|
2013
|
|
|
Horrekin batera, gobernu zentralak gero eta kontrol gutxiago ezartzen zuen probintzien gainean. Bi gertaera horiek eragin zuten zuzenbide erromatarra orduko alderdi
|
guztietan
bera ez izatea. Lehen, zuzenbide erromatarra eraberekoa zen, herritar guztiei aplikatzeko modukoa, herritarrok non bizi ziren kontuan hartu gabe.
|
|
|
Bi gertaera horiek eragin zuten zuzenbide erromatarra orduko alderdi guztietan bera ez izatea. Lehen, zuzenbide erromatarra eraberekoa zen, herritar
|
guztiei
aplikatzeko modukoa, herritarrok non bizi ziren kontuan hartu gabe. Orain, berriz, zuzenbidea zatikatutako sistema bihurtu zen, eta, gainera, probintziaz probintziako zehaztasunak barruratzen zituen.
|
|
|
Egiptoko klima lehorra denez gero, horrek ahalbidetu du hainbat papiro iraunaraztea, eta papiro horietatik askok transakzio juridikoak jasotzen dituzte. Papiro horiek erakusten dute egiptoarrek tokiko usadioei eutsi zietela, horiekin
|
guztiz
ohituta baitzeuden. Edonola ere, usadio horiek hitz formal batzuekin osatzen zituzten; hitz formal horiek erabiltzean, euren itxaropena zen agiria zuzenbide erromatarraren arabera baliozkoa izatea.
|
|
|
Beste probintzia batzuetan, aurreko zuzenbidea gutxiago garatuta zegoenez gero, zuzenbide erromatarra ziur asko sendoagoa izango zen. Nolanahi den ere, alderdi
|
guztietan
agertu ziren, agertu ere, tokiko aldaerak.
|
|
|
V. mendearen erdian, gutxi gorabehera, Gaio bera ere konplexuegia zen, eta, horren ondorioz, Epitome Gai deiturikoa agertu zen, Inperioaren mendebaldeko zatian erabiltzeko. Bildumariaren ardura izan zen erregelak eurak, huts hutsean, biltzea, Gaioren azalpen
|
guztiak
baztertuta, Gaiok halako azalpenak ematen baitzituen, erregelok ordu izandako bilakaera azaltzeko.
|
|
|
Jatorrizko planaren arabera, eta, zehatz esateko, Inperioko herritar
|
guztientzako
bizi plan handizalearen arabera, bigarren bilduma batek legeria eta juristen zuzenbide idatzia konbinatuko zituen (C.Th. 1,1, 5)..
|
|
|
1,1, 5).. Hala eta
|
guztiz
ere, lanaren prestaketak aurrera egiten zuen neurrian, bertan behera geratu zen juristen idazkiak barruratzeko ideia; eta, are gehiago, bildumariei ahalbidetu zitzaien bildutako legeen testua laburtu eta aldatzea. Horrela, bildumariek agerraraz zezaketen benetan indarrean zegoen zuzenbidea.
|
|
|
Hori dela eta, zuzenbide hori oinarrizko printzipioen azalpen gisa hartu zuten. Haien aburuz, zuzenbide erromatarra izan behar zen herri
|
guztien
zuzenbidearen uztarria. Idazleok aitortu zuten, subjektu pribatuen arteko liskar guztietan, denborazko mugaren bat egon behar zela auzitan sartzeko; horregatik, arau erromatarra barruratu zuten.
|
|
|
Haien aburuz, zuzenbide erromatarra izan behar zen herri guztien zuzenbidearen uztarria. Idazleok aitortu zuten, subjektu pribatuen arteko liskar
|
guztietan
, denborazko mugaren bat egon behar zela auzitan sartzeko; horregatik, arau erromatarra barruratu zuten.
|
|
|
Hori berori egon zen indarrean Espainiako bisigodoen erreinuan, VII. mendea arte, mende horretan bi herrien arteko bat egitea gertatu baitzen. Zuzenbideak, ordu arte, izaera pertsonala izan zuen, baina, harrezkero, lurralde izaera eskuratu zuen, eta, ondorenez, aplikagarri bihurtu zen erreinuko biztanle
|
guztientzat
. Praktikan, bisigodoen lan honek bere agintea hedatu zuen frankoen erreinura ere; bisigodoek 507 urtean eta burgundioek 532 urtean erreinu horretatik alde egin zutenetik, erreinu hori antzinako Galia osora zabaldu zen.
|
|
|
Justinianoren lan juridikoa programa handizale baten barruan kokatu behar da. Programa horrek Erromako Inperioaren antzinako loria berriztatu nahi zuen bere alde
|
guztietan
. Justiniano energia handiko eta adimen argiko gizona zen, eta, Napoleonek bezala, lo ordu gutxi behar zituen.
|
|
|
Justinianoren jeneralek, Narsesek eta Belisariok, hainbat ahalegin egin ondoren, bandaloei Afrikako iparraldea kendu zitzaien, eta, horrekin batera, Inperioaren agintea berrezarri zen Italiako erreinu ostrogodoaren gainean. Aita santuak hainbat eskari egin zizkion Justinianori, Inperioaren agintea eta aita santuarena berarena berdinak zirela adieraz zezan, baina Justinianok aurre egin zien eskari
|
horiei guztiei
. Horrela, bere gain hartu zituen, hala erlijio agintea, nola aldi baterako aginte gorena.
|
|
|
Hori gertatzen zen, batetik, testuen inguruko hasierako eztabaida geldiarazi zelako bere garaian, eta, bestetik, bildumariei jarraibideak eman zitzaizkielako esanbidez, dela kontraesanak ezabatzeko, dela errepikatzeak saihesteko.
|
Hori guztia
gorabehera, azken emaitzak erakutsi zuen desadostasun nabariak izan zirela jurista klasikoen artean.
|
|
|
Arau horietako batzuk zinez sofistikatuak izan ziren. Haien arrazoinamendua, teknikaren ikusmiratik, nagusitu egin zen, eta, nagusitasun tekniko horren ondorioz,
|
guztiz
erakargarri bihurtu da garai guztietako juristentzat. Arrazoi berbera dela medio, zuzenbideko aditu ez direnak nekez uler dezakete zuzenbide erromatarra.
|
|
|
Arau horietako batzuk zinez sofistikatuak izan ziren. Haien arrazoinamendua, teknikaren ikusmiratik, nagusitu egin zen, eta, nagusitasun tekniko horren ondorioz, guztiz erakargarri bihurtu da garai
|
guztietako
juristentzat. Arrazoi berbera dela medio, zuzenbideko aditu ez direnak nekez uler dezakete zuzenbide erromatarra.
|
|
|
Milurteko horretan, gutxi gorabehera, K. a. 500 urtetik K. o. 550 urtea arte, Erroma
|
guztiz
hedatu zen, estatu hiri txikia zena mundu osoko inperio bihurtuz. Politikaren ikuspuntutik ere bilakaera gertatu zen:
|
|
|
H. E. Jolowiczek 1947 urtean adierazi zuenari helduta, aurkariek hiru arrazoi erabiltzen zituzten aurka jartze hori oinarritzeko. Lehenengo eta behin, zuzenbide erromatarra sistema arrotza da, esklaboen gizarte zehatz bati dagokiona eta gizarte planteamendu
|
guztietatik at
geratzen dena. Bigarrenik, sistema hori erregela absolutisten aldekoa da, eta, era berean, erakunde politikoak liberalizatzearen aurkakoa.
|
|
|
Bigarrenik, sistema hori erregela absolutisten aldekoa da, eta, era berean, erakunde politikoak liberalizatzearen aurkakoa. Hirugarrenik, kapitalismo indibidualistaren adierazlea da,
|
guztion
ongizatea barik, norberekeria bultzatzen baitu («Political Implications of Roman Law», Tulane Law Review, 22 [1947], 62 or.). Batzuetan, arrazoi horiek guztiak batera aurkeztu izan dira. Esate baterako, Alemanian, alderdi naziaren jatorrizko programak hauxe erreklamatu zuen:
|
|
|
Bigarrenik, sistema hori erregela absolutisten aldekoa da, eta, era berean, erakunde politikoak liberalizatzearen aurkakoa. Hirugarrenik, kapitalismo indibidualistaren adierazlea da, guztion ongizatea barik, norberekeria bultzatzen baitu («Political Implications of Roman Law», Tulane Law Review, 22 [1947], 62 or.). Batzuetan, arrazoi
|
horiek guztiak
batera aurkeztu izan dira. Esate baterako, Alemanian, alderdi naziaren jatorrizko programak hauxe erreklamatu zuen:
|
|
|
Zuzenbide erromatarraren izaerak zalantzarik gabeko eragina izan du, Europako pentsamendu politikoan eta juridikoan.
|
Horren guztiaren gainean
arituko gara lan honetan, bai eta hori nola gertatu den eta zein emaitza izan duen.
|
|
|
Plebeioen taldea zenbakiz handiagoa zen, baina askoz ere abantaila gutxiago zituen talde horrek hainbat arlotan. Pontifize
|
guztiak
patrizioak ziren, eta, zentzuzkoa denez, plebeioen susmoa zen, pontifizeek egintza zehatz batzuen baliozkotasunari buruz erabakitzen zutenean, erabaki horiek beti bidezkoak ez zirela. Plebeioen iritziz, kasuak gertatu baino lehenago, ohiturazko zuzenbidea idatzita egonez gero, hori plebeioen mesederako izango zen.
|
|
|
izeneko bildumak berarekin ekarri zuen zuzenbide erromatarraren hasiera, gaur ezagutzen dugun bezala. Bilduma horren aginduek zuzenbidearen arlo
|
guztiak
barneratu zituzten, baita zuzenbide publikoa eta zuzenbide sakratua ere. Jatorrizko testuak ez du gure egunok arte iraun.
|
|
|
–XII Taulak? izeneko bildumak ez zuen arautzen
|
guztientzat
ezaguna zen eta guztiek onartzen zuten zuzenbidea; haatik, arlo jakin batzuek eztabaida sorrarazi zutelako, arlo horietan jarri zuen testuak azpimarra. Oinarrian, bilduma horretako erregelak ez ziren plebeioen mesederako izaten; baina erregelok izatea abantaila zen haientzat, behintzat bazekitelako zer gerta zitekeen.
|
|
|
–XII Taulak? izeneko bildumak ez zuen arautzen guztientzat ezaguna zen eta
|
guztiek
onartzen zuten zuzenbidea; haatik, arlo jakin batzuek eztabaida sorrarazi zutelako, arlo horietan jarri zuen testuak azpimarra. Oinarrian, bilduma horretako erregelak ez ziren plebeioen mesederako izaten; baina erregelok izatea abantaila zen haientzat, behintzat bazekitelako zer gerta zitekeen.
|
|
|
Kasu jakin batzuetan, nork bere burua defendatzea onartu egiten zen, erkidegoak oraindik ez zeukalako behar den besteko indarrik, hori uxatzeko. Hala eta
|
guztiz
ere,. XII Taulak, izeneko bildumaren xedea da halako kasuak zehatz mehatz jasotzea eta euren muga hertsietan iraunaraztea.
|
|
|
Familiaburu horri paterfamiliasdeitzen zitzaion, eta berak bateratzen zuen, gainera, familiaren jabegoa. Paterfamilias horren ahalmen esparruan zeuden aitarengandiko lerroan zein ondorengo izan eta ondorengo
|
horiek guztiak
(agnatizio deiturikoak). Semea, heldutasunera iritsi arte, bere aitaren ahalmen esparruan zegoen, eta, adibidez, ezin zituen bere kabuz jabetzak izan, harik eta aita hil arte.
|
|
|
Semea, heldutasunera iritsi arte, bere aitaren ahalmen esparruan zegoen, eta, adibidez, ezin zituen bere kabuz jabetzak izan, harik eta aita hil arte. Ondorenez, familiaren jabego
|
guztia
bateratuta zegoen, eta familiaren baliabideak, osotasunean, indartu egiten ziren. Praktikan, beraz, esklaboak edo semeak lapurreta eginez gero, edo lesio pertsonala eraginez gero, biktimak demanda jartzen zuen familiaburuaren aurka, horrek bakarrik asebete zezakeela demandan eskatutakoa, familiako funtsekin.
|
|
|
Ildo horretatik, Tito Livio historialariak legeari buruz adierazi zuen, zuzenbide publiko eta pribatu osoaren iturria? zela; eta Zizeronek baieztatu zuen haur
|
guztiek
buruz ikasi behar zutela lege hori.
|
|
|
Erromatarren iritziz, euren zuzenbidea ospe handikoa zen, eta iritzi hori
|
guztiz
sustraituta zeukaten. Haien aburuz, euren zuzenbidea aspaldi aspalditik izan zen Erromako bizitza itxuratzeko oinarrizko osagaia.
|
|
|
izeneko legeak semeak bakarrik aipatzen zituen, eta, beraz, alabak eta ilobak nahi beste aldiz sal zitezkeen. Hala eta
|
guztiz
ere, behin erregela emantzipazioari buruzkoa zela ulertuta, jarraikoa defendatu zen: semeen kasuan, nahitaezkoa zen hiru salmenta egitea; ez, ordea, alaba eta iloben kasuan, halakoetan nahikoa baitzen salmenta bat bakarrik, emantzipazioa gerta zedin.
|
|
|
Errepublika garaiaren zatirik luzeenean, zuzenbidea garatu zen, ez hainbeste legegintza eta interpretazioaren bitartez, ezpada lege konponbideen gaineko kontrolaren bitartez. Jatorrian, akzio juridikoaren lehenengo zatia tekniko eta formala zen; akzio kopurua mugatuta zegoen, eta,
|
guztietan
ere, hasteko, ahozko adierazpena egin behar zen, aurretiaz zehaztutako baldintzetan, eta betiere magistratuaren eta demandatuaren aurrean. Demandatzaileak baldintza zehatz horiek bete ezik, bere akzioa gal zezakeen.
|
|
|
Jatorrian, bi kontsul ziren magistratu, eta urtean urtean hautatzen ziren halakoak. Bi kontsul horiek erregearen ordez jarri ziren estatuaren burutzan, eta eurek bereganatu zuten gobernu jarduera
|
guztien gaineko
erantzukizuna. Justizia administrazioa haien eginkizunetatik bat besterik ez zen; baina prozedurak berrikuntzarako eremu txikia ahalbidetzen zuen.
|
|
|
Errepublikaren bukaeran, hiritartasuna zabaldu zitzaien Italiako biztanle gehienei, hau da, Po ibaiaren hegoaldean egun dagoen Italia horretako biztanle gehienei. Inperioak hautaketa bidez ematen zuen herritasuna, betiere, lurraldeetako biztanle
|
guztiak
talde bakar batean integratzeko bide gisa. Horrela, hautsi egin zen herritar izatearen eta jatorri italiarra izatearen arteko lotura.
|
|
|
Politika, gizarte eta ekonomiaren arloan izandako aurrerakuntzak gero eta eragin nabariagoa izan zuen herritar zirenengan; baina, orain, herritar izatea eta tokiko leialtasunei eustea bateratzeko modukoak ziren, betiere Erromaren nagusitasuna zalantzan jarri ezean. Probintzietako biztanle handizaleek berebiziko ahaleginak egiten zituzten Erroma
|
guztion
aberri erkide moduan aitortua izan zedin. Gainera, Inperioaren lehenengo aldietan, probintzietako aristokratek, batez ere, mendebaldeko aristokratek (adibidez, Espainiakoek), sutsu defendatu zituzten Erromaren balio tradizionalak.
|
|
|
Mende bat beranduago, Adrianok hauxe xedatu zuen: jurista jakin batzuei ahalmena aitortuta,
|
horien guztien
iritzia berbera bazen, orduan iritzia lege zela ulertu behar zen. Xedapen horren garrantzia ez da argi geratu; bai, ordea, praktika zabala zela, eta juristek antzeko kasuetarako emandako iritziak aurrekari gisa aipatzen zirela.
|
|
|
Juristen zuzenbideak, epealdi klasikoan, honako ezaugarri hauek zituen, labur labur adierazita: lehenengo eta behin, subjektu jakin batzuk, zuzenbidearen arloan zihardutenak,
|
guztiz
ohituta zeuden euren aitzindariek landutako kontzeptuak erabiltzeko, eta haien iritziak aipatzen zituzten, batik bat, horiekin ados zeudenean, eta, are gehiago, hori gertatzen ez zenean ere. Bigarrenik, subjektu horien inguruan esan daiteke zuzenbide pribatuaren gaineko ezaupide sakona baino ez zutela.
|
|
|
Hirugarrenik, zuzenbidearen eguneroko praktika zen juristen ardura, eta, horregatik, juristek aise atzematen zuten noiz ziren beharrezkoak arauen aldarazpenak eta eraldaketak. Jurista horiek orokorrean dizipuluak bazituzten ere, ez ziren ikertzaile sutsuak, egiazko munduaren mugetatik
|
guztiz kanpo
zeuden horietarikoak. Bukatzeko, juristek askatasun osoa zuten, kontrako iritziak adierazteko.
|
|
|
Testuak interpretatzeko orduan, eurentzat ez zen garrantzitsua hitz berberek esanahi desberdina izatea testu desberdinetan. Prokuleiarrek, bestalde, testu
|
guztien
interpretazio hertsiaren alde egiten zuten, eta behin eta berriz adierazten zuten hitzek eta esaldiek kasu guztietan esangura bakar eta iraunkorra izan behar zutela. Idatzi gabeko zuzenbidearen kasuan, prokuleiarrek onartzen zuten hori erregela logiko eta koherenteen sistema zela, eta, ondorenez, erregelen atzean zegoenari erreparatuz gero, jakin zitekeela erregela horien zein printzipiotan oinarritzen ziren.
|
|
|
Testuak interpretatzeko orduan, eurentzat ez zen garrantzitsua hitz berberek esanahi desberdina izatea testu desberdinetan. Prokuleiarrek, bestalde, testu guztien interpretazio hertsiaren alde egiten zuten, eta behin eta berriz adierazten zuten hitzek eta esaldiek kasu
|
guztietan
esangura bakar eta iraunkorra izan behar zutela. Idatzi gabeko zuzenbidearen kasuan, prokuleiarrek onartzen zuten hori erregela logiko eta koherenteen sistema zela, eta, ondorenez, erregelen atzean zegoenari erreparatuz gero, jakin zitekeela erregela horien zein printzipiotan oinarritzen ziren.
|
|
|
Sabinok, ordez, ez zuen baterako kategoriarik ezarri kontratuen kasuan. Aitzitik, bi alderdiek, betebehar loteslea eratzeko, hainbat modu zituzten, eta modu horiek euren artean nahiko desberdinak ziren; bada, Sabinok modu
|
horiek guztiak
aztertu zituen.
|
|
|
Ulpianoren asmoari buruz, hainbat susmo izan daitezke; baina lana Constitutio Antoniniana deiturikoaren ostekoxe kaleratzea berez nahiko adierazgarria da. Ulpianoren asmoa zen, ziur asko, zuzenbide zibil tradizionala Inperioaren esku sartzeetatik babestea, eta, beharbada, zuzenbide hori herritar berriei aplikatu behar zitzaienez gero, herritar horiei baieztatzea zuzenbide zibila eta zuzenbide publikoa
|
guztiz
desberdinak zirela. Bereizketak berehalako ondorioak izan zituen.
|
|
|
Ondorenez, barbaro deitutako horietatik hainbat Erromako gudarostean sartu ziren, eta horietatik baten batek goi maila erdietsi zuen gudaroste horretan. Probintzietako biztanleekin I. mendean gertatu aldera, IV. mendeko godo, franko eta bandaloek euren nortasun germaniarrari eutsi zioten eta ez ziren
|
guztiz
erromanizatu.
|
|
|
Ondorenez, alderdietatik bati ere ezin zion agindu zerbait egitea edo ez egitea; izan ere, alderdiek erabaki behar zutenean epaia beteko zuten edo hori urratu behar zuten, une horretan iudexa halakoa izateari utzita zegoen. Gatazka mota askotan, konponbide egokia izan zitekeen demandatuak diru kopuru zehatza ordaindu behar izatea; baina kasu
|
guztietan
hori ez zen posible. Errepublikaren azken aldietan, konponbideak eskatzen ziren, beste edozein lege akzio baino gehiago; eta, aldi horietan, pretoreak ez zeukan aukerarik halakoak iudexari bidaltzeko, bera arduratu behar baitzen zuzenean.
|
|
|
Bestalde, konponbideei orokorrean ezezkoa emateak berarekin ekarriko zuen bidegabekeria mugarik gabe luzatzea.
|
Hori guztia
zela eta, pretoreak kontu handiarekin aukeratzen zuen zein arazotan emango zuen agindu hori. Halako arazoak ziren, besteak beste, iruzurra; koakzioak; demandatzailea, epe laburrez eta zerbitzu publikoaren ondorioz, absente izan eta gero, bueltan aurkitzea bere lurraren edukitza beste inorkizan duela onustez, eta, preskripzioaren bitartez, hura bihurtu dela jabe; eta, orobat, demandatzailea, teknikaren ikusmiratik, heldua izanik, oraindik gazteegia izatea, zer egiten duen jakiteko.
|
|
|
Adin horrekin, adingabea ezkon zitekeen, eta, aitaren ahalari begira independente izanez gero, bere kabuz administra zezakeen adingabeak bere ondarea. Adin hori
|
guztiz
egokia zen, Errepublikaren lehenengo aldietako gizarte xume hartan. Alabaina, hamalau urteko umeak ez zuen zertan gaitasunik izan, bere burua defendatzeko, merkatari artetsu baten aurka, merkatari horrek adingabea konbentzitu nahi zuenean, behar ez zuena eros zezan.
|
|
|
Beste alde batetik, zuzenbide erromatarraren beste erakunde batzuk herri zibilizatu ororen zuzenbidean ager zitezkeen; halakoak ziren, berbarako, pretorearen konponbideek eratorritako erakundeetatik hainbat.
|
Horiek guztiek
, talde moduan, eratu zuten erromatarrek Ius gentium deitu zutena, hau da, herrien zuzenbide izendatu zutena, zuzenbide zibil tradizionalari aurrez aurre jarrita.
|
|
|
Iradokizun moduan adierazi zen hauxe izan zitekeela horren arrazoia: arau horien jatorria ez zen praktika tradizionala, baizik eta zentzumena edo adimena, gizaki
|
guztiek
gizaki izate hutsarengatik dutena. Horrela, herrien zuzenbidea, maiz sarri, zuzenbide natural (Ius naturale) moduan deskribatu zen.
|
|
|
Modu berean ere, onartu egin zen herrien zuzenbidea eta zuzenbide naturala berberak zirela, esklabotzaren erakundeari zegokionez izan ezik. Antzinako gizarte
|
guztiek
onartu zuten erakunde hori, eta, horregatik, esklabotzak herrien zuzenbidea osatzen zuen argi eta garbi. Edonondik begira dakiola ere, argi zegoen esklabotza ez zela zentzumenaren agindua, eta, ondorenez, erakunde horrek ezin zuela zuzenbide naturala osatu, ezta hurrik eman ere.
|
|
|
Errepublikaren azken garaietan, formulen sistemak eta gainerako konponbide osagarriek prestakuntza tekniko handia erdietsi zuten; are gehiago, beharrezko egin zen espezialistek aholkua ematea hori behar zutenei. Pretoreak, iudexak eta alderdien ordezkari moduan ziharduten abokatuek ez zeukaten heziketa juridikorik, eta, horren ondorioz,
|
guztiek
ere adituen laguntza behar zuten. III. mendearen bigarren erdiaz geroztik, jurista jakitun batzuen parte hartzea onartu zen.
|
|
|
Nolanahi den ere, herri biltzar horrek ez zeukan behar besteko funtsik, ordezkaritza gastuei aurre egiteko; gainera, nahitaezkoa zen herritarrak bertaratu eta haren eztabaidetan parte hartu nahi izatea.
|
Hori guztia
dela eta, praktikan, Erroman bizi zen jendailaren topaleku bihurtu zen herri biltzarra. Enperadoreek diskrezioz saihestu egin zuten biltzarrari legegintza proposamenik garrantzitsuenak aurkeztea.
|
|
|
Bizantzioko Inperioaren neurriak, bestalde, urrituz joan ziren emeki emeki, eta azkenean, 1453 urtean inperio horrek amore eman behar izan zuen, Turkiaren erasoaldiaren aurrean. Hala eta
|
guztiz
ere, Bizantzioko zuzenbide erromatarraren bertsio greziarrak aurrera egin zuen Balkanetan zein Errusian, eta bertako enperadoreak Bizantzioko enperadoreen oinordekotzat hartu ziren.
|
|
|
Egin eginean ere, zinezko mauka bihurtu ziren, bertatik arau juridikoak atera ahal zirelako, lege testu labur eta soilagoak osatzeko. Justinianoren Bildumak zituen helburu eta konplexutasunarekin alderatuta, testu horien maila zientifiko juridikoa eskasa zen oso, baina, hala eta
|
guztiz
ere, VI eta VII. mendeetan kontsultaren bat egitera hurbiltzen zirenei zaila egiten zitzaien horiek ulertzea.
|
|
|
Eskubide
|
guztiak
erreserbaturik daude. Debekatuta dago, legearen arabera, argitalpen hau bikoiztea, biltzea edo igortzea, ez osorik, ez zatika, ezta inolako bitarteko edo prozedura teknikoren bidez ere, argitaratzaileen esanbidezko baimenik gabe.
|
|
|
Veneziarrek, ostera, hobeto ezagutzen zituzten euren beharrizanak. Horien aburuz, zentzugabea zen bost merkatarik euren merkataritza jarduerak eten behar izatea testamentu baten lekuko izateko; ondorenez, hiru lekukoen aurrean eginiko testamentuaren baliozkotasuna aintzatesten zuen araua
|
guztiz
onargarria izango zen, bestela testamentugilearen azken nahia zapuztuko zelako. Egiatan, Bartolok argudio erromatarrak erabili zituen, Justinianoren erregela bat bere alde jartzeko.
|
|
|
XV. mendean Italiako ikertzaileek jakin bazekiten zeintzuk ziren antzinaro klasikoaren aberastasunak, alor
|
guztietan
. Antzinako gizartearen eta horren pentsamenduaren argibide izan zitekeen edozein osagai erabiltzeaz gain, irrikaz aztertu zituzten mendeetan barrena ezkutuan egon ziren testuak.
|
|
|
Testuen humanista kritikorik ezagunena Jacques Cujas (Cujacius) izan zen. Horrek F. ren garrantzia onartu arren, ulertu zuen ez zitzaiola itsu itsuan ekin behar eskuizkribu horren interpretazio hedatuenari; kontrara, interpretazio horrek ekarritako ondorio juridikoak izan behar ziren kontuan, kasu
|
guzti
guztietan jurista erromatarrak zinez idatzitakoa ote zen aztertzeko. Cujasen aburuz horrek esan nahi zuen F.ren interpretazioa ratio iurisarekin konpentsatu behar zela, hots, arau ororen azpian dagoen printzipioarekin.
|
|
|
Testuen humanista kritikorik ezagunena Jacques Cujas (Cujacius) izan zen. Horrek F. ren garrantzia onartu arren, ulertu zuen ez zitzaiola itsu itsuan ekin behar eskuizkribu horren interpretazio hedatuenari; kontrara, interpretazio horrek ekarritako ondorio juridikoak izan behar ziren kontuan, kasu guzti
|
guztietan
jurista erromatarrak zinez idatzitakoa ote zen aztertzeko. Cujasen aburuz horrek esan nahi zuen F.ren interpretazioa ratio iurisarekin konpentsatu behar zela, hots, arau ororen azpian dagoen printzipioarekin.
|
|
|
Horren kontakizun nagusia Digestoko «zuzenbidearen jatorria»ri buruzkoa zen, Ponponioren 1.2.2 zati luzea, eta Liviok Errepublikaren hastapenetan eginiko kontakizunarekin osatu zuen berori. Du Rivailek XII Taulen edukiak berregin nahi zituen, eta esan ohi zenez, lege horrek Solonen lege atenastarren eragina zuela, horien inguruan zekien
|
guztia
sartu zuen bertan.
|
|
|
Digestoaren eta Kodearen antolaketa zentzugabea zen, eta hamaika errepetizio nahiz antinomia agertzen ziren bertan.
|
Hori guztia
zela bide, elkarren kontrako interpretazio ugari egin ziren, eta kaleko herritarrentzat, zuzenbide zibileko juristek euren argudio konplexuen araberako ospea hartu zuten; argudio horiek, sarri askotan, trikimailuetara jotzea baino ez zekarten.
|
|
|
Betiko irakaskuntza metodoak kritikatu ostean, humanista horrek adierazi zuen zuzenbidea beste edozein jakintzagai bezala azaldu behar zela, hots, unibertsala eta ezaguna zaigunetik abiatu eta berezitasunerantz jota. Horren eretzean, Erakundeak izenekoaren metodo laburra eta sistematikoa gailendu zuen beste
|
guztien
gainetik. Humanista gutxik zokoratu zituzten aurreko programak berri horiek hartzeko, eta euren artean François Connan (Connanus), 1551 urtean hil zena, eta Hugo Doneau (Donellus)() aipa daitezke.
|
|
|
Beste hitz batzuez esanda, kategoria horretara biltzen ziren betebeharrak nahiz ezkontzak, ordu arte pertsonen izenburupean arautu zirenak, baita testamentuak eta testamenturik gabeko oinordetza ere, lehen gauzei buruzko atalera biltzen zirenak. Azken buruan, ondore juridikoak zituzten egintzek zekartzaten kontzeptu
|
horiek guztiak
.
|
|
|
Doneauk adierazi zuen gozamena ez ezik, zuzenbide erromatarrak inoren gauzen gaineko beste eskubide kopuru mugatu bat ere aintzatetsi zuela, hala nola, bide eskubideak, berme eskubideak edo enfiteusiak (epe luzera eginiko errentamenduaren antzekoa, errentariari jabe ahalmenak emanez). Berak ondorioztatu zuen eskubide
|
horiek guztiak
jabe ahalmenen mugapenak zirela, ondoko kategoria orokorra proposatuz: pertsona batek beste baten jabetzaren gain dituen eskubide errealak (iura in re aliena).
|
|
|
Zuzenbidearentzat antolaketa logikoa eta behin betikoa aurkitu nahian, XVI. mendearen azken urteetako juristek inprimatzearen aukera
|
guztiak
jorratu zituzten, Peter Ramus frantsesak proposatutako oholez baliatuz orokorrean. Taulei esker, modu diagramatikoan ikus zitekeen kategoria orokor eta berezien arteko harremana.
|
|
|
Frantziako zenbait ohitura idatziz jaso ziren, baina horien bilduma osorik ez zegoenez gero, erkidegoko herritarren oroitzapenetara jo behar izan zen; arean ere, ohitura zehatz bat ez bazen notoirea, alegia, herritar
|
guztiek
ezagutzen ez bazuten, enquéte par turbe zelakoa deitu behar zen, eta bertan, ohitura horri buruzko galderak egiten zitzaizkien erkidegoko kide zaharrenei. Zernahi gisaz, prozesu hori garestia bezain luzea zen, eta, horrexegatik, XV. mendearen erdiaz geroztik Frantziako erregeek erabaki zuten tokiko erkidegoei euren zuzenbidea idatziz biltzeko eskatzea.
|
|
|
XVI. mendearen lehenengo erdian Frantzian horretara «kodetu» ziren eskualdeko ohitura
|
guztiak
; horri esker, agintearekin eta ulertzeko moduan agertzen ziren, iruzkin nahiz interpretazio akademikoen jorragai bihurtuz, zuzenbide zibila bezala. Errazagoa izan zen, ordea, ohitura guztien edo gehienen osagai erkideak identifikatzea.
|
|
|
XVI. mendearen lehenengo erdian Frantzian horretara «kodetu» ziren eskualdeko ohitura guztiak; horri esker, agintearekin eta ulertzeko moduan agertzen ziren, iruzkin nahiz interpretazio akademikoen jorragai bihurtuz, zuzenbide zibila bezala. Errazagoa izan zen, ordea, ohitura
|
guztien
edo gehienen osagai erkideak identifikatzea. Ohiturak azaldu zituztenen artean, ezagunena Charles Dumoulin (Molinaeus) izan zen().
|
|
|
Oratio de concordia et unione consuetudinum Franciae izenekoan (Omnia opera, 1681,11 690), Dumoulinek defendatu zuen ohitura
|
guztietan
erkideak ziren erregelen multzo bat onartuta zegoela, eta halakoak erabiliko zirela ohitura berezien hutsuneak osatzeko, zuzenbide zibilaren aurretik. Guy Coquillek() ideia hori onartu zuen Institution on droit français lanean.
|
|
|
Hori gorabehera, zuzenbidearen praktikan ez zuen ia berehalako eraginik izan. Toki
|
guztietako
abokatu eta notarioek tradizio bartolistari ekin zioten bete betean. Hori horretara zen, baina ez abokatu eta notarioek lepoa eman ziotelako humanismo juridikoaren erronkari.
|
|
|
Hori horretara zen, baina ez abokatu eta notarioek lepoa eman ziotelako humanismo juridikoaren erronkari. Jurista zibilistek indar esanguratsua erdietsi zuten herri
|
guztietako
politikan nahiz gizartean. Frantzian noblesse de la robe zelakoaren kide moduan onartu zituzten, eta euren jakituriak ematen zien kualifikazioari esker, juristok boterea zuten estatuko zein tokiko gobernuan; mugimenduren batek botere hori azpikoz gora jarri nahi bazuen, juristek horren kontra egiten zuten.
|
|
|
Kontinenteko Europan estatu nazioak subiranotasun jaioberriaz gozatzen ari ziren heinean, ezari ezarian auzitegi profesionalak sortu ziren, toki auzitegietako gai esanguratsuenak hartzeko, Erromako prozesu kanonikoaren aldaera bati ekinez kasu
|
guztietan
. Hori gorabehera, noizean behin bakarrik onartu zen zuzenbide zibil substantiboa, hain zuzen ere, ohiturazko zuzenbidea desegokia zenean euren beharrizanei begira, edota halakoa nekez aurki zitekeenean, idatziz bilduta ez zegoelako.
|
|
|
Leku
|
guztietan
behar zen Justinianoren testuek eskainitakoa baino zuzenbide osatuagoa eta teknikaren aldetik hobea, baina hori neurri handiagoan ala txikiagoan onartzen zen, toki bakoitzeko inguruabarren arabera. Britainia Handiko egoerak erakusten du hartze prozesu hori.
|
|
|
VI. mendean, zuzenbide erromatarra erromatarren arteko arazoak konpontzeko erabiltzen zen oraindik, alegia, galiar erromatarren artekoak konpontzeko. Halakoak ziren konkistatzaile germaniarren mendekoak; hasieran, galiar erromatarrek euren nortasun pertsonalari ekin zioten, baina herri biak batu zirenean, emeki emeki printzipio pertsonalistak amore eman zuen lurraldetasun printzipioaren aurrean, eta horren arabera, gune jakin bateko biztanle
|
guztiak
zuzenbide berdinaren mende egon behar ziren.
|
|
|
VIII. mendeaz geroztik, aldiz, gero eta nabariagoa zen zuzenbide erromatarrak zuzenbide germaniarraren gain zuen eragina; hala eta
|
guztiz
ere, testu erromatarrak oraindik ez ziren ulertzen. Lex Romana Curiensis izenekoa VIII. mendearen amaierako bilduma zen, Suitzaren ekialdean zegoen Rhaetiako biztanle erromanizatuentzat egindakoa.
|
|
|
568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak.
|
Hori guztia
zela medio, Italiako lurralde horietan Digestoa ez ezik, Justinianoren zuzenbidearen beste zati batzuk ere ezagutu eta erabili ohi ziren. Zehatzago esanda, Italian hurrengoak aplikatu ziren:
|
|
|
Aita santu Gelasio I.ak Anastasio enperadoreari 494 urtean bidalitako gutunak ondorioztatu zuenari ekinez, aita santuek dekretalak aldarrikatu zituzten orokorrean aplikatzeko. Oraingoan, ordea, Carlomagnok eta horren oinordekoek
|
guztientzako
legeak egin ahal izatea eskatzen zuten, Inperioko zuzenbide erromatarraren ereduari ekinez, lege horien hartzailea zein naziotakoa zen kontuan hartu gabe, alegia, erkidegoaren adostasunaren beharrizanik gabe. Horren «kapitular»ek lurralde izaerako zuzenbide orokorra osatu zuten, tribu desberdinen legeetatik bereizi zena.
|
|
|
imperium kontzeptuak adierazitako aldi baterako aginte gorena eta sacerdotiumaren aginte espiritual gorena. Kodeak esanbidez adierazi zuen bere agintepeko pertsona
|
guztiek
San Pedrok erromatarrei utzitako fede ortodoxoa praktikatu behar zutela. Edonondik begira dakiola ere, XI. mendearen amaieran elizaren juristarik garrantzitsuena zen San Ivo Chartreskoak hauxe argudiatu zuen:
|
|
|
Vetus izenekoak 1.tik 24.2.erako liburuak barneratzen ditu; Infortiatum delakoak 24.3.etik 38.erakoak, eta Novumak, berriz, 39.etik 50.era bitartekoak. Zatiketa horren jatorria, eta bereziki, erdiko zatiari eman zaion Infortiatum izena ezezagunak dira, eta XII. mendeko doktoreentzat ere
|
hori guztia
misterio hutsa zen. Beharbada, Digestoaren zatiak sinesgarriro berraurkitu zireneko hurrenkera adierazten du banaketa horrek.
|
|
|
Irneriok gramatika irakasten zuen, eta testu juridikoetako adierazmolde ulertezinak azaldu behar izan zituenean hasi zen testuok jorratzen. Pasarte
|
guztien
azterketari, aldiz, beranduago heldu zion. Hasieran, horren iruzkinak lerroarteko glosak izan ziren, eta emeki emeki testuaren bazterretatik zabaldu zituen.
|
|
|
Gisa bertsutik, ondokoa ere onartu zuten: bildumara batu da, sor daitekeen edozein arazo juridikori aurre egiteko behar den
|
guztia
. Digestoaren lehenengo zatiak zehaztu bezala, juristei apaiz deitu behar zaie; ildo beretik, horren osteko testu batek honetara definitu zuen jurisprudentzia:
|
|
|
Glosagileen zeregina hauxe izan zen: gai berbera ukitzen zuten testu
|
guztiei buruzko
aipamen gurutzatuak eman, horien arteko desberdintasunak azaldu eta irtenbide jakinaren aldeko zein kontrako argudioak sailkatzea. Hain ohituta zeuden testuetara, Corpus iurisaren edozein zati aipa zezaketela, lehenengo hitzak bakarrik erabilita.
|
|
|
Erromanisten geroko belaunaldiek, berriz, ez dute izan halako lotura esturik testuekin. Dialektikaren teknika
|
guztiak
erabili zituzten testuen esangura zuzena erdiesteko. Euren aburuz, Justiniano enperadoreak onetsi zuen testu bakoitza, eta, are gehiago, testu bakoitzeko esaldi bakoitza; ondorenez, horiek guztiek aginte berbera zuten.
|
|
|
Dialektikaren teknika guztiak erabili zituzten testuen esangura zuzena erdiesteko. Euren aburuz, Justiniano enperadoreak onetsi zuen testu bakoitza, eta, are gehiago, testu bakoitzeko esaldi bakoitza; ondorenez,
|
horiek guztiek
aginte berbera zuten.
|
|
|
Autu baten gaineko kontrako ikuspegien bildumak (dissensiones dominorum) egin ziren, baita quaestiones deitutakoenak ere, gai bati buruzko eztabaidenak, alegia; eztabaida horietan ikuspegi bakoitzaren aldeko argudioak agertzen ziren, testuetan oinarritutakoak, eta eskuarki solutio batekin. Zernahi gisaz, erabilitako forma edozein izanda ere, glosagileek idatzitako
|
guztia
Justinianoren testuei buruzkoa zen, horien osotasun konplexua aintzatetsiz. Glosagileen zeregina metatze lana zen:
|
|
|
Ekitate hori ez zen justiziaren ideia orokorra (equitas rudis), ezpada Corpus iuris osoa orokorrean aintzatetsita lor zitekeen ekitatea (equitas constituta). Hortaz, testu zehatza interpretatzean, ez ziren bakarrik aztertu behar autu berbera jorratzen zuten testuak; kontrara, arazo zehatza argi zezaketen testu
|
guztiak
izan behar ziren kontuan.
|
|
|
Bigarrenez, irakasleak elkarren kontrako testuak aipatu behar zituen, baita proposaturiko solutionesak ere. Hirugarrenik, gaia goitik behera azaldu behar zen, kasuari begira kontuzkoak izan zitezkeen erregela orokor
|
guztiak
hizpidera ekarrita. Bassianok zioenez, jendeak brokardo izenez ezagutzen zituen erregela horiek.
|
|
|
«Azzon ez dagoena, ez litzateke auzitegietan erabili behar». Azkenik, Irnerioren osteko mendean, 1220 eta 1240 bitartean, Accursiok, Azzoren dizipuluak, zuzenbide zibilaren eskolako kide
|
guztiek
, hots, glosagileek, sortutako glosa oro bildu zituen; bilduma hori erreferentzia lan bihurtu zen, Justinianoren testuei eginiko ohiko glossa, hain zuzen ere. 96.000 glosa inguru jaso zituen lan horrek, eta laster kendu zien lekua aurrekoei; are gehiago, lan hori kopiatu ez ezik, inprimatu ere egin zen beranduago, jatorrizko testuekin batera.
|
|
|
Ulertu zen Accursioren Glosara jo ezean, zatikako bertsioak bakarrik atera zitezkeela Justinianoren testuetatik. Mendeetan barrena, Accursioren Glosa izan zen zuzenbide erromatarrak eratorritako doktrina gisa aurkeztu zen
|
guztiaren
oinarri. Denek onartutako jokarau bihurtu zen hurrengoa:
|
|
|
Zuzenbide hori, gainera, ez zen aplikatzen auzitegietan bakarrik; horrez gain, tokiko zuzenbidearen hutsuneak betetzeko ere erabil zitekeen. Zuzenbide kanonikoa, ordea, elizako auzitegietan aplikatzen zen, elizaren jurisdikziopeko autu
|
guztietan
(eztabaida handiak zeuden, dena den, jurisdikzio horren muga zehatzei buruz, eta mugak aldatzen ziren herri batzuetatik besteetara). Grazianorentzat, zuzenbide kanonikoa zuzenbide jainkotiarra zen, ebanjelioko legeen baliobestekoa.
|
|
|
Grazianorentzat, zuzenbide kanonikoa zuzenbide jainkotiarra zen, ebanjelioko legeen baliobestekoa. Onartu behar zen, hala ere, zuzenbide kanonikoak ez zuela erantzunik arazo juridiko
|
guztientzat
, zuzenbide zibilak bere buruaren gain esaten zuen ber. Decretumak adierazi zuen legez, arauek zehaztu ez dituzten gaietan, zuzenbide zibilera jo behar da (D. 10, p.c.6). Lehendabiziko kanonistek, dekretista deitutakoek, luze eta zabal eztabaidatu zuten zuzenbide zibil hori praktikan aplikatzeko moduari buruz.
|
|
|
Ala, kontrara, prozedura horiek publikoak izateagatik gainerako auzitegi publikoetan aplikatutako arauen mende geratu behar ziren? Zenbait kanonistek, Frantziako Esteban Tournaikoak, berbarako, adierazi zuten zuzenbide zibila aplikatu behar zela, zuzenbide kanonikoaren kontrakoa ez zen kasu
|
guztietan
. Beste batzuek, ordea, ez zuten horrenbesteko begirunerik erakutsi, zuzenbide zibilari begira.
|
|
|
Beste batzuek, ordea, ez zuten horrenbesteko begirunerik erakutsi, zuzenbide zibilari begira.
|
Guztiarekin
ere, kanonistek euren zuzenbidea jorratzen zuten heziketa prozesuan, eta epealdi horretan, arreta bereziaz aztertu zituzten euren irakasleen eta zuzenbide zibileko glosagileen arteko eztabaidak.
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa(
|
guztiok
ukitzen gaituena, guztiok onetsi behar dugu), esparru politikoan baten baino gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat dator Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez gero, horien guztien ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2).
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa (guztiok ukitzen gaituena,
|
guztiok
onetsi behar dugu), esparru politikoan baten baino gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat dator Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez gero, horien guztien ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2).
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa (guztiok ukitzen gaituena, guztiok onetsi behar dugu), esparru politikoan baten baino gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat dator Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez gero,
|
horien guztien
ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2). Kanonistentzat ez zen arraroa zuzenbide pribatuko jokaraua lehendabizi prozedurara ekartzea eta gero zuzenbide publikora.
|
|
|
Dena dela, jurista zibilistek suminduta ikusi zuten elizak gai
|
guztien gaineko
jurisdikzioa hartzen zuela halabeharrez, beti zegoelako loturaren bat bekatuarekin. Liber extraren garaietatik, Justinianoren zuzenbidean jasotako hainbat gai bildu ziren zuzenbide kanonikora.
|
|
|
esparru horretan kokatzen ziren maileguak, korrituak, salerosketak eta zorrak aseguratzeko berme erreal zein pertsonalak. Ezkontza sakramentua zenez gero, zuzenbide kanonikoak arautu behar zuen, eta, ondorenez, familia estatutuari lotutako arazo
|
guztiak
horren arau esparruan geratzen ziren.
|
|
|
Unibertsitate berriaren arrakasta ziurtatzeko, enperadoreak agindu zuen bere mendekoek bertan ikasi behar zutela, eta ez, ordea, Bolognan. Hasieran, Siziliako erreinuan bakarrik aplikatu zen agindu hori, baina gero, Lonbardiako Ligarekin izandako liskarraren ondorioz, eta Bologna liga horretako kide izateagatik, bere agintepeko lur lonbardiarretako mendeko
|
guztiei
zabaldu zien Bolognan ikasteko debekua, baita Alemania eta Borgoinako mendekoei ere. Neurri hori tamalgarria izan zitekeen Bolognarentzat, baina beste behin ere aita santu Honorio III.aren esku hartzeari esker, debekua ezeztatu zen.
|
|
|
Ikasleentzat zuzenbide zibileko testu
|
guztiak
barneratzea ezinezkoa zela kontuan hartuta, Vicariok oinarrizko testuen bilduma egin zuen, testuok Digesto eta Kodetik aterata eta Tres libri deitutakoak ere bertan sartuta.
|
|
|
Ikasleei pauperistae izena jarri zieten, eta zuzenbidea gaingiroki bakarrik jakin arren, euren burua inoren gainetik ikusten zuten harroputzak zirela esan ohi zen.
|
Guztiarekin
, dizipulu ganorazko eta arretatsuak ere izan zituen Vicariok; horiek Bolognako eskolaren bilakaerari erreparatu ez ezik, eskola berria ere eratu zuten, eta eskola horren ideiak Liber pauperumaren eskuizkribuei eginiko glosetan aurki daitezke.
|
|
|
Egin eginean ere, Europako unibertsitateetan ez zen irakatsi lurralde bakoitzeko zuzenbidea, XVII. mendea arte.
|
Hori guztia
zela medio, Europako unibertsitateetan ikasi zuen jurista oro erromanista zen, halabeharrez. Juristok kultura juridiko erkidea zuten, testu berdinetan oinarritutakoa eta denei latinez ikasitakoa.
|