|
2000
|
|
|
Sermolari etorriaetajoera, argietagarbinabaridirahurrengo paragrafo honetan.Galderaketa erantzunak borborkadarizkio.
|
Hau
, entzuleei pentsarazteko, ohikobaliabideazenpredikuetan; batzuetan erantzunikbeharezdutengaldera erretorikoakdira, bestebatzuetan, berriz, hizlariakberak, sententziagisa, erantzutendituenak...:
|
|
|
Harridurazko esaldi dotoreak; bigarrena konparaziozko perpausa da. Bizkaieraz ohikoakdira molde
|
honetako
esaldiak: ... renerrucarria!... renzorua!
|
|
|
Esamoldeak, kontuanhartzekohitzak, perpauskorrelatiboak: ceimbat... ain bat..., joskeraona.Gauregunzenbat eta... erabiliohidaperpausburuan.Baina Bartolomeknekezerabiltzenduetaarian hori, da, gurehariketa esapidean edo izanezik; urraago, burutsu hemen, ezdaaditzondoa, izenondoabaizik. Lehenadibide
|
honetan
, adihitzarenadierari! hauda, bururaegitendutenardoetaedari biziezesatendu...:
|
|
|
sicut serpentisdioenean... Amaierarantz, sinonimoekinjokatzendu, mailakaedo gradazioantzeraezarriz: pama ona, cleituona taondraona ebaguiteco, ezaindu tecota osticopetuteco.Berriro heltzen dio paragrafo
|
honetan
ideia nagusiari: Onetaracobiardaveegaisquiesalacsierpiarenmiinzorrotza.Etagehiagoluzatzen duideiahori,, aspijaren, zertzeladaerantsizetapozoianonduenereadieraziz:
|
|
|
San Migelenak abitua hartzendu (eta
|
honen
gurasoak Kosmeeta MariaInes direla,
|
|
|
5ª or.: (Kontuan hartzekoa da dato
|
hau
: Ordenan izen bereko beste bat dago, Jose San Migelena, Korellakoa eta Lazkaon 1831ko irailaren 23an hil zena).
|
|
|
Garai
|
honetan
herriko bizitza gorabehera handirik gabe zihoan aurrera. Udalekoaktetarabegiratuz, egunerokoarazoetaarduretansarturikzebilelaohartzengara: Bideak, basoak, zuhaitzaketazura, ikatza, olioa, ardoa, okela? 1770
|
|
|
1778koabuztuaren 5ean (urte horretanbertan apezpiku izendatua izan zen).
|
Honek
ikasketen egoeraz txostenak bdialtzen zizkion, eta horien arabera, Ordenakokulturafilosofikoaetateologikoanahikourriazen108.Nuntzioak A. Manuel SanBizenterenariaginduzionikasketetakoegitasmoberriaburutzeko. Nuntzioakonartu zuen A. Manuelek egindako egitasmoa eta AitaJeneralari,
|
|
|
dena Moraleko145 irakasleei berriroeta bereziki gogorarazten zaie gai
|
honetan
; muinaetagaiamenderatzeakegitendituelahandiMoralistak.Bakoitzareneskuhartzeaongizehaztenda; hauda, biirakasleeietaikasleei146 dagokiena.
|
|
|
Bederatziurtekoikasketakburutuondoren, FraiBartolomeri komentubat ezartzendiotebizilekutzat.Oraingoz, harenlehenengodestinotzat, gukdakigunez, Markinakokomentuadugu, dataziuretazehatzikezbadakigu ere.Denadela, Bartolomek, 1815ean,. Apuntaciones, delakokontaeran, azken13urteetan,
|
hau
|
|
|
23urtekoak, bereosabahiletaberehalaBartolomerenganajoizana,
|
honengandik
moralekoeskolak hartzeko, nahikoadierazgarria da, ordea.Osabakereaintza
|
|
|
Egin egineanere, fundazioazgero (1691) 1809raarte,
|
hau
da, 118urtetan zehar, Markinako komentukobibliotekaaberastuzjoanzen.1809an, frantseste garaian, komentukoartxibokoalderikhandienagalduzenbezalaxe, bibliotekak ere hondamennegargarria jasanzuen. Bartolomekberak175 ematendigu galera handihauenberri.KomentukobibliotekaProbintziakoaberatsenetarikoazelaesangodigu:(, eraunadelasmásenriquecidasdelaProvincia?); ezkutukasalbatuahal izanzituenFraiBartolomekElizGurasosantuenliburuaketabestebatzuk.Halaxe dioskuberak:
|
|
|
Bartolomehauetarikobatda.Halaerehemenharengaraikobatzuk, bainahura bainolehenagokoakgogoratukoditugu.Euskaraz osoospetsuazenAgustin Kardaberaz (Hernakikoa,), Jesulaguna;
|
honek
sekulako eragina izan zuenespiritualitatean; EuskalHerriko, batezereGipuzkoako, herri gehienetansermoiakegitenibiliaetasantutasun famagatiktokiaskotatikdeitua.Bestepredikari
|
|
|
Idazledenaldetikaztertzendugunkapitulugarrantzitsu
|
honetan
, jarduera honetakohainbatzertzeladaizanbeharditugugogoan: 1) Karmeldarizatea: horrek aldebatetikerraztuegingodioberelana; bainabestetik, idazle lanerakozeuden barrukoarauetaramakurtubeharraizangozuen.2) Elizbarrutibatekoaizatea, lan kateketikoaapezpikuenesaneraburutubeharzuelarik.3) Apostolutzariemanaizatea, euskaraegitendenetaberezikibizkaierazegitendeningurumarian.
|
|
|
Baiona, IruñeaetaKalahorrakoelizbarrutiekbategin zutenlehia
|
honetan
,
|
|
|
188 Linguae Vasconum Primitiae, (Bordele, n), 1545 Protestantismoaren barruan beste liburu
|
hau
aipatzekoa da: Joannes LEIZARRAGA, A B C, edo Christinoen instructionea, otoitz eguiteco formarequin, La Rochela, 1571.
|
|
|
190 Apezpiku
|
honek
1600 urtean honako hau eskatzen zuen: –que cada Provincia tenga la Doctrina Christiana impressa en lengua paterna; y porque ay en la tierra Vazcongada deste nuestro Obispado diferencia en el Vasquence del Señorío de Vizcaya, Provincia de Guipuzcoa, y Alaba:
|
|
|
190 Apezpiku honek 1600 urtean honako
|
hau
eskatzen zuen: –que cada Provincia tenga la Doctrina Christiana impressa en lengua paterna; y porque ay en la tierra Vazcongada deste nuestro Obispado diferencia en el Vasquence del Señorío de Vizcaya, Provincia de Guipuzcoa, y Alaba:
|
|
|
192 Apezpiku
|
honek
ere agindu hau eman zuen 1698an: –Que quando se explica la
|
|
|
192 Apezpiku honek ere agindu
|
hau
eman zuen 1698an: –Que quando se explica la
|
|
|
Eta liburua argitaratu aurretik Definitorio Jeneralari aurkeztu behar zion.
|
Honek
, bi zentsoreren iritzia jakin ondoren, onetsi nahiz gaitzetsi egingo zuen. Bi zentsoreetariko batek teologia eskolastikoan aditua izean bhar zuen.
|
|
|
Aita Frai Pedro Antonio Añibarroc ifiniac, eta oraino mldera emoten diranac. Cristiñau euscaldunen oneraco, Durango, 1897 Lan
|
hau
berak idatzitako beste liburu honetan argitaratutako zati bat da: Misiolari Euscalduna, Cristau Doctriña ta sermoiac Bizcai errietan iracas ten.
|
|
|
Aita Frai Pedro Antonio Añibarroc ifiniac, eta oraino mldera emoten diranac. Cristiñau euscaldunen oneraco, Durango, 1897 Lan hau berak idatzitako beste liburu
|
honetan
argitaratutako zati bat da: Misiolari Euscalduna, Cristau Doctriña ta sermoiac Bizcai errietan iracas ten.
|
|
|
KalahorrakoapezpikuenaholkuaketaEuskalHerriarenpremiakgogoanhartuz, Bartolomerenasmoa, Icasiquizunac sailekolehenliburukihonensarreran dioenez, apaizeilaguntzeazenJainkoarenHitzaeuskarazaldarrikatzen.Etabigarrenliburuanerelehenengoanhasitakobideberetikjokodu, bestelakozurrumurrubatzukentzunbazituenere;
|
hau
da, hobezitekeela azalpenak iganderoko
|
|
|
ocurrido?); hain zuzen ere, Bartolomeren idazki
|
honen
aipamenak Karmeldarrak
|
|
|
1809koabenduaren 17anatxilotuzutenFrantziskoAntonioAlzaajaunaren etxean BilbokoAuzitegiKriminalekoAnbrosioEgiaIrigoienjaunak eta
|
honen
eskribauazenFernandoEtxebarrijaunak; etaBilbora eramanzuten; Frai Bartolomek, Etxebarrin, PedroAlzaajaunaren etxean zituen paperak eskuratu zituztenetaeraguztitakolekukoakhartuerebai.Honeladioskuberak:, hastaalas mujerzuelaspreguntabanaquellosJuecesdeloqueelP.Predicadorenseñabaen el confesonario?. Atxilotzearenarrazoia 1809kourriaren14an, SantaTeresaren aurreraturikojaianegindakosermoiaizanzen; ...
|
|
|
FraiBartolomeEtxebarrinzengaraihartanetahanjakinzuenfrantsestearen azkenainguruhonetan; udalekoaktetanegoerahoriazaltzendaetaaskapenalortzeakherritarreiemanzienpoza, elizanerehandikiroTeDeumkantatuzadierazi zena.Honela, 1813koekainaren26koaktanondorengooharhaudator, izenburu
|
honekin
–Fugadelosgabachos?:
|
|
|
eta hemenasko barreiatubaitziren. Garaihonetan,
|
hau
da, 1813kobigarren erdian, lege aldetik zalantza handiak zeuden komentuaz, elizaz eta abarrez. Bestalde, esklaustrazio egoerahartan, FraiBartolomekezzuennagusienbaimenik komentuarenberreskuratzelanzailhorriekiteko.
|
|
|
Konstituzio garaiko une
|
honetaz
zerbait aipatu dugu Markinan Frai
|
|
|
HiruurtehauetanGobernuakbereedukiideologikoariematendiogarrantzi berezia:
|
honek
, Konstituzioazeinbeharrezkoetazeinonadensartunahizion gizarteariburuan, etaberealdekoenbidezherriaeskolatzeariekinzion. Areago oraindik: Gobernuak, elizetakoerretoreak, igandeetajaiegunetakohomiliari Konstituzioarenartikulubateransterabehartzekoerabakiahartuzuen.Honela, eliz
|
|
|
|
Honen
aholkua, gainera, elizbarrutiberekoaizanik, interesgarriagoizanbehar Bartolomerentzat:, sudoloresigualalmío.Piensocontestaralrecibo, eintimación masalodemásniporpienso, interinnosemepresentenletraspontificiasdispensatorias.SequeasíprocedenenSantander? 341 Hiruegungeroago, 6an, SantanderkokaputxinoenSanFrantziskokomentutik, FraiJoanMartinek, beremaitasunetaestimu handiaFraiBartolomeriagertuond... –aldecretodenuestrasujeciónalaautoridadordinariaestaComunidadestaenpieypie firmedeobservarloquenosdicenuestroPadreyPatriarcaS.Francisco?342.
|
|
|
FraiBartolomerendokumentaziougarian badatorarazo
|
hau
eta nola bete
|
|
|
FraiBartolomerenekintzarikgarrantzitsuenahainegoerasozio politikozailean komentuasalbatzea izanzen;
|
hau
da, IslaBasamortukokomentuaezzezatela kendu.Horretarakolaneskergaegingodu, agintarizibiletaelizakoekinharremanetanjarriz.
|
|
|
azaroaren15ekodekretuajasozuen, bakardadeanegonzitezenkomentuguztiak edota450biztanlerairitsezzitezenherrietanzeudenakixteariburuz, etabehar direnneurriakharditzala, esatendio, erlijiosoguztieielizbarrutiankokatzekobideakeskaintzeko. Apezpikuak, bestalde, 1823kourtarrilaren9anerantzutendio, era
|
honetara
:. MeencuentroenelmismocasoqueV.S.pornohallarenmidiócesis conventoalgunodeCarmelitasDescalzos, queeselcorrespondienteporInstituto aldelPueblodeSestaoPartidodeSopuertacomprendidoenlaLeyde1dediciembreúltimo.Porlotantonoacertocómoproporcionarles cuandollegueelcasoen quedebansalirdesuconventocasareligiosaaqueseanagregadosenobispado(?) NingunaRealOrdenmehasidoaundirigidasobreesteparticular: cuandoll...
|
|
|
zenAbadiñoetaFikara; Markinanzegoelaberegainhartutakoegitekoaizanzen
|
hau
, 1820komartxoaren23an, aipaturikomisiohoriekematekobaimenaeskatuz, Kalahorraraigorritakogutuneanageridenez381.
|
|
|
komentuko biblioteka izan zen 10 bilera hauek egiteko tokia. ...uten.Bestegaigarrantzitsubatereizan zuten: hainegoeranegargarrian394 zegoen. BalmasedakoKomunitateaberriroezartzekoa?. MarkosSantaTeresarena, DefinidoreJeneralakegindako eskabidea ere aztertuzen; ProbintziakoKontseiluakCatecismodelosRealistas oelPuebloEspañol instruidoensusdeberesreligiososypolíticolsiburutxoaargitaratzekogastuakordain zitzakeengaldetzenzuenhark; batzarrakpozikonartuzueneskabide
|
hau
(, se accediógustosoaestasolicitud? 395).
|
|
|
Tamalgarriada garai
|
honetako
dokumentazioa galdu izana, jakina denez,
|
|
|
tuko genuke, Lazkaokosemeabera: ManuelSantaTeresarena415;
|
honek
, ikaslezela,
|
|
|
Garaihonetakogauzajakingarria, azkenurtehauekbereanaiaJoserenondoanbiziizanada.Lehenagoesandautzidugunez, Josekiaapaizerlijiosobizitzaosoa Lazkaonigarozuen; izatez1808tikgerokoguztia. JoseSanMigelenaezzensoilikLazkaokoprioreizan(), hainzuzenere, FraiBartolomeMarkinako priore zengaraiberean, baiziketaFraiBartolomeharajoanorduko, JoseLazkaoko nobizioenmaisuzen(), etaBartolomeLazkaorairistendenean
|
,
honen anaiakomunitatekoprioreordeazen(()?
|
|
|
...ederetaoriginalean, Euscalerrijetacoolgueetaliburutxoaren aipamenjakingarribataurkitzendugulako; honeladio:. Auaguinduten deutseezuceuben umiaipiestara, erromedijara, saraura, comedijaraedobiguiraraaguindutendeutseezunguztian.Gauzaonengañianicutsidot, cerbaitgueijagoescribidutagueureeusqueeran, arguitaraetaratecoustiagaz, taantopaucodaveegueijago, naidaveenac? 422.Icasiquizunac sailekoeskuizkribu
|
honek
, letragarbiz idatzia etadirudienezinprimategirako prestaturikzenak, 1807ko data darama. Honenzirriborroa, ziur aski, 1806rakoidatzirik izango zen, eta Euscal errijetacoolgueetaerebai, agian.
|
|
|
FraiBartolomezadituadenhaugeroagoaipatukobaduguere, orainAitaLonek FraiBartolomerenlan
|
hau
ere argitaratzeko prest zuela adierazi behar dugu. Eskuizkribuhorrihonako izenburu hau jarrizion:. Aita PraiBartolome Santaeresa, Madariaga Garate, ren/ Idazlanak/()/ TGER TATZAILLE: ARTEAGA. TARLON, K.O?. Jakina, Euscalerrijetacoolgueeta... 1986an (L.M.Mujikak) eta
|
|
|
FraiBartolomezadituadenhaugeroagoaipatukobaduguere, orainAitaLonek FraiBartolomerenlan hau ere argitaratzeko prest zuela adierazi behar dugu. Eskuizkribuhorrihonako izenburu
|
hau
jarrizion:. Aita PraiBartolome Santaeresa, Madariaga Garate, ren/ Idazlanak/()/ TGER TATZAILLE: ARTEAGA. TARLON, K.O?. Jakina, Euscalerrijetacoolgueeta... 1986an (L.M.Mujikak) eta
|
|
|
PatxiAltunak beste, ediziokritiko, batargitaratuzuen1987an; hauereezda kritiko kritikoa; eskolanerabiltzekotestuonbatbaizikezda; itxuradenez, L.M. Mujikakbereargitaraldia1986anargitaratuzueneko, Altunakprestatuazuenlan
|
hau
.
|
|
|
Sermoihoneniturrinagusia, lehenengo parteanbatezere, FraiBartolomek aipatzenduen autoreada: ...e, Commentariain Ecclesiasticum, indicibusnecesariisillustrata (Lugduni, 1732). Lebitarrenliburukolehen30txataleniruzkinetikhartzendu (508 514.or.). Hainzuzenereorrialdehauetanditugu Bibliakoaipamenbatzuezgain, FraiBartolomekberetestuan aipatzendituenautoreenlekukotasuna: Platon, Aristoteles, Plutarko, Zizeronetab.Hemendikateratzen denez, FraiBartolome CornelioaLapide renorrialdehauetazbaliatuzen,
|
honen
liburuhandiakoraindikMarkinakoKarmengobibliotekangordetzendirelarik.
|
|
|
Mulieremfortemquis inveniet? (Prov.31, 10). Sermoi
|
honetan
, aipamenguztiak, CornelioaLapide rena437izanezik, Bibliakoakdira: Itun ZaharrekoaketaSanPaulorenak.
|
|
|
DonostiakoElizbarrutikoartxiboandagoFraiBartolomerensermoiautografo
|
hau
, euskarazkosermoienkutxabatean.Gehienak Tolosaingurukosermoiakdira. FraiBartolomerensermoiaLarraulgoparrokiakoartxibokopaperenarteanzegoen, dirudienez.
|
|
|
Etahonidagokiola, Ikastetxeetakoirakaspen liburuan Konstituzioekdiotena gogoraraztendaetaFraiLuisGranadakoamaisutzathartzekoagintzen, harenoratoriako erregelak gidari izanik, honako
|
hau
erantsiz: –OratoriakGramatika, FilosofiaetaErretorikadituoinarritzat; hauda, hitzak, sententziaketaapaindura.
|
|
|
Bainazortzibaturtelehenago, hauda, 1971rakojadanikprestatuazuen, lan eskergabatenondoren, FraiBartolomerenidazlanenargitalpenbat446.Hauguztiau komentuko kronikariarenbidezereargigeratuda, 1969 1972kohiruurteetan,
|
hau
da, 1972komartxoanAitaLorentzoSantaTeresatxorenazhonakohaudio eta:, ya terminado, deprepararunareediciónengrafíavascamodernadelasObrascompletasdeFr.BartolomédeStaTeresa.OCD, unodelosclásicosdelaliteratura vasca? 447.Lanhandihonekezzuenargirikikusi.Karmengo artxiboangordetzen deneskuizkribuak452orriditu, nahikoestuidatziaketaFraiBartolomekargitaratutakolaueuskalliburuak, hurabizizelaargitaratu...
|
|
|
ItunBerrianebanjelioetatikaipatuenaSanMateorenada, 51aldizdator; San Joanenebanjelioa23aldiz, SanLukasena9aldizetaSanMarkos 6aldiz; Santiagoren gutuna8aldiz.BainaguztietarikaipatuenaSanPauloda;
|
honen
gutunetatik75aipamenaurkitzenditugu. Guztitara181aipamendituguItun Berritik.
|
|
|
Maldonatus, etab.etaberezikiBenedictusPereriusValentinus ekDanielezegindakoiruzkinak, liburuhonetanidatzi baitzuenFraiBartolomekohar
|
hau
:. Carmende Marquina?, etaJacobusTirinus eniruzkinak (Ludguni, 1723) etaJoannesLorinusenak (Venetiis, 1737), hauetanidatzibaitzuenondorengooharra:. Secomprópa la libreriadelCarmendeMarquinaen1819?, etab.AipatzekoadaMarkinako Karmengobibliotekakolibururik zaharrenetarikoagaibiblikoaduenadela (ANTHONIUS AKONYGSTEYN, Concordantiaebreviores omniumfermemateriarumex sacrisbibliorumlibris... Coloniae, 1...
|
|
|
466 MarkinakoKarmeldarrenbibliotekan Benedicto XIV.arenhainbat liburu daude; hauen artean, idazlan guztiak liburuki ugaritan (Opera omnia, Venetiis, 1767). Frai Bartolomekondorengo
|
hau
aipatzen du bereziki: De SynodoDiocesana, Matriti, 1778; Pastoral... einstruccioneseclesiásticas..., Madrid, 1769.
|
|
|
2.EtaBartolomeklaualdeetanidatzitako besteplegubat (300x207mm);
|
hau
erekonstituzio alkateberariDomingoBarinagaRementeriakegina, 1814kourtarrilaren19an.
|
|
|
PergaminozazaleztaturikoLazkaoko karmeldarrenkomentukoeskuizkribu
|
honetan
(295x203mm) FraiBartolomerensinadurabatzukdatoz: 1832 1835.urteetako24orrialdeetandaudehareneskuzidatzitakosinadurak (Lehenengoz1832ko ekainean, etaazkenengoz1835ekourrian).
|
|
|
–herege, hitzean(
|
hau
–h, gabeerebadarabil): Baitabesteheregeascorenac bere (Icas III, 343).// Ezdaheregericaguertumundura (Euscal errijetaco... 134).// Esanbeguije, impernubandagozanheregetagaisquiesalac, cesarijaecarrideutseen miinac (Icas II, 182). // Ezheregiacta gentilac, ezbadaeuren burubac zucentzat tacristinauontzat euqueezanacIcas II, (233)./ Judegubac, moruac, eta eregiac, batzuc, pedericeta bautismoricez dauqueelaco (Icas I, 19).// Orregaiti Eleisaticamporadagozanguizoneta emacumiac, ceintzucdirian judegu, gentil, morotaeregeguztiac.
|
|
|
|
Hau
dagrafianormalahitzhonetan
|
|
|
albaitondoenetaerrazenjasodezan.Ohituraketajoerakaldatueginohidiradenborarekin.Horregatik, gauregungoirakurleeieuskarazaharreanbarneratzekoeragozgarriizanezdakien, zenbaitukitueginditugu; baitahitzenelkarketaetabanaketaridagokienean ere.Bainahoriguztiorizehatz mehatzazaltzenda, argitalpen
|
honetaz
–hitzegitendenatalean.
|
|
|
Komakjartzerakoanberegaraikoohituraridarraio. Euskaraznahiz gaztelaniaz ohituraberarieustendio.Gauregungoirakurlearibitxietaeragozgarrigertadakizkioke, batezere, eta/ edojuntagailuenaurretikjartzendituenbatzuk;
|
azkenkasu
honetan, bigarrenhitzalehenengoaren sinonimoedoazalpenlegezdatorrenean,
|
|
|
Errotikbereizitakoatzizkiakaipatuz, honazerdioenL.M.Mujikak:?
|
Honetan
, Pr.Bartolome renjoeraetimologistaknabarmenakdira, hots, konposagaienisladapenahobetoadieraztearrenelemenduakbereiztea.Eratorpenean (deribazioan) ere partizipioaezgaltzea, nolabait, joerahorietansartzenda? 476
|
|
|
fema
|
hau
bereiz ematen du ia beti; loturik: –ezarren?
|
|
|
–ezarren? hamabi bider agertzen da; lau bider Eucal errijetaco... eta zortzi bider eskuizkribuan;
|
hau
da, bere lehenengo lanetan; gerora zuzendu egin zuen eta Icasiquizunac saileko hiru liburukietan behin ere ez da agertzen. –Esatiarren?
|
|
|
batdatozhorretan. Jakinadenez, grafian, fonetikan, morfologian, lexikoan... elkar janztenduteJ.A.MogeleketaFraiBartolomek.Horregatik, FraiBartolomereneuskaraaztertzean, J.A.Mogelekinerkatzeaetaesatendirenensendogarrinoizbehinka
|
hau
aipatzea, berez berezkoa izan daiteke. Izanere, askoren iritziz, Peru Abarcarenegileadaekialdekobizkaierazaharrareneskolasortuzuena.
|
|
|
–A, itsatsiadutenetanetalexema, e, zamaituadutenetan, eeegingodigupluralekogenitiboanetapluralekotokizkokasuetan: nesqueen/ echeen/ placeetan/ placeetaco/ echeetaruz/ eguitadeetan/ dantzeen/ dantzeetan/ verbeetan/ eleiseetan/ legueetan(
|
hau
euskara estandarreanbezala) etab.. A, itsatsiadutenetan honakohaugertatzenda: a+ e= ee: plaza+ etan= placeetan.
|
|
|
(53) (haiek). Kasuhauetan,, u, reneraginez ondorengobokala gradu batixtendenez gero, bikoiztea bereizgarri da; bainabeste batzuetan,
|
honen
analogiazedo, behar ez deneanereegitendubatzuetan... Iraganeanezduondoko bokalaixten; beraz, honakobikoiztehauezlegoke zuzen: –ez da esatenapostolubacsaldu eveela, ezbadaapostolubatecsaldu evala. Euscal errijetaco...
|
|
|
Hala ere, gaihonek, osonabariabaita, betierakarriizanduhizkuntzagaietan adituakdirenenarreta.ArestianesanduguEkialdekobizkaierazaharradarabiltenek eskola antzekobatsortuzutela, J.A.Mogelenaitzindaritzapean, ziurasko. Bainahonelakojoerafinkatuakezdiragehiagokobariksortzen.Inguruhonetako ahoskeranoinarritzenzirenaziurtzatjodezakegu.FraiBartolomeberaereezzegoenhainsendo idazkerareneta, bereziki, bokalenbizkoiztearen arazo
|
honetan
. Gehienetanbokalbikoitzakegiterajotzen du, ustezherrietakoeuskaldunikgehienenjoerajarraituzeta,, hiztunenbaitanzeudenaraubatzukbetez, esaterako,, a, itsatsiarena... bainahorretazberen beregigogoetarikegingabe.Dena dela, zalantzakzitueneta, bokalbikoitzenaldebazenere, zalantzahoriekeraginda, bietarajokatzendu.Hurrengorako, gaihauetanjakintsuakdireneniritziaentzutekoprestdago, halaere.Honeladioskuhitzezhitz:
|
|
|
L.Mitxelenarenparrafobataipatzea ongi etorrikoda atal
|
honen
sarreran. Euskaraztxistukarimultzo biditugu: frikariaketaafrikariak.Hauetarikobakoitzak bestehirusailditu; frikariak: dorsala/ z/, apikala/ s/ etasabaikaria/ x/; afrikariak:
|
|
|
Ultze: Bereeskualdeangauregunereerabiltzendenformaberadarabil,
|
hau
da,, l, dunaetaez, n, duna, bizkaieradungehienekohidutenez.Gainerakoeuskalkietakoiltzeformarahurbiltzenda.Aipaturikoonan/ onacoformenkasuanalderantzizegindu, l/ nkontsonanteenartean,, n, hobetsiz...
|
|
|
Formaaldetikberdinakdirasingularrekoergatiboaetapluralekoa,, a, itsatsiaz amaiturikoaizanezik; hauek, singularrean iac aac egitenduteetapluralean: ala viac/ alavaachurrenezhurren.Fonetikaarloanbehinetaberriroesandugunez,, a, itsatsiakeragitenditugehienetanbokal bikoiztehoriek, lexemarenamaierako bokala eta kasu markarena elkartzean, biei eusten baitie idazle
|
honek
. Baina bikoiztehauezdapluralekoergatiboansoilikgertatzen, baitapluralekoabsolutiboanere.Beraz,, a, itsatsiadutenhitzetan, pluralekoabsolutiboaetapluraleko ergatiboa, formaridagokionez, berdinakdira.
|
|
|
Ablatiboarenmarka, bizigabeadenean, tidaetabizidunadenean ganic;
|
hau
aurrekohitzetikbereiznahizloturik agertuohidaidazlehonengan.J.A.Mogeleta Añibarrokereazkenkontsonanterikgabeemateko joeradute.Beraz, argietagarbi nabaridazenbaitjoeraberdintsufinkatuzzihoazelaordukoidazleenartean.Luis Mitxelenak badakar arazo hau bere FonéticaHistórica Vascan (236 237.or.). Honeladio:
|
|
|
Ablatiboarenmarka, bizigabeadenean, tidaetabizidunadenean ganic; hau aurrekohitzetikbereiznahizloturik agertuohidaidazlehonengan.J.A.Mogeleta Añibarrokereazkenkontsonanterikgabeemateko joeradute.Beraz, argietagarbi nabaridazenbaitjoeraberdintsufinkatuzzihoazelaordukoidazleenartean.Luis Mitxelenak badakar arazo
|
hau
bere FonéticaHistórica Vascan (236 237.or.). Honeladio:
|
|
|
Oraindik forma zaharragoaren arrastoa ageri da beste esaldi
|
honetan
:
|
|
|
Mundubaren asierati ona badirau. Adanen loba bat galduv ean lelen go pecatu lotsarizco
|
onec
. Ta aric ona zaartu edo cansau biarrian, egunian baino egunian dauca indar gueijago, campo gueijago, crijadua c trijada gueijago.
|
|
|
Ergatiboa (sing.)
|
onec
/ orrec/ ac/ (arec) (pl.) oneec/ orreec/ areec
|
|
|
Zenbatzaileorokorrak.Guztia ugariageridaharenobranbarrena, singularreanetapluralean, dagozkionkasu markekin; erakusleezjardunduguneanesana gelditudahaueneskuineankokatzenduelaguztia, batzuetanhonenondorenera enklitikoanerakuslea beraerrepikaturik.Osoa, guztia renadierazerabiltzendu, bainazatiarikontrajarria.Dana, bereesanahietimologikoanizanezikezduerabiltzen;
|
hau
da, Biblian Jahwehagertzen den adieran dakar. Aldebakarra, JainkoakBiblianlehenpertsonanagertzenduelabereizaera, beranorden: Ego sum quisum, ethemeanhirugarrenpertsonandatorrela; hauda, eznazana, dana baizikP.luraleanezduerabiltzendanac, dirianacbaizik.Guztiak etadirianac testuinguruberdintsuetan dtoazbatzuetan; bestebatzuetan, berriz, huraizena ezkerretaraduelaagertzenda, etahaubakarrik.Ikusditzagunadibidebatzuk guztietarik:
|
|
|
Bartolomek, aditzaren ohikotasuna adierazteko oipartikula darabil.
|
Hau
, gure
|
|
|
Zehargalderazkoperpausa
|
honetan
, oraingo joerazbehintzatalaedo zuzenago zirudienean(?), jartzendu: contubaeuquibiarda, compesinoianautortuteco ezcondubadan, senidiadan, pertsonaconsagraubadan, edogarbitasunecopromesdunadan, talecusagradubandan edoezdan. Honazenbaitadibide, testuinguruosoan:
|
|
|
Beheko adibideetariko azkenak, etagainera?, ?horrezgainera?...esan nahidu. Formaaldetik, endemasbehindakarsoilik; gainerakoguztietanendamas.Lokailu
|
hau
oraindik bizi bizi dago, ez haren eskualdean soilik, baita Bizkai eta Gipuzkoakoingurunezabalbateanere; denadela, euskaldunjantziekedojantzi ustekoekengaraizatendute, dirudienez, idatzizerabiltzeko...:
|
|
|
Menturaz: iritzi adberbioenarteansartzenduteoraingogramatikariek;
|
hau
da, nolabaithiztunareniritziaedojarreraadieraztendutenaditzondoalitzateke. OsobereaduBartolomek; gehienetan, aurrezesandakoarrazoiarekinedolotzen du, tamenturaz formaerabiliz, bainaezbeti:
|
|
|
Beriala, beinguan: denborazkoaditzondobiakdarabiltza; hurahirualdizsoilik;
|
hau
, berriz, maizago.Erabilerazetaformazezduteezerberezirik.Ikusditzagun adibidebana:
|
|
|
la/ naalternantziahorrengakoa. FraiBartolomekherrikoeuskaraduoinarrieta bereeuskalsena.Hitzaketaaditzakbaisortzendituatzizkiezbaliatuz, bainagramatikakoformakherrikoiturrikoakdituelapentsagenezake. Harkkontuz kontuz jasoetaberetestuetaraeramangozituen.Beraz, alternantziahori herrikoeuskaran zegoenadaetagauregunerebadagoena, gramatika arau estuetan zehazkinola kokatuezbadakiguere... Argidago na la formamarkatuadenaetaarrunta; hura zerbaitziurtzat, ageritzat, jakintzatjotzendeneandarabil, baitazerbaiteginbehartzat, obligaziotzatagertzendueneanere;
|
hau
, berriz, besterikgabezerbaitbaiez
|
|
|
Edoceinecdacuts, gogoratutabestebagaric, icara eraguitendavenapecatu ezain
|
onec
(Icas II, 32).
|
|
|
beguitandu: iruditu, iritzi; (ezduezerberezirikhitzhonek, gauregunere horrelaxe erabiltzen baita inguru
|
honetan
);. Lezabaten galduta, euliz beteta daguanaberebat beguitandutenjatpecatubandaguanarimia. Icas III, (232).
|
|
|
|
honetan
);. Gauza deungabi eguin ditubee nire gentiac? (Icas II, 65).
|
|
|
osterantzian: bestela, hala ez bada; (ikus
|
honetaz
255 256.or.);. Osterantzian, gorrotobagaric, odijobagaric, berearimaan, osasunian, pamelija an, cleitubanedoaciendaangachicopa bagaric, neuricalteeguindeutstanari, escatubeguijoJuezarenaurreti, eguindeustancaltiarenerremedijua? (Icas I, 104).
|