoratzen ditugu.70
|
|
|
Halere, zailtasun gehienak iraganeko enuntziatuen inguruan agertu ziren. Ayerren iritziz, historialariek lan egin ahal izateko aurresateak baino ez ziren
|
hauek
. Beren jite hipotetikoa etorkizunari edo orainaldiari buruzko enuntziatuen antzekoa zen:
|
|
|
Baita ere" ni jaio baino 2.500 urte lehenago eguzki eklipse bat izan zen" eta" Garaikoetxea lehendakari ohiak 147 aldiz egin zuen aharrausi 1982an". Hortaz, azken enuntziatu
|
hauen
arazoa hauxe da: egiaztagarritasun printzipio aldatuaren arabera ere ez dute esanahirik.
|
|
|
Ikusi dugunez —Wittgensteinen egibalioen taulan—, P aurrekaria faltsua denean, enuntziatu osoa egiazkoa da. Eta baldintzazko
|
hauetan
aurrekaria beti faltsua denez —oraingoa [de facto] ez den zerbait izan behar duelako, horregatik kontrafaktikoaren izena—, serioski hartzen badugu lehenengo ordenaren logika, baldintzazko kontrafaktiko oro egiazkoa den intuizioaren kontrako ideia onartu genuke —baldintzazko kontrafaktikoaren egitaularen definizio oro logika klasikoaren egitaulen berdinak izanez gero— Berdinak ... Eta baldintzazko kontrafaktikoak logika klasikoan formalizatu ezin izan zirenez, Vienako Zirkuluarentzat erabilgaitz bilakatu ziren.
|
|
|
Panpina bada, baztertu egiten dugu sufrimendua, minduta ezin baitugu irudikatu. Izakiak geratzen zaizkigu, eta
|
hauekin
imajinazioa sen onaren eta esperientziaren arabera aplikatzen dugu.
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa baino egiaztagarritasun printzipio emankorragoa, baina ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik, baina ez bakarrik premisa
|
hauetatik
, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da. Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia.
|
|
|
Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan, zer motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu behar dugu. Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru
|
hauetan
—filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen. Beste osagaiok, emotibo, estetiko edo bestelako edozeinek, albo eragin psikologikoak eduki ahal izan arren, ez zeukaten zeresanik zientzia edo filosofiaren enuntziatu bat indartzeko garaian.
|
|
|
Isiltasunaren ondoren izandako erantzun urriak irmoak izan ziren.
|
Hauen arabera
, Zirkuluaren ikusmoldeak berak ere, zirudienez, ez zuen esanahirik, eta teoria metafisiko huts bilakatu zen, egiaztagarritasunaren diskurtsoa —bertsio desberdinak barne— hitzez hitz aztertuz gero. Hortaz, zirkulukideek printzipioa utzi behar izan zuten.
|
|
|
Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka,
|
hauentzako
errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen. Batzuek ideia berbera kontrafaktikoak erabiliz defendatu zuten:
|
|
|
Beraz, Vienako Zirkuluaren hasierako tesiak bertan behera uzteko zioak honako
|
hauek
izan ziren, laburbilduz: egiaztagarritasun printzipioaren ahultzea eta haustura, alde batetik; Zirkuluak eratu zuen zientziaren irudiaren eta zientzia errealaren arteko egokitzapen eza, bestetik.
|
|
|
Baina, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori nahi ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino batzuk ez diren zer edo zerrekin egon behar dute loturik. Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude;
|
hauen
esanahia beren erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz. Hortaz, hizkuntza, bere terminoak eta enuntziatuak, kanpoko zerbaiti buruz arduratzen dira, esperientzian ‘emandakoari’ buruz hain zuzen ere.
|
|
|
Vienako Zirkuluan inferentzia induktibo
|
hauek
legezkotzat hartzeko modurik onartu ez zutenek, legeen ikusmolde erabat artifizial eta batere ez erakargarri baten menpe ikusi zuten beren burua. Carnapek, bere hasieratan, Aufbau ean esate baterako, ‘Gizaki oro hilkorra da’ motako orokorpen batek hilda daudela dakigun gizakiei buruz soilik ari direla zioen; gauza bera esan genezakeen ‘Eguzkia egunero ateratzen da’ enuntziatuaren inguruan.
|
|
|
Bada, enpirista logikoen arabera, legeak ez ziren ez egiazkoak ezta faltsuak ere, ez baitziren betiko baliozkoak89 Ez lirateke enuntziatu unibertsalki kuantifikatu gisa ulertu behar —’A ororentzat... ’ batekin hasten direnak—, enuntziatu singularrak formulatzeko eta modu batean edo bestean jarduteko erregela edota arau gisa baizik. Feiglen hitzetan, indukzioaren printzipioa" prozedura bat da, maxima arauemaile bat, erregela operazionala" 90 Enuntziatu partikularrak —hauek dira berezko asertzioak— enuntziatu unibertsaletatik eratortzen dira, eta
|
hauek
bere zatiak bete eta gero soilik bilakatzen dira esanahidun eta baliozko. Horrela, adibidez, ‘Gizaki oro hilkorra da’, kasuz kasu partikularrak esleitzen zaizkionean esanahia hartzen duen eskema bat da, eta, berebat, partikularizazio hori aztertu eta egiazkoa ala faltsua den ikusten denean:
|
|
|
Lehenengo eta behin, zientzia termino horietaz beterik agertzen delako; ‘bero’, ‘indar’, ‘masa’ eta antzeko terminoak, berez, baldintza zehatz eta egokietan ematen diren gertakari, erregulartasun eta portaeren adierazpenak baitira. Termino
|
hauek
perpaus batzuen barne adierazten dira, eta perpaus horiek objektu batzuek, baldintza batzuk direla-eta, era jakin batean jokatzen dutela adierazten dute. Vienako Zirkuluaren ikusmoldeak, eta harrezkero ikusmolde estandarrak, ‘x objektua disolbagarria da’ bezalako enuntziatu bat ‘x uretan sartzen bada, orduan x disolbatuko da’ behaketazko enuntziatu batera murriztu zitekeela uste zuen.
|
|
|
zientziaren enuntziatuak behagarriaren eremura murriztu ahal zitezen, egiaztagarritasun eta berronespenaren kontzeptuak behartu zituzten, eta baita, ondorioz, programa murriztailea jitoan erortzera behartu ere. Gainera, indukzioak eta dedukzioak93 Hanson, Kuhn edota Feyerabenden erreakzio historizistaren kolpea jaso zuten,
|
hauek
zientziaren izaeraren ikusmolde berri bat aurkeztu baitzuten, enpirista logikoek zientziari esleitzen zioten jite deduktiboa gutxietsiz. Jada, hura ulertzeko zientzia razionalki —logikoki— berreraikitzea eta aztertzea ez zen nahitaezkoa; behar zen guztia, historizisten ustez, teorien eta ikerketa programen garapen historikoa eta soziala behatzea besterik ez zen.
|
|
|
Jada, hura ulertzeko zientzia razionalki —logikoki— berreraikitzea eta aztertzea ez zen nahitaezkoa; behar zen guztia, historizisten ustez, teorien eta ikerketa programen garapen historikoa eta soziala behatzea besterik ez zen. Dena den, ikuspegi berri
|
hauek
, baita ikusmolde estandarra ere, Popperren faltsazionismoa barne, orrialde hauen eskumenetatik at geratzen dira.
|
|
|
Jada, hura ulertzeko zientzia razionalki —logikoki— berreraikitzea eta aztertzea ez zen nahitaezkoa; behar zen guztia, historizisten ustez, teorien eta ikerketa programen garapen historikoa eta soziala behatzea besterik ez zen. Dena den, ikuspegi berri hauek, baita ikusmolde estandarra ere, Popperren faltsazionismoa barne, orrialde
|
hauen
eskumenetatik at geratzen dira.
|
|
|
Neurathen ezaugarri nagusia ‘bizitza sozialaren’ inguruko auziei (Lebensfragen) jarritako arreta izan zen. Arazo
|
hauek
, nola ez, sekula ez ziren Zirkuluaren programa teorikoaren epizentroan izan, ezta aldamenean ere. Baina, dena den, Neurathen helburu eta zioa osatzen zuten.
|
|
|
Horkheimerrentzat, ezagutza behakuntza kontzeptuan oinarritzea azaleko kontu bat besterik ez zen, ordenaren itxura bakarrik; miseria handienak bere azpian ezkutatzen dituen mundua nola ezagutzen dugun azaltzeko era xinple eta kaskarrena, azken finean. Miseria
|
hauek
osatzen baitzuten benetako desordena, gehienetan ezkutatu nahi den anabasa: zientziaren iruzurrak, obskurantismo politikoa eta diktadoreek eta totalitarismoaren lagunek hain ongi maneiatzen zekiten apublikotasuna (109 orr.).
|
|
|
Egungo zientzia eta teknologiaren analisi filosofikoak urruntasun honetan sakontzen ari dira, hori defendatuz, eta Vienako Zirkuluak lagatako joera analitikoa atzean utziz. Dena den, azken urteetako ondorio
|
hauek
eta beste batzuk sekula ez dira heldu Horkheimerren hitzek izandako suhartasunera.
|
|
|
Enpirismoa, positibismoa eta logika berria dira. Badaude beste batzuk, baina
|
hauek
dira hobeki moldatzen direnak ikuskapen orokor batean. Enpirismoak apriorizko ezagutza ukatzen zuen; hots, eta oro har, enpiristentzat ez zegoen inolako ezagutzarik esperientziaren aurretik.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren irakurketa estandar askoren aurka, bere filosofia Hume edo Machen enpirismoaren bertsio zuzena ez zela izan esan behar dugu.
|
Hauek
pentsalari garrantzitsuak izan arren, pribilegiatuak nolabait, ez zuten vienarren proiektuaren oinarri guztia osatu, Neokantiarren arrastoa ere —Cassirerrena, batik bat— maiz agertzen baita Zirkuluko partaide batzuen hasierako idazkietan —Carnap, Schlick—.
|
|
|
Enpiristekin epistemologia —ezagutzaren arazoa, hots, nola sortu eta justifikatzen den ezagutza— filosofiaren oinarrizko auzi bihurtuko da, galdekizun nagusi eta saihestezin. Zentzu honetan, epistemologiaren oinarrizko tesiak ondoko lau
|
hauetan
laburbilduko ditugu:
|
|
|
Kontzientziaren edukiak hautemateak dira, hau da, inpresioak edo ideiak.
|
Hauek
biak beraien indar mailaren arabera bereiziko dira, biziagoak inpresioak, apalagoak ideiak.
|
|
|
Printzipio
|
hauek
errealitatea ezagutzeko arazoaren aurrean jartzen zuten Hume. Nola jakin zer den erreala?
|
|
|
Zerbaitetan sinesteko, errealitatean gauzak daudela defendatzeko, kualitateak ezagutu behar dira.
|
Hauekin
nahikoa da, ezagutu ditzakegun gauza bakarrak baitira. Garrantzizkoa hautematea da; ez dira esentziak, substantziak ezta niak ere geratzen.
|
|
|
Bi puntu
|
hauek
dira Humek metafisikari eginiko erasoa laburbiltzen dutenak. Gainera, esperientziaren nozioak zamatzen duen lotura epistemologikoa garbi erakusten dute, Carnapek eta Neurathek Vienako Zirkuluan hain ongi ulertuko dutenez.
|
|
|
Geroago Vienako Zirkuluak hain gustuko izango zituen positibismoaren ezaugarri metodologikoak honako
|
hauek
dira:
|
|
|
Ezaugarri
|
hauetatik
positibotasuna izango zen Vienako Zirkuluko partaideek onartu zutena lehenengo eta behin. Eta, jakina, ezaugarri hura egoera positiboan garatu zen, giza ezagutzaren heldutasun intelektualaren unean preseski.
|
|
|
Objektuak eraikitzeko oinarri hau, Machen ustez, subjektu batek, gizabanako batek esate baterako, hautematen dituen elementu sentikorrek osatzen dute. Kontuan izan behar dugu elementu
|
hauek
neutroak direla, hots, ez fisikoak ezta psikikoak ere; soilik interpretatu behar ditugun datuak dira, eta interpretazio horrek modu ugari izan ditzake, horien artean fisikoa nahiz psikologikoa ere. Oinarriztapen fenomenalista honen azken helburua zientzien batasuna zen, psikologia eta fisikarena batik bat, garai hartan bata bestetik oso urrun zeudela baitzirudien.
|
|
|
Subjektu bat onartzeak zirkularkerian erortzea ekarriko lioke. Izan ere, subjektua —elementuz osatua— elementuen aurrean jarriko luke, baina
|
hauek
nahitaez subjektuaren aurretik egon lukete —hura osatzeko— Hortaz, Machek ez zuen Ni bat kokatzen munduaren aurrean: Ni-a sentsazio konplexu lez definitzen zuen, ez besterik; eta konplexutasun mailan soilik desberdintzen zen beste gauzetatik.
|
|
|
Ni-a sentsazio konplexu lez definitzen zuen, ez besterik; eta konplexutasun mailan soilik desberdintzen zen beste gauzetatik. Ni-ak beste edozein objektuk dituenak baino modu konplexuagoan ditu elementuak eta
|
hauen arteko
asoziazioak ere. Tamalez, Mach puntu honetan ez zen oso argi azaldu, eta ez zuen garbi idatzi Ni-a ‘nire gorputza’ den ala ez.
|
|
|
Tamalez, Mach puntu honetan ez zen oso argi azaldu, eta ez zuen garbi idatzi Ni-a ‘nire gorputza’ den ala ez. Baina ikus dezagun kontzeptu
|
hauek
zein lotura dituzten Machen sistema epistemologikoarekin.
|
|
|
Garapen hau guztiz garrantzitsua zen Machentzat, berarentzat zientzia esperimentalak ez zirelako oinarrizko elementuez arduratu behar, beraien arteko erlazio eta funtzioez baizik.
|
Hauei esker
, esperientziaren objektuen kategorizazioa lor zitekeela uste zuen; Machek hiru talde proposatu zituen: objektu fisikoak eta nire gorputza, alde batetik; norberaren objektu psikikoa, bestetik; eta, azkenik, besteon objektu psikikoak.
|
|
|
Matematikaren judizioen izaera nolakoa zen jakitea baino ez zen falta.
|
Hauek
Kantentzat, berriro ere, a priori sintetikoak ziren, baina Frege, Russell eta Whiteheadek erakutsi bezala, matematika logikaren gain era daiteke, eta logikaren enuntziatuak analitikoak direnez, baita ere matematikarenak. Beraz, Kanten aurka, Vienan matematika analitikoa zela onartuko zuten.
|
|
|
Logika berria, batetik Fregeren logika sinbolikoa, eta bestetik Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica rena() zen. Kontuan izan behar da, halere, autore
|
hauen
joera logizista honek beste bide batzuk irekiko zituela harrezkero: Hilbertena —Gottingeneko eskola—, Lukasiewicz eta Tarskirena —Varsoviako eskola—, Wittgensteinena — Tractatus Logico Philosophicus lanarekin— edo Ramseyrena.
|
|
|
Arazo
|
hauek
ikusi baino lehenago, haatik, galdera bat agertzen zaigu nabarmen: zeintzuk dira logika berriaren ezaugarri bereziak hura hain eraginkorra izan dadin?
|
|
|
Filosofo honen lan logikoa ez zen bere matematika bezain ezaguna izan Louis Couturatek XX. mende hasieran haren entsegu bananduak batu zituen arte.
|
Hauetan
ikus daitekeenez, Leibnizek, hogei urte bakarrik zituela, De arte combinatoria idazkian pentsamenduari kalkulu matematikoaren notazio eta erregelak esleitu nahi zizkion. Geroago, Mathesis universalis monografian, eta aurreko ideia bera hedatuz, matematikak zeukan zorroztasuna filosofian gura izan zuen barneratu, logika berri batez baliatuz.
|
|
|
Wittgensteinen Tractatus aren eragina guztiz erabakigarria suertatu zen Vienako Zirkuluaren pentsamenduan. Carnap eta, batik bat, Schlick izan ziren haren tesiak modu adeitsuenean onartu zituztenak, nahiz eta
|
hauek
liburuari eginiko intetpretazioa izan urte batzuk beranduago Wittgenstein Zirkuluaren inguru eta ideietatik aldendu zuena28.
|
|
|
Zutabe
|
hauetatik
soilik azkena dago egiazko egibalioez osatua. Zutabe honi, beraz, tautologia edo formula tautologikoa deritzo:
|
|
|
Alabaina, zientzia ez da logikaz eta matematikaz bakarrik osatzen. Zientzia enpirikoak, beren aldetik, proposizio sintetiko kontingenteek osatzen dituzte, eta
|
hauek
enpiriarekin aurrez aurre jarri behar dira. Proposizio hauetan erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin adierazten denak zer esanahi duen ikusi behar da.
|
|
|
Zientzia enpirikoak, beren aldetik, proposizio sintetiko kontingenteek osatzen dituzte, eta hauek enpiriarekin aurrez aurre jarri behar dira. Proposizio
|
hauetan
erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin adierazten denak zer esanahi duen ikusi behar da. Lehendabiziko helburua, orduan, zeinuaren eta gauzaren arteko erlazioa finkatzea izango da, irudiaren eta irudikatuaren artekoa, errepresentazioaren eta errepresentatuaren artekoa, azken buruan.
|
|
|
Hitz baten esanahia finkatzeko modu bat definizioaren bitartekoa da, hots, esanahi ezaguna duten beste hitz batzuk erabiliz. Baina beste hitz
|
hauek
prozedura berbera jaso lukete, azkenean hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin. Hauek, azken finean, ezin dira definitu, baizik eta soilik erakutsi:
|
|
|
Baina beste hitz hauek prozedura berbera jaso lukete, azkenean hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin.
|
Hauek
, azken finean, ezin dira definitu, baizik eta soilik erakutsi:
|
|
|
Zientzia Zehatzen Epistemologiaren Kongresua, Fisikako Elkarte Alemaniarraren Kongresua, eta Matematikarien Elkarte Alemaniarraren Kongresua.
|
Hauei esker
, gainera, Vienako Zirkuluak sekula baino abiada handiagoa hartu zuen eta bere manifestu programatikoa argitaratu zuen orduan, ‘Munduaren ikusmolde zientifikoa. Vienako Zirkulua’ izenpean38 Berlineko Elkartea 1928an sortu zen, eta filosofia zientifikoarekiko zeukaten interesak Vienako Zirkuluaren antzeko ildoak jarraitzen zituen.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren filosofiak filosofia osoaren biraketa erabakigarria markatzen du —hauxe da zirkuluaren buruak, Moritz Schlickek, defendatzen zuen tesia, orduantxe sorturiko Erkenntnis [Ezagutza] aldizkariaren lehendabiziko bolumenaren hitzaurrean filosofia" berriaren" asmoak honako hitz
|
hauekin
aurkeztu zituenean—:
|
|
|
Egia esanda, filosofia analitikoaren korronte berrienek ezeztaturiko zerbait legez ikusi izan dute. Baina korronte
|
hauek
, Zirkuluaren filosofoek benetan esandakoa kontuan hartu beharrean, ‘ikusmolde jarauntsi’ edo ‘ikusmolde estandar’ izeneko haize errotak eraso zituzten, soilik estereotipo eta dogma gutxi batzuk aintzat hartuz. Ondorioz, beraiek ‘enpirismo dogmatiko’ izendaturikoaren aurka, Zirkuluaren ikusmoldearen jaraunsle anglosaxoniarrek beren ‘enpirismo ilustratua’ vienarren dogma zaharkituetatik urrun gorde zituzten ondo.
|
|
|
Eta horrela ondoz ondo. Argi egon luke nora doazen berri emate kontraesankor
|
hauek
: positibismo logikoa batere hilda ez dagoela sumatzera, alegia.
|
|
|
Honen ondorio bat, filosofian zihardutenak ikerketa zientifikoaren jarrera zorrotz eta arduratsura hurbiltzearena izan zen, filosofo tradizionalaren jarreraren aurka —zientzialariarena baino, poetarena gogoratzen duena—(...) Jarrera ahaidetasun hurbila sentitzen dugu egun bizitzaren esparruak desberdintzen dituen jarrera orokorrarekin —gure eginkizun filosofikoa horretan oinarritzen da—: arte korronteetan sentitzen dugu, arkitekturan eta bizi portaera zentzudunarekin interesaturik dauden mugimenduetan, direla
|
hauek
bizitza publiko edo pertsonalekoak, hezkuntzaren edo gizarte ordenaren ingurukoak. Beste edozein tokitan bezala, hemen funtsezko jarrera hau sentitzen dugu, pentsatzeko tankera berbera.
|
|
|
badaude beste deskribapen alternatibo batzuk lehendabizikoarekiko bateraezinak, baina gauza bera deskribatzen dutenak, hau da, behaketetan kointziditzen dutenak. Kasu
|
hauetan
deskribapen oro, munduko errepresentazio oro, berdin balio zaigula zioen konbentzionalistak, baliokideak baitira. Denek, prima facie, berdin balio dute, munduari buruz egiten ditugun baieztapenak ez baitira egiazkoak edo faltsuak objektiboki, egiazkoak edo faltsuak horietako deskribapen bati dagokionez baizik.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluko hasierako ideia asko tradizio neokantiarrean —Natorp, Cassirer16— murgildurik zeudela uler ditzakegu. Neokantiarren ardura nagusi bat forma/ eduki bereizketa izan zen —Zirkuluaz geroztik teoria/ behaketa bereizketa lez ezagunagoa— Planteamendu hau, hain zuzen ere, Vienako Zirkulua osatu baino pixka bat lehenago sortu zen, Historiaurreko Vienako Zirkulua deiturikoan —ikus 2 atala— Neokantiarren eraginak nabari ditzagun, hurrengo testu
|
hauek
izan behar ditugu kontuan: Schlicken Raum und Zeit in der gegenwartigen [Espazioa eta denbora fisika garaikidean] (1917) eta Allgemeine Erkenntnislehre [Ezagutzaren teoria orokorra] (1918), Reichenbachen Relativitatstheorie und Erkenntnis Apriori [Erlatibitatearen teoria eta apriorizko ezagutza] (1920) eta, nahiz eta Vienako korrontean guztiz sartuta egon, Carnapen aipaturiko Aufbau a (1928) 17 Denetan honako tesi hau sostengatzen zen, hau da, ezagutza naturala —ezagutza formaletik bereizten dena— bi elementuk osatzen dutela:
|
|
|
Hain zuzen ere, higiduraren legeak, koordenatu sistema batetik beste batera pasatzerakoan gordetzen diren lege kobarianteak. Lege
|
hauetan
, sistema aldaketa bat eman eta gero, berdin mantentzen diren osagai espezifikoak gertakarien ezaugarri topologikoak dira, eta hauek espazio denboran ematen diren kointzidentzia eta hurbiltasuna dira preseski. Bi nozio hauek bakarrik dira objektiboak erlatibitate orokorrean; beste guztia arbitrarioa edo konbentzionala da.
|
|
|
Hain zuzen ere, higiduraren legeak, koordenatu sistema batetik beste batera pasatzerakoan gordetzen diren lege kobarianteak. Lege hauetan, sistema aldaketa bat eman eta gero, berdin mantentzen diren osagai espezifikoak gertakarien ezaugarri topologikoak dira, eta
|
hauek
espazio denboran ematen diren kointzidentzia eta hurbiltasuna dira preseski. Bi nozio hauek bakarrik dira objektiboak erlatibitate orokorrean; beste guztia arbitrarioa edo konbentzionala da.
|
|
|
Lege hauetan, sistema aldaketa bat eman eta gero, berdin mantentzen diren osagai espezifikoak gertakarien ezaugarri topologikoak dira, eta hauek espazio denboran ematen diren kointzidentzia eta hurbiltasuna dira preseski. Bi nozio
|
hauek
bakarrik dira objektiboak erlatibitate orokorrean; beste guztia arbitrarioa edo konbentzionala da.
|
|
|
Azkenean eroetxean sartu zuten, laster ateratzeko baina. Handik irten bezain pronto, gainera, mehatxuka hasi zitzaion berriro ere, nahiz eta behin eta berriroko abagune
|
hauetan
irakasleak jaramonik ez egin. Azkenean, ikasle ohiak agindutakoa bete eta Vienako Zirkuluaren burua hil zuen.
|
|
|
Adibidez, p eta q proposizioak baldin baditugu, aipaturiko kontzeptu logikoen zeinuei esker, beste proposizio batzuk ondoriozta ditzakegu: ‘p edo q’ [p; q], ‘p eta q’ [pñq], ‘ez p' [p], etab. Proposizio
|
hauen
egia ez dago p eta q proposizioen edukiaren menpe, esan bezala; soilik beren ‘egibalioa’ da zentzua emango diena, hau da, esango duena egiazkoak (E) edo faltsuak (F) diren. p eta q bi proposizioen egibalioen lau konbinaketa agertzen dira Tractatus ean:
|
|
|
Eta guztien argazkia erakutsitakoan, ohizko aurpegi txinatarra —kasu— ikus dezazuen lortuko nukeen modu berean, horrela zuen aurrean jarriko dudan sinonimo segida zehatz mehatz aztertzen duzuenean, guztiek amankomunean dituzten ezaugarri bereziak ikusi ahal izango dituzuela espero dut.
|
Hauek
etikaren ezaugarri bereziak dira. Orduan," Ona denari buruzko ikerketa orokorra da etika" esan beharrean, esan nezakeen etika balioduna denari buruzko ikerketa orokorra dela, edo benetan garrantzitsua denari buruzkoa, edo esan nezakeen etika bizitzaren zentzuari buruzko ikerketa orokorra dela, edo bizitzari duintasuna ematen dionari buruzkoa, edo bizitzeko era zuzenari buruzkoa.
|
|
|
Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera. Horrela erabilita, adierazpen
|
hauek
ez dute arazo zail edo sakonik. Baina etikak ez ditu honela erabiltzen.
|
|
|
Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean. Adibidez, gure munduko liburuan xehetasun fisiko eta psikologikoez betetako hilketa baten deskribapena irakurriko bagenu, gertakari
|
hauen
deskribapen soilak ez luke proposizio etiko dei genezakeen ezertxo ere edukiko. Edozein gertakariren maila berean —harri baten erorketa, kasu— izango litzateke hilketa doi doi.
|
|
|
Orduan, zer pentsatzen dugu eta zer esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne? Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen
|
hauek
erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain. Une horretan zuek beti plazerra sentiarazten dizuen egoera berezi bat gogoratzen saiatuko zinatekete.
|
|
|
" Salbu nago, ezerk ez dit minik egingo, edozein gauza gertatu arren" esateko joera ematen digun egoera mentalaz mintzatzen ari naiz. Orduan, utz iezadazue esperientzia
|
hauek
bururatzen, bada, nire ikuspegitik, argitu nahi ditugun ezaugarriak zehatz mehatz erakusten dituzte eta. Horri dagokionez esan behar dudan lehenengo gauza da esperientzia hauen ahozko adierazpena zentzurik gabekoa dela!
|
|
|
Orduan, utz iezadazue esperientzia hauek bururatzen, bada, nire ikuspegitik, argitu nahi ditugun ezaugarriak zehatz mehatz erakusten dituzte eta. Horri dagokionez esan behar dudan lehenengo gauza da esperientzia
|
hauen
ahozko adierazpena zentzurik gabekoa dela! " Munduaren existentziak harritzen nau" esaten badut, hizkuntzaren erabilpen txarra egiten ari naiz.
|
|
|
Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek. Bada, nire ustez,
|
hauetako
lehenengoa da hain justu jendeak esaten duenean Jainkoak mundua sortu duela; eta erabateko ziurtasunaren esperientzia deskribatua izan da esanez Jainkoaren eskuetan salbu sentitzen garela. Mota honetako hirugarren esperientzia bat da errudun sentitzea, eta hori ere deskribatua izan da esanez Jainkoa ez dagoela ados gure portaerarekin.
|
|
|
Gehitu zuenez, espazio antolaketa jakin baten kolore bereziak ez dira" sintoma" hutsak sintoma
|
hauek
dituenak ere" ederra izatea" deitzen dugun kualitatea baduela esateko. Hau gertatuko litzateke" eder" hitzaren bidez esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak beti urdaileko mina sortzen duenentz.
|
|
|
alderantziz, lasaiagoa izatea" helburu hutsa" da, eta ez beste helburu baterako bitarteko bat; eta eztabaidatzen dugunean ea kontrabaxuak" balio duen", ez dugula auzi psikologikorik eztabaidatzen, hau da, Fisikan bezalaxe, non ez dugun ere gai psikologikorik eztabaidatzen; egiten saiatzen ari garena kontrabaxua" ideal batera" hurbiltzea dela, kopiatzen saiatzen ari garen ideala gure aurrean izan ez arren; bilatzen duguna erakusteko, gure ustez" erabat egokia" den beste melodia bat seinala genezakeela. Esan zuenez, ikerketa estetikoetan" zergatizko konexioak ez dira interesgarriak, baina Psikologian, aitzitik,
|
hauek
besterik ez zaizkigu interesatzen". " Zergatik da ederra hau?" galdetzea ez da zergatizko azalpena eskatzea:
|