|
2013
|
|
|
Bibliatik hartutako adierazpenak, elizako kontzilioen erabakiak, elizako gurasoen iritziak, aita santuen erabakiak (dekretalak) edota zuzenbide erromatarraren zatiak. Hasieran, jurista zibilistek mespretxuz hartu zuten arau hain desberdinen nahaspila hori, uste zutelako halakoa
|
ezin zela
aintzatetsi jakintzagai autonomo moduan.
|
|
|
Bolognan zuzenbidea irakasten zenean azpimarra gai akademikoetan jartzen zen, praktikan baino gehiago; hala ere, bertara joaten ziren ikasleen kezka ez zen beti ahalik eta gehien jakitea. Eraldaketa gregoriarrek eztabaida hagitz berriak piztu zituzten, eta halakoak
|
ezin ziren
beste barik indarrez konpondu, aurreko mendeetan egin ohi zen bezala. Botereak bere burua legitimatu nahi zuen, eta lege-bildumak, erromatarrak zein germaniarrak izan, oinarri-oinarrizko jurisdikzio-arazoen bide-erakusle baino ez ziren.
|
|
|
Geroko egileek, berriz, prozeduraren abiaburu izan behar ziren oinarrizko printzipioak bilatu zituzten, besteak beste: epaileek
|
ezin zituzten
autuak ebatzi euren sinesmenen arabera, ezpada alderdiek eskatutakoaren arabera eta horien allegationes izenekoak kontuan hartuta.
|
|
|
Lehendabiziko glosagileek onartu zuten ideia hori, hauxe gaineratuz: behin herriak botere legegilea enperadoreari eskualdatu ostean, gero
|
ezin du
berori ezeztatu. Azzok herriaren bi kontzeptu bereizi zituen:
|
|
|
Irnerioren ustetan, Julianok idatzitako testuaren garaian, herriak zuzenbidea aldarrikatzeko boterea zuen oraindik, eta hori zela bide, legeak isilbidez indargabetu ahal zituen. Garai horretan, ordea, botere hori enperadoreari eskualdatu zitzaion, eta herriak, beraz, bere egineren bitartez
|
ezin zuen
ukitu inperioko zuzenbidearen baliozkotasuna. Bulgarok, Irnerioren dizipuluak, ohitura orokorra eta tokiko ohitura bereizi zituen.
|
|
|
Horixe gertatu zen, kasurako, honako arau hau aplikatzean:
|
ezin zen
akziorik egikaritu, hogeita hamar urtetik gora gertatutako egitateei buruz. Eurikoren Kodea idatzi zutenek ondo baino hobeto zekizkiten zuzenbide erromatarraren gorabeherak.
|
|
|
Justinianoren lege-lanaz denaz bezainbatean, enperadoreak zorte handia izan zuen, bere planak betearazteko orduan ondoan izan zuelako Triboniano, ministro bikaina.
|
Ezin da
baieztatu haren ideietan eragina izan zuela monarka bisigodoaren jardunak; Justinianok ez zuen sekula ere hori onartuko. Alarikoren ametsa zen haren mendeko erromatarrei eskaintzea VI. mendeko Galiari egokitutako zuzenbidea.
|
|
|
Horretarako, bildumariek eskura zuten materiala laburtu behar izan zuten, ahalak eta leherrak eginez emaitzarik koherenteena erdiesteko. Zati bakoitzaren iturria aipatu bazuten ere,
|
ezin
daiteke ziurtatu testu jakin bat norena izan, eta jurista horrek horrexetara idatzi zuenik. Hori gertatzen zen, batetik, testuen inguruko hasierako eztabaida geldiarazi zelako bere garaian, eta, bestetik, bildumariei jarraibideak eman zitzaizkielako esanbidez, dela kontraesanak ezabatzeko, dela errepikatzeak saihesteko.
|
|
|
|
Ezin
daiteke ezbairik gabe baieztatu zuzenbide erromatarraren ikerketari ekin zitzaiola, baina Erromak utzitakoaren zati izanda, zentzuzkoa dirudi zuzenbide hori hezkuntza sendo baten osagai esanguratsua izatea, elizgizonen kasuan batik bat. San Isidoro Sevillakoaren Etymologiae entziklopedikoak, gutxi gorabehera 620 urtean idatzitakoak, zuzenbide erromatarraren erreferentzia-iturri kontuzkoenak izan ziren Europa osoan barrena, Italia bazter utzita.
|
|
|
Zalantzan jarri zuen Libri feudorum deitutakoak indarrean ote zeuden Corpus iurisean. Horren bildumaria izan zen Obertusek ez zeukan kargu ofizialik, eta, ondorenez,
|
ezin
esan zitekeen bildumak Justinianoren testuen balioa zuenik, horrela izan arren hirurehun urtetan (Opera omnia, 1681, 1.115, 815). Zernahi gisaz, Pariseko Ohituraren edukia aztertzean feudoak xehetasunez aipatu zituenean, Dumoulin iruzkingileen doktrinaz baliatzeko prest agertu zen.
|
|
|
1532 urtean, epaile profesionalen auzitegi iraunkorra ezarri zen, The Court of Session deitutakoa, kontinenteko prozedura idatziaren ereduari helduta. Ahal zen ginoan, auzitegi horrek Eskoziako zuzenbide tradizionala aplikatu zuen, baina zuzenbide horrek konpondu
|
ezin zituen
kasuetan, berriro jotzen zen Ius communera. Eskoziako Parlamentuak 1583an emandako lege batek zuzenbide zibileko araua aipatzean «zuzenbide erkideko xedapena» ekarri zuen hizpidera, hots, ez Ingalaterrako Common Law izenekoa, ezpada Ius commune deitutakoa.
|
|
|
Common Laweko juristak
|
ezin ziren
sartu zuzenbide zibil eta kanonikoko auzitegietan. Arean ere, halako auzitegietan zihardutenak Inns of Courten antzeko gremio baten kide ziren, eta hori Doctors' Combans deitzen zen.
|
|
|
Ondoren, eta betiere lekukoen aurrean, demandatuak muzin egiten bazion errekerimendu horri, demandatzaileak indarra erabil zezakeen demandatua magistratuaren aurrean agertuko zela ziurtatzeko. Demandatua gaixorik egonez gero, edo adinduna izanez gero, demandatzaileak
|
ezin zuen
hura behartu agerraldia egitera, baldin eta ez bazion garraio-modurik eskaintzen; edonola ere, arauak ezarri zuen garraio-modu hori ez zela nahitaez izan behar esku-ohe burkoduna. Bestalde, baziren egintza zehatz batzuk, gizabanakoak bere kabuz egin ahal zituenak, aurretiaz magistratuarengana jo gabe.
|
|
|
Paterfamilias horren ahalmen-esparruan zeuden aitarengandiko lerroan zein ondorengo izan eta ondorengo horiek guztiak (agnatizio deiturikoak). Semea, heldutasunera iritsi arte, bere aitaren ahalmen-esparruan zegoen, eta, adibidez,
|
ezin zituen
bere kabuz jabetzak izan, harik eta aita hil arte. Ondorenez, familiaren jabego guztia bateratuta zegoen, eta familiaren baliabideak, osotasunean, indartu egiten ziren.
|
|
|
izeneko bildumak arreta handiarekin agintzen zuen honako hau: hartzekodunak berari zegokion zatia baino
|
ezin zuen
ebaki, eta, hori baino gehiago ebakiz gero, bere kreditua galtzen zuen. Bistan denez, hori aurrerakin bat besterik ez da, Shakespeareren Veneziako merkataria deiturikoan, Portziak Shylocken aurka azaldutakoari begira.
|
|
|
Konponbide berriak antzinako zuzenbidearen adierazpen modura aurkeztu arte, berrikuntza ezkutatu egin zen. Adibidez, pretoreak
|
ezin zuen
jabetzat hartu zuzenbide zibilarentzat halakoa ez zena, zuzenbide hori bete behar baitzuen; horregatik, ezin zion pertsona horri jabearen akziorik eman, pertsona horrek berea zuena berreskura zezan. Zernahi gisaz, hautabidezko akzioa eman ahal zion jabe ez zenari, horrek jabetzaren gaineko kontrol fisikoa izan zezan, eta, horrela, babestuta gera zedin, epe zehatz batean jabe bihurtu arte.
|
|
|
Konponbide berriak antzinako zuzenbidearen adierazpen modura aurkeztu arte, berrikuntza ezkutatu egin zen. Adibidez, pretoreak ezin zuen jabetzat hartu zuzenbide zibilarentzat halakoa ez zena, zuzenbide hori bete behar baitzuen; horregatik,
|
ezin zion
pertsona horri jabearen akziorik eman, pertsona horrek berea zuena berreskura zezan. Zernahi gisaz, hautabidezko akzioa eman ahal zion jabe ez zenari, horrek jabetzaren gaineko kontrol fisikoa izan zezan, eta, horrela, babestuta gera zedin, epe zehatz batean jabe bihurtu arte.
|
|
|
Behin epaileak alderdi baten aldeko irizpena emanda, haren eginkizuna bukatuta zegoen, eta, une horretatik aurrera, iudex izateari uzten zion. Ondorenez, alderdietatik bati ere
|
ezin zion
agindu zerbait egitea edo ez egitea; izan ere, alderdiek erabaki behar zutenean epaia beteko zuten edo hori urratu behar zuten, une horretan iudexa halakoa izateari utzita zegoen. Gatazka-mota askotan, konponbide egokia izan zitekeen demandatuak diru-kopuru zehatza ordaindu behar izatea; baina kasu guztietan hori ez zen posible.
|
|
|
boterea izatea, Espainia eta Portugalen orduantxe aurkitutako lurraldeak zatitzeko. Horren iritzirako, batetik, enperadoreak
|
ezin
erreklama zezakeen mundu osoaren gaineko subiranotasunik, eta, bestetik, aita santuaren subiranotasuna aldi baterakoa zen eta ez zitzaien hedatzen barbaroei. Vitoriak argudiatu zuenari helduta, ulertzen zen testu erromatarretan zuzenbidea berbera zela herri guztientzat eta testu horietan agertzen zen Ius gentiuma, ostera, Ius inter gentes bezala ere ikusi ahal zela, alegia, herri baten eta bestearen arteko harremanak arautzen zituen erregela-multzo bezala.
|
|
|
printzea herriaren ordezkaria da, eta horren boterea herri-borondatearen araberakoa izango da. Beraren ustetan, ostera, herriak erabateko boterea eman zion printzeari eta gero
|
ezin zen
hori ezeztatu (III.4) Horrenbestez, printzea legibus solutus izan behar zen, eta berak emandako legeek ere ezin zuten horren inguruko mugarik jarri. Neoeskolastiko espainiar horiek San Tomas Aquinokoak hasitako bideari eutsi zioten, Aristotelesen metodoaren eta zuzenbide erromatarren arteko batasuna garatuz.
|
|
|
printzea herriaren ordezkaria da, eta horren boterea herri-borondatearen araberakoa izango da. Beraren ustetan, ostera, herriak erabateko boterea eman zion printzeari eta gero ezin zen hori ezeztatu (III.4) Horrenbestez, printzea legibus solutus izan behar zen, eta berak emandako legeek ere
|
ezin zuten
horren inguruko mugarik jarri. Neoeskolastiko espainiar horiek San Tomas Aquinokoak hasitako bideari eutsi zioten, Aristotelesen metodoaren eta zuzenbide erromatarren arteko batasuna garatuz.
|
|
|
Zuzenbide natural eta nazioena izeneko horren testuinguruan, Digestoaren azken titulura bildutako jokarauen garrantzia berpiztu zen (50.17): ulerbidez,
|
ezin
daiteke aberastu inoren kaltetan (206); ezin eskualda daiteke, bakoitzak duena baino eskubide hobea (54); nork bere eskubidea egikarituzgero, ez da gordinkeriarik sortuko (55); norbaitek beraren erruz galtzen duenean zerbait, ulertzen da ez duela ezer galdu (203); baldintza berberetan, ulertu behar da edukitzailea dela alderdi hobea (128). Jurista klasikoek sorrarazi zituzten jokarau horietatik anitz erabaki zehatzen bat justifikatzeko, eta halakoak, gero, jokarau orokor bihurtu ziren, euren testuingurutik ateratzearen ondorioz bakarrik.
|
|
|
Zuzenbide natural eta nazioena izeneko horren testuinguruan, Digestoaren azken titulura bildutako jokarauen garrantzia berpiztu zen (50.17): ulerbidez, ezin daiteke aberastu inoren kaltetan (206);
|
ezin
eskualda daiteke, bakoitzak duena baino eskubide hobea (54); nork bere eskubidea egikarituzgero, ez da gordinkeriarik sortuko (55); norbaitek beraren erruz galtzen duenean zerbait, ulertzen da ez duela ezer galdu (203); baldintza berberetan, ulertu behar da edukitzailea dela alderdi hobea (128). Jurista klasikoek sorrarazi zituzten jokarau horietatik anitz erabaki zehatzen bat justifikatzeko, eta halakoak, gero, jokarau orokor bihurtu ziren, euren testuingurutik ateratzearen ondorioz bakarrik.
|
|
|
Kontseilu pribatuak Mendoza zigortu nahi zuen, baina aldez aurretik kontsulta egin zion Gentiliri, ikuspegi juridikotik hori bidezkoa ote zen jakiteko. Horren iritzirako, zuzenbide zibilaren arabera enbaxadoreek ukiezintasun kriminala zutenez gero,
|
ezin zitzaien
inolako kondenarik ezarri; Mendoza, bada, erbesteratu baino ez zuten egin. Handik gutxira, Gentilik nazioarteko zuzenbidearen gai zehatz bati buruzko lehen tratatu berezia argiratatu zuen, De legationibus deitutakoa.
|
|
|
Papinianoren argudioari ekinez, zuzenbideak
|
ezin zuen
egintza kondenatu, eta, aldi berean, egintza hori gauzatzea eskatu, baldintza betetzeko. Horretara azaldu zen Papinianoren baieztapena; Cujasek, berbarako, esan zuen baieztapen hori «kristau batek egiteko moduko adierazpena» zela (In lib. XVI quaestionum Pap.
|
|
|
esamoldeak ez zuen esangura zehatzik izan. Haatik, esamolde hori erabiltzen zenean, zuzenbide zibileko arau zehatzak aipatu nahi ziren, hain zuzen ere, alderdien arteko hitzarmenaren bitartez aldatu
|
ezin zirenak
, alderdien borondatez alda zitezkeenetatik desberdintzeko. Ulpianok, ostera, izen hori aplikatu zion gai publikoak bereziki arautzen zituen zuzenbideari; gai publikoak ziren, besteak beste, magistratuen boterea eta estatuaren erlijioa.
|
|
|
Inperioaren grabitate-zentroa Italiatik eta Erromatik aldendu zen. Inperio hori
|
ezin zen
gobernatu, batasun bakuna izango balitz bezala. 284 urtean, Diokleziano enperadore izendatu berriak Inperioaren gobernua berrantolatzeko lanari ekin zion.
|
|
|
Alabaina, iudexa aditu ez zenean, horrek epaia emanez gero, epai horren aurka
|
ezin zen
gora-jotzerik aurkeztu. Historian zehar, aditu ez zen horren erabakia alternatiba moduan itxuratu zen, ordaliaren emaitzan oinarritutako erabakiari begira.
|
|
|
Historian zehar, aditu ez zen horren erabakia alternatiba moduan itxuratu zen, ordaliaren emaitzan oinarritutako erabakiari begira. Jainkoaren epaitza zen, beraz, eta
|
ezin
zitekeen Jainkoaren epaitzaren aurka gora-jotzerik aurkeztu. Alderdiren batek frogatzen bazuen iudexak bere egin zuela auzia (litem suam fecit), bai aldez aurretik horretarako joera zuelako, bai ezjakina zelako, alderdiak akzioa zuen zuzen-zuzenean iudexaren aurka jotzeko; baina epaitzari eutsi egin behar zitzaion.
|
|
|
egiten zion gauza hori haren edukitza zeukanari. Edukitza zuenak, ordea,
|
ezin zuen
gauza erreibindikatu, baina interdiktuak erabili ahal zituen. Interdiktuak baliatuta, edukitzaileak bere burua babestu ahal zuen jabearen aurka, jabe horrek, vindicatioaren bitartez bere titulua frogatu gabe, zuzenean gauza berreskuratu nahi zuenean.
|
|
|
Martinik konpromiso zaila erdietsi zuen hurrengo bi ikusmiren artean: bateko, legeetatik aske bizi den eta bere borondatea lege bihurtzeko ahalmena duen monarkaren ikuspegia, eta, besteko, mugak zuzenbide naturalak ezartzen zituela eta legegileak
|
ezin zituela
horiek gainditu pentsatzen zutenen ikusmoldea.
|
|
|
Zuzenbide zibila, Erromako herritarrentzat, ondasun baliotsua zen, eta
|
ezin zitzaien
mugarik gabe hedatu pelegrinei ondasun hori. K. a. III. mendean, herritar izatea pribilegio bihurtu zen, eta pribilegio horrek ahalbidetzen zuen erromatarrak beste herri batzuetatik bereiztea; ustez, erromatarrek izan behar zuten beste herriek baino jokabide hobea.
|
|
|
Antzinako gizarte guztiek onartu zuten erakunde hori, eta, horregatik, esklabotzak herrien zuzenbidea osatzen zuen argi eta garbi. Edonondik begira dakiola ere, argi zegoen esklabotza ez zela zentzumenaren agindua, eta, ondorenez, erakunde horrek
|
ezin zuela
zuzenbide naturala osatu, ezta hurrik eman ere.
|
|
|
Bartoloren ustez erantzuna ezezkoa zen; hala ere, ez zuen bazter utzi zuzenbide kanonikoa, bere aurreko batzuek bezala. Horren iritzirako, testamentugileari testamentua egiteko askatasuna kentzea moralaren aurkakoa zen (contra bonos mores), eta, horrexegatik, arau hori
|
ezin zen
derrigorrekoa izan, ezta zuzenbide kanonikoaren alorrean ere. Ondorio hori hurrengo erregela orokorrera bildu zen:
|
|
|
Ondorio hori hurrengo erregela orokorrera bildu zen: zin-egitearen indarrak
|
ezin
dezake baliozkotu zuzenbidearen aginteak baliogabetzen duena. Azkenean onartu zen Bartolok zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren artean egindako egokitzea.
|
|
|
Hurrengo egunean Andra Maria agertu zen, gizateriaren abokatu moduan. Satanek gaitzetsi zuen, lehendabizi emakumezkoa izateagatik
|
ezin zelako
abokatu izan, eta, bigarrenez, epailearekin harremanak zituelako. Kristok gaitziritzia eman zion aurkajartze horri.
|
|
|
Printzipio horiek Digestoaren lehenengo titulutik atera ziren (1.1.10):
|
ezin zaio
kalterik eragin inori eta bakoitzari zor zaiona eman behar zaio. .
|
|
|
Arrazoia, beraz, gauzen izaerari aplikatu behar zaie, eta izaera hori desberdina da gizarte bakoitzean. Legeak
|
ezin
daitezke unibertsalak izan, gizarte bakoitzeko klima, ekonomia, tradizio, ohitura, erlijio eta beste faktore batzuen araberakoak baitira. Faktore horiek guztiek gizarte horretako «legeen espiritua» osatzen dute, eta legegileak, tamalez, ez du espiritu hori ezagutzen.
|
|
|
lehenengoa, pertsonari buruzkoa da, eta bigarrena, aldiz, gauzaren, jabetzaren eta horren aldarazpenen ingurukoa. 2281 artikulu horietatik 1500 hirugarren liburuak barneratu ditu, eta bertan jabetza eskuratzeko modu desberdinak aztertzen dira, lehenengo bi liburuetara bildu
|
ezin diren
arau guztiak jasota. Xehetasunez eraldatu bada ere, Frantziako Kodeak indarrean dirau.
|
|
|
XVI. mendean alemaniarren aukera bakarra izan zen zuzenbide erromatarra jasotzea. Nazio-zuzenbidea ez ezik, nazioz gaindiko zuzenbidea ere bazen zuzenbide erromatarra, eta horrexegatik, adierazi zuen Savignyk, zuzenbide hori
|
ezin da
ikusi nazioaren edukitza huts moduan, erlijioa edo literatura ikusten diren bezala.
|
|
|
Konparaziorako, ez dakigu zehaztasunez Ulpianok III. mendean zer-nolako latina erabili zuen, bera jatorriz ez zelako erromatarra, Tirokoa baizik, ekialdeko Mediterraneokoa, alegia.
|
Ezin dugu
jakin auturik gehienetan zer-nolakoa zen zuzenbide klasikoa, aztertzen ari diren testuetara jo ezean. Edozein kasutan ere, zuzenbide klasikoa ez zen osotasun homogenoa; haatik, juristen arteko desadostasunak ziren zuzenbide horren ezaugarri, eta horren adibide ugari agertu dira testuetan, Digestoaren bildumariek halakoak kentzeko izugarrizko ahaleginak egin arren.
|