|
2000
|
|
|
Agintekeriazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero
|
gehiago
dira, legeak baino; haatik, herritarrek zer zaindu eta zer babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada, herri horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak.
|
|
|
...r emazteen bizimodua, modu hautsezinean loturik badaude, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; seme alabek ere ez dutela zertan
|
gehiago
sufritu dibortzioarekin, ezkontza urratu bati dagozkion desadostasunekin baino; ororen buruan ere, hautsezintasunik erabatekoena familiaren zinezko onuraren kontrakoa dela, Estatuaren onuraren aurkakoa adina, gutxienez ere.
|
|
|
Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira. Ekitatearen itxura arbitrarioak
|
gehiago
balio du, grina guztien berbotsak baino.
|
|
|
Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea. Objektu askoren zabal horietan, batik bat gai zibilek osatzen dituztenetan, epaitzea da, kasurik gehienetan, testu zehatz baten aplikazioa baino
|
gehiago
, testu batzuen konbinaketa, testu horiek, ebatzia bera eduki beharrean, ebatzira bertara eramaten gaituztela. Halakoetan ezin zokondora jaurti jurisprudentzia, legeekin batera behinik behin.
|
|
|
Legeen aurkakoa ez dena zilegi da. Legearen araberakoa, aitzitik, ez da beti egoki, legeak
|
gehiago
ari direlako gizartearen onura politikoaz, gizakiaren onura moralaz baino.
|
|
|
Adimenik gabeko izakiek, zirkin edo eraspen itsu baten meneko horiek, ez dituzte euren artean topaketa ezustekoak edota aldian aldiko urreratze bakanak baino, betiere moralitate gabekoak. Gizakiengan, ostera, adimena beti korapilatu ohi da,
|
gehiago
edo gutxiago, bizitzaren egintza guztiekin; modu horretan ere, sentimendua gogoaren aldamenean dago, zuzenbideak sen soila ordezkatzen du, eta den dena handitu eta ongitu egiten da.
|
|
|
117 Esperientzia elementalak Russellen ‘sense data’ eta Machen ‘sentsazioen’ antzekoak dira, honako oinarrizko desberdintasuna izan arren: elementuak, atomo bananduak baino
|
gehiago
, gizabanako batek bizi izandako esperientziaren fluxutik hartutako zatiak dira. Carnapek aukeraturiko esperientzia hauek, neurri batean, Whiteheaden ‘denborazkotasunen’ antza dute:
|
|
|
Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa jaso zuen. Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait
|
gehiago
izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
|
|
Zirkuluko partaideen aburuz, filosofia ez zen filosofo gehienek uste zutena. Vienarrekin ezagutza substantiboa ematen
|
gehiago
ahaleginduko ez den diziplina bihurtuko da, ezaguera hori soilik zientziak ematen eta emango baitu eta, nola ez, sekula ez modu a priori batean. Metafisikak metafisika izan nahi badu, izan dadila.
|
|
|
adierazteko egitearen antzeko zerbait. Honelako analogiak onartzen zituen Zirkuluak, baina etikari buruzko ideiak
|
gehiago
zabalduz, berentzat erraza zelako judizio etikoak ere arauak edo aginduzkoak bailiran behatzea, arauaren eta balio judizioaren artean soilik aurkezpen desberdintasuna baitago: ‘Ez hil’ eta ‘Hiltzea gaizki dago’ baliokideak ziren berentzat.
|
|
|
‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi baino
|
gehiago
izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da bi enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta orain esperientzian egiaztatzea da egin ezin dena.
|
|
|
Carnapen ibilbide politikoak ere Neurathenarekin zerikusi
|
gehiago
zeukan Schlickenarekin baino, batez ere ezaugarri teorikoetan, eta ez horrenbeste praktikoetan. Carnapek bere burua sozialistatzat zeukan, baina bere joera zehaztuz:
|
|
|
Reichenbachek ere, hasiera batean Humeren arazoa onartzeko uzkur —sasiarazoak zirela zioen—, auzi eta arazo zientifikoak aztertzen hasi bezain pronto, indukzioa aldarrikatzera behartua ikusi zuen bere burua. Aufbau ean Carnapek ez bezala, zientzia ez zuen ikusten indukzio noziorik gabe aurrera egiteko moduan; Reichenbachen aburuz, legeek iraganeko esperientziak batu baino zerbait
|
gehiago
egiten zutela oinarrizko zalantzarik gabeko printzipioa zen. Izan ere, etorkizunean gertatuko denari buruzko zerbait ere esaten dute.
|
|
|
esate baterako, Carnapek hura axiomatizatu nahi izan zuen, kalkulu logikoaren forma emanez. Honekin batera, Zirkuluak ez zuen esanahiaren irizpidea egiaztagarritasunean
|
gehiago
oinarrituko, hipotesi baten baieztapenaren maila edo gradu probabilistikoan baizik. Baina, esan bezala, formalizazioak arazoak ekarri zizkieten, areago deduktibismoaren alde Popperrek eginiko kritikak eta gero.
|
|
|
Jakina, interpretazioa zentzugabea deritzogu sen onaren eta zientziaren ikuspegitik, baina hura eusten duen eskema logikoa ez. Horregatik, bada, formalizazio mota hau, laguntza baino
|
gehiago
, zama bihurtzen da zientziarentzat. Izan ere, ikusi dugunez, baldintzazko kontrafaktikoak goiko egitaulen bitartez ezin dira ezaugarritu.
|
|
|
Hori dela eta, zalantzan jar genezake Schlickek mantendu zuena, filosofiaren biraketa erabakigarria izan zela, alegia. Baina hobeto litzateke kontu
|
gehiago
izatea, Alfred Ayer britainiar filosofoari jarraituz. Hona hemen nola ezaugarritu zuen Ayerrek Vienako Zirkuluaren filosofiaren eragina:
|
|
|
Alta, Tratatuak zerbait
|
gehiago
bilatzen zuen. Zehatzago esanda, zientzien batasunaren aldeko tesi nagusia barneratzen zuen.
|
|
|
sentsazioen multzoa. Haatik, Machen tesia hemen gelditu zen; ez zuen ezer
|
gehiago
zehaztu bere liburuan, anbiguotasun ontologikoa eta linguistikoa agerian utziz. Hau da, ez dakigu batasun linguistikoari buruz ari zen —fisikaren hizkuntza edo besteren bat erabiliz—, edo zerbait sakonagoari buruz, non zientziaren objektu oro —materia, gizartea, adimena, etab.— elementu sentikorren batuketa besterik ez litzatekeen.
|
|
|
Hau da, kalkulu matematikoaren kantitate hutsak baino haratago zegoen kualitateen kalkulu logiko bat nahi zuen asmatu, harrezkero filosofi eztabaidetan ager zitezkeen arrazoiketen edozein desbideratze kalkulu akatsa besterik izan ez zedin. Horrela, metodo honekin, eztabaidetan ez zen kalkulagailuekin eman litekeen denbora baino
|
gehiago
alferrik botako. Zeren, eztabaidan ari diren bi filosoforentzat, nahikoa litzateke honekin:
|
|
|
Tractatus, 3.26: Ezin segi daiteke izena
|
gehiago
aztertzen definizioren bidez: jatorrizko zeinua da.
|
|
|
Azkenengo hamabost urteetan Vienako Zirkuluaren filosofiaren egitura eta garapenari buruzko ikerkuntzak aurrerapauso garrantzitsuak eman ditu. Exageratzeko beldurrik gabe, esan daiteke egun orain dela hogei edo hogeita hamar urte ezagutzen genuena baino askoz ere
|
gehiago
dakigula Zirkuluaren ikusmoldearen inguruan. Dagoeneko ez dago lekurik aitzakientzat, lehen onartuak izan ziren positibismo logikoaren estereotipo primitiboak ezin dira onartu.
|
|
|
Zuzenagoa izanda, interpretazio berriak arreta handia jartzen du Schlick, Neurath, Frank, Hahn edo Zilsel zirkulukide ahazturikoengan. Zirkulua ‘eskola’ filosofiko monolitikoa baino
|
gehiago
izan dela erakusten da horrela. Zeren, aitzitik, eztabaida filosofiko polemikoak (askotan gartsuak) taldeari berezkoak zitzaizkiola onartu behar da (eztabaida garrantzitsuena ‘protokolo enuntziatuei’ buruzkoa izan zelarik).
|
|
|
3) Interpretazio estandarraren aurrean, interpretazio berriak Zirkuluaren filosofia zientzia enpirikoen, matematikaren eta logikaren filosofietara ezin dela murriztu onartzen du. Zirkulukideen interes filosofikoek zientziaren filosofia —bere zentzu arruntean— baino
|
gehiago
besarkatzen zuten. Eginkizun filosofikoaren helburua ‘munduaren ikusmolde zientifiko’ zabal baten osaketa zen (‘wissenschaftliche Weltauffassung’), ordena politiko eta soziala eraikitzeko ekarpen razional eta gizatiarra, azken buruan.
|
|
|
Erlatibitatearen teoriaren garapen historikoak, hortaz, funtsezko lana bete zuen Vienako partaideek esanahiaren egiaztagarritasun irizpidea eratu zutenean, zerbaitek —enuntziatuek— zentzurik baduen edo burugabekeria absurduena den ikusteko. Ikusiko dugunez, enuntziatuak egiari baino
|
gehiago
, esanahiari lotuta agertuko dira. Baina esanahi horrek, enpiriarekin zerikusirik duenean behintzat, errealitatearen eskutik etorriko zaigu, eta honek berriro ere egiaren eta munduko deskribapen anitzen auzia —erlatibismoa— dakarkigu.
|
|
|
" Edertasunaren" kasuan, esan zuen esanahi bereizketa dagoela hurrengo gertakarian erakusten dela: "
|
gehiago
esan daiteke" lorategi batean lore sail apaindu bat" ederra" den eztabaidatzean, lilaren usaina" ederra" den eztabaidatzean baino.
|
|
|
(1) auziari dagokionez, esan zuen" eder" hitza kasik ez dela erabiltzen eztabaida estetikoetan: " egoki" erabiltzeko joera
|
gehiago
daukagula, adibidez," Horrek oraindik ez du ematen oso egokia" esatean, edo kanta baterako emandako akonpainamendu baten aurrean esaten dugunean" Horrek ez du balio: ez da egokia".
|
|
|
esan zuen, atsegina izanda ere, joate hau" honi buruz esan daitekeen kasik gauzarik ñimiñoena dela". Esan zuen" Kontrabaxu hori gehiegi mugitzen da" bezalako enuntziatu bat ez dela inolaz ere gizakiei buruzko enuntziatua, baizik eta Matematikaren zati bat ematen duela; eta, marrazten dudan aurpegi batez esaten badut" Barre gehiegi egiten du", esaten dela oraindik" ideal" batera
|
gehiago
hurbildu litekeela, baina ez oraindik behar bezain atsegina ez denik, eta halako" idealera" hurbiltzeak" buruketa matematiko bat ebaztearen" antza duenik. Era beretsuan, esan zuen, margolari bat koadro bat hobetzen saiatzen denean, ez da bere buruari buruzko saiakuntza psikologikorik egiten ari, eta ate bati buruz" Gaizki orekatuta dago" esatea, atean gaizki dagoena esatea dela, baina ez zein hunkipen utzi duen.
|
|
|
...aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are
|
gehiago
, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
|
Ez dut esan nahi suak guztiak hunkitu behar dituenik. Sua beste fenomenoak bezalakoa da, ez
|
gehiago
, ez gutxiago, eta fenomeno batek batzuk hunkitzen ditu eta beste fenomeno batek beste batzuk. Bada, ezein fenomeno ez da berez bereziki misteriotsua, baizik eta guretzat edozein izan daiteke, eta esnatzen den gizakiaren espirituari berezkoa zaio fenomeno batek beretzat esanahia edukitzera heltzea.
|
|
|
[Urrezko abarra, I bol., 251 orr.17 Zenbat egia
|
gehiago
dagoen hor, bai arimari bai gorputzari aniztasun bera ematen zaien lekuan, teoria moderno nahasi batean baino!
|
|
|
Wittgenstein, ordea, magia beti sinbolismoaren eta hizkuntzaren ideian oinarritzen delakoan dago eta hizkuntzaren azpian aurreko desioak daudelakoan(" gure hizkuntzan mitologia oso bat datza", dio austriarrak). Eta are
|
gehiago
, desio hauek gure harridura eta hunkipenetatik sortzen direla munduaren aurrean egunero. Horrela, Wittgensteinen eletan:
|
|
|
...aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are
|
gehiago
, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
2001
|
|
|
3 Garai klasikoko hezkuntza grekoari buruz era erraz batean
|
gehiago
jakiteko: R.
|
|
|
La vie quotidienne en Grece au siecle de Pericles, Paris, Hachette, IV. atala, 1959 (espainolezko bertsioa badago: La vida cotidiana en Grecia en el siglo de Pericles, Madril, Ediciones Temas de Hoy, 1989);
|
gehiago
sakontzeko, jada klasikoa bilakatu den liburu hau ere gomendagarria da: H.I. Marrou:
|
|
|
Baina, edozein forma hartuz, Proteoren modura, ikaragarri bihurritzen zara eta azkenik ihes egiten duzu, eta are
|
gehiago
, nire aurrean zure burua estratega gisa soilki erakutsi duzu, Homerori buruzko jakindurian iaioa nolatan ote zaren ez erakusteagatik.
|
|
|
Luxu handiaz ospatzen ziren, eta beraiek ongi antolatzeak, edo jaien baitako frogaren bat irabazteak ospe izugarria ematen zuen (irabazleei berei, baina baita irabazleen aberriei ere). Honela, antolatzaileak gero eta froga
|
gehiago
eta ezberdinagoak egiten saiatu ziren, gainerako jokoak baino gutxiago ez izateko, interesa beraienean mantentzeko eta ahalik eta partaide gehien lortzeko. Jai hauetan grekoek komunitate etniko eta linguistiko baten parte izatea indartzen zuten, baina baita hiri estatu zehatz baten partaide izatearen sentipena ere.
|
|
|
nahasketa" analogikoa". Kafesnea edaterakoan gertatzen den bezala, bi osagai beharrezko ditut, esnea eta kafea; baina horrekin bakarrik ez dut nahikoa, agian kafe zapore
|
gehiago
izatea nahiko baitut, eta orduan hiru laurden kafe eta laurden bat esne eskatuko ditut, edo agian esne zapore gehiago izatea nahiago izango dut, eta orduan hiru laurden esne eta laurden bat kafe eskatuko ditut: edaria erregela aritmetikoek gobernatzen dute, zorrozki gobernatu gainera.
|
|
|
nahasketa" analogikoa". Kafesnea edaterakoan gertatzen den bezala, bi osagai beharrezko ditut, esnea eta kafea; baina horrekin bakarrik ez dut nahikoa, agian kafe zapore gehiago izatea nahiko baitut, eta orduan hiru laurden kafe eta laurden bat esne eskatuko ditut, edo agian esne zapore
|
gehiago
izatea nahiago izango dut, eta orduan hiru laurden esne eta laurden bat kafe eskatuko ditut: edaria erregela aritmetikoek gobernatzen dute, zorrozki gobernatu gainera.
|
|
|
Izate konkretu batek sekula ez ditu bere ahalbide guztiak gauzatuko, eta honegatik da Platon pentsalari paradoxikoa: betiere hobea izan daitekeen munduan bizi denez, existitzen den mundu honen aurrean ezkorra da; baikorra, ordea, bere izaerarekin, mundu honek beti bere baitatik
|
gehiago
eman baitu.
|
|
|
Eta hori ulertzeko autoafekzioa eta azkenean autoezarpena bezalako ideiak erabiliko ditu. Geroago emango ditugu argibide
|
gehiago
.
|
|
|
Begiarekin berdina gertatzen da, ikusmenaren jatorria da eta beraz ez da ikus eremuko objektu bat
|
gehiago
. Wittgensteinek esan zuen gerora subjektua ez dela munduko osagaia:
|
|
|
Nia, apertzepzioa, kategoria ororen oinarrian dagoela ikusi dugu hauen jatorri bateratzaile gisa. Beraz, ez da zilegizkoa kategoriak beregain aplikatzea, ezta substantziarena ere; ni hori era berean espazio eta denboraren batasunaren jatorria da, eta ez espazioan eta denboran agertzen den beste objektu bat
|
gehiago
. Zentzurik ez du gauzez hitz egiteak, agerpenez ari garenean.
|
|
|
espazioari eta denborari buruzko pentsamendua zentzuduna izatekotan giza ekimenaren baldintzak direla pentsatu behar da. Lanaren amaieran argibide
|
gehiago
.
|
|
|
Azkenik, erreala denarekin esperientziaren baldintza orokorren arabera lotzen dena beharrezkoa da. Kategorien esanahia gero
|
gehiago
argituko da oinarri esakuneak jorratzen ditugunean, zeren orduan adigaiak bere erabileran ikusiko baititugu.
|
|
|
1 Aipatzekoa da errealitateak bi zentzu dituela, ‘Realitat’ eta ‘Wirklichkeit’ (edo ‘Dasein’), zerizana eta izatea. Zerizanak adigaiaren edukia adierazten duen bitartean, izatea ez da adigaien eremuko ezaugarri bat
|
gehiago
, baizik eta objektu baten posizio edo ezarpen absolutua adierazten du espazioan eta denboran. Kantek bere garai aurrekritikoan esan zuen jadanik" izatea ez dela predikatu erreal bat".
|
|
|
Bestalde, ordea, judizio modu hauek eta ez beste batzuk zergatik ditugun galdetu ondoren ez du erantzunik aurkitzen (eta berdin espazioaz eta denboraz). Jarrera honek, bere filosofiaren ezintasuna baino
|
gehiago
, beste kategorizazioen aukera eta taula eguneratzeko ahalgarritasuna adierazten du. Beste kategoria batzuk onartzeak ez dio kalte handirik egiten Kanten sistemari, osatu egingo luke gehienez ere.
|
|
|
Kantek bere idazkiak duen argitasun arazoa ere aipatzen du. Kantek ohartzen zuen bere lana zaila zela berez, eta bere ikuspuntuaren berritasunak eta terminologia berrituak
|
gehiago
zailtzen zutela. Gainera, adibideekin eta argipenekin zuhur jokatu duela onartzen du, lana asko luzatu zitzaiolako eta ezin zuelako argibide xeheagoekin gehiago luzatu.
|
|
|
Kantek ohartzen zuen bere lana zaila zela berez, eta bere ikuspuntuaren berritasunak eta terminologia berrituak gehiago zailtzen zutela. Gainera, adibideekin eta argipenekin zuhur jokatu duela onartzen du, lana asko luzatu zitzaiolako eta ezin zuelako argibide xeheagoekin
|
gehiago
luzatu. Bestalde, horrelako ikerketa batean arreta desbideratzea baino ez lukete lortuko.
|
|
|
Predikatu batek existitzen dena jasotzen du eta besteak horren ukapena. Ondorioz, gauza bati zenbat eta predikatu negatibo gutxiago aplikatu, orduan eta errealitate
|
gehiago
izango du gauza horrek. Eta hortik predikatu positibo guztiak biltzen dituen gauzaren ideia lor dezakegu, osorik determinatua dagoena, ‘omnitudo realitatis’, ideal transzendentala, positibotasun oro jasotzen duen ideala.
|
|
|
Existentzia, beraz, ez da predikatu erreal bat, hori bere lan aurrekritiko nagusi batean esan zuen jada. Izatea ez da subjektuari gehitzen zaion predikatu bat, ezaugarri bat
|
gehiago
izango balitz bezala. Izatea ez da predikatu bat, baizik eta subjektuaren ezarpen absolutua bere predikatu guztiekin.
|
|
|
Erreala denak ez du bere baitan soilik ahalgarria denak baino
|
gehiago
: 1000 euro errealen eta ahalgarrien edukia bera da, esanahia bera da, baina bata existitzen da eta bestea ez.
|
|
|
Eta horrekin batera arrazoimenaren interes gorenari atea irekitzen dio: Filosofia berriak ez du erdigunea ezagutzan izango
|
gehiago
, ekimenean baizik. Hauxe litzateke Filosofia modernoa ezaugarritzeko modu egokiena:
|
|
|
Horregatik, Filosofiaren balio handiena, eta agian bakarra, negatiboa da, ez baitu ezagutza zabaltzen, baizik eta diziplina mugatzailea da. Egiak aurkitu baino
|
gehiago
huts egiteak ekiditen ditu. Ezagutza berriak sortu baino, ezagutza bera zer den argitzen du.
|
|
|
Gai gutxi izango dira maitasuna baino
|
gehiago
aipatu, aztertu, erabili eta bikainago goraipatu izan direnak. Baina gizakiaren funtsezko izaeran datzanez, beragan hautamena eta ezagumena daramatzan maitasun honi buruz ez dut ezer aurkitu idatzita.
|
|
|
Are
|
gehiago
azaltzen da Kanten hutsunea egiaren maitasuna azalarazten ez duelako bere lan guztiak horren lekuko izan arren: hau da, berak zuen egiaren maitasuna lekuko.
|
|
|
|
Gehiago
: basoa maite dut, itsasoa maite dut, Kantek eta denok zeru izartsua maite dugu.
|
|
|
Horrela, garbi asko, San Agustinek93: "
|
gehiago
naiz zordun nirekiko, beste gizakienganako baino" 94 Eta bai Tomas Akinotar Santuak ere: " Horregatik, karitatea dela-eta, gizakiak maiteago izan behar du bere burua, hurkoa baino." 95.
|
|
|
Maitagogoa gogo betez bila dabilen zientziazko maitagaiak. Baina oraindik maitagarriago zaio gizakia, maitagogoa ezagutzea, norbera eta bestea, kosmosaren gainezkako bilduma eta
|
gehiago
dena.
|
|
|
Maitagogo den norbera aurkitu eta berehala —eta baliteke ‘berehala’ baino
|
gehiago
, ‘batera’ esan beharra— maitagogo hurkoa aurkitzen dugu. Eta norbera lez maitagogo den oro.
|
|
|
Hau da, gaizkia ez dela zerbait, zerbaiten falta baizik. Adibidez, behar baino
|
gehiago
jatea, gustuko zaidalako jaki bat. Edo auzoko andrea nahi izatea, atsegina zaidalako, nahiz eta ni beste batekin hitzemanda egon.
|
|
|
Baina nire gogoa, ni maitagogo indargabetu egiten nau askotan sarkin horrek, sasigogo horri sasigogo hots egin eta gogotik uxatzeko nekez gauza naizela utziz. Eta zenbat eta sarkin hori nigan
|
gehiago
nagusitu, hainbat eta ilunago ikusten dut nire benetan gogoko dena, hainbat eta makalago geratzen naiz sarkin horren sasigogoei aurre egiteko. Eta gogokoak ez izan arren, betetzen saia naiteke gurari, nahi edo sasigogo ez gogokoak.
|
|
|
Gizakiaren historian, gogo honek izen bat baino
|
gehiago
hartu izan du. Baina gehienetan, gogoari edo gogoaren inguruan dagoen zerbaiti ‘arrazoimen’ eman izan zaio izen.
|
|
|
Nik, nire irakurketetan, gogoari, arimari, espirituari buruzko adijardun onenak kristau idazleen artean aurkitu ditut. Nolabait arimaren esperientzien azterketei buruzko idazki
|
gehiago
dagoelako kristauen artean, nik uste behintzat. Baina bada beste idazle bikainik ere.
|
|
|
Adibidez, zientzialari den Frommen maitasunaren kontzeptuan ez dira inoiz azaltzen zientzialariek egiten dituzten lanak egia bila.
|
Gehiago
oraindik, Frommek ez du onartzen gizakiaren berezko joera egiarantz; beste joera batzuen ondoriotzat ematen du egiaren bila15 jardutea. Eta ez dio askatasuna ematen gizakiari gizaki delako16, Senekak17 —adibidez— ia duela bi mila urte baietsi zuenaren kontra jardunez.
|
|
|
Beraz, gizakiaren azken urratsa, Jaungoiko bere Maitalea berbera ezagutzea izango da, gizaki maitagogoari guztiz eta gainezka gogoko izango zaiona123 Horrez gero Jaungoikoari baietz kantatuz, Maitasun dena ezagutzen eta maitatzen biziko gara beti. Jaungoikoa ikusi eta
|
gehiago
egingo dugu, berak eman zigun ezagumenari esker: ikusi eta ezagutu egingo dugu, eta ezagutuz maitatu, maitatuz ezagutu.
|
|
|
Bekatua, lehenbizi, gezurra esan eta egitea da. Gehienetan, bekatutik bekatu
|
gehiago
dator, bekatuaren eraginez gizakia ilunago, makalago, eta gaizkira ohituago geratzen delako. Espiritu Santuak ez ditu gure hutsegiteak behar bere maitasunezko ekintzak Berak nahi bezala burutzeko.
|
|
|
Abentura ibilaldi hori filosofia EGITEN eta EGINEZ burutu zuen. Bere filosofiazko ibilaldian filosofia ikasi baino askoz
|
gehiago
egin zuen: Filosofia EGIN.
|
|
|
ehuneko laurogeita hemeretziko ziurtasunez jakingo bagenu egia zientifikoa pauso bakoitzean, azkenerako gure irudiaren —edozein datu zientifikoki behatuaren— egia zientifikoaren probabilitate matematikoa hutsean geratuko litzateke. Zenbat eta zientziak datu
|
gehiago
bereganatu, hainbat eta ezinago datu zientifikoen objektibotasuna onartzea fede hutsez izan ezik, gero eta mezu eta mezulari gehiagoren bitartekotzaz jasotako datuak onartu behar baitira. Eta pausorik gehienetan —baten batean bai? — ez dugu inolaz horrelako jakituriarik.
|
|
|
Hauetako suziri berri bakoitza lehertu/ eraldatu egiten da berriz, beste kontaezin suziri sorraraziz. Eta horrela behin eta berriz, gero eta suziri, subola edo suerrubeda
|
gehiago
eta ederragoak azalduz, suziri guztiak eratuz doazen zeru aldakorrean. Azkenean, zeru ikusgarri bihurtu den bazter batean, suziri batzuk bizidun itxurazko irudiz agertzen zaizkigu, beti ere leherketa/ eraldaketen ondoren; gero hauetako batzuk zentzudun itxurazko suziri; eta, azkenik, aurreko eraldaketa guztiek sortu duten giro edo baldintzetan, suziri sortu berri bat edo batzuk giza itxurazko suziri/ subola agertzen zaizkigu gu gauden inguruan.
|
|
|
gutxi gorabehera eta batez beste 300.000 zelula miragarri segundoko sortuz eta abar) gidatu zuen eta gaur ere gidatzen dirauen gizaginkode holistiko zehatza, adibidez eskuan egin berri dudan ebakitxoa bere onera eta ni osoaren onera ekartzeko milioika zelula erabiliz ari dena? Nork daki gaur
|
gehiago
–Baina ni ziur naiz egiaren maitale sutsu diren zientzialariak, horrenbeste egia jakingarri eta maitagarri eskaintzen dizkiguten ikerlari zientifikoak etorriko zaizkigula arakatzen kodearen hipotesia, benetan hipotesi metazientifikoa delako eta ez metafisikoa.
|
|
|
Norbera da maitagogorik hurkoena. Beste maitagogoa hiltzea maitatzearen aurka baldin bada, askoz
|
gehiago
norberaren bizia bukatzea.
|
|
2002
|
|
|
Bigarren akats batek ere oztopatu izan du presoen elikadura egokia. Norberaz baino besteez
|
gehiago
arduratzen direnek, horien artean Howard otzanak, esana da, komeni dela presoei janari askotarikoak ematea; komeni dela, halaber, astean bitan gutxienez haragia jan dezaten. Ontasunaren eredu diren horiek, hala ere, ez dira ohartzen espetxean preso dirauten askok askatasun egoeran ere ez zutela sekula haragia jateko aukerarik izan, eta beste asko, berriz, baserri girokoak direla.
|
|
|
Ikus dezagun jarraian oker bakoitza nola zigortu: gezurren aurka oldartzeko mordaza erabiltzea gomendatzen da, horrek irakatsiko baitie presoei egia beti esan behar dela eta gezurra, berriz, beren gogotik aldentzen; kolpeka hasten diren bortxatzaileei, berriz, eroei jantzarazten zaien atorra jantzaraziko zaie beren okerren ordainetan, inor
|
gehiago
jo ez dezaten; lanerako nagitasuna zigortzeko nahikoa izango da presoei jaten ez ematea, beren beharretara itzuli eta lana bukatzen duteino. Nabaritzekoa da ez dugula zigorren artean aipatu ere egin presoak bakardade erabatekora makurraraztearena.
|
|
|
9 Estatu Batuetan eta Britainia Handian, esaterako, nahiko zabalduta dagoen fenomenoa da. Kartzela pribatuei buruz
|
gehiago
jakin nahi izanez gero: James, Adrian L. et al., Privatizing Prisons:
|
|
|
Espainiako egoerari buruz
|
gehiago
jakiteko, berriz, Rfos Martm, J., Cabrera Cabrea, P.J., Mil voces presas, Madril, Univ. Pontificia de Comillas, 1998.
|
|
|
14 Abolizionismoaren eta zuzenbide penalaren aplikazioa gutxitzearen aldeko hausnarketa ugari egin dira eta literatura asko dago horren inguruan. Abolizionismoaren izaeraren inguruan
|
gehiago
jakin nahi izanez gero: Pavarini, Massimo," El sistema de derecho penal entre abolicionismo y reduccionismo", Revista dePoder y Control, 1987, 141 orr.
|
|
|
1786ko abenduan, Errusian zenean, Jeremy Benthamek (goian aipatu dugun legez)" Ikuskapen etxea deritzan eraikuntza mota berritzailearen erabilera azaltzen duen" gutun bilduma bat bidali zion Londresen zen bere aita Jeremiah Benthami, horiek argitaratzeko argibide eta guzti7 Hala eta guztiz ere, Benthamen aitak ez zuen Gutunak argitaratzeko prestatzeko enkargua onartu, ezta Benthamen lagun George Wilsonek ere, harengana ere hurbildu baitzen helburu berarekin8 Gutun" azaleko eta nolabait hutsal" 9 haiek oraindik ez zeudela argitaratzeko moduan irudituko zitzaien agian bai Jeremiah Benthami, bai Wilsoni. 1790 arte ez zen Gutun Panoptikoak argitaratzeko aurrerapen
|
gehiago
egin. Sir John Parnell irlandar Ogasun ministroari Panoptikoarekiko interesa piztu zitzaion, eta Gutunak Dublinen argitaratzeko planak egiten hasi zen.
|
|
|
Dumonten zenbait testuren bigarren argitalpenak egin ziren, eta gaztelaniara, portugesera, italierara, alemanerara eta suedierara ere itzuli ziren. Benthamen bizitzan zehar haren lanen bertsio frantsesek ingelesez eginiko jatorrizkoek baino arrakasta eta irakurle
|
gehiago
izan zuten, eta irakurle askok Dumonten testuen bitartez ezagutu zuen Bentham. Dumonten aipamenetarik lehenengoak, Traites de legislation civile et penale delakoak, Panoptique (iii.
|
|
|
209) barne hartzen zuen; eta hura zen frantsesezko testuaren lehenengo argitalpen komertziala. Traites de legislation en arrakasta dela eta, Panoptique frantsesezko testua ingelesezko jatorrizkoa baino askozaz ere
|
gehiago
irakurri zen, eta baita hobeto ezagutu ere.
|
|
|
‘Avantages essentiels de ce plan’ VI. Gutunetik moldatua da. Dumonten izenburuek II. hitz atzeko hamasei ataletatik hamarren oihartzuna egiten dute, nahiz eta hark egiaz hamar atal baino gehiagoko materiala erabili duen, zenbaitetan Benthamen atal bat baino
|
gehiago
batu baitu. Esaterako, Dumonten ‘De la Propete et de la Sante’ atala Benthamen XI. atalean, ‘Osasuna eta Garbitasuna’ deritzanean, ez ezik, X. atalean, ‘Aireztatzea eta Ariketa’, eta XIII.ean, ‘Denboraren antolamendua’ atalean ere oinarritzen da.
|
|
|
Eta ekimen honen harira, filosofia garaikidean eztabaidagai zentral bihurtu den testu klasiko hau argitara emateko beharra eta aukera ikusi genuen. Liburua editatzeko orduan, zuzenbidearen soziologiaren ikuspegitik eta Larraitz Ugarteren eskutik, Panoptikoak utzitako itzalaren aztarnak jarraitu nahi izan ditugu, idazlanari sarrera emateaz gain kartzelaz
|
gehiago
jakin nahi duenari zenbait argibide emanez. Testuaren itzulpena egiteko originalaren bila genbiltzala, hitzaurrean Bentham Project eko kide den Catherine Pease Watkin ek azaltzen duen autore nahasketarekin egin genuen topo.
|
|
|
Zer izan behar du espetxeak? Beren askatasuna neurriz kanpo eta bidegabeki erabili duten gizabanakoei, krimenik
|
gehiago
egin ez dezaten eta, orobat, ereduaren izugarriaz, besteak halakorik ez egitera bultzatuz, hartaz gozatzea galarazten zaien egoitza. Horrez gain, atxiloturiko pertsonen ohiturak aldatzeko betebeharra duen erreformategi ere izan behar du espetxeak, hartara, gabeturik dagoena askatasun egoerara itzuli eta, ez norberarentzat, ez eta gizartearentzat ere, zorigaiztoko izan ez dadin.
|
|
|
Halatan, bada, espetxeak gaurdaino egoitza higuingarriak eta krimen guztien eskola zein miseria guztien biltoki izugarriak izan dira, ikaraturik baizik bisita ez genitzakeenak; gizatasun apur batez jokatu izan duen batek baino gehiagok ere heriotza jaso izan du inoiz ordainetan. Are
|
gehiago
, espetxeetan gertatu izan diren bidegabekeriak oro misterio handienean geratuko ziratekeen baldin eta Howard eskuzabalak, zeina espetxeen aldeko apostolutza egiten bizi osoa pasatu eta gero haien erreforma defendatzearren martiri hil baitzen, gobernuen axolagabekeriak klase guztietako ustelkeriatara eramandako hainbat eta hainbat dohakaberen berri publikoki eman izan ez balu.
|
|
|
Hala ere, bistako arrazoiengatik, jatorrizkoan sakon tratatzen den obraren zati hau, ez dago hemen jarraian jarraian aurkezterik. Are
|
gehiago
: Panoptikoaren plana ez da juzkatu behar xehetasun horietan oinarrituz.
|
|
|
Gotorleku horrek, inorentzat batere arriskutsua izateke, kanoien oldarrei salbu, edozeri egingo lioke aurre. Honen guztiaren inguruko xehetasunak hain dira ugariak ezen
|
gehiago
eta sakonago jakin nahi duenak jatorrizkora jo besterik ez bailuke egin; dena den, ideia berri bat azpimarratu nahi dut hemen. Panoptikoaren sarbidearen parean, errepidearen luzean barna, harresi bat eraikiko da, espetxearen aurkako erasorik balego, oldarrean parte hartzen ez dutenek nola edo hala beren buruak babesteko modua izan dezaten, asmo txarreko batek bakarrik igaroko bailuke une odoltsu horretan harresiz inguraturiko errepidea.
|
|
|
Pentsatzen jarrita, baina, objekzio hori ez da, inondik ere, dirudien bezain gogorra, oso gogoan edukitzekoa baita ikusleen arreta preso guztien artera banatzen dela, alegia, ikuskizuna ez dagoela preso bakoitzera mugatuta. Beraz, leotzetan giltzapeturik dauden presoek ere, eskaintzen zaien ikuskizunaz jabetuta, dute inoiz pentsatu ikuskizun horretan aktoreak eurak direnik; beste alde batetik, gainera, ez dago ezer errazagorik presoei mozorro bana ematea baino; horrela lortuko da, nahiz ez den komeni presoa behar baino
|
gehiago
lotsaraztea, delitu abstraktuegia askozaz konkretuagoa den lotsaizun publikoaren menpe gelditzea. Gisa horretako eszena batek hain du eragin handia jendearen irudimenarengan ezen horrek eredua eta delituaren izua igorriko bailieke presoei.
|
|
|
utilitarismoa" teoria moral bat da zeinaren arabera ekintza bat zuzena izango baita baldin eta bakarrik baldin utilitate printzipioari jarraitzen badio". Honekin jarraituz, ekintza batek utilitate printzipioa betetzen du baldin eta bakarrik baldin hura aurrera eramateak, beste edozein alternatibaren aurrean, zoriontasun edo plazer
|
gehiago
sortzen badu, ala zoriontasun eza edo mina uxatzen baditu. Plazerra eta zoriontasunaren ordez ongizatea era onar daiteke.
|
|
2003
|
|
|
Agaton, hurrengo hitzaldian, presokratikoen akatsetan erortzen da antzekoak elkarrekin doazela esanez, Eriximakok jada esandakoaren aurka, eta printzipio horren arabera Maitasun jainkoaren izaera azaltzen saiatzen da, hura gaztea eta guztiz ederra dela defendatuz. Hitzaldi horren funtzioa jarraian Sokratesek azalduko dituen ideiekin kontraste egitea da, eta modu horretan Sokratesen hitzaldiaren hasierako ideiei indar
|
gehiago
emateko aitzaki hutsa izatea. Hain zuzen ere Sokratesek hasieratik, Agatonen arrazonamenduen aurka eginez, maitasuna (eta beste edozer ere) gorestekotan lehenbizi bera benetan nolakoa den aztertu behar dela baieztatzen du, eta horren ondoren bakarrik bere onurak.
|
|
|
zerbait lotsagarri eginez ala norbaiten esku jasanez eta koldarkeriagatik kontra egin gabe maiteminduta dagoen gizona nabarmen gertatuko balitz, ez litzateke ez aitak, ez lagunek, ez beste inork ikusita maiteak ikusita bezainbeste minduko. Eta gauza bera ikusten dugu maitearengan, askoz e
|
gehiago
lotsatzen dela maitaleek ekintza lotsagarriren batean ikusita. Beraz maitale eta maiteen hiri ala armada izateko modurik izango balitz, lukete elkarbizitza hobeto antolatu lotsaizun guztiei uko eginez eta elkarrekiko lehian baino; eta borrokan elkarren ondoan horrelakoek menderatuko lituzkete, 179 gutxi izanda ere, esate baterako, gizaki guztiak.
|
|
|
Tetisen seme Akiles ordea ohoratu eta zorionekoen uharteetara10 bidali zuten, Hektor erailez gero bera ere hilko zela amagandik jakinda eta ez erailez gero etxera itzulita agure hilko zela, ausartu zelako, Patroklo maitalearen alde atera eta mendekatuta, ez bakarrik bere ordez hiltzera, hilik zegoenaren ondoren hiltzea aukeratzera. Eta horregatik jainkoek, 180 guztiz liluraturik, bera askoz
|
gehiago
ohoratu zuten maitalea hain estimu handian zuelako.
|
|
|
Eta Eskilo11 txorakeriatan dabil Akiles Patrokloren maitale zela esaterakoan, ez Patroklo baino ederrago bakarrik, gainerako heroi guztiak ere baino ederrago zena, eta oraindik bizargabea, beraz askoz gazteago, Homerok dioen bezala. Baina jainkoek maitasunaren inguruko bertute hori izugarri aintzat hartzen badute ere,
|
gehiago
miretsi, poza hartu eta b saritzen dute ordea maiteak maitalea estimatzen duenean maitaleak maitea baino; maitalea maitea baino jainkozkoago baita jainkoa barneratuta edukirik. Horrexegatik ere gehiago ohoratu zuten Akiles Alkestis baino, zorionekoen uharteetara bidalita.
|
|
|
Baina jainkoek maitasunaren inguruko bertute hori izugarri aintzat hartzen badute ere, gehiago miretsi, poza hartu eta b saritzen dute ordea maiteak maitalea estimatzen duenean maitaleak maitea baino; maitalea maitea baino jainkozkoago baita jainkoa barneratuta edukirik. Horrexegatik ere
|
gehiago
ohoratu zuten Akiles Alkestis baino, zorionekoen uharteetara bidalita.
|
|
|
Ezta hurrik eman ere. Nire ustez, ordea, guztiek edozer egiten dute bertute hilezkor eta horrelako fama ospetsuagatik, hobeak diren heinean are
|
gehiago
, hilezkorra maite baitute. e
|
|
|
Gorputzetan ernaltzeko daudenek emakumeengana jotzen dute eta horrela dira maitekorrak, ume sorketaren bidez hilezkortasun, oroitzapen eta zoriontasuna' geroko denbora osorako beraientzat lortuz' beren ustetan. Ariman ernaltzeko daudenek ordea... arimari ernaldu eta erditzea dagozkionak 209 arimetan, gorputzetan baino are
|
gehiago
, ernaltzen dituztenak bai baitaude. Eta zer dagokio bada?
|
|
|
Horrela b bat gaztetandik horiekin guztiekin ariman ernari dagoenean, gazte izanik eta adina helduta, jada ume egin eta erditu nahi du, eta hori ere, nik uste, ederraren bila dabil bueltaka bertan erditzeko, itsusian ez baitu inoiz erdituko. Beraz
|
gehiago
maite ditu gorputz ederrak itsusiak baino ernari egonik, eta bertan arima eder, jator eta sendorik topatzen badu, biok guztiz maite ditu eta gizaki horren aurrean berehala dauzka arrazonamendu ugari bertuteari buruz eta gizon ona nolakoa izan behar duen eta zerc tan jardun behar duen, eta hezten saiatzen da. Nire ustez, ederra ukituz eta berarekin harremanak izanez, aspaldi ernari zegoenaz erditzen da, eta bere ondoan ala urruti egonda berataz gogoratuz, erditutakoa berarekin batera hazten du; beraz horrelakoek elkarrekin umeena baino komuntasun askoz handiagoa daukate eta estimu finkoagoa, ume ederrago eta hilezkorragoak amankomunean edukita.
|
|
|
Hobeto esanda, ez da behar. Ekarri, mutila, freskatzeko ontzi hura —esan zuen zortzi koti214 la25 baino
|
gehiago
hartzen zuela ikusirik. Hori bete ondoren, lehenik berak edan zuen, gero Sokratesentzat betetzeko agindu zuen eta aldi berean esan omen zuen:
|
|
|
Nik behintzat, zeharo mozkorturik nagoela iruditu ez banu, zinpean esango nizueke nik neuk honen hitzaldien eraginez nolakoak jasan ditudan eta oraindik ere jasaten ditudan. Entzuten diodanean, nire bihotzak koribanteenak29 baino askoz ere e
|
gehiago
egiten baitu jauzi eta malkoak isurtzen zaizkit honen hitzaldien eraginez. Eta beste asko eta asko ere ikusten ditut egoera bera jasaten.
|
|
|
Ihesi alde egiten diot bada eta ikusten dudanean adostutako guztiagatik lotsatzen naiz. Eta askotan c gustura ikusiko nuke bera gizakien artean ez egotea, baina hori gertatuko balitz, ondotxo dakit askoz
|
gehiago
atsekabetuko nintzatekeela, gizon honekin zer egin ez jakiteraino heldu naizela.
|
|
|
Are
|
gehiago
: eskaintza guztiek eta igarkuntzaren menpe dauden guztiek (jainko eta gizakien elkarrekiko harremanek alegia) maitasunaren zaintza eta c sendaketa beste helbururik ez dute.
|
|
|
Horrela maitasunak orokorrean botere anitz eta handia, are
|
gehiago
botere guztia, bilduta dauka. Baina zentzutasun eta justiziaz gauza onen inguruan burutzen denak, bai gure eta bai jainkoen artean, horrek dauka indarrik handiena eta zoriontasun oro ematen digu elkarrekin harremanak izan eta lagun izateko gai izanik, gu baino boteretsuago direnekin ere, jainkoekin.
|