|
2000
|
|
|
Nonbaitetik
|
hasi
behar begirada orohartzailearen pretentsioa mugarritzen eta, beste argi iturri guztiak itzalirik, literatura idatziaren esparrua agerian jarriko digun fokoa piztuko dugu lehenik.
|
|
|
Non
|
hasi
eta noraino iritsi zehazteko lagungarri zaigu Nafarroako bi idazleren lan bana jendaurreratze dataz baliatzea. Horrela, Felipe Riusen Polaro id liburuko irudiak argi bihurtu ziren unerako honako kronika honen iazko edizioa itxia zegoen modu berean, oraingo lerro hauen amaiera erabakia dago Aingeru EpaltzakRo ck ’ n’Ro ll izenekoaren aurkezpena iragarria duenean.
|
|
|
Bertsio ofizial eta bakarra, udazkenerako argia ikusi duena, Roman Felones eta Fermin Miranda irakasleek izenpeturik. Victor Pradera nazionalista espainiarrak
|
hasitako
ildoa, Opus Deiren Unibertsitateak gero kanonizatua, aurreiritzi ideologikoz zamatua, egungo antolamendu instituzional administratiboa justifikatzeko eginkizuna duena, Euklidesen teorema haietan bezala aurrez emaniko hipotesia egiaztatua gelditzen dena. Nahiz eta horretarako gertaeren interpretazio interesatuak eman behar izan, bestelakoak badirela isilduz.
|
|
|
Lege berri hobe baten proposamenari aupada emanez
|
hasi
zuten urtea Nafarroako euskal jendeek. Ekimena oraindik euskaltzaleen esku.
|
|
|
2000ko kultur tantak aztertzeko garaian, azken orduko berrien larritasuna dela eta, egokiago deritzot atzetik
|
hasteari
. Oro har, euskara eta euskalgintzaren alorrean garai ilunak datozkigula ezin ukatuko dugu.
|
|
|
2030ean euskaraz komunikatzerik ez dela izango iragarri zaigu, hizkuntza hila izanen dela. Gaur egun ere gertatzen
|
hasi
da hori. Eta hizkuntzaren alorrean muturreko egoeran bizi diren euskaldunen meritua ez da makala, baina hala ere, Frantziako Gobernuak ofizialtasuna onartzen ez duen bitartean, esfortzu horren etekina oso murritza da.
|
|
|
Era berean, gero eta talde gehiagok, gaur egun bizirauteko modu bakarra dela jabetuta, enpresa bihurtzeko ausardia erakutsi izana pozgarria da. Baina egitura hori sortu eta funtzionamendurako eustea oso zaila dela antzematen
|
hasi
dira bide honetan aitzindari diren euskal talderik sendoenak.
|
|
|
Denok dakigu aktoreek emanaldiko izaten dutela irabazpidea, eta gehienetan ez dela oso kopuru handia izaten. Egia da talde horiek emanaldi kopuru handi samarra bermatzen dutela gehienetan, baina aktoreak milaka kilometro egiten
|
hasi
dira askotan emanaldi bakarra eskaini eta berriz ere bueltan etortzeko. Eta ez dirudi bizimodu horri luze eusteko modurik dagoenik.
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere uzten ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik azken urte honetan eta desintegrazioaren bide beretik doala esan daiteke; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banaketa administratibo hutsa. Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal Herrira ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere azken mohikanoez mintzatzen
|
hasi
diren une honetan bertako antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion. Erakunde publikoek izan lukete zeresana arlo honetan, batez ere euskaraz idatzi eta egiten dela kontuan harturik.
|
|
|
Hala ere, eta honekin batera esan behar da," betiko izenek" ere erronkari eutsi diotela (Izagirre, Urretabizkaia, Lertxundi, Irigoien, Txiliku, Igerabide). Pozgarria da ikustea orain 20, 25 eta 30 urte
|
hasi
ziren haiek zer nolako lan interesgarriak ari diren argitaratzen.
|
|
|
Idazleek, editoreek eta enpresa pribatuak asmatu beharkosdute bidea. Dagoeneko ibiltzeari ekin diote eta,
|
hasteko
, kanpokoen esperientziak biltzen ari dira, Islandiakoena esaterako. Ferietara joanez, katalogoak eskainiz, han hemenka galdetuz eta kontaktuak eginez itzulpengintzari ateak zabaltzeko ahalegintzen ari dira.
|
|
|
Bizkaia, jakina, hori baino gehiago bada.
|
Hasteko
, eta besterik gabe, euskalgintza bera ulertzeko modua ere badugu Bizkaia, ziur asko, hamaikatxo" aurreraturena" baino bestelakoa, osterantzekoagoa.
|
|
|
2000 urtea (ikusle gutxi ohi dituen) antzerkia eginez
|
hasi
zen euskarazko kulturarentzat, eta Mari Sorgin deituriko lan berria taularatu zuen Taupada taldeak Elgoibarren. Ezin zitzaion egokiago eman hasiera milurtekoari, ezen, metafora arrunt bat paratuz, antzerki, errepresentazio, edo itxuratzea baita maiz gure kulturako jendearen izanaren ezkutune eta babestoki.
|
|
|
Hau guztiau, ordea, gure artean, batez ere 1968 urtetik aurrera
|
hasi
zen mamitzen. Beraz, giro hori erabat urrun zegoen Unamunok, bizi zenean, inguruan zuen gizarte egoeratik, eta horregatik oso ondo eduki behar dugu hori kontuan bilbotarrak euskara alde batera uzteko izan zuen jarrera epaitzeko orduan.
|
|
|
Denboraren joan etorrian, politika abagune faboragarriagoak heldu zitzaizkigun, demografi hazkuntzarekin batera. Jendea, bestalde, baserritik hirietaratzen
|
hasi
zen, ikastolak sortu eta gizarteak gure herriko kultura eta balioez sentiberatasun handiagoa hartu izan du. Horrek euskara batua ekarri digu, irakaskuntzan, komunikabideetan eta, gaur egun, administrazioan ere gero eta sentitzenago den premiari erantzun nahirik.
|
|
|
Kontua da harrezkero euskararekiko jarrera askoz ere kritikoago eta urrunduagoa izan zuela. Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen
|
hasi
zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Otañok, izan ere, egiten ahal zuen amets Euskal Herri jator batekin, presabiniano, euskaldun, baserritar, eternoarekin. Egia da" Zazpiak Bat" izeneko poema egin zuela, egia da semeari aizkora eskuan hartu eta indarka
|
hasteko
esaten diola galdutako foruei eginikoan, baina funtsean ez du beste Euskal Herria bat amesten, eta ez da zapaldu bat, subjektiboki. Orixe zapaldu handi bat da, ezin du malenkonian aterbetu, atzean uzten duena herri baten suntsimendua izan da, eta urteetako alferrikako lan bat, maila pertsonalean.
|
|
|
Lizardiren eragina luzea eta sakona izan zen, huraxe baitzen erreferentzia nagusi eta baliagarri bakarra gerraondoan hemen, barne exilioan, idazten
|
hasi
ziren poetentzat. Lekuona gazteak ere, gazteago zenean, Lizardiren eraginpean idatzi zituen bere lehen poemak.
|
|
|
Irakurleak eszenario batean ikusten du poema, eta irakurtzen duena kronika objektibo bat dela uste du. Gero
|
hasiko
da kodeak interpretatzen, exotismoaren lilura pasatakoan. Eta orduan gure historia garaikideaz eginen du gogoeta, edo maitamalura dastatuko du.
|
|
|
Aurkezpenaren egunean Venezuelan eman zituen hilabeteetan liburu aurkezpenen batean egon izana frogatu bazuen, Venezuelako gizartera samurtasunez egindako hurbilketa den liburuan, herrialde honetako aro politiko berriaren testigantza zuzena ematen digu Pako Aristik. Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia (nire aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera
|
hasi
nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak azaltzen zaizkigu, idazleari gertatutako pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik hasi" Aitak hegazkina erori ez dadin egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik emakume txarren bat ekar ez dezadan" eta Hugo Chavezekin topo egin asmotan Mr.
|
|
|
Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia (nire aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera hasi nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak azaltzen zaizkigu, idazleari gertatutako pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik
|
hasi
" Aitak hegazkina erori ez dadin egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik emakume txarren bat ekar ez dezadan" eta Hugo Chavezekin topo egin asmotan Mr. Beanen larruan sentitzen den pasarteraino).
|
|
|
Bada liburu honetan iduneko bat egiteko adina perla. Perla ia metafisikoetatik
|
hasi
, kaleetako graffitiekin jarraitu eta eguneroko irrati tertuliak entzutean sortzen diren ultzera nahiz sukalde burutazioetaraino. Kasu:
|
|
|
Beste era bateko mehatxu edo presioak jasaten
|
hasi
dira Araban, bestalde. Geu Gasteiz hiri aldizkari euskalduna dirulaguntzarik gabe geratuko den susmoa azaldu dute Gasteizko euskaltzaleek.
|
|
|
Datu base baten bitartez etxebizitza bat aurki daiteke, aurretik definiturik dauden bilaketa eremuak erabiliz. Zerbitzu hau informazio inmobiliarioa eskaintzen
|
hasi
zen eta handik gutxira enpleguaren eta motorraren arloetara ere zabaldu zen.
|
|
|
Ordura arte Estatu mailan Avui, El Periodico de Catalunya eta El Comercio de Gjon en esperientziak baino ez ziren ezagutzen. Dokumentaziorako erabiliko ziren CD ROMak sortzen
|
hasi
ziren, egunkariaren hemeroteka euskarri berrira egokituz. Honela, fitxategiak formatuz aldatzeko trebetasuna jorratu zuten.
|
|
|
El Pas Digital 1996ko maiatzaren 4an agertu zen lehendabiziko aldiz sarean. Aurreko udazkenean
|
hasi
ziren proiektua eztabaidatzen baina apirilera arte ez zuten produktu berria sareratzeko behin betiko erabakia hartu.
|
|
|
EGMren datuak bat datoz, gutxi gorabehera, Kaixo bilatzaileak eta Eustatek (Euskal Estatistika Institutua) 1998ko abenduan egindako azterketarekin. Euskal Herriko internauten artean% 75,17 gizonezkoak dira (Interneteko Publizitate eta Marketin enpresak dagoeneko
|
hasi
dira ikertzen zergatik sareak ez duen interesik pizten emakumeen artean) eta ia erdiak(% 47,29) 31 urtetik behera du.
|
|
|
Robert Cailleu frantziarraren ikerketa lanetan oinarritzen da hein garrantzitsu batean. WWW delakoak Interneten erabilpena erraztu zuen eta egunkari batzuk amaraunean egoteko aukera aztertzen
|
hasi
ziren. 1993an Mercury Cen tury, The Chicago Tribune eta The Atlanta Constitution kazeta iparramerikarrek zenbait informazio —oraindik irudirik gabe— jarri zuten Estatu Batuetako Internet hornitzaile nagusien zerbitzarietan (batez ere America On Line, Compu Serve eta Prodigy n).
|
|
|
Egunkari gehienak 50 milioi
|
hasi
gara jasotzen Interneteko publizitateari esker. Hala ere, horrek ez du esan nahi edizio elektronikoekin dirua irabazten ari denik, sortutako gastuak diru sarrerak baino handiagoak direlako (Noticias de la Comunicacion, 178 zb., 30 or.).
|
|
|
Hurrengo urteei begira, badirudi ziberpublizitatearen esparru interesgarri bat iragarki sailkatuena izan daitekeela. Estatu Batuetan Los Angeles Times, Chicago Tribune, Washington Post edo Knight Ridder taldeko egunkariak
|
hasi
dira esparru berri hau jorratzen. Egia esan, iragarki sailkatuen arloan Internetek izan dezakeen eragin handiak ondoeza zabaldu du egunkari" klasikoen" arduradun ekonomikoen artean.
|
|
|
1) Kanpo jardueraren hasiera geldoa: aurreko elementu batzuk ahaztu gabe (2 kapitulua," Kanpo jardueraren aurrekinei buruzko erreferentzia laburrak"), kanpo jarduera XIX. mendeko bukaeran eta XX. mendeko lehen urteetan
|
hasi
zela esan daiteke. Garai horretan sortu eta hazten hasi zen euskal nazionalismoa, eta bere kanpo politikaren lehen urratsak eman zituen poliki poliki (3 kapitulua," Euskal nazionalismoaren lehenengo kanpo ekintzak, fase aranista()").
|
|
|
aurreko elementu batzuk ahaztu gabe (2 kapitulua," Kanpo jardueraren aurrekinei buruzko erreferentzia laburrak"), kanpo jarduera XIX. mendeko bukaeran eta XX. mendeko lehen urteetan hasi zela esan daiteke. Garai horretan sortu eta hazten
|
hasi
zen euskal nazionalismoa, eta bere kanpo politikaren lehen urratsak eman zituen poliki poliki (3 kapitulua," Euskal nazionalismoaren lehenengo kanpo ekintzak, fase aranista()").
|
|
|
Eskemaren adierazle batzuk osaturik daude dagoeneko, eta beste batzuk agertzen
|
hasten
dira. Kanpo jardueraren eredua, gabeziak eta mugak izan arren, osatuta dago hein handi batean (5 kapitulua," Kanpo jarduera fase postaranistan II.():
|
|
|
etenik egin gabe fasera pasatu zen, Gerra Zibileko urteetara alegia. Urte horietan —tesian zehazten ditudan zenbait gertaera direla medio— urrats oso garrantzitsua eman zuen kanpo politikak, hamarkada batzuk lehenago
|
hasitako
prozesua punturik goreneraino eraman baitzuen (8 eta 9 kapituluak," Eusko Jaurlaritzaren nazioarteko jarduera(): I. Kanpo harreman instituzionalen finkapena" eta" II. Kanpo jardueraren oinarrizko tresnak.
|
|
|
Jokin Zaitegik, Euzko Gogoa12 etxean argitaratzeko asmoz, Guatemalatik Euskal Herrira itzultzeko erabakia hartu zuen. Euzko Gogoa ren historia, ostera, 1949an
|
hasi
zen; urte horretan, Zaitegik, Andima Ibiñagabeitiaren laguntzaz, euskara hutsez eta goi mailako eduki kulturalez egindako aldizkari bat argitaratzeari ekiten dio, honela, urte horietan euskal kulturaren proiektu aitzindaria izango den lana aurrera eramanez. Zergatiak Zaitegik berak azaldu zituen:
|
|
|
Orduan bururatu zitzaidan euskal aldizkari soil bat beharrezko genuela. Horrela
|
hasi
nintzen.13
|
|
|
Horretarako, behin Gipuzkoan, Euzko Gogoa Hego Euskal Herrian argitara zedin zenbait urrats eman zituen. Dena dela, hasiera batean hori lortzeko aukerak bazirela pentsatu arren, oztopoak pilatzen
|
hasi
ziren harik eta Zaitegiren asmoa ezinezkoa bihurtu arte. Nahiz eta Arrue, Barandiaran eta Tovarren mailako intelektualen laguntza izan, frankistek aldizkariaren proiektua ez zuten onartu.
|
|
|
Argitalpen honen aldizkakotasuna oso irregularra izan zen, neurri handi batean azkenean publikazioaren arduradun nagusia izan zen Isidoro de Fagoagaren bizitzaren aldaketen ondorioz. Horrela, 1951n, Fagoagak Argentinara joan behar izan zuenean, aldizkaria Buenos Airesen
|
hasi
zen argitaratzen, jakina, ideologikoki edo estetikoki aldaketa handirik sufritu gabe.
|
|
|
Hau ulertzeko, lan mota horien heterogeneotasuna eta haiek osotasunean biltzeko zailtasunak izan behar ditugu kontuan. Ondoko lerro hauetan, horri nolabait buelta emateko beste saiakera txiki bat egingo dugu, Europan garatu zen atzerriko hemerografia aztertuz, oroz gain Iparraldetik
|
hasita
, Frantzia eta Erresuma Batuan.
|
|
|
Gainera, kolpe militarra izan arte, Picavea Donostiako El Pueblo Vasco egunkariaren jabea izan zen, eta horrek euskal kanpo aferetan arduratzeko oso pertsona egokia bihurtzen zuen. Bada, Parisera doa eta une horretatik hiri horretan euskal arazoen ardura eramaten
|
hasten
da. Handik gutxira, urte bereko urrian, Gernikan deklaratu zen Euskal Gobernuaren delegatua izendatu zuten ofizialki.
|
|
|
Haren aldizkakotasuna, hasiera batean, astean bikoa zen; gero, 1937ko uztailetik aurrera, zailtasun ekonomikoek astekari bihurtzeko beharra inposatu zuten. Komunikabide berriaren zuzendaritza lana, gerra
|
hasi
arte, El Pueblo Vasco ren zuzendaria izan zen Felipe de Urcola donostiarraren eskuetan gelditu zen. Ikusten denez, profesional aldetik, hedabide hau ondo hornituta zegoen eta emaitza, zalantzarik gabe, haren neurriko kalitatekoa izango da; arazoa, ordea, aipatu dugunez, diru eza zen, eta gabezia hori lehen unetik elementu grafikoen eskasian nabarmenduko da.
|
|
|
Hor frankismoaren aurkako nukleoak sortuz joan ziren, hein batean Iparraldeko kultur munduan integratuz. Telesforo Monzon, Manuel de la Sota eta Antonio Armentia horren adibide goiztiarrak izan daitezke, ezen laster Herria aldizkarian kolaboratzaile gisa idazten
|
hasi
baitziren. Giro horretan proiektu berriak ere agertuko dira, esaterako Gernika kultur aldizkariarena, erbesteko publikazioen artean maila altuenetarikoa lortuko zuena.
|
|
|
Haize zirimola azkarrek inarrosten dute oreka nekez zaintzen duenaren bihotzaren zola, zolaren zola, urrats durduzatuegiak marrumaz hantu biribilketa eroan biderkatuz. eta inor, inor, inor ez dago aldamenean holtz hegietan zutik bermatzen laguntzeko! ...ar zimelak nora nahi eraman ditzake haize zirimola haserretuak. zu eta ni hosto inutil horien parekoak gara errorik gabeko izen deitura sarraskituak, borondate eta gerorako amets beti ukatuak. eta haizeak hegatz xumeak bulkatzen dituen gauetan, beldur gaitzak bereganatzen gaitu. gure egunerokotasuna oldarraren, doluaren eta segurtasun ezaren erresuma larraitza da, haizea jabaltzean hargatik, euria
|
hasten
den unean badakigu bake aroak iraun ez dezakeela, beldurrezko zirimolak bihotzean dabiltzalako inguru trinkoen inseguritatearen indartzeko.
|
|
|
trikua, poetak faunatik mitora ekarri duen beste marjinatu hunkigarri hori. Ziklo berri bat
|
hasi
da, baina lehen hazia hogei urte lehenagoko poema polimorfo haietan zegoen. Txepetxak bertsolariaren kantua erakarri baldin bazuen ere, naturako gauza ikusgarriek hartu izan dute gure kantagintza," Arboletan den ederrena da/ oihan beltzean pagoa"...
|
|
|
bertsolari senak, punturako erraztasunaz, bete lanera darama zenbaitetan. Arnas handiz
|
hasitako
poema batzuk, arrunkeriaz amaitzen ditu. Bere obra poetikoa, oro har, irregularra da, gorabehera handikoa.
|
|
|
Hau da, Argia aldizkaria gauza bat da (eta sarean ere kontsultatu daiteke osoki), baina Sa reko Argiabeste bat da: eguneroko albisteak idatziz zerbitzen dituen medio berri bat (EITB ere albisteak egunero idatziz ematen
|
hasi
da bere webgunean, bide batez). Informazio kanal hori herri edizioekin (Hernani da lehen adibidea) eta kanal tematikoekin osatu nahi dute.
|
|
|
Katalunian Vilaweb eta Galizian Vieiros zerbitzuen parekidea da Sareko Argia. Bitxiena, nire irudiz, zenbat itxoin behar izan dugun Euskal Herrian Katalunian duela bost urte asmatu zutena hemen egiten
|
hasteko
...
|
|
|
Horra hor, beraz, etorkizun baterako ardatz azpimarragarriak bibliotekagintzan. Hasian
|
hasi
, ingurukoa oinarri: non jarri eta zertarako erabili (herri, auzo, unibertsitate, ikerketa zentroak...), zer eduki eta nola erabili (liburuak, ikus entzunezkoak, aldizkariak, egunkariak eta bestelako euskarriak) eta norentzat jardun (jende xehea, espezialistak, jendarteko zabala...).
|
|
|
Fase berri bati aurre egin behar diogunez, nazioarteko katalogazio arauak eta gainerako sarrera puntuak euskaraz prestatzen
|
hasi
gara.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzari dagokio lege gordailuaren bidez biltzen den bibliografia katalogatzea. Aurten lan hori euskara hutsez egiten
|
hasiko
gara. Euskal Bibliografia Interneten bidez eskuragarri izango da eta horrela Euskal Auto' Biblioteka nomia Erkidegoko liburutegiek euskaraz katalogatzeko eredutzat har dezakete.
|
|
|
Hobekuntza horiek guztiak garrantzitsuak dira; partzialak halere, eta ez aski, beraz. 1997 urtetik aurrera baizik ez da
|
hasi
lanean liburutegien egoera orokorretik abiatuz. Estreinakoz, apustua egin da etorkizunari begira:
|
|
|
Euskarari dagokionez, eta
|
hasteko
, Nafarroak egoera administratibo korapilatsua duela gogoratu beharra dago, gure erkidegoa hiru eremutan banaturik baitago: euskalduna, mistoa eta ez euskalduna.
|
|
|
Egoera berri honi erantzun ahal izateko azken hamarkadan aldaketa ugari ikusi ditugu profesionalok.
|
Hasteko
eta nola ez, Bibliotekonomia eta Dokumentazio irakaskuntza erabat aldatu da Estatu espainiarrean. Profesionalen formazioa izan da kezka nagusietariko bat gure artean, eta honek unibertsitate mailako bigarren zikloaren planteamendua ekarri du.
|
|
|
Liburutegiek1 gizartearen aurrean beraien benetako balioa azaltzen (saltzen)
|
hasi
behar dute, arazoak konpontzeko gaitasuna agertu behar dute, egoera ekonomiko berri honetan beharrak asetzen jakin behar dute.
|
|
|
Ez naiz ni izango Itxaso Diazen lana defendatzen
|
hasiko
naizena, badu eta Arte Ederretako irakasleak ni baino hobeto defendatuko duenik. Baina erakusketa bat itxiaraztea kulturari gerta dakiokeen gauzarik larrienetakoa da.
|
|
|
Ba tirabirak izan ziren, ez argitaratzeko gomendioak, kexu eta malkoak. Lastima, III. milurtekoa
|
hastear
den honetan badirudi euskarak nazi baten hizkuntza maitatua ezin duela izan. Badirudi euskaltzale guztiek abertzaleak, ezkertiarrak eta internazionalistak behar dutela izan.
|
|
2001
|
|
|
Gezurrari egiaren eitea eman nahi diote historialariek, egiari asmazioarenitxura idazle sortzaileek. Uste dut Pablo Antoñanari entzuna dela, eta ez balitz ere, berdin balio lezake itzulinguru gisa, iragan urtean Nafarroako erdal letretan bizar handiko bi figurak beste koxka bat hazi direla esaten
|
hasteko
. Lehen erraldoi sendo ziren, orain sendoago, bai errekonozimendu sozialean, bai produkzio literarioan.
|
|
|
Traidorea une bakoitzean gutxien uste den hura dela topatuko dugu. Entsegu esperimentala da eta sujerentea, haratago joateko ateak zabalik uzten dituena, jar dezagun etsaiari kalte egiten ari zaion ustean, halako batean etsai horren zerbitzuko lanetan ari izan daitekeela susmatzen
|
hasten
den heroi/ traidore baten zalantza eta drama asmatzekoa; fikzioaren perspektibatik geure herri honetako errealitatea interpretatzeko saiakera baliagarria izan litekeela uste dut.
|
|
|
Azkenez, Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politika Sailburuordetza rekin izenpetu dugun egiunea aipatu behar dut, era horretan aurreko urteetako segurtasunik eza eta banan bananeko deialdiekiko menpekotasuna alde batera uzten baikenuen behingoz, eta benetako proiektuak antolatzen
|
hasteko
aukera jasotzen. Izan ere, elkartearen barne ikuspegitik hori da, nik uste, joan den urteko gertakaririk garrantzitsuena, elkartea ren hasierako urteak bazter utzita, lehen aldiz gertatzen baita elkarte gisa aurrekontu egoki bat ematen zaigula, kontrol zorrotzekin bada ere, guk kudeatzekoa.
|
|
|
herrietako euskararen plan estrategikoak eta euskalgintzaren plan estrategikoa (EPE). Lehena urtearekin abiatu zen eta bigarrena prestaketa lanetan da, 2002arekin
|
hasteko
.
|
|
|
Herrietako euskararen plan estrategikoekin, Bai Euskarari Plan Estrategikoan burututako esperientzia emankorra herri eta auzoetara eraman nahi da. 2001ean
|
hasitakoak
plan pilotuak izango dira. Gizarte eragileen euskararen aldeko konpromisoak herri eta auzo mailan ere gauzatzen saiatzea estrategia egokia iruditzen zait.
|
|
|
Euskaldunontzat pozgarria, baina erdaltzaleentzat kezkagarria erabat. Izan ere, prozesu berria
|
hasi
besterik ez dela egin esan daiteke, eta oraingo sorpresa hau,, ez da azkena izango. Batzuek pentsatu lukete beren orain arteko" etorkin kolonoen" boto poltsak honezkero urratu handia duela eta hemendik aurrera hortik gero eta boto gehiago galduko dituztela, etengabeko jarioan, bertoko alderdien mesederako.
|
|
|
Gurean, ordea, Nicolas Redondo Terreros, Rosa Diez, Adolfo Ares edo Javier Rojo, orain arte ezertan nabarmendu badira, bere antieuskalduntasun amorratuagatik izan dira. Praktikan PPren politika espainol kolonialista bera erabili dute Euskal Herrian, baina azken hauteskundeen emaitzek inflexio puntua markatu dute, eta, beraz, badirudi susmatzen
|
hasi
direla jokabide horrek ez diela hemendik aurrera gehiago etekin onik ekarriko. Programa, eskaintza eta aurpegi politikoa aldatzeko ordua heldu zaie beraz, eta testuinguru horretan ulertu behar da atzora arte ostrazismoan erdi gorderik egondako kideak eta ideiak, izozkailutik atera eta orain plazaratzeko gertu egotea.
|
|
|
Sarrera gisa, era honetako gogoetak entzuten
|
hasi
dira: ez da pentsatu behar PSEko guztiak Rosa Diezek bezala pentsatzen eta hitz egiten dutenik.
|
|
|
NUPen euskaraz ikasteko aukera eskasa zen, baina irailean
|
hasi
zen ikasturte berrian urriagotu egin dira aukerak, Nafarroako Gobernuak hala aginduta. Komunikabideei dagokienez, barrega rria dirudi erdarazko komunikabide guztiz ahaltsuei euskaraz argitaratzen dituzten aitzakia orrialdeengatik dirulaguntzak bikoiztu izanak, biziraupena inola ere ziurtaturik ez duten euskara hutsezkoeimu rriztapen zorrotza ezarri zaien bitartean.
|
|
|
Lehorteari amaiera eman diote sortu berriak diren Dar Dar eta Kanpingags taldeak. Hainbat aktore, bide komertzialetik jo gabe, eta, beharbada, arrakasta baino nahiago dutenak beren apustu pertsonal eta gustuei jaramon egin, formatu txikiko lanak muntatzen
|
hasi
dira. Bide berriak jorratzen, Ramon Agirre aktorea.
|
|
|
antzezlana espainieraz muntatu (hiru bat hilabete) eta gero, hilabete eskasean haren euskarazko ordaina egitea (maiz samar estreinatu dira euskarazko bertsioak pase oso bakar bat egin ondoren). Neurriak jorratubeharko lirateke euskarazkoa bertsioa ez izan, eta, taldeentzat nahitaezko enbarazua izan beharrean, muntaketa bera ere euskarazko bertsiotik
|
has
dadin. Orduan bai, orduan hitz egin ahal izango da euskal antzerkiaz.
|
|
|
Bestalde, pozgarria da ia agenda moduan
|
hasi
zen Artez hilabetekaria 50 alera heldu izana aurten. Alez ale, emanaldien informazioa emateaz gain, arte eszenikoetako lan berrien aipamenak, elkarrizketak, azterlanak eta beste gai asko jorratuz jantziz joan da Elorrioko inguru emankorrean argia ikusi zuen aldizkari hau.
|
|
|
Kanpainan bertan
|
hasi
zen joera eta, emaitzak ikusita, areagotu egin da kanpainan hautemandakoa. Gero eta zabalagoa da euskal nazionalisten eta bestelako nazionalisten (espainiarren, edo Espainiako bidezidorretik joandako" internazionalisten") arteko amildegia.
|
|
|
2000 urtea, halere, milenarismo faltsuaren atea baino ez zen izan. Egiazko milurteko berrian 2001 urtea rekin batera sartugara, eta berau ez da
|
hasi
urtarrilaren 1ean, irailaren 11n baizik. Ospakizun, bolandera eta xanpainik gabe, irailetik hona garai berri batean gaudelako sentsazio ia fisikoa dugu, eta inoiz baino gehiago nozitzen dugu McLuhan en aldea globaleko kideak garela, ezinbestez.
|
|
|
Hargatik, herriko hautetsien ahotik ez zen salaketa bakar bat ere aditu eta ia ia errango nuke pozik egon zirela, beraiek egiterat ausartuko ez zirena —euskarazko herri izenak kentzea— pustruska batzuek egin izanaz. Atsekabea pairatu arren, abertzale euskaltzaleek ez zuten amore eman eta frantsesera hutsez zeuden seinaleak euskarazko izenekin tapatzen
|
hasi
ziren, paperak gainetik erantsita. Ekimen hau ere ez zen kaltegarria, papera kentzea besterik ez baitzen pankarta ohiko plantan berrezartzeko.
|
|
|
Hasiak dira, dagoeneko, milurteko eta ehungarren berriak, eta urte erreskadaren zenbatgarrenean, lehena joan zaigu eskutik. Bi mila eta batgarren urteko euskal kulturaren zantzuak zein ote igarri behar, eta nondik
|
hasi
jakin ez.
|
|
|
Hasieran esan dugun bezalaxe, gertuenak eta hurbilenak izan zaizkigu berbagai eta iradokizun. Hasian
|
hasi
, ezinbaztertu, Jakinhonetan, Euskal Herriko Mendebaldean euskalgintzaren haizeek ekarri dizkigutenak.
|
|
|
Laburki aldatu dugun delako aitzinsolasetik
|
hasita
ondoko azken solaseraino Petainen gorazarrez eginiko kantua da:
|
|
|
Gorago aipatu liburuaren iruzkin egileak, Soubeleten liburuak Petainen alderdi erregionalista gehiago ez nabarmendu izana deitoratzen bazuen, Piarres Lafittek mariskalak abiarazitako iraultza nazionalean gertatu atzerakoma rtxa salatzen zuen" Marche arriere" zeritzan artik uluan. Deszentralizazioa baino gehiago, Eztiki eztiki berritasun erregionalak erabaki orduko, ordea, betiko Errepublika ren Departamenduen aldeko dek retuak onartuak izaten
|
hasi
ziren, eta gainera prentsaniraultza nazionalaren kontrako iritziak hasiak ziren hedatzen betiko jakobino zentralizatzaileen aldetik. Bai eskualdeen eta baita eskualde hizkuntzen kontra ere.
|
|
|
Bainan Frantzia bat kraskatua, duda mudetan sartua. Frantziaren peko ziren koloniak, mugitzen
|
hasi
ziren Berengaintasuna eskatuz. Ipar Eskual Herrian ere sortu zen nor bera bere buruaren jabe izaiteko giro berezi bat.
|
|
|
Aipatu lehenengo polemika Pruden Gartzia eta JosuZabaleta ren artekoa izan zen, eta badira hilabete batzuk
|
hasi
(eta amaitu) zela. Honi buruz zerbait esateko gogoa nuen aspaldi, baina, izan ere, nahiago izan dut itxarotea, Euskaldunon Egunkaria n hasitako artikulugurutzaketahorren (XI eta 5) eta, batik bat, ondoren itzultzaile euskaldunen zerrenda elektronikorawe bratutako mezuen tonua kontuan hartuta:
|
|
|
Aipatu lehenengo polemika Pruden Gartzia eta JosuZabaleta ren artekoa izan zen, eta badira hilabete batzuk hasi (eta amaitu) zela. Honi buruz zerbait esateko gogoa nuen aspaldi, baina, izan ere, nahiago izan dut itxarotea, Euskaldunon Egunkaria n
|
hasitako
artikulugurutzaketahorren (XI eta 5) eta, batik bat, ondoren itzultzaile euskaldunen zerrenda elektronikorawe bratutako mezuen tonua kontuan hartuta: ur horietan murgiltzeak beldur pixka bat ematen didala ezin uka.
|
|
|
Eztabaida horren nondik norakoak laburbilduz
|
hasiko
naiz. Lehenengo artikuluan Pruden Gartziak (Euskaltzaindiko Azkue Bibliotekako zuzendariak) Lur Entziklopedia Tematikoan argitaratutako Euskal Herria ren Historiaribu ruzko liburukia kritikatzen zuen, besteak beste, bere atalak gaztelaniaz idatzi eta itzuli izan zirelako, zuzenean euskaraz idatzi ordez.
|
|
|
Nola erabili duten sail batzuek euskara, soilik langile fidelak eskuratzen jarraitzeko. Nola, irakasle horietako batzuentzat, euskara konkurrentzia akademikoa saihesteko tresnabaino ez den, eta eskoletan erabili beharreko hizkuntza deserosoa (eta ozta ozta, gelako atea zeharkatu eta berehala gaztelaniaz
|
hasten
direlako). Eta horrek guztiak zer ondorio dituen euskara zientifikoaren bilakaerarako.
|
|
|
Gai hau ondorioetan berrartuko dut, ordea. Orainbi ga rren oharrarekin
|
hasteko
unea heldu dela uste dut.
|
|
|
Kontua da irakurri ditudaniruzkinetan agertzen den nobela ez dela, nire ustez, Pu tz u. Hein batean, behintzat. Inork ez ditu publikoki nobelarenbalio literarioak zalantzan jarri, eta irakurle batek baino gehiagok sorpresa har dezake liburu luze hori erosi eta iraku rtzen
|
hasiz gero
. Euskaldunon Egunkaria n (VII) Markos Zapiainek liburua neurriz kanpo goraipatu zuen bere iruzkin politiko ideologikoan, excusatio non petitaha rr igarri batzuez lagunduta baina(" Jakina, pedagogiaren arabera aritu behar izan du Txillardegik...";" Zenbait goiargik[?] Putz uren soiltasun formala mesprezuzko imintzio aristokratiko batez arbuiatzen du...";" Irakurle osasuntsuak plazer hartzen du nola Hamaika pausorekin hala Pu tz urekin";"... ez da soziopolitika tratatu zentzudun bat...").
|
|
|
Juaristi) bat da. Euskal literaturaren" oinezko" kritikak (hots, kritika akademikoa ez den beste guztiak, edo, batzuek nahiago duten bezala," kritika publikoak") zein rol jokatu behar duen eztabaidatzen
|
hasi
beharra dago. Berdin, zientzien kritikari buruz hitz egiten badugu:
|
|
|
aipatu bezala, gure artean" onespenezkoa" da oraindik nagusi, mirespenezko akritikoa ez denean (edo aipatzen den lanaren laburpen soil eta zozoa). Hori guztia aldatzen
|
hasteko
ordua heltzen ari dela deritzot. Kritika serioaren (hots, kritika serioe n) ordua, alegia.
|
|
|
merkurio pozoinketa (Conseil Cri de la sante et des services sociaux de la Baie James, 1998). 70eko hamarkadan ordura arte inoiz egon ez ziren arazo neurologiko larriak
|
hasi
ziren agertzen James badiako cree en artean. Kalteak burmuinean, giltzurdinetan eta transmisio genetikoan agertzen ziren gehienbat.
|
|
|
Berehala
|
hasi
ziren Quebeceko eta Kanadako gobernuei beren erantzukizunak bete zitzatela eskatzen. Ahaleginak alferrikakoak zirela ikusita, arazoari nazioarteko dimentsioa ematea deliberatu zuten.
|
|
|
Quebec ere bereaeskatzen ari da, ezaguna den bezala. Eztabaida Quebecen eskubideak noraino iristen diren zehazterakoan
|
hasten
da.
|
|
|
C ree en lurrek oso hedapen geografiko zabala dute: ekialdetik
|
hasita
, Quebec, Ontario, Manitoba, Saskatchewan eta Alberta probintzien eremuen zati handi bat hartzen dute (ikus mapan).
|
|
|
Hedatze horretan zeregin berezia izan zuten natibo amerikarren aurkako gerrek. Adibidez, irokesen aurkako gerrak 1641 urtean
|
hasi
ziren. Mapan Quebecen azken mendeko zabalkunde handia erakusten da, hango Lehen Nazioen lurrak bereganatzearen ondorioz.
|
|
|
Urtegien eraikitze lanak 1971.ean
|
hasi
ziren. Cree ek epaitegietara jo zuten, eta 1973ko azaroan, urtebetekop rozesuaren ondoren, epaileak lanak gelditzeko agindu zuen.
|
|
|
Han hiru probintziatan ibiltzen ginen: Bizkaia, Araba eta Burgos.
|
hasi
nintzen
|
|
|
Beno, egia esan, nik lurralde guzietan aurkitu dut jende ona eta gauza asko erakusten dizuna. Nire txolarteetanhistoria piska bat ere ikasten
|
hasi
nintzen; eta ia ia bide horretan sartu ere bai. Hartaraz gero, bertso zaharrak biltzea beste batentzat geldituko zen.
|
|
|
Hori, ordea, ez zen horrela gertatu, zorionez. Nola
|
hasi
zinen, bada, bertso zaharrak biltzen?
|
|
|
Hemengo ikasle gazteenei eskolak ematen nizkien. Bertsozaha rrak biltzen hemen
|
hasi
nintzen. Mutiko baserritar bat bazen bere etxeko kanta paperak sarritan aitatzen zituena.
|
|
|
baserri batean horrenbeste badago, Euskal Herri guzian zenbat? Lehenengo kartaz
|
hasi
nintzen biltzen: nire ezagun batzuei eskatu, alegia.
|
|
|
Baina garaian garaiko kontuak izaten dira. Hala, ni
|
hasi
nintzenean, eta bai geroagoko urteetan, gizon bat lan horretarako jartzea, eta ondoren beste lanik gabe uztea ere, oso aurrerakoia izatea zen, eta nik aukera hori izan dut.
|
|
|
Miradoretik kanpora begira jarri nintzen. Eta orduan, alboan den Zeru txiki tabernatik gau pasazale batzuk kantuan
|
hasi
ziren. Zer kantatuko eta Ramon Artola tolosar bertso jartzaile oparoaren bertso
|
|
|
Nik nire barruan ez dut hitzik entzuten; gauzak ikusi egiten ditut. Horregatik, hizketan
|
hasterakoan
, nik nire barruan ikusi egin ditudanentzat hitzak bilatu behar ditut, eta lan horrek denbora eskatzen du; hizketak ez dit horretarako astirik ematen. Horregatik, gaur erantzun beharrak bihar gogoratuko zaizkit.
|
|
|
Horretaz gainera, nire burua sarritan neke neke eginda egoten da. Egoera horretan zaudela predikatzen
|
hasten
bazara, ez duzu lan onik egingo.
|
|
|
Aurki beteko den mende erdi honetan, izan ere, harri ga rria da Zavalakbu rutu duen lana. Aitorpena ere, berandu beharbada, baina etorri zaio azkenean, edo etortzen
|
hasi
behintzat: omenaldiak, doctor honoris causa izendapenak, eta abar.
|