|
2022
|
|
|
Sarako Biltzarrean erran zidan Allandek, Jean Lahargou zenak zuela Herria astekarira hurbilarazi. " Gizon hori miresten nian, nonahi ikusten nian, kultur elkarretaratze
|
handi
guzietan, Herri Urrats, Nafarroaren Eguna, pastoral edo beste, mahai ttipi batean pausatuak zituen Herria astekariaren aleak zabaltzen, eta ahal bazuen bakoitzaren izen helbideak hartzen, horien harpidetzeko xedez". Horrela zuen Allande Herriaren saretara" bildu".
|
|
|
jende langile xehearen griñak eta ezinak, eta beti berak baino gutiago zakiteneri laguntza sustengu egitea" du idatzia izan Emil Larrek. " Langileriaren aldeko sindikalismoan zuen aurkitu bere bihotz
|
handiaren
beteko bidea". Erretiroan, proposatu zuen Herria laguntzea," jakinik kazeta guziak mehetik ari direla diruz".
|
|
|
Baina Gabi Mouescak dioen gisan: abiadura
|
handiko
presoak izan ginen! Denbora gehiago pasa genuen Poliziaren eskuetan, presondegian baino!
|
|
|
Abiatu aitzin jada, patruilako batek ez zuen bertara upatu nahi, beldurtuta. Eta hegan gindoazelarik, guk baino beldur
|
handiagoa
zuten berek! Izugarriko burrunba egiten baitzuen traste hark!
|
|
|
Hori bera! Hargatik, atarraztar merkatari hauek" euskarari begirune
|
handiena
" diotela segurtatzen zuten, nahiz eta" nahasketa eta bereizketa besterik eragin ez zezakeen egitasmo hori berehala bertan behera uzteko" eskatzen ziguten...
|
|
|
Atarratze tik sei kilometrotan kokatutako Etxebarre herriko seme naiz eta betidanik su matu dut Atarratzeko merkatarien munduak gutxiespenez hartu duela bere inguruko nekazari mundua. Atarraztarrak beti izan dira guretzat" hühü
|
handiko
jankillot frantximantak" eta hau ez da gaur egungo kontua, euskara aspaldidanik baztertua baita Atarratzeko saltegietatik. Hala ere, atzoko eta gaurko giroak bai badaukala ezberdintasun nabari bat.
|
|
|
Bati baino gehiagori zinikoa irudituko bazaio ere, menperatzea jasan duen herri batean, aginteak ebazten duena ezinbestez onesten dute herritarrek. Ipar Euskal Herrian, Parisko gobernuak bihar erabakiko balu euskarak behar duela ofiziala izan, ez litzateke aurkako oldarraldi
|
handirik
izango, non ez den, be harbada, Hezkunde nazionaleko irakasleen artean, hauetatik asko" Errepublika batu eta zatiezin" aren zaindari zorrotzak baitaude. Oldarraldirik egon ala ez, irakasle hauetatik gehienen euskararen menperatze mailaz eta eus karazko irakaskuntzarik obratzeko gaitasunaz, baina, zalantza handienak badaude.
|
|
|
Ipar Euskal Herrian, Parisko gobernuak bihar erabakiko balu euskarak behar duela ofiziala izan, ez litzateke aurkako oldarraldi handirik izango, non ez den, be harbada, Hezkunde nazionaleko irakasleen artean, hauetatik asko" Errepublika batu eta zatiezin" aren zaindari zorrotzak baitaude. Oldarraldirik egon ala ez, irakasle hauetatik gehienen euskararen menperatze mailaz eta eus karazko irakaskuntzarik obratzeko gaitasunaz, baina, zalantza
|
handienak
badaude. Beraz, bidea oso luzea da eta bada garaia euskararen ofizialtasunaren lor tzeko urrats eraginkorrak egiteari ekin diezaiogun.
|
|
|
Egunero euskaraz ari diren arizaleak izango dira, beraz, pastorala honetan, hori ez baita, tamalez baina, betiko kontua... Joan den urtean, esaterako, Ligi, Atherei, Lexantzü, Zunharre eta Etxebarrek taularatu duten Bereteretxe pastoralean ia esan daiteke erdaldunak euskaldunak baino kopuru
|
handiagoan
zirela! Gauzak horrela, eta sinesgaitza badirudi ere, jakin beharrekoa da JeanPierre Rekalt errejenta frantsesez mintzatzerat behartuta zegoela mustraka edo trebealdi saioetan!
|
|
|
Egia esatearren, 2004an, Maule erdaldunduan eman zen Antso
|
Handia
pas to ral a joan den urtean Basabürüko herri hauek eskaini digutena baino nabarmen eus kal dunagoa zen. Nahiz eta erdaldun asko egon, hasierahasieratik giroa euskararen al dekoa izan zen.
|
|
|
Anartean, aldi honetan ez nuke Frantziari harria bota nahi, euskararen alde ko usteko" giro on" honetan, euskarari errespeturik eza nabarmentzeko orduan. Gaur egun, euskararen gutxiesle
|
handienetarik
agertzen direnak tokiko hau tetsi batzuk dira, auzapez nahiz zinegotzi batzuk. Gure hizkuntzarekiko axo lagabezia horren agerpen agerizkoenak karrika edo bide bazterretan ikus di tzakegu, hots, herri batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen edo auzoen izenen idazkerarekin.
|
|
|
Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen
|
handiak
... Jatorriz behintzat, bertakoak ziren ere Bigarren Mundu Gerraren aurretik eta ostetik euskaltzale sutsua izan zen Albert Constantin mediku eta hautetsia eta XVIII. mendean bizitu zen Jusef Egiategi historia ikertzaile eta filosofoa.
|
|
|
Jakin 68 horri bultzada bat ematen, diru-laguntzak eskainiz bide horretan sartuko ziren jai edo ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua eman beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden... baina akuilu egite horrek ere ez du, orainokoan behintzat, emaitza
|
handirik
eragin!
|
|
|
Hain zuzen, hau da azken 40 urte hauetan Zuberoako antzerki zaharrak bizi duen arrakasta
|
handiaren
ondorio tamalgarrienetarik bat: jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea...
|
|
|
jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza
|
handiaren
artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik.
|
|
|
Beste gisa batera esanik, egungo pastoralzale ugari frantximanten (erdaldunen) edo erdi frantximanten mundutik datoz, eta horiek zabaltzen duten ikusmoldea —eurena izan dezaten zilegi bada ere— errealitateetatik aski urrundua dela erran daiteke. Euskararen eta euskal kulturaren munduetan murgildua ez dagoen kopuru
|
handi
horren eraginez, pastorala pixkanaka pixkanaka eraldatzen ari ez ote denez galdera datorkit gogora. Hala, adibide bat bakarrik hartzearren, badirudi gaur egun pastoral" ederrik" edo ustez hala denik ez daitekeela izan dantza baleta landutako bat egon ezean edo jantzi distiratsurik agertu gabe!...
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan hitz eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere nik hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi edo aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin
|
handia
sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak. Ez da inolako zalantzarik Akitania zaharra lurralde in dartsuko subiranoa izateaz gain, Frantzia eta Ingalaterrako erregina izan zen andere handi horren bizi urratsen kontakizuna pastoral bidez egin daitekeela.
|
|
|
Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak. Ez da inolako zalantzarik Akitania zaharra lurralde in dartsuko subiranoa izateaz gain, Frantzia eta Ingalaterrako erregina izan zen andere
|
handi
horren bizi urratsen kontakizuna pastoral bidez egin daitekeela. Zinezko epopeia bat da Alienor anderearen bizi luze eta aberatsa.
|
|
|
Errespetagarriak dira, eiki, eta ikusleari uzten zaio azken hitza. Ikus leak, hain zuzen, udan baino kopuru txikiagoan izan daitezke apiril bukae rako larunbat arrats edo igande batean, baina kontu horrek ez du funtsezko garrantzirik batere, zeren eta, Jean Mixel Bedaxagarren iritziarekin bat nato rrelarik alde horretatik ere, ikusle kopuru
|
handi
batek ez baitu fro gatzen pastoral baten kalitatea...
|
|
|
Aurretik irakurtzen zen gehiago, baina gero izan dira euskararen aurkako eraso horiek, eta transmisioaren etetea parte
|
handi
batean. Xiberotarrek euskara gehien irakurtzen dugu, hain zuzen ere, pastoraletan.
|
|
|
Horren ondotik, idazten ere hasi nintzen, Zeruko Argia n berean. Ez dira, beharbada, idatzi diren kalitate
|
handieneko
lanak, baina hastapenak dituzu!
|
|
|
Baigorriko gertakari horren osteko militantea naiz. Horrek eragin
|
handia
izan zuen, gertaera hark jende andana beldurtu zuen, hoztu, eta erabat beste militante belaunaldi bat sartu zuen IKn. Erabat beste bat.
|
|
|
Ihes egin zutela kide gehienek, eta, haietarik batek, basora buruz ihes egin zuela. Zurrumurru hori bazen, baina
|
handik
bi asteren buruan IK k ofizialki erran zuen: " Gutarik batek ez du ihes egitea lortu, eta ez dakigu non den".
|
|
|
Hori seguru! Autodeterminazio eskubidea ofizialki ez aldarrikatzea akats
|
handia
da.
|
|
|
Izan ginen Hernion, izan ginen Aizkorrin, eta Mailopean bizi garenon ganbara
|
handira
, Aralarrera. Baraibar eta Lizarrusti arteko bide luzean entzun genituen Allanderen adar jotzeak, hitz joko kaskarrak eta politikari abertzaleen inguruko iruzkin maltzurrak ere bai; oker ez banago Xalbadorrek esan zuen" Aunitz maite duenak aunitz sofritzen du" ela, eta esango nuke esaldi hori bete betean zegokiola Allanderi.
|
|
|
Aldaketa haren ondotik, Allandek munduko edozein berriri buruz idatzi zuen. Baina," Estatuak" sailean hasi zenean bezala, beti arreta
|
handiarekin
jarraitu zituen beren askatasunaren alde borrokan ari zi ren herrialdeetako berriak, oroz gainetik Korsika, Bretainia, Kaledonia Berria, Guadalupe edo Martinikakoak. Euskaldunon Egunkaria itxi ondoren, Berrian se gitu zuen lanean, eta munduko berri franko landu zuen:
|
|
|
Analisi politiko zorrotzeko militantea zen. Baina militantzia politikotik –eta nagusiki frantsesez funtzionatzen zuen giro hartatik– harago, euskarari eta euskal kulturari leku eta garrantzia
|
handia
ematen zion. Berria utzi ondoan ere jarraitu zuen Zuberoako maskaradei eta pastoralei buruz idazten, urtero.
|
|
|
Izpiritu librea, mendiko gizona, urratsez urrats" Bortükariak taldea berriz juntatu zuan eta Iparraldeko, Biarnoko, Nafarroako ta Aragoiko bortuak zeharkatu zutuan. Ebilaldiak antolatu eta izadiaz eta ondareaz zuan jakitate
|
handia
partekatzen zuen".
|
|
|
Errauste egunean, Beñat Espil adixkideak agurtu eta besteak beste hauxe zion: " Etxebartar seme eta iparreko anaiaren bizia ez beita beti izan lasaiezko ibai luze bat... ororen gainetik arraileriant
|
handi
bat beitzen, txirtoa maite zuan eta bere arrapru gogokoena" Herriak Bizi behar du" balin bazen ere," Irriak bizi behar du" ezpainetan erria emaiten zeion. Apurka apurka abertzaletu zen gure laguna.
|
|
|
36 ebilaldi Eüskal Herrian (Xiberoa Herri Alkargoa, 2005). Bortukari eta mendizale
|
handia
zen Allande, mendiko ibilaldiak antolatzen zituen eta gidatzen, beraz bere esperientziaren berri ematen digu liburuxka horretan.
|
|
|
Beraz horren bat bateko heriotzak jende asko txunditurik utzi du, bereziki Zuberoan eta Euskaltzaindian. Galtze
|
handia
dugu, eta ez bakarrik Zuberoan: batetik euskaldun guztien arteko zubi egile arraroa genuen, bestetik Iparraldeak orokorki parte gutixko hartzen du orain Euskaltzaindian, langile mentsez, eta hor ere hutsune larria uzten digu Allanderen joaiteak.
|
|
|
Haatik obretan bide horretarik zebilen, ber denboran besteen sinestea gain gainetik errespetatuz. Aita Junes Casenaveri atxikimendu
|
handia
zion, eta pentsu dut orain harekin dagoela Parnasoan. Hor ez dut zalantza ez dudarik, ezen azken epai eta jujamenduko arauak, San Mateoren Ebanjelioan agertzen direnak, ongi bete ditu, jende asko lagunduz, eman dezagun samariar onak bezala, oroituz samariarra heretikoa zela, gutienik zismatikoa.
|
|
|
Bena segunda zonbaiten bürüan izigarriko flash argi batek denak txütiarazi güntüan eta zoin lehentaka kanporat elkarazi. Erran behar da aro haietan, hede xuriek akudiña
|
handiak
zütüela abertzale bazter nahasle haien nolabait tinkatzeko edo pürü beren egingeietaz ahal bezain bat xehetarzün biltzeko. Bena gaü beltza zen, txakür herexarik ihon ere ez, bena ezezagün harek esküaldea gük beno hobeki ezagützen züan, horkoa zelakoz:
|
|
|
Nola ez aipa Euskaldunon Egunkariako berriketaria izan zela eta ondotik Berrian ere artikülü andana bat idatzi züala. Ororen gainetik, bere borroka eremüa euskara zen, ohartüa zelakoz Xiberoan, eta nolaz ez beste probintzietan, euskara galtzen ari dela, hilbide honen nolabait trabatzea zen bere egingeietan eta hau izan da bere bizi parte
|
handienean
bere borroka nausia: Euskal Herri euskalduna.
|
|
|
Zeren, aita Juneseki harreman tinkoa züalakoz. Hona heben itzal
|
handiko
gizon hontaz zer zion Argian 1999ko agorrilaren 1ean Tantoa deitü artikülütxo batean:
|
|
|
Idazle, gramatikari, olerkari, irakasle, landareen bitartez sendatzaile, lasai aldi kurtso emaile, apaiz... jarduera horietatik bakoitzak bizilagun arrunt baten bizitza erraz beteko lukeelarik, Junes Casenave Harigilek, ordea, denak eraman ditu edo, hobeki erranda, daramatza gaur egun ere. Ezagutzen dutanenetik begikotasun
|
handia
datxikiot Junesi, langile porrokatua, abertzale suharra, zerbitzu emaile eskuzabala eta beste kalitate askotakoa baita. Junesek beste dohain bat ere badauka, hain zuzen irekitasuna, baita erlijio kontuei buruz ere.
|
|
|
Ez züan ez, gogoeta
|
handirik
eramanen beste hitz baten edireiteko, ützülpengintzak, artetarik, libertate osoan kurritü behar beitü eta segürtamen hau bi hoiek ontsa bazakien, beraz, üsüan erriño eta begi klixka batek eztabada güziak geldiarazten zütüan.
|
|
|
Hixtoria, kultura bere aberastarzün güzieki, üsaintxak, izadia eta ondarea, artzaingoa besteak beste lantü dütüe. Nahiz eta Allandek pentsatzen bazüan ere Jean Louis Davantek züala lansaila
|
handiena
bete behar, berak ezeztatü behar züan erriño batez, segürtatüz lan hontan Allan de unaia zela eta Christophe de Prada eta bera idiak. Erraiten neizüelarik gizon honek unaiatik zerbait nabari bazüala...
|
|
|
Argitarzünak oro emaiten zeizgün. Herriaz, aüzoetaz, hanko bizizaleetaz, jente historikoetaz, urtearen zehar herrian agitü zenaz eta Maskaradetan hartaz mintzatüren zirenaz Kabana
|
Handia
edota Buhame Jauna. Aitzinetik, informatüa zen Maskaraden antolakuntzaz, arizaleetaz, nola he rrian norbaitek oihan motoa erosi eta berehala moztü zütüala zühainak!
|
|
|
Han Xiberoan nintzanean transistore ttipi batetan, eta Bilboko etxen, internetez. Joan zeigüla pena
|
handia
da, bai pertsona gisa eta bai kültür gizon bezala. Xiberoko kültüraren süstazale nausienetakoa beitzen.
|
|
|
Kantoreen aztertzean, hiztegiak ükeiten ahal dütüan kuxelüz oro argitzen zeigün. Bere trebetarzün
|
handienetako
bat erakusten bazakian holako lanetan. Xiberoko eüskalkiaren eleen errejenta zen, nontik jiten ziren, zonbat erranahi züen, frantses, biarnes ala espainolaren eragina bazüen...
|
|
|
Sü Azia Xiberoko kültüraren alte lan zinez
|
handiaren
egiten ari den taldea da. Xibererazko libürü zaharrak egokitü eta karrikarat elki, idazki zaharren txerka, khantoreen bilketa lana eta baita ments diren bertsetak bildü, Xiberoko soinügile, dantzari eta kantarien biografiak plazaratü, soinü tresna zaharrak bildü.
|
|
|
Lan
|
handia
egin züan Allandek Sü Azian, talde honen sortzapenetik. Azken urteetan denetarik egin züan:
|
|
|
Elizarat sartü ginen mezan zirelarik. Laster jin zeigün Allande eta azken herrokan kantari ari zirenetan, Pastoraletako süjetak eta kantari
|
handiak
zirela erran zeigün (Erik Alzazebe, Jean Louis Aranburu, Mixel Arotze, Jean Pierra Barneix, Johañe Bordaxar, Niko Etxart, Jean Pierra Ttutu Luro, Jean Noël Pinque eta Dominika Urruti). Ez zakiala kantatzen erraiten züan Allandek.
|
|
|
Eta jente hanitx ezagütüaz, oroer Züberoa eta xibereraren berri emaiten zeien, oroer erria sortzez. Allande, pertsona eta xiberotar
|
handia
.
|
|
|
Balda errekako bokaletik igaro eta berehala, Zenitzeko auzunetik ibiliko gara. Itsasertza ikaragarri itsustu duten eraikin
|
handirik
ez balin bada topatzen he men, kanpinak eta bungalow eremuak, ordea, nasai daude, eta horiek ere ez diete mesederik egiten ingurumenari.
|
|
|
Txalo zaparrada
|
handia
eta merezitua jaso zuen 24 jelkaldian eman zuten dan tza sorkuntzak. Honetan ederki ari izan ziren pastoraleko hamahiru dantzariak, hauetatik 11 neskak zirela, eta mutikoak bi baizik ez.
|
|
|
Hitz gütiz, gaüza hanitx hunkitzen dü istoria llabür horietan: lehe nago ko laborantxa, ekoizte hanixtarzüna Züberoako etxalte batetan, gizaldi bakoitxaren leküa eta egitekoa familia
|
handi
batetan (15 bat pertsona ber hegatz pean!), ezkontze" arranjatüa" eta gazteen amo dio nekeziak XX. mente hatsarrean, errejentsa gazte baten entrabalak Züberoako he rri ttipi eta baztertü horietan Bigerren Mündü Gerla beno lehen, bi min tzaje ezbardinen ar teko joküa (eüskara güneko mintzajea eta frantses kanpotiarra) eta gorabeherak eüskara elebakoitxeko züberotar laborari giz...
|
|
|
Entzüna xeheki beretako idazten züan. Eüskal jakintsü eta ikerlari
|
handi
horren ezagütgarri nausia zen iraganeko gaüzetan arraheinki non, zer, eta nola galtatzen züala... haatik behin ere ez zertarako...
|
|
|
Pentsa dezagun, esaterako, frantsesari aplikatzea sasiarau hori... Ederrik balitzateke, benetan, hain baita
|
handia
, sarritan, frantses hizkuntzaren ahoskera eta idazkeraren arteko aldea. Euskaltzaindiko ono mastika batzordearekin izandako bileretan, oso iritzi berezia aditzerat eman zuen ere gonbidatu batek, hots Atarratze edo Zunarreta herrien kasuan H fonetikoa mantendu behar zela idazkeran... hango jendeentzat onargarriagoa zelakoan!
|
|
|
2005eko Euskal Kultura sailean deitzen zuen euskararen" paradoxa" azaltzen zuen, besteak beste. Hau da, euskararen onarpena gero eta
|
handiago
da Ipar Euskal Herrian, erabilpena gero eta beherago doalarik.
|
|
|
Frantses hizkuntzarekin ez zuten holakorik eginen. Orduan, euskararen ez ofizialtasuna salatzen zuen Allandek, euskara idatziaren pre sentzia
|
handiagoaren
eraginari buruz bere dudak agerraraziz edo pastoralaren arrakastaz" kontraesan" hori salatuz: arizale izan nahi duten herritarrak anitz dira baina horien artean euskaradun guti, gero eta gutiago.
|
|
|
Allandek Zuberoa hobeki ezagutarazi nahi zuen, erranez" Hanitxek uste düe ezagützea, bena ontsa lana hartüz geroz, güti dakiela ohartüren dira". Hegoaldeko euskaldunekin Zuberorako zubia izatea maite zuen eta gogo onez gidatzen zituen, berezitasunak ezagutarazten zizkien bere jakitate
|
handia
baliatuz.
|
|
|
Halere, itxaropena ematen zuten esperientza arrakastatsuak azalduz, Azkorria gaztandegiarena aurkez ten zuen. 2006an Zuberoako hamazazpi ardi hazlek langune berri hori sor tu zuten beraien gazta egiteko, gaztandegi
|
handiei
ardi esnea saldu baino. " Oro har, laborariek beren lanbidea eta izatea bera ere berek gobernatzearen ikusbide ederra eman eta emaiten dü Azkorriak" iruzkintzen zuen Allandek.
|
|
|
Bizitza osoa euskarari eta Euskal Herriari eman die. " Ororen gainetik, bere borroka eremüa euskara zen, ohartüa zelakoz Xiberoan, eta nolaz ez beste probintzietan, euskara galtzen ari dela, hilbide honen nolabait trabatzea zen bere egingeietan eta hau izan da bere bizi parte
|
handienean
bere borroka nausia: Eus kal Herri euskalduna", erraten digu Beñatek," Allandeki erdi biderik ez zelakoz, bere borroka bidea ez züan egiaztatzen ahal, denaren emaiteko prest ez balinbazen".
|
|
|
Manuk bere lekukotasuna zuberotarrean idatzi du Biz kaiaren eta Zuberoaren artean zubia eginez, Allandek egiten maite zuen bezala. Horretan xeheki erakusten digu nola Allanderen jakitatea
|
handia
zen zuberotar kulturaz (pastoralak, maskaradak, kantuak, dantzak...), zubereraz (hitzen erranahia, jatorria, beste hizkuntzen eragina, hitz zaharrak...)," üngürüan agitzen zen orotaz", baita ere nazioarteko berriez. Zer langilea zen," zoinahi lan.
|
|
|
Beñat Larrory Xiberoko Botza irratiaren berriemaileak Allanderen ekarpena irratiari aipatzen du, mintzatzeko zituen erraztasunak bere jakitate
|
handia
eta umorea baliatuz. Lan anitz egin du hor ere, adibidez" Egün bat Hitz bat" kro nikaren bostehun grabaketa eginez edo" Pasealdi" kronikan mendietako landareen, animalien izenak eta guneko toponimia landuz.
|
|
|
mendizale suharra. Bortükariak deitu den mendizale taldean ere Allanderen ekarpena
|
handia
izan zen, ibilaldia prestatzea maparekin aitzineko proba eginez (GPSik ez zen orduan), bezperan telefonoz ibiltari oroen arteko lotura eginez, ibilaldian argazkiak eginez eta jakitatea partekatuz, etab." Allande, pentsatzen ahal düzüen bezala, Xiberoko bidexka eta xendeetan ezinago laket zela. Bide erakusle haütüa ere günüan bai bazterren, edo orokorki gure herriaren aipatzeko".
|
|
|
Uztailaren 26ko emanaldian izandako bero ikaragarriak neke
|
handiak
ekarri bazizkien, aldi honetan dena hobeki zegoen eta ikusle askoren erranez, bai taula jokoa bai kantu emaitzak akatsik gabekoak izan ziren. ‘Santa Kruz’ apez borrokalariaren irudia hartua zuen Jean Yves Constantin ‘Etxebarne’ Süjetaren agerraldiek aipaldi berezia merezi dute, oso ongi eman bait zuen burutik buru.
|
|
|
Neguaren atarian abian jarria den premiazko plangintza hau hiru urratsetan eratuta dago, Lehenik, datorren azaroaren 15etik hasita," ohizko eguraldi bal dintzen araberako" aterbe multzo bat baliagai egongo da Frantziako hiri
|
handi
guztietan. Hotz handiak egiten baditu aterbeen kopurua ugalduko da, batez ere ospitaleak bezalako eraikuntza publikoak baliatuta.
|
|
|
Neguaren atarian abian jarria den premiazko plangintza hau hiru urratsetan eratuta dago, Lehenik, datorren azaroaren 15etik hasita," ohizko eguraldi bal dintzen araberako" aterbe multzo bat baliagai egongo da Frantziako hiri handi guztietan. Hotz
|
handiak
egiten baditu aterbeen kopurua ugalduko da, batez ere ospitaleak bezalako eraikuntza publikoak baliatuta. Azkenik, premiazko neurri horien hirugarren maila, hotzaldi iraunkor eta handien ka suan erabiliko da, administrazio batzuen egoitzak gaueko aterbe bilakatuta.
|
|
|
Hotz handiak egiten baditu aterbeen kopurua ugalduko da, batez ere ospitaleak bezalako eraikuntza publikoak baliatuta. Azkenik, premiazko neurri horien hirugarren maila, hotzaldi iraunkor eta
|
handien
ka suan erabiliko da, administrazio batzuen egoitzak gaueko aterbe bilakatuta. Bestal de, bizitegirik gabe direnei argibideak emateko eta, hala behar izanez gero, laguntza ekartzeko, telefono zerbitzua martxan jarriko da.
|
|
|
Elf Aquitaine petrolio ekaietako sozietatearen merkaturatzeak arrakasta
|
handia
lortu du. Pribatizazioak abian jarriz geroz lehendabizikoz, hiru milioi akziohartzaileko marka gainditu egin da.
|
|
|
Estatuaren eskuetan zen Elfeko kapitaleko% 37 merkaturatzearekin 33 mi lioi akzio jarri ziren salgai, baina 98 milioi eskatu dituzte pribatizazioa gauzatzeko epean. Aurretik asmatua zen legez, eskaera
|
handia
izanez gero, akziohartzaile pribatuen esku jartzeko heina 38,6 milioi akziora gehituko dela zehaztu zuen atzo Edmond Alphandery Ekonomia ministroak. Herritarren esku izan go den kapital kopuruaren gehitze hau instituzioei banatutako zatiaren gu txitze batekin gauzatuko da.
|
|
|
Elf Aquitaine enpresako kapitalaren% 70 jabego pribatuaren esku egongo ba da ere, Frantziako Estatuak% 13 gordeko ditu eta akziodun iraunkorrek, al diz,% 10 Gainontzekoa, berriz, Elfeko langileen esku uztekotan da. Akziodun iraunkorrei dagokienez, Frantziako enpresa
|
handi
batzuek osatzen dute multzo hau, hain zuzen ere, UAP eta UAXA segurantza etxeek, BNP, So ciete Generale de Belgique eta Paribas bankuek eta Renault autogileak.
|
|
|
Dena den, kapitalaren jabetzan gutxiengoan izan arren, Frantziako Estatuak ahalak izango ditu kontrola edukitzeko akzio multzo
|
handien
salerosketan. Gainerat, Frantziako" interes nazionalen" aurkako bilakaerak oztopatzeko eskumena dauka.
|
|
|
Haur gehienak autobusetik irten baldin baziren ere, larri zauritutakoen kasuan tresneria berezia erabili behar izan zuten erreskate egil eek. Zaurituok hanketako eta bularreko hausturak pairatu zituzten eta lesio
|
handienak
izan zituzten bi irakasleak larrialdietako unitate batean jarri zituzten.
|
|
|
Ho riei esker, egin duenaz gain, Allanderen nortasun konplexu, nekaezin eta hunkigarria deskubrituko dugu. Bestalde, Allanderen jakitatea biziki
|
handia
zen. Urtez urte Euskal Herriari eta bereziki Zuberoari buruz jakitate hori me tatu zuen kultura alorrean edo mendietakoan, politika alorrean ere bai.
|
|
|
Berdin euskararekin, zubererari eta euskal batuari buruz jakitate sakona eskuratu zuen, hori landuz etengabe, zuberera ama hizkuntzatik abiatuz. Unibertsitatean iragan gabe, erranen nuke Allande" landa intelektual"
|
handia
bilakatu ze la, erramolde hau ulergarri baldin bada. Autodidakta jakintsu bat.
|
|
|
" Ez dugu gauza
|
handirik
eskatzeko; izan ere, dena eman digu jada", adierazi zuen herenegun Polinesia Frantziarreko gobernu autonomoko pre sidente Gaston Flossek. Tahoeraa Huiraatira (Polinesia Errepublikan egoteko Elkarretaratzea) alderdiko buruzagiak harrera lausengaria egin zion Jacques
|
|
|
Aita Junes Casenave Harigile zenak izkiribatürik zen Pette Basabürü trajeriak izigarriko arrakasta bildü züan 1982 urte hartan, 4.000 ikusliarrez goiti üken beitzüan! Hainbeste denbora igaran delarik geroztik, Frantxoa Caset Pagolako semeak hontü düan Domingo Garat trajeriak, düdarik batere gabe, ikusmin
|
handia
piztüko dü eta araberako arrakasta bildüko ere. Pastoraleren idazlea eta errejenta izentatürik, ez güntüke ahatze behar kantarien trebazalea, hau beita Sophie Larrandaburu barkoxtarra eta dantzarien eskolazaleak, erran nahi beita Jakes eta Pette Jaragoyhen aita seme altzürükütarrak.
|
|
|
maskaradak lehenbiziko artikuluan, pastorala, Frantzian aterberik gabe direnei laguntzeko plangintza, Elf Aquitaine enpresaren pribatizazioa, Castelloko probintzian fran tziar ikasle autobus baten istripua, Kontradikzioak deitu iritzi artikulu bat non euskal kulturaren ekitaldi batean euskararen ez erabiltzea salatzen duen, eta azkenean artikulu aski luze bat argazki eta maparekin Biarnon den Südu mendiari buruz ibilaldiko xehetasunekin. Erran behar da Allande mendizale sutsua zela eta mendiari buruzko jakitate
|
handia
zuen. Biziki ongi menperatzen zuen euskara batua baliatzen zuen hor, Euskaldunon Egunkariak hamahiru urte iraun zuen bitartean().
|
|
|
Jean Mixel Bedaxagar zuberotar kantari ezaguna eta Sü Azia elkartearen lehen dakariak xeheki erakusten digu nola Allandek Zuberoan nahiz Ipar Euskal He rrian eta Hego Euskal Herrian lan egiten zuen, zer jakitate
|
handia
zuen, eus karaz mintzatzeko eta idazteko zer gaitasunak zituen, nola ere xuhurki bizitzen zen kontsumo gizartetik kanpo. " Holako ibilbidea begistatürik, edonork aisa entelegatüko dü ez dela halako üngürüko jakintsün bat egünetik biharamüneala aisa ordezkatzen ahal".
|
|
|
Eüskararen eretzeko kanpoko etsaigoak desagertü edo gordexe direla erran leite bai... bena gure mintzajearen etsai edo ehorzle
|
handienak
ez girea gihaur egiten ari. Agian ez da holakorik agitüko!
|
|
|
Bai bena, halakorik izanen ote dea hebentik aitzina? Galtoaren egiteak berak arrenküra
|
handi
bat badela markatzen dü... arrenküratzekorik beita segür!
|
|
|
Arau hauk Ossau Iraty baliatzekoarenak beno zorrotzago dira. Kalitatearen haütüari eta axolari es ker, Azkorriak sari andana bildü dü laborantxa lehiatzeetan, besteak beste ürrezko medaila Pariseko Laborantxa Feira
|
handian
, 2007 urtean.
|
|
|
Eüskal Herri osoan eüskara bat baizik ez da! Astokeria
|
handietan
ari dira" horiek ez düe gure ber eüskara" edo" gük dügü egiazko eüskara emaiten" erraileak. Eüskarazko hamar hitzetarik zortzi, non ez den bederatzü, berberrak dira Eüskal Herri osoan eta ahozkatzetik horra dira desbardingoak.
|
|
|
Bost eüskaltzale hauk, Kepa Altonaga ünibertsitalari eta idazle adiskideak deitü düan Atharratzeko taldeko kideak ziren*. Hala deitü dütü, Basabürüko herri nausikoak edo üngürükoak zirelako eta Atharratzen 1910ean eta 1912an agitü ziren bi biltzarren
|
handitan
peredikü egile gisa erauntsi zirelako. 1913 urteko Ziberoko Egünariaren erraner sinetsi behar bazaie," Atharratzeko taldea" xehetarzün handiz aipatzen düan Kepa Altonagaren artikülüa, ondoko esteka elektroniko hontan ediren daite:
|
|
|
Hala deitü dütü, Basabürüko herri nausikoak edo üngürükoak zirelako eta Atharratzen 1910ean eta 1912an agitü ziren bi biltzarren handitan peredikü egile gisa erauntsi zirelako. 1913 urteko Ziberoko Egünariaren erraner sinetsi behar bazaie," Atharratzeko taldea" xehetarzün
|
handiz
aipatzen düan Kepa Altonagaren artikülüa, ondoko esteka elektroniko hontan ediren daite: http://mendebalde.eus/jardunaldiak/2007/Atharratzeko%20biltzarrak%20eta%20 atharratzeko%20taldea%2014ko%20gerla%20atarian.pdf
|
|
|
Ordünko eüskaltzaleen mündüan ezagütürik zen eta goraipatürik ere, zeren eta Euskaltzaindiko ürgazle izentatü beitzüen 1919 urtean. Ospe eta mereximentü
|
handiko
hizkuntzalaria izan den Resurreccion Maria de Azkuerekin harreman jarraikiak zütüan, Kepa Altonagak ediren bi leterak agerialat ekarri düen bezala. Bada, halere, Jean Félix Larrieuren bizi aberats hortan misterio bat:
|
|
|
Zer nahi den, eta ideologia istoriak bazter ützirik, Ziberoko Egünariaren argitaraldia, idatzizko eüskalgintzako aberastarzün
|
handi
bat baratüko da, nahiz eta egünko egüneko eüskal mündüan jente oso gütiz ezagütürik den. Ezjakite horren, hein batetan, xüxentzeko xedearekin dügü Ziberoko Egünariaren arrabiziarazte hau bürütü nahi izan.
|
|
|
Munta
|
handiko
idatzi honez gain, Aita Junesen beste lanik ere eskentzen deitzüegü heben: alegia zonbaiten oritaraztea, eüskaldünen sineste zahar elibaten aipatzea, Xarnatera edo Jondane Johane süen jei egüna nola ospatzen zen lehen.
|
|
|
Allande kasik aldi oroz hor zen, ez beti bardin trenpüan bereziki goizik par titü behar bazen, beitakigü Allande ez zela batere goizanko edo goiztiar horietarik. Ata, üdan ja, beroak
|
handi
izaten ahal direnean, hobe da goizik joanik.
|
|
|
Oroer zabalik ziren eta ahalaz jente hanitx jinarazteko, irrati eta egünkarietan aipatzen günütüan. Egia da egünaldi horiek üsüan arrakasta
|
handia
züela. Bena horien antolatzeko jente beharra bagünüan.
|
|
|
Agian xede horrekin günütüan gaüaldi ttipi eli bat pro posatzen, iparrorratzaren erabilteko, karten irakurteko e.a. Hori zen teoria, eta biharamenean, bortüan, üsatü bezala seinale zonbait han hor ezar eta, jenteak taldeka haien txerkara igorten günütüan. Segürki, zonbaitentako interesgarri zen, bena badüt ustekeria beste elibatek memento goxo bat igaraiten züen ber, ez züela hortaz axol
|
handirik
.
|
|
|
Allanderekin hitz egiteko lehen parada Euskararen Akademiak egokitu zidan, Battittu Coyos euskaltzain osoaren sarrera hitzaldia gertatu zenean. Maulen ginen eta poz
|
handiarekin
errezibitu genuen Coyos Zuberoako euskaltzain oso moduan lurralde horretako akademiko zuberotarren zerrendan. Handik urte batzuetara, Allande Socarros ere ekarri genuen Zuberoako euskaltzain urgazleen hurrenkerara, horrela aitortuz bi bion merituak eta merezimenduak.
|
|
|
Laudoriotan aritzea ez zuen Allandek maite; ekintzetan, ordea, hor hanhe menka ekimenak antolatzen eta ekitaldiak moldatzen, maisu eta eragile go rena zen Socarros. Sona eta aipu
|
handiko
kazetaria, idazlea, bultzatzailea, irakaslea, etnografoa, euskalaria..., haren alorrak lerro laburretara ekartzea luzeegi joango litzaiguke. Hitz sotiletan adierazteko:
|
|
|
Lan
|
handia
egin duzu eta hala eta guztiz ere, umezurtz utzi gaituzu. Orain guri dagokigu, zuk jorraturiko lorratzetik aitzina joatea, asmo eta lan berriak sustatzen eta aldezten, sinergiak eta teknologia berrien ildoak bilatuz.
|
|
|
Herriakoei, gustatzen zitzaizkigun haren berriak, gauza asko ikasten baigenuen. Adibidez, Zuberoako seme zen Pierre Claude Aïtcin erakasle eta ikerzalea, Quebeceko Sherbrooke unibertsitate famatuan ibilia, ezagutarazten zigularik, edo xumekiago Junes Xübürü, Zuberoako kantore tradizionalaren jakile
|
handienetarik
zena, biak guk hemen osoki ezezagunak genituenak.
|
|
|
Gaueko xoria genukeen Allande. Zoritxarrez, xoria betirako airatu zaigu uste baino lehen eta eskas
|
handia
egiten digu.
|
|
|
Ene aldetik hasi nintzan" zokarraultze!!" oihü
|
handi
batekilan Allanderi batzarri egiten irratirat heltzen zelarik.
|