|
2004
|
|
|
Foru erakundeak eta euskal agintea ez zela karlisten egitasmoa soil soilik, bereziki liberalena baizik. Baina mezu honek ez zuen arrakastarik izan eta horrek mesfindantza eta frustrazio
|
handia
sortu zuen. Euskara eta, antolaketa politiko berria eratzea erabaki zuten, Espainiako alderdieetatik at, tokian tokikoa eta euskarak berebiziko garrantzia zuen.
|
|
|
Euskara bandera bihurtzen hasi ziren. Horrela, Bilbon Euskalerritakoek argitaratzen zuten La Union Vasco navarra egunkarian euskararen aldeko diskurtsua eta artikuluak nabarmen
|
handikoak
ziren. Euskalerriakoek (Sagarminaga, Sota, Epalza, Galarza) euskara ikurtzat hartu zuten eta beraien ekimenez, Bizkaiko Diputazioak 1888an indarrean ezarri zuen euskararen katedra.
|
|
|
Oraindik bere herrian euskara tokian tokiko hizkuntza bizia zen eta XIX.mendean zehar goian aipatu ditugun euskaltzale sutsuen bizilekua. Baina Bilboaldeko merkatal eta industri giroko burgesiaren mordo
|
handi
batek, gaztelania zuen etxeko hizkuntza, etxe bereko neskamearena euskara izan arren. Gaztelaniaz hasi eta hezi zen baina gazte gazterik, bere Abandoko Euskal Herriaren ikuspegi zabalagoa lortu zuen.
|
|
|
Euskal abertzaletasunaren doktrina berritzailea asmatzen zegoelarik, euskararen defentsan ere arduratu zen, baina premia
|
handiagoa
zuen, politikagintza jeltzale berria aurreratzea, Bizkaia herbestetarren menpeko herrialdea bihurtu zelako. Konturatu zen honezkero, gaztelania hizkuntza nagusia zela Bilbo eta Abandoko gizartean.
|
|
|
Euskararen etorkizunari buruz, zalantza
|
handiak
zituen, desagertzeko bidean ikusten zuelako. 1901ko urtarrilaren San E. Aranzadi adiskide donostiarrari honako hau idatzi zion:
|
|
|
Bere ekintzabide politikoan garaian garaiko legeak aintzat hartzen jokatzeko asmoa zuen aurrerantzean, gizartean eragin sakonago gihartzeko, zeregin
|
handiak
ikusten baitzituen, helburu politiko nagusiak lortzeko bidean.
|
|
|
Sabinok behintzat azpimarratu zuen Iparraldeko abertzale bun, 1 batzuek eta Hegoaldekoek ere onartu ez dutena, euskara da euskotarren hizkuntza, beti erdaldun motz gelditzen zazikigunean eta zer egin behar dugun agindu nahi digutenak. Sabino beraren eragina hizkuntzan ezpada hain
|
handia
izan, gure kultura hurbil lokartua esnatu zuen.
|
|
|
Denbora berean ikusiko dute idazle guztien joera kostunbrista bazen, hizkuntzan ez zutela denek Sabino Arana jarraitu. Jarraitu dutenek badute erru apur bat hogeita hamar urteez euskal literatura konformista egin bada, hoben
|
handiagoa
dute ezkerreko idazleek ez baitzioten euskarari eskerrik ez eta begirune txikienik.
|
|
|
Sabino Aranak, euskaltzaletasuna abertzaletasunaren zerbitzura jartzean, morrontza lanetan jarri zuen euskara, baina fede onez, uste baitzuen abertza letasuna zela euskara sustatzeko biderik behinen eta eragingarriena. Baina ba du Abandakoak hori baino oker
|
handiagorik
egina, euskarari ez baitzion aitor tu nazioaren eraikuntzan zegokion lekua. Lehen esandako arrazoiengatik, elementu kulturaren gainetik, bere sustraiak biologian zeuzkan arrazaren kon tzeptuan aurkitu uste izan zuen Euskal Herri historikoaren iraupenerako ber merik sendoena.
|
|
|
Ez ga ra gauza munduan zenbat arraza mota dauden jakiteko. Ikertzaile batzuek hi ruko sailkapena egiten dute, arraza
|
handien artean
beltzak, horiak eta zuriak aipatuz; beste batzuek, berriz, hirurogeikoa. Denak dira arbitrarioak.
|
|
|
«Ellos y nosotros» artikuluan oso garbi adierazia datorren bezala, «maketo filoak», azken batean, politikoki eta ideologikoki «espainolistak» direnak di ra, euskal nazioaren kontra nazio espainolaren legea ezartzen dutenak. Na zioen arteko oposizioa da hor tartekatzen dena, baina diferentzia
|
handi
honekin: bata nazionalismo espainola estatu baten babesean zapaltzailea den bitartean, bestea euskal nazionalismoa, estaturik gabekoa izaki, hark zapaldurik daukala.
|
|
|
Eta bitartean diskurtso postmodemoak aurrera segitzen du estatu nazio ahaltsuen galtzadan gastatutako gurpilean. Ez da oztoporik jarriko Wagner edo Nietzsche bezalako izen
|
handiak
, arrazista garbiak, aiputan hartzeko or duan, baina sabindar nazionalismoa errebindikatu orduko, berehala agertuko dira handik eta hemendik adjektibo deitoragarriak, tartean, azalduz gatoze nez, arrazistarena. Sabino ez zen arrazista izan.
|
|
|
Eta bitartean diskurtso postmodemoak aurrera segitzen du estatu nazio ahaltsuen galtzadan gastatutako gurpilean. Ez da oztoporik jarriko Wagner edo Nietzsche bezalako izen handiak, arrazista garbiak, aiputan hartzeko or duan, baina sabindar nazionalismoa errebindikatu orduko, berehala agertuko dira
|
handik
eta hemendik adjektibo deitoragarriak, tartean, azalduz gatoze nez, arrazistarena. Sabino ez zen arrazista izan.
|
|
|
«Al cumplirse el centenario de la muerte de su fundador, cabría preguntarse por qué el PNV continúa teniendo como referente histó rico fundamental a una personalidad tan integrista y antiliberal como Sabi no Arana, en lugar de sus dirigentes democristianos y europeístas, José An tonio Aguirre, el primer lehendakari, y Manuel Irujo, el ministro de la República española, a mi juicio sus líderes más relevantes del siglo XX y de los pocos que ha tenido con talla de estadistas» (280). Estatista horien harikoak Iirateke, antza, Espainia zatiezinean kabituko liratekenak edo, az kenaldion modan jarri den bezala, Espainia
|
handian
eroso sentiaraziko gin tuzketenak. Baina hori erabakitzea, ez Espainiari, baizik Euskal Herriari to katzen zaio.
|
|
|
XX. mende hasieran gainbehera hasia zen euskararen aldeko sustaketari serio heldu zion Aranak. Ez da zalantzarik garrantzi
|
handia
eman ziola euska rari, adin helduan ikasi eta, segidan zehaztuko dugun bezala, haren azterketa ri eskaini baitzizkion saiorik sendoenak.
|
|
|
Haren garrantzia
|
handia
delarik ere, bigarren mailakoa da arrazaren alde an. Honen arrazoia da, hizkuntza, galduz gero ere, berreskura daitekeela, hiz tegi on bat eta gramatika on bat lagun; arraza, ordea, behin endekatuz gero, ezin da lehengo egoera garbia lortu.
|
|
|
Nabar mentzekoa da Hendaia eta Hondarribiako Batzar Ortografikoen inguruan izandako protagonismoa, zenbaitek modu negatibo batez epaitu izan dutena, baina bidegabeki, oraindik zer argiturik badelako hor, geroago zehatzago iku siko dugun bezala. Oraingoz aski bekigu iradokitzea Sabino Arana azken ur teetan, agian politika instituzionalean sartuta dabilelako eta euskal munduan murgilduago, euskararen kausari orokorrean diogu hau, hasieran baino ga rrantzi
|
handiagoa
ematen diola, nahiz eta alderdi hau ere zehaztu beharrekoa da, euskal naziotasunari buruzko ikuspegian jarrera aldaketarik edo eboluzio antzekorik ez dugun sumatzen. Euskaltzaleago izatea baliteke, bai, baina ez horregatik arrazari gutxiago atxikia.
|
|
|
Sail horretan besteek esanera mugatzen bada ere, beste gaietan, hala nola ortografian eta fo netikan, etimologian, izendegian, hiztegian eta, oso bere bidetik ibiltzen da. Alderdi hauek, eztabaidagarrienak hain zuzen, aztertuko ditugu segidan, Eus kal Pizkundearen bilakabidean beren arrastoa
|
handia
ala txikia utziko du tenak.
|
|
|
Berak herrian aita seme batzuei en tzuna, Kanpionek ez ezik, aita Uriarteren bertsoetan ere badatorrela gainera tzen du aita Akesolok (65). Hain anarkia
|
handia
aurkitzen den ortografiaren gainean, ordea, ez dira irizkideak. Kanpionek bere sistema grafikoa ondoko bi printzipio hauetan oinarritzen du, Abandokoak ondoko formula honetan labur biltzen duena:
|
|
|
Iturri gisa, Kanpionen Datos Históricos referentes al Reino de Nabarra ere erabiltzen du, harenean azterketa etimologokoa egiteko datu historikorik agertzen delako. Neurri
|
handiko
lana da, 5.000 hitzetik gorakoa baita, abizenak 33 espezietan sailkatuta ematen dituelarik. Amorrortu editoreak dioenez, 7.000ko zerrenda egitea pentsatuta omen zeukan.
|
|
|
Ulertzekoa hau ere, Lafittek baitio horiek «Euskal He rriaz eta euskeraz bezain axolatuak zirela Frantses errepublikaren politikaz» (150). Baina baziren estimu
|
handitan
zeukatenak ere, horien artean Arbelbide kalonjea, Daranatz apaiza eta Manex Hiriart Urruty bera. Arbelbidek Brous sain i 1902ko abuztuaren 21ean egindako gutunetik jasoa da pasarte hau:
|
|
|
Sekulakoa da. Euskalaritzarako gaitasun
|
handia
zuela erakutsi zuen bere lanetan.
|
|
|
Baina 1918an, lehen mundu gerraren ondotik sortzen den errepresio giroan, erakundeari beren egoitzak itxi zizkioten, berriro
|
handik
urte ter dira irekitzeko. Familia nazionalistaren barruan jadanik desadostasunak agertzen hasiak baziren ere Gasteizen 1917ko abenduan egindako Batzarre an, erabateko etena 1921eti k aurrera gertatuko da, beste arrazoien artean, gazte hauek Comunión ekoak baino jarrera abertzaleagoak eta sozialistago ak sostengatzen dituztelako, garbiki euskal independentzia aldarrikatuz eta atzerriko mugimendu antikolonialisten lerroan kokatuz.
|
|
|
«Amo perena»k ere salakuntza bera zekarren Argia n (221). Kalean zegoen kezka hori bere eginda, euskalaritzan itzal
|
handikoa
zen Sebero Altubek, gai ho rren inguruan hitzaldi sonatu bat eman zuen 1933an, Eusko Ikaskuntzak an tolatutako Udako Ikastaroetan. Hurrengo urtean liburu gisa argitaratu zen La vida del euskera izenarekin, eta oihartzun zabala izan baitzuen euskaltzale en artean, hainbatek agertu zituzten beren iritziak gai minbera horren gaine an, horien artean Orixek ere bai (222).
|
|
|
2.2.5 Euskal Pizkundearen luze zabalean ez ziren Euzkel Bazkuna koak bakarrik izan beren buruak Sabino Arana euskalariaren ondorengotzaren ai torletzat zeuzkatenak. Gerraurrean, Aitzolen gizaldiko hainbatek, Lizardi eta Lauaxetak tarteko, men
|
handia
zioten Arana Goiriri. Gerraostean, Euzko Go goa aldizkariko zuzendariak, «Etxetxo» ezizenez izenpetzen duen Jokin Zai tegik, lehen zenbakian Sabino Aranaren izena ezartzen du Euskal Pizkunde aren ardatz gisa Guatemalan:
|
|
|
Azkuek guztien gainetik jartzen du haren izena, na hiz elkarren artean lehiakide amorratuak izango diren (249); Kirikiño hark ereindako landareaz ari da, bereziki bigarren aroan (250); Orixeren ustez ere, aldekoak nahiz kontrakoak izan, hura daukate eragile nagusitzat (251). Hale re, autore
|
handienekin
bezala, harekin ere kritikak bere galbahea pasatzen du xehe eta mehe. Beraz, gogoetak eta balorazioak egiteko unea da azkeneko hau, haren inguruan galdera anitz eta mota askotako salakuntzak egin baitira.
|
|
|
Bestalde, Aranari berari irakurria diogu, bi lekutan be deren bai, oso alferra zela irakurtzeko. Gutxi irakurtzeak bere desabantaila
|
handiak
ditu, batez ere, ikerketa mailan, beste iturrriak ere ezagutu beharreko ak izaten baitira aurrera egin ahal izateko. Norbera bere kabuz ibiltzeak, in tuizio handikoa izanda ere, beti arriskutsua da, diskurtsoa arras arrazonatua izanda ere, gerta bailiteke desbideratua izatea.
|
|
|
Gutxi irakurtzeak bere desabantaila handiak ditu, batez ere, ikerketa mailan, beste iturrriak ere ezagutu beharreko ak izaten baitira aurrera egin ahal izateko. Norbera bere kabuz ibiltzeak, in tuizio
|
handikoa
izanda ere, beti arriskutsua da, diskurtsoa arras arrazonatua izanda ere, gerta bailiteke desbideratua izatea.
|
|
|
Ehun urte geroago, oraintsu hasita egon arren, burutu gabeko lan bat da. Gure historia ikerketak beste emaitza bat izango zuen, proposamen zuhur hori aurrera atera bazen. lkerke tetarako argitalpenei balio
|
handia
ematen ziola bistakoa da, nahiz eta, orain dik, 1+ D, askorentzat gai teknikoentzat bakarrik egon. 1+ D naziogintzaren mesedetan, historia, hizkuntza eta kulturaren ikerketan izan daitekeenik ere ez dute sumatzen, proposatzaileek ikusten bazuten ere.
|
|
|
Gaur, hain zuzen, euskararen eta euskal kulturaren alde lan
|
handia
egin duten pertsona horietako bat dakargu zuen aurrean, eta ez nolanahikoa: Sabi no Arana Goiri, bizkaitarra.
|