|
2004
|
|
|
Sabino edo Sabin Aranaren heriotzaren mendeurrenean, gaurko hitzaldi honetan, zera gogoratu nahi nuke: Sabino Aranak, beste
|
gauza
askoren artean, euskara, euskal hizkuntza egitasmo politikoa bihurtu zuela, politikaren bidez berregituratu eta euskararen bizitza sendotu nahi zuen. Eta nire ustez honetan datza bere ekintzabide nagusienetariko bat.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, garbizalekeria eta mordoilokeria elkarren aurka jarri ziren, euskara bera auzitan zegoela. Biziraupena jokoan zen, dena aldatu beharra zegoen, dena hatera egin beharra.
|
|
|
Ikuspegi manikeo batetik kaletarrak, hiritarrak eta erdaldunak, gaiztoak, ustelak, ateoak dira, indianoak, Ameriketan egon euskaldunak txarrenak. Gerrate zibilaren bezperan, ordea,
|
gauzak
aldatu ziren gizartezale katolikotasuna edo katolizismo soziala abiatu, erdaldunen ganako aiherra galdu. Halatan ere gaurko progrek Sabino literatura antzutzaile bezala ikusten duten arren, jakin behar da, hogeigarren mendeko urte haietan, erakusten diguten gizartea benetan kontserbadorea zela, eta eurek idatzitakoa, nahiz erromantiko usaina eduki, erdi errealista dela.
|
|
|
Unamunori arrazoin eman beharrez. Horrelako
|
gauzak
ingeles batí edo aleman batí esan baginetzaio sekulako barreak egingo lituzke, haientzat naturaren ezagutza kulturaren oinarri bat delako. Giro ezjakin eta ezezkor horiek jadanik gaindituak dira, ez jakitea ez da gehiago kalitate ez eta aurretik aipatu idazlearentzat.
|
|
|
Beraz, gure ikuspuntua nolabait laburtuz esango duguna da,
|
gauza
bat de la hizkuntzarena elkarte pribatu batek, alderdi politiko batek edo erakunde pu bliko batek monopolizatzea eta beste bat erabat despolitizatzea. Hizkuntza ezin da despolizatu, hizkuntzarenean botere arazoa tartekatzen delako eta, segun eta nolako hizkuntza politikak finkatzen eta ezartzen diren, altematiba kontraja rriak egon daitezkeelako.
|
|
|
Arraza
|
gauza
bat da, arrazakeria deitu ohi zaiona, jokabide politiko eta ideologikoengatik bereizkeriaren praxia islatzen duenean, eta beste gauza bat, oso desberdina, arrazaren kontzeptua zentzu genetikoan erabiltzen denean, maila akademikoan, alegia. Azken adiera honen harira, L. F. Cavalli Sforza Stanford-eko genetista ospetsuari jarraiki (273), arrazaren kontzeptuak «dirau
|
|
|
Arraza gauza bat da, arrazakeria deitu ohi zaiona, jokabide politiko eta ideologikoengatik bereizkeriaren praxia islatzen duenean, eta beste
|
gauza
bat, oso desberdina, arrazaren kontzeptua zentzu genetikoan erabiltzen denean, maila akademikoan, alegia. Azken adiera honen harira, L. F. Cavalli Sforza Stanford-eko genetista ospetsuari jarraiki (273), arrazaren kontzeptuak «dirau
|
|
|
Zaila da arraza definitzea, zaila den bezala arrazak bereiztea, estatisti ken maiztasunean kontuan hartu beharreko ezaugarriak asko direlako. Ez ga ra
|
gauza
munduan zenbat arraza mota dauden jakiteko. Ikertzaile batzuek hi ruko sailkapena egiten dute, arraza handien artean beltzak, horiak eta zuriak aipatuz; beste batzuek, berriz, hirurogeikoa.
|
|
|
Beraz, arraza edo nazioa esan,
|
gauza
bera da Aranarenean, esanahi bera dute eta. Oinarri fisikoa dute, naturala.
|
|
|
Sabino idazle oparoa izan zela
|
gauza
jakina da. Euskaraz idatzi zuela ere bai.
|
|
|
a) goizez batzarkideak hiru taldetan banatu zirela, ortografiaren batasunari bu ruz Batzarrari proposamenak egiteko xedearekin; b) arratsaldez aho batez onartu zela batzordeetako batek, adostua izan zedin, gai horri buruz proposa tutako plagintza; e) hurrengo urtean Hondarribian beste Batzar bat egitea au rrikusi zela; d) hiruko talde batek osatutako Batzorde bat izendatu zela, tarte an Kanpion, Sabino eta Hazpameko Anaia bat zeudela, eta hauek, gela batean sartuta, presaka arautegi moduko bat prestatu zutela, baina Batzar Aretora itzultzean, hutsik aurkitu zutela; e) Eskualdun Biltzarra elkartearen izenaz as ko eztabaidatu zela, berdin bere xedeaz; f) Batzorde Iraunkorreko partaideen izendapenari dagokionez, Batzarraren berrespenik ez zuela eta, Kanpion eta Aranaren kasuan, presak eraginda, beren buruak aurkeztu zituztela lehendaka riordetzarako (116). Beste nonbait ere esaten du Aranak,
|
gauzak
gaiztotzen ha si zirenean, hasiera hasieratik lehendakariordea izaki, kargu horri uko egin na hi izan ziola (117), baina ez ziotela onartu eta, gainera, askotan idazkari lanak ere egin behar izan zituela (118).
|
|
|
). Biek, bada,
|
gauza
bera diote: Sabinoren lanetan ere oinarrituta egin zela, alegia.
|
|
|
Pasarte luze horrek
|
gauzak
asko argitzen ditu, historiografiaren aldetik bederen, gauzak nola gertatu ziren, gertakarien prozesua nola izan zen esaten baita. Eztabaida maila honetan, alde hatera utzita aranazaleek euskalaritzan izan zezaketen gaitasuna, jokabidearen gardentasunean datza arazoaren mui na.
|
|
|
Pasarte luze horrek gauzak asko argitzen ditu, historiografiaren aldetik bederen,
|
gauzak
nola gertatu ziren, gertakarien prozesua nola izan zen esaten baita. Eztabaida maila honetan, alde hatera utzita aranazaleek euskalaritzan izan zezaketen gaitasuna, jokabidearen gardentasunean datza arazoaren mui na.
|
|
|
Batzar hauetako gorabeherak arras ilun eta nahasiak izan baziren ere eta horren errudun nagusi Arana Goiri egin bazuten ere, dena nazionalismoarekin nahasten omen zuelako, historiak erakutsi du bere jokabidea, zeuzkan iritzi or tografikoak onartzekoak izan ala ez, asmoetan bederen zuzenak zirela, garbi ak. Izan ziren azpijokoan zikin asko jokatu zutenak, batean
|
gauza
bat esan eta bestean bestea egin, eta setakerian maisu izandakoak.
|
|
|
«Ürain,
|
gauza
bat da egi garbia: gaur, Bidasotik aunantzeko Euzkadizatian behintzat, ez dago euzkelzaletasunik abertzale artean baño, ez du iñork deu sik egiten abertzaleak baño, ez dago iñon itxadopenik abertzaleengan baño.
|
|
|
gaur, Bidasotik aunantzeko Euzkadizatian behintzat, ez dago euzkelzaletasunik abertzale artean baño, ez du iñork deu sik egiten abertzaleak baño, ez dago iñon itxadopenik abertzaleengan baño. Beraz, Azkueri jarraitzearren, abertzaleak uzatzen baditugu, ez degu
|
gauza
onurakorrik egingo. Ta abertzaleak ez dute Azkue maite» (153).
|
|
|
Abertzaletasunaren surik gabe hila da euskara, esango du Ja darkak (199). Txori Errekak, Ondarrutik,
|
gauza
bera esaten dio Zeletari: «Euz keltzaletasunaren gañetik abertaletasuna daukagu, ta ori olan ixanik, gure bi arkuna abertzaletasunari jarraitzia da» (200).
|
|
|
Tartean Moyano legea bazebilen mende erdiko kalteak egiten estatu zentralizatu baten, irakaskuntzako hiru mailetan euskara, kata lana eta galegoa baztertuz eta maisuen izendapenak ere, gure kasuan, Valla doliden egiten ziren gaztelauen mesedetan. Hogei urte geroago, haren ando rengo Landeta eta Eleizaldek, «Bizkayaren auzo ikastola» delakoak martxan jarriaz eta Zomotzan Maisu Eskola sortzeko egitasmoa,
|
gauzak
bideratzen hasi ziren. Diputazio aldaketak eta Primo Riveraren Diktadurak zapuztu zi tuen asmo horiek.
|
|
|
Ardura gutxi du ukitu zituen arlo guztietan ondo asmatu zu en ala ez.
|
Gauza
guztiak, noski, ez zituen ongi burutu, gaur dakigunaren eta ordutik hona ikasi dugunaren argitan behintzat, baina orduan inork gutxik egin
|
|
|
zitzakeen
|
gauzak
berak baino hobeki. Ondokoei egokitu zaigu berak proposa turiko bidea arteztu, birrnoldatu eta hobetzea, gure atzetik datozenek gurea zu zenduko duten bezalaxe, baina beti ere haren lana kontuan izanda, hark azpi marraturiko hutsuneak konpontzea helburu.
|