|
2000
|
|
|
Aipamen honekin lotzen badugu epilogoaren amaieran dioena, garbi ikus genezake, Atxagaren ustez, Sarrionandiaren literaturak eta dudarik gabe adierazten duen joera etikoak nabigatzera
|
badaramala
, nahiz eta hartu lukeen portuaren ideiarik ez duen, eta nabigatu egiten duela" Baina nabigatzen ari da. Eta oraingoz, hori da funtsezkoena." (141) Beraz, nabigatzailearentzat egitea posible zaion eta ezinbestekoa duena egiten du, nabigatu, horretarako sortua balitz bezala.
|
|
|
Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe duela erabakitzen duen Ulisses dugu Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan duelarik, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez duena, bidaia bera izango baita aberasgarria. Beti ere, bidaiez bidai, bere ziutatea gainean
|
eramango
duela dakien bidaiaria da halere," nire ahaleginak oro zapuztu egiten dira hemen" bere hirian, baina balu ere" ez duzu beste lehorrik ez beste itsasorik aurkituko" gogoratzen dio Kavafis ek.
|
|
|
Lopez Gasenik ere liburu honetako gaiak eta aurreko beste" saio" liburuetakoak jartzen ditu harremanetan; Sarrionandiaren beste konstante batzuk ageri dira han hemenka: literatura unibertsaleko mitoak iraultzeko desioa(" Ekibokazioa", literaturaren iturri garbienetara ere ironiaren herdoila
|
eramateko
gogoa(" Hamelingo xirularia"," Belle au bois dormant"); idazteko ekintza borondatezkoak munduan den askatasunik handiena ematen diola probatzeko nahia(" Maitasunari buruz"). Bigarren atal nagusia euskal kausarekiko konpromezuarekin zerikusia duten gaiak leudeke:
|
|
|
Obra honetan egileak erakusten duen talaiari dagokionez, G. Markuletaren iritziz, beti bezain zorrotz dihardu zientziari dagokionez, baina jarrera jostalaria, ironikoa, alderdi harrigarri eta uste gabekoaren bila dabilena da. Talai horren adierazgarri egokienak" Ekibokazioa" deritzana eta liburuko izenburu bera
|
daramanaz
batera," Haizeak eraman dezala" delakoak dira. Lopez Gaseniren iritziz, liburu honetako Sarrionandiaren literaturan" negu gorri askoren euri eta haizeek herdoildutako literatura, jadanik sekula xaloa izango ez den jarduera literarioa ikusten da nahitaez".
|
|
|
Obra honetan egileak erakusten duen talaiari dagokionez, G. Markuletaren iritziz, beti bezain zorrotz dihardu zientziari dagokionez, baina jarrera jostalaria, ironikoa, alderdi harrigarri eta uste gabekoaren bila dabilena da. Talai horren adierazgarri egokienak" Ekibokazioa" deritzana eta liburuko izenburu bera daramanaz batera," Haizeak
|
eraman
dezala" delakoak dira. Lopez Gaseniren iritziz, liburu honetako Sarrionandiaren literaturan" negu gorri askoren euri eta haizeek herdoildutako literatura, jadanik sekula xaloa izango ez den jarduera literarioa ikusten da nahitaez".
|
|
|
Beharbada Narrazioak liburu honexen izenburua da Sarrionandiaren liburuen izenburuen artean sinpleena, beste guztiak interpretazioa behar duten sintagmak izan dira edo azalpena eskatzen duten hitz multzoak, baina kasu honetan, agian, sinpletasunak omenaldi bat du barnean. Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen bera
|
darama
Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek. Marcos Ricardo Barnatánek eginiko edizio hark bezala, J. Sarrionandiak tankera ezberdineko narrazioen bilduma osatu zuen, oharrez horniturik.
|
|
|
Iñaki Aldekoak(" Joseba Sarrionandiaren poesia: Itsaso gartzeleratua", Hegats, 1989, I. alea, 5 or.) liburu honetan sumatzen den bilakaera aipatzen du, haren ahotsa orain" ahots nekatu eta etsitua" dela, kartzelaren zama bere gain
|
daramanarena
. Bereziki azpimarratzen du bere lehen liburutik hautatzen dituen poemen artean egin duen selekzioa eta berridazketa," Ez du idazten itsaso zabaletan zehar nabigatzaile inkonszienteak egingo zukeen eran, sufrimenduak ernarazten duen kontzientzia argitik baizik, alegia, poetak bere gorputzean" munduaren epilogoa" deitzen duen torturaren urraduren kontzientziatik." (8 or.)
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik, euskal poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat ematen du liburu hau, izaeraren ezabaketarena, alegia: " Gaurdaino Pott taldearen poeta eta obrarik gorena Atxaga eta bere Etiopia izan badira, teorikoa Sarrionandia gertatu da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa
|
daraman
liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren moduan eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen dena Sarrionandiak bere literaturari oinarria ematen dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura daitekeen errealitaterik. Subjektibitateak eta erlatibitateak betetzen dute oro." (69 or.)
|
|
|
Bestetik poemetako bakoitzak duen autonomiaz gain, bada batetik besterako tonu aldaketa bereziki landu bat, musikalitatearen izenean egina, Kortazarren ustez: " Tonuen aldaketa bilatu izanak, teknikak ugaritzera
|
darama
liburua. Aberatsa da teknika arlo honetan:
|
|
|
Euskal letren esparru ezagunean
|
daramatzan
hogeitsu urte hauetako emaitza oparoa da dagoeneko. Literaturaren arloan eskaini duen obrak gure garaiko euskal sortzaileen artean leku berezia izatera eraman du, hala kalitatez, kritikoen iritziz, nola irakurle kopuru eta salmenta kopuruei dagokienez.
|
|
|
Euskal letren esparru ezagunean daramatzan hogeitsu urte hauetako emaitza oparoa da dagoeneko. Literaturaren arloan eskaini duen obrak gure garaiko euskal sortzaileen artean leku berezia izatera
|
eraman
du, hala kalitatez, kritikoen iritziz, nola irakurle kopuru eta salmenta kopuruei dagokienez.
|
|
|
Tonuari dagokionez berriz, Sarrionandiaren liburu honetako poemak aurrekoetakoak bezala, modernismoaren hizketaz sortuak direla diosku Kortazarrek," bizikizun pertsonalez bilbatuak eta errealismoz osatuak" (Lurra eta Luma, 106 or.). Oraingo poema hauek Bertold Brecht-en poesia gogoratzera
|
eraman
dute, gertakizun objektibo baten narrazioa da korapiloa sarritan eta eszenaren zentzuaren eta barne kontraesanen inguruko hausnarketa hari nagusia.
|
|
|
Are gehiago, hauek guztiek ere ilusioaren heriotza irudika lezakete. Dena den, heriotzera denboraren iragaiteak
|
garamatzanez
honi buruzko erreferentziak ere ugariak dira. Honela, belaunaldi ezberdinen joan etorriak denboraren sinbologia izango lirateke.
|
|
|
Maitasunezko bi eleberri hauetan ikusi ahal izan dugun modura, iragan zoriontsuari begiratzen diote pertsonaiek ilusio txikien bila. Baina, azkenean harremana aurrera
|
eramateko
ahaleginak hutsalak izango dira, eta bakoitzak bere bideari ekingo dio.
|
|
|
Baina, gazte batek zozoa hiltzean, Iñakik amorruz gaztea hilko du. Honela, lehenik kartzelara eta gero eroetxera
|
daramate
. Hortaz, antza denez, zozoa ilusioaren islada da, eta are gehiago, istorio honen bidez elkarrenganako begirunearen beharra azpimarratzen dela ere esan genezake.
|
|
|
Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren berri emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera ematen zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua
|
daramaten
istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde: Egunkaria)
|
|
|
Erzillaren lana zehazteko datu bat jakitea komeni da: Federiko Krutwigek sortu eta gidatzen zuen Jakintza Baitha taldeko kidea dela (edo zela; ez dakit sortzailea hilez geroztik taldeak jarraitzen duen); horrek gutxienez hizkuntza modu jakin bat hautatzera
|
eraman
du: hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere.
|
|
|
Sosegurik ezak Andresengandik Luisengana, lehendabizi, eta bizitzaren muturreraino, geroago,
|
eramango
du protagonista. Oroitzapena, Debatik Donostiarako bidean zihoan autobusean izaniko sentimendu hura (zoriona?), birjintasuna galdutako memento haiek, Andresekiko hoztasuna, Luisekiko gero eta gertutasun handiagoak...
|
|
|
Eta Vienan gaudenez, mende hasieran Habsburgotarren dekadentzia bizi izan zuen hirian, ulergarria da L. Wittgenstein aipatzea. Bera izan zen adierazpide artistiko desberdinetan hedatuz zihoazen aire berritzaileak hizkuntzaren filosofiaren eremura
|
eraman
zituena. (Egunkaria III)
|
|
|
Baliabide literario moduan erabili du, gainera, oraingoan behartu gabeko etorri hori, harantzago
|
eramanez
hitz jarioaren iturria, protagonista nagusiaren (Teresa) pentsamenduak ahalik eta modu natural eta egiazkoagoan eskaini ahal izateko irakurleari." Izan ere, gogoeta jarioak" ez du hizkera kargaturik onartzen, pedantekerian ez erortzearren. Narrazioaren pultsu bizkorrak plano aldaketak jostun gisa harilkatzera behartu du idazlea, eta ez da makal ibili.
|
|
|
Bestalde, pertsonaiak, orobat, idazlearekin harreman bereziren bat izan duten emakumeak izan ohi dira. Are gehiago, ipuin hauetako pertsonaia nagusia idazlearen beraren izena
|
darama
: Paddy.
|
|
|
" arrunta dirudien egoera bat planteatu ondoren, oreka apurtzen duen elementu bitxi bat sartzen du han. Gauzak horrela, elementu bitxi horrek ezusteko amaiera batera
|
eramango
du egoera." (El Correo III) Hala ere, batzuetan egitura errepikakorregia bihurtzen da: " Hainbeste aldiz errepikatzen dira halako ezusteko amaierak, non irakurleari azkenean ezer ez baitzaio ezusteko iruditzen.
|
|
|
Hortaz, maitasun eta heriotzaren arteko hurbilketa ageri da ipuin sorta honetan: jeloskortasunek, gezurrek, larderiek, usteek, adar-jotzeek,,... ipuin hauetako maitaleak eromenera
|
daramatzate
. (Pergola 92)
|
|
|
Urrun dabil menditik, kale artera
|
garamatza
, eta, zehatzago esanda, hiri handi bateko pisuetako etxebizitzetan izaten diren bikoteen barrunbeetara: gizon emakumeen gorabeherak eta miseriak, elkarren behar eta konpondu ezinak... maisutasunez daude deskribatuta, batez ere, zenbait gizon tipo:
|
|
|
Amodiozko harreman bitxiez idatzi nahi duelarik, txistearen mugara
|
eraman
gaitu. Nire ustez, idazleak gainera nahiko ondo daki honelako joku batean sartu dela, libururaren izenburua lekuko.
|
|
|
Haatik, eldarnioaren sentsazio hori lortzeko bide ezberdinak jorratuko ditu ipuin bakoitzean. Izan ere," errealitate arerioak gizarteak eta pertsonaiak eginikoabakardadea, gaixotasuna desamorioa, heriotza, suizidioa, erahilketa sortzen ditu errealitate hori eldarniagarri bihurtuz." (Egan 49) Bestalde, pertsonaien inguru eta egoerek
|
eramango
dituzte horrelako ezinegona jasatera:
|
|
|
hil ala bizikoa. Biziki desiratzeak errealitatea eta desioa nahastera
|
eramango
ditu, Jasone Osororen pertsonaien antzera. Honela, fantasiazko mundu batean bizi dira pertsonaia hauek, desioak ez lortzearen beldurrak sorturikoa.
|
|
|
Helduarora iritsi dira ia ia konturatu gabe, eta egoera horretan badirudi errealitatetik ateratzeko nolabaiteko bidea asmatu nahi dutela: ihes egin, bidaia baten bidez batzutan; bestetan, edarian edo drogan (suizidioaren aldaki bigunak) aurkituko dute personaiok inora ez
|
daraman
bidea. (El Correo XII)
|
|
|
Aldez edo moldez, seietako gaiak historikoak dira. Lehenengo hiruretan Erdi Aro bitxi batera
|
eramaten
gaitu idazleak. Erdi Aro bitxi samarra, edo erdi asmatutakoa, zeren, narrazio hauetan, historiari dagozkion elementuekin batera, leiendetatik aterata daudela ematen duten elementu batzuen integrazioa ere gertatzen baita.
|
|
|
Atal bakoitietan, ordea, lehenengo pertsona da nagusi, eta diskurtsuek 1960ra
|
garamatzate
. Ahots ezberdinek Frai Kandido Madrilera abiatu aurreko orduen kronika bitxia egiten digute, eta beti ere haren izaera, historia eta zioen gainean.(...)
|
|
|
Azkenengo atalean (hamazazpigarrenean) historia biek bat egiten dute, eta eleberriaren askaera eskaintzen zaigu; ordurako, ordea, irakurleak narrazioaren berreraikitze prozesu propioa
|
eraman
behar izan du aurrera, atal batzuetan eta besteetan Egañak tantaka eskaini dion informazioa bilbatuz. (Zaldua, Iban:
|
|
|
Felipe Juaristik, esaterako, honakoa adierazi zuen: " lehen lerrotik harrapatu egiten duen horietakoa, erakargarria dena bai hizkuntzaren erabilera zuzen eta taxuzkoagatik, nola argumentoa aurrera
|
eramateko
planteamenduagatik." (El Diario Vasco XII) Luis Mari Mujikak, bestalde, honakoa nabarmentzen du:
|
|
|
Montoiak eleberri honetan garai historiko jakin batera
|
garamatza
. Izan ere, I. Mundu Gerrako lubakietako egoera irudikatzen zaigu.
|
|
|
Gabiñak eleberri honen bidez 2004 urtera
|
garamatza
. Gabiñak okerrera doan gizarte baten irudia eskaintzen digu:
|
|
|
Aurrekoaren ildotik, ekintza Euskal Herrian garatu du autoreak; oraingo honetan, ostera, denboran atzera egin eta XIX. mendearen bukaerara
|
eraman
ditu hirurehun orrialde baino gehiagoko bizitza izango duten pertsonaiak. (Grandes, Leticia:
|
|
|
Hala ere, fokalizazioaren bidez, narratzaileak pertsonaia batetik bestera
|
eramango
gaitu, haien barne mundura erabat gerturatuz: fokalizazio orojakilearen bidez pertsonaia gehientsuengana hurbilarazteko ahalmena izango du narratzaileak.
|
|
|
Irrealak dirudite, ez errealitatetik kanpo daudelako, errealitatearen eta fantasiaren artean aise dabiltzalako baizik" (El Diario Vasco). Haatik, gure aburuz, pertsonaien arteko lokarria bere buruak suntsipenera
|
eramateko
duten joera da. Bestalde, Pasaia Blues eleberriaz mintzatzean honela adierazi zuen egileak pertsonaiek eleberri honetan betetzen duten lekua:
|
|
|
Arantzazun igarotako haurtzaroa, Donostiara lan bila doanean, ETA erakundeko kideekin dituen lehenengo hartu emanak,... Zalantza askoren ondoren, erakundean sartzea erabakitzen du eta mugan ikurrina batzuk
|
eramateagatik
atxilotuko dute. Martutenetik ateratzean iparraldera alde egingo du eta handik Parisera.
|
|
|
Egileak berak dioen bezala" espetxea abiapuntua da". (Gara VI) Honela, espetxeko bizimodua nola
|
eramaten
den azaltzen saiatzen da: bertako minak, ezinak, beldurrak, itxaropenak,... Espetxeari nola aurre egin planteatzen du, hortaz:
|
|
|
Halaber, hiriaren agerpenarekin batera tabernen giroa
|
eraman
da liburuetara: beraz, narrazio hauetan musikarekin batera etengabea da droga ezberdinen aipamena:
|
|
2001
|
|
|
Ramon Saizarbitoriaren nobelagintza: isiltasunera
|
daraman
bidea
|
|
|
Noizbait Koldo Izagirrek esandakoaren ildotik," lehenengo aldiko gizona" izatera kondenaturik dagoen gizon honek(" lehenengo nobela modernoa"," lehenengo nobela elebiduna"," lehenengo nobela zientifikoa" idazteagatik) nobelagintzan urratutako bideaz hitz egitean, gogoeta hauei" Ramon Saizarbitoriaren nobelagintza: isiltasunera
|
daraman
bidea" izenburua eman badiegu, ez da bakarrik idazle hau aspaldian isilik dagoela gogoratzeko2, hau da, isiltasun literario hori nabarmentzeko, bere nobelagintzaren muin poetikoa azpimarratzeko baizik.
|
|
|
Hala ere, asoziazioaren teknikari esker lehenaldiarekin lotzen gaituzten elementuak (giltza, odola, heriotza), ez dira, M. Prousten kasuan bezala, zapore eta usaimenarekin lotuta dauden sentsazioetan oinarritzen, objektuen forma edo itxuran baizik. Modu honetan, heriotzera
|
garamatzan
denbora suntsitzailea gelditu egiten da nobelan, izan ere, J.J. Lasak zioen moduan, bizitzea, denbora asesinatzea baita. Hori da hain justu nobelak eszena eta etenaldiekin ekidin nahi duena, denboraren nahitaezko iragaitea.
|
|
|
Halako zerbait eman nahi izan dit aditzera berriki Donostiako udal bibliotekari batek Joyce-ren Ulysses ekin bere liburutegian gertatutakoa aipatu didanean. Dirudienez, zortzi urtetan hogeita hiru irakurlek edo
|
eraman
omen zuten nobela etxera, baina azken irakurlea bakarrik ohartu omen zen liburutegiko aleak zituen orri txuri ugariez. Horrelakoak entzun ondoren, Harold Bloom ek" irakurketa zailaren plazerra" deritzona etorri zait gogora, liburuaz gozatu gabe, euren denbora jokabide absurdo horretan xahutzeko prest daudenek burutzen duten irakurketa antzua.
|
|
|
Hori onartuz, Egunero hasten delako irakurtzera animatzen den edonor segituan ohartuko da nobela honetan ukitzen diren gaien gaurkotasunaz. Lehenengo begirada batean antzemango dituen erreferentzia literario nahiz soziohistorikoek (dela Sartre eta De Beauvoirrek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkariari egindakoa; dela J. Prévert, A. Huxley, Sartre edo Heideggerri egiten zaizkien aipuak) 60ko hamarkadan puri purian zeuden arazo eta eztabaidetara
|
eramango
badute ere, laster bere begirada gaur egun ere gertukoak ditugun gaietara lerratuz joango zaio. Izan ere, nobelan aipatzen diren arazoak (arrazakeria, matxismoa, birjintasunaren inguruko usteak,...) edo abortoaren inguruko auzia, tamalez, oso gaurkoak ditugu.
|
|
|
Honetaz gain, istorio hau osatzen duten sekuentzietako bigarren pertsonaia Mutua da, klabe beckettiarrean betiko mututu ziren Molloy edo Malone izan daitezkeelarik. Azken pertsonaia hau bizikletaz ibiltzen da (Molloy bezala) eta noizean behin," hitz egin" egiten du, bere mututasunaren ironia narratzaileak agertuz. a) Estazioari dagokionez, ez dago esplizitazio zehatzik nongo estazioa den jakiteko, nahiz eta dakigunez, bertan, oiloz betetako otarrak
|
daramatzaten
emakume" musu gorri bibotedunek" eta" koipez beterik bizikleta sorbaldan dutelarik" doazen gizonek trena hartzen duten. Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena.
|
|
|
Ordua. Laugarren nota pauso erren bat bezala botatzen duen karilonaren soinu disarmonikoak orduren bat markatzen du haren hots metalikoa aideak arrastaka
|
daramanean
" (67.r), istorioetan ere aipua errepikatu egiten da: "(...) laugarren nota pauso erren bat bezala galtzen zuen erlojuaren kariloe musika disarmonikoa zabaldu zen pasilotik.
|
|
|
Kontatu beharra, behin eta berriro traizionatzen gaituen hizkuntza. Isiltasunera
|
daraman
destino tragikoa, dudarik gabe.
|
|
|
Bere hurrengo nobela noizko zen galdetuz behin eta berriro gogaitu dugun nobelagile honek, urteak
|
daramatza
ditxosozko liburuaren gaineko espekulazioei aurre eginez. Lagun batek gogorarazten zidanez, dagoeneko 1984ko Durangoko Azokan nobela honen argitalpenik ezak sortutako hutsuneaz hitz egiten zitzaigun (edo gogoratu, bestela, autoreak berak telebistako programa batean iragarritakoak edota, adibide bakar bat aipatzearren, 1986ko elkarrizketa batean (Argia, 1100 zb, 1986ko apirilaren 20koa argitaratzear zegoen nobelaz esandakoak).
|
|
|
3 Olaziregi, M.J.," Ramon Saizarbitoriaren nobelagintza: ixiltasunera
|
daraman
bidea", Egan 1994, 37
|
|
|
Erlatibismo hau onartzeak" errealismoaz" haratago" errealismoez" hitz egitera
|
garamatzan
moduan, hurrengo pausua, Artearen beraren eta, Literaturaren kasuan, hizkuntza literarioaren beraren ahalmen adierazkorra auzitan jartzea izango da. Pinturan inpresionismotik abstrakziora dagoen aldaketaren pareko gerta daiteke XX. mende erdialdera nobelaren baitan Frantzian Nouveau Roman delakoak egindakoa.
|
|
|
1984ko otsailaren hogeita hiru arte, beraz. Tartean, nobelaren garrantzi sinboliko eta narratibo guztia
|
daraman
gertakizunaren inguruko kontaketa daukagu: Daniel Zabalegiren, Anjel Otaegiren, afusilaketa, edo beste hitzetan esateko, HERIOTZA.
|
|
|
Arrazoi horrengatik,, Daniel Zabalegirekin batera pertsonaia nagusia Iñaki Abaituak garaiak eskatzen zizkion konpromisoei egin zien aurre. Albertok" kide" batzuk kotxez
|
eramateko
eskatzen dion eszenan, Iñakiren ideologia hitzez hitz adierazten zaigu:
|
|
|
" Hitzik ez, zeinu bat, ez dut gehiago idatziko" (80.or.),"" Je serais un grand mort", esan zion ispiluari" (434.or.). biografikoak arakatzen emango du denbora. Iñaki Abaituak aurrera
|
daraman
saio literario honetan, bere iragan propioa Zabalegirenarekin loturik azalduko da, iragan horretan konpromiso politikoak eta irakurketa literarioak (Loretta Sheridan en afusilamentua kontatzen duen nobelarena, adibidez) behin eta berriro gurutzatuko direlarik.
|
|
|
Biktimak izango dira bi emakumeok, gizonezko baten biktimak, hain zuzen, eta narratiboki Floraren kasua suertatzen zaigu nobela honetan garrantzizkoena. Emazteak adarrak jarri dizkiola jakitun denetik, deliriora
|
eramango
duten obserbazio eta antsietateak guztiz ezkutagaitzak suertatuko zaizkio protagonistari. Desiratutako objektuak ihes egiten diola pentsatzeak beragan sortzen duen urrikaltasun eta ziurtasunik ezaren adierazle ditugu bere buruaz dituen irudi penagarriak.
|
|
|
desioa, debekua eta abismoaren amaieran dagoen heriotza. Misterio edo fantasiazko narrazio askotan bezala, argazki baten azterketak erakutsiko dio heriotzaren ikurra lepoan
|
daramaten
emakumeok debekatutako desioaren ikurrak direla.
|
|
|
Baina irakurketa desegokien kontuez gain, bada bigarren nobela honen kasuan, azpimarratzea merezi duen beste ezaugarri bat, zinearen eraginari dagokiona, hain zuzen. Ez da kasualitatea nobela hau izatea Saizarbitoriaren nobelen artean zinera
|
eraman
den bakarra. 1985ean Alfonso Ungríak nobelan oinarritutako filma plazaratu zuenean, askoz lehenagotik genekien gauza batez ohartarazi gintuen:
|
|
|
Hala ere, asoziazioaren teknikari esker lehenaldiarekin lotzen gaituzten elementuak (giltza, odola, heriotza), ez dira, M. Prousten kasuan bezala, zapore eta usaimenarekin lotuta dauden sentsazioetan oinarritzen, objektuen forma edo itxuretan baizik. Modu honetan, iheslearen iragana berreskuratuz, heriotzera
|
garamatzan
denbora suntsitzailea gelditu egiten da nobelan.
|
|
|
Biktimak izango dira bi emakumeok, gizonezko baten biktimak hain zuzen, eta narratiboki Floraren kasua suertatzen zaigu nobela honetan garrantzizkoena. Emazteak adarrak jarri dizkiola jakitun denetik, deliriora
|
eramango
duten obserbazio eta antsietatea areagotuz joango zaizkio. Desiratutako objektuak ihes egiten diola pentsatzeak beragan sortzen duen urrikaltasun eta ziurtasunik ezaren adierazle ditugu, bere buruaz dituen irudi penagarriak.
|
|
|
desioa, debekua eta abismoaren amaieran dagoen heriotza. Misterio edo fantasiazko narrazio askotan bezala, argazki baten azterketak erakutsiko dio protagonistari heriotzaren ikurra lepoan
|
daramaten
emakumeok debekatutako desioaren ikurrak direla. Ezin da ukatu nobela honek ikutu melodramatikoak dituena, David Lean ek zineratutako Zhivago Doktorea hartan bezala, tentsioa areagotzeko trebetasunez erabiltzen direnak.
|
|
|
Baina egilearen betiko obsesioak hizpide direla esateak, halaber, egilearen obra desberdinen arteko loturak ere zehaztera
|
garamatza
. Ene Jesus eko J.J. Lasa psikiatra edo pertsonaiak zazpinaka kontatzeko duen joera berriro ere liburu honetan dugu; Bihotz bi-ko protagonistek istorioa beste modu batera gerta zitekeela frogatuko digute...
|
|
|
Euren deskribapenak segituan ohartarazten digu bakoitzak istorio honetan izango dituen aukerez. Juan Martinek" bere eginkariak" gainean egiten zituen aitonaren omenez
|
darama
izen hori (2242). Horretaz gain, narrazioan etengabe adierazten delako, badakigu argala dena, zimur batzuen jabe ere bai, eta ogibidez idazletzat aurkezten duela bere burua.
|
|
|
Freuden The uncanny [Bitxia, arraroa]). Eta objektua menderatzeko desira anal sadiko honek Juan Martinen lehenengo biktimarengana
|
garamatza
: Eugenia madrildarrarengana.
|
|
|
Baina itzul gaitezen Victoriarengana. Lehen esan bezala, emakume honekiko obsesioak bultzatzen baitu protagonista bere jokabide seduzitzailea muturreraino
|
eramatera
. Esan dugun modura, Victoria helgaitza da Juan Martinentzat, emakume kultua, azkarra, eta pintaezina.
|
|
|
Juan Martinek ere playboy bat izan nahiko luke, amorante ugari izan zituen Rossettiren antzekoa, eta horregatik esaten du emakumezkoak pintatzen dakitenek lortzen dituztela (145). Nahiz eta onartu konkistatzaile horiek emakumezkoei sufriarazi egiten dietela (222), ezin du mixerable kontsideratu margolaria, hori onartzea bere burua ere mixerable dela onartzera
|
eramango
bailuke. Alferrik izango da Eugeniarekin duen gertakizun bortitzaren ostean ispiluan islatzen den gizonaren irudia mixerable batena dela ikustea (208).
|
|
|
Henry Jamesen baieztapen honek izan zituen ondorioak ezagunak zaizkigu eta egun nobelagintza modernora
|
daraman
bide luzean esan daiteke ikuspuntuaren arazoa, hots, narratzaile orojakilearen ukapenetik sortzen dena, izan dela, seguruenik, berrikuntzarik nabarienetakoa.
|
|
|
Torturak badu alde autobiografikoa, poetaren izaera ezerezean jarri duena," zapata pilarekin" identifikatzera
|
daramana
bere burua. Sánchez Ferlosio ren artikuluak adierazten duenez, badu alde morala.
|
|
|
Fikzioaren eta egiaren arteko loturaren jokoa da hau, asmakizunaren eta errealitatearen arteko azken irudia. Borges zaharrak aspaldi esan zuen bikoitzaren ideia dela literatura fantastikoa aurrera
|
eramateko
gairik oinarrizkoena. Errealitatean bazen literatur gai horren adibide garbirik:
|
|
|
Eta euskara, ispiluan sortzen den mundua, eta jeinuarena, arrunkeriatik ihes egiten duenarena, maila berberean daude. Baina proposamena eskuin ezker idazteak azken gai dena muturreraino
|
eramatea
arriskutsua da, poema honetako azken bertsook ahuntz hizkuntza baino ez baitira, eta teorizazio ortzi mugan jeinuaren hitza, jerga bihurtzen baita.
|
|
|
Esku artean dugun lehen liburuaren hautapena zehatza da. Eta lehen argitarazioa minimum batera
|
eraman
da, aukera zorrotza eskainiz. Guztira, berriak barne, 33 poema baino ez dira" salbatu", edo hitz bigunagoa erabiliz," errekuperatu", batzuk, berriak dira, beste bat bitan argitaratzen da, zenbait aldatuak agertzen dira.
|
|
|
" Gartzela? Kateak
|
daramatzana
ez da zoriontsua, erdibiturik dadukat bihotza eta sinetsi ene begietan itsasoan baino gatz geihago dagoela.
|
|
|
Eta ez kasualitatez, Saizarbitoriak, Izagirrek eta Atxagak aurrera eramana. Baina prosa ez da, apika, biderik egokiena abangoardia aurrera
|
eramateko
eta Izagirre eta Atxaga poesian sartu dira abangoardiaren indarra papeleratzen.
|
|
|
Saizarbitoriaren Ehun metro gogoratu besterik ez litzateke egin behar, irakurlea konturatu dadin zein estu agertzen zen lotura hori. Nouveau roman joerako idazle nagusiak, Robbé Grillet ek, idazkera paraleloa
|
eraman
du literaturan eta zineman, kamera luma bihurtuz, lumak kameraren antza hartzen zuen artean.
|
|
|
" Errauts puska bat izan nahi nuke haizeak hurrin
|
eraman
nazan" (GP, 84)
|
|
|
Apika, marinel zaharraren eta bidaiaren metaforarekin lotua. Poetika errealistak egoeren deskribapenera
|
eraman
badu, poetika sinbolistak egoeren unibertsalizaziora darama idazlea.
|
|
|
Apika, marinel zaharraren eta bidaiaren metaforarekin lotua. Poetika errealistak egoeren deskribapenera eraman badu, poetika sinbolistak egoeren unibertsalizaziora
|
darama
idazlea.
|
|
|
Marinel zaharra exiliatua dago bizitza honetan. Hau irakurtzeko Hnuy... n diren paratestu bik argia
|
daramate
.
|
|
2002
|
|
|
Baina hori bakarrik ez, urtaroen kronologia ziklikoari eusten dion eleberri honetan, hasierako atalean jakinarazten zaizkigu istorioaren klabe guztiak, baita amaiera bera ere: Teresak 10 urte
|
darama
ezkonduta(" urte gehiegi aspertuta egoteko") eta bere nekea arindu nahian egindako bidaia honen ostean, neke eta bakardade handiagoa izango du (17).
|
|
|
Eta Vienan gaudenez, mende hasieran Habsburgotarren dekadentzia bizi izan zuen hirian, ulergarria da L. Wittgenstein aipatzea. Bera izan zen hainbat adierazpide artistikotara hedatzen ari ziren aire berritzaileak hizkuntzaren filosofiaren eremura
|
eraman
zituena. Txikitako Teresari Alegiako hiletetan izan zuen lehenengo ezusteak hizkuntzak errealitatearekin duen etena erakutsi bazion, heldutasuneko Teresak badaki etengabe traizio egiten dioten hitz horietan (maitasuna, adiskidetasuna, ilusioak...) babesa bilatzera kondenatuta dagoela.
|
|
|
Hauen artean, bigarren pertsonaren erabilera edo eleberriaren kronologia linealaren iraulketa aipatu genituzke. Teresa da eleberriaren gune nagusia, eta pertsonaia batetik bestera etengabe mugituz doan narrazio fokuak ere harengana
|
eramaten
gaitu beti. Pertsonaien sentimendu ezkutuenak azaleratuz, sentsualtasun handiz marrazten dira usain (perfumearen limoi usaia), mugimendu (eskuena), ikusmen (duralexak) edo ukimenek eragindako zirrarak.
|
|
|
emakumezkoen eta gizonezkoen arteko urruntasuna, bizitzeko eta sentitzeko modu desberdintasuna, ezin ulertu erabatekoa. Teresaren senar altu intelijenteak, bihotzean
|
daraman
Luisek, Imanol gazte erakargarri hark, Genoako hotelean lehenengoz dardarazi zuenak... ez dute, inondik ere, ulertu maitatu asebete. Hasieran datorren Dire Straitsen kantan dioen moduan(" when we make love you used to cry"), zerbaitegatik egiten dute negar emakumezkoek amodioa egiten dutenean.
|
|
|
Bat gatoz I. Aldekoarekin (1998), esaten duenean eleberri hori, A. Lertxundiren Hamaseigarrenean aidanez eleberriarekin batera, 1980ko hamarkadako onena dela. Lau hizkuntzatara itzuli duten eta orain arte hamahiru edizio saldu dituen Bi anai eleberriak Paulo eta Daniel anaiek Obabako ingurune bihozgabean
|
daramaten
bizitza kontatzen du. Baina ziur aski lorpen handiena zenbait narratzaile erabiltzea da (txoria, katagorria, sugea eta antzarak), narratzaileok indartu egiten baitute errugabearen sakrifizioaren narrazio tragikoa.
|
|
|
Baina hariaren bi fokuek, hau da, batetik protagonistaren barne bakardadearen mamitzea eta bestetik terroristen ihesaldiaren inguruko intriga, Gizona bere bakardadean eleberri psikologikoa edo thriller bat dela esatera
|
eraman
bagintzakete ere, haren edukia sinplifikatzeko arriskua ekar lezake horrek. Egia da suspense eleberria dela, eta, ildo horretatik jarraituz, narrazioaren erritmoak irakurlearen jakin minarekin jolasten du, lehen lau egunetan mantsoa baita, analepsiaren bidez, eta azken egunean, berriz, azkarragoa, atzera kontaketaren bidez. Baina intrigaren bilakaerari protagonistaren baitako mundua kontatzeko orduan erabilitako sakontasuna gaineratu behar zaio.
|
|
|
Horregatik sentitzen da Carlos korronteak
|
daraman
arraina bezala, edo olatuek batera eta bestera eraman duten igerilaria bezala. Izan ere, pertsonaiari iruditzen zaio ahaztu egin dituela bizitzako gauza garrantzitsuak, poza ematen duten gauzak, zeinak liburuan R.
|
|
|
Horregatik sentitzen da Carlos korronteak daraman arraina bezala, edo olatuek batera eta bestera
|
eraman
duten igerilaria bezala. Izan ere, pertsonaiari iruditzen zaio ahaztu egin dituela bizitzako gauza garrantzitsuak, poza ematen duten gauzak, zeinak liburuan R.
|
|
|
Horregatik, oroipen positiboek, Sabinoren ahotan jarriak euskal herri kantuen bidez, Obabara
|
eramaten
dute (baita W. Wordsworthek Gernikako arbolari eskainitako poemak ere), eta oroipen positibo haiek dira protagonistaren gogo atsekabetuan baretasun pixka bat jartzen duten bakarrak.
|
|
|
Autore eta editore emankor honek honako eleberri hauek ere idatzi zituen, besteak beste: Arantza artean (1969), gizakiaren zapalkuntza sozialari buruz; Argi bat iluntasunean (1970), lan gatazkei buruz; Nora
|
naramazue
–(1972), tiraniaren eta nagusikeriaren aurkako borrokari buruz; eta Andereño (1975), ikastoletako arazoei buruz.
|
|
|
Joyceren Finnegan" s Wake). Izatearen absurdoa mugetaraino
|
eramanez
(Kafka), denbora narratiboa irauliz (Proust), kontamolde eta estiloak berrituz (Joyce) edo pertsonaien kontzientziak testuratuz (Woolf), kontaketaren abenturan murgilduko gara. Eta abentura honek mende erdialdean Frantzian sortu zen eleberrigintza berriraino, Nouveau Roman delakoraino, eramango gaitu, bidean aurkituko ditugun aitzindariak (S.
|
|
|
Izatearen absurdoa mugetaraino eramanez (Kafka), denbora narratiboa irauliz (Proust), kontamolde eta estiloak berrituz (Joyce) edo pertsonaien kontzientziak testuratuz (Woolf), kontaketaren abenturan murgilduko gara. Eta abentura honek mende erdialdean Frantzian sortu zen eleberrigintza berriraino, Nouveau Roman delakoraino,
|
eramango
gaitu, bidean aurkituko ditugun aitzindariak (S. Beckett, M. Duras) lagun ditugula.
|
|
|
Ziutateaz eleberriaz eta Etiopia (1978) poemarioaz ari gara, lanotan modernitatearen amaiera ekarri zuen asperdura poetikoa iragazten baita. Ziutateaz eleberria produktu hibridoa da, poemak, deskribapenak eta testu dramatikoak txertatuta
|
daramatzan
narrazioa. Literatur generoen muga estuak gainditzeko joera hori etengabe agertuko da autorearen ondorengo obran, hala nola, Henry Bengoa Inventarium (1988) testu berritzailean edo Groenlandiako lezioa (1998) lan bikainean.
|
|
|
Bertan bizi direnek, hala nola Hölderlin poeta gogora ekartzen digun Scardanelli, Theo (Van Goghen anaiaren erreferente birtuala), Bilintx (euskal poeta erromantiko zapuztua)... denek ageri dute eromenaren kutsua, edo izaki baztertuak dira. J. M. Iturralde idazleak eleberriaren bigarren ediziorako sarreran iradokitzen zuen bezala, testuak data batera
|
eramaten
gaitu, 1975era, zeinean, Iturraldek dioen legez," borrero nagusia" artean bizirik baitzegoen. Ziutateaz errepresio politikoa eta askatasunen ukazioa indarrean zegoen garai baten sinboloa da.
|
|
|
Nobela bi planotan dago antolatuta. Batetik, Amaren aginduz, Caracasera haurrei koadernoa
|
eramatera
joan den Laura Garateren gertakariak kontatzen zaizkigu. Bestetik, Amak koaderno gorri batean seme alabei idazten dien gutun luzea.
|
|
|
4 Saizarbitoriaren obrari buruzko azterketa luzeagorako, ikus nire Ramon Saizarbitoriaren unibertso literarioa, BBK Labayru Ikastegia, Bilbo, 2001 iragana deuseztatzen ahalegintzeak isiltasunera
|
eramaten
gaituenez, eskura daukagun irtenbide bakarra iragan hori berriro bisitatzea da.
|
|
|
Azken batean, protagonistari alferrikakoa izango zaio sexu eszena sutsuen bidez emaztearen" jabetza" berreskuratzen saiatzea edo bere buruari oraindik" gai dela" erakusten saiatzea, Violeta (bera baino 20 urte gazteagoa) maitalearekin dituen sexu harremanen bidez. Haren adulterioaren azken agertokia," Macho de Guerlain" txartela dagoen telefono kabina, ironikoa da benetan. Detektibe narrazio askotan bezala, argazki baten handitzeak Violetaren nortasuna agerian uzten dio protagonistari; izan ere, bai Violetak, bai haren ama eta amonak, lepoan
|
baitaramate
heriotzaren seinalea. Maitasuna, gorrotoa, desira, intzestua eta heriotza Bihotz bi.
|
|
|
Eraikuntzan lan egiten du eta itsusia da (ik. Frankestein); bizitza monotonoa
|
darama
, baina bat batean, pixka bat asaldatzen da Margot emagaldua ezagutzean, eta, batez ere, eleberriko bigarren protagonista nagusiarekin, Rosarekin, topo egitean. Bien arteko adin desberdintasunaz gain, hasieratik ematen zaigu Rosaren izaera ezohikoaren berri:
|
|
|
Baina oraingo honetan inoiz baino luzeago, zehatzago, ausartago heltzen dio gaiari, eta, hori dela eta, orain arteko eleberririk biribilenaren aurrean gauden susmoa dugu. Maitemintzeak muturreko egoeretara
|
eraman
gaitzakeela frogatu nahi izan du egileak. Ana Urkiza kritikari eta idazleak ongi laburbildu zuen," Elbarritu emozionalak gara" artikuluan (ik.
|
|
|
Duela sei urte eta erdi, mediku batekin maitemindu eta Nikaraguara alde egin zuen, senarra eta bi alabak utzita. Eleberria Aneren itzuleran kokatzen da, Aneren senarrak psikoanalista batengana
|
eraman
duenean, emazteari zer gertatzen zaion edo eta etxea zergatik utzi zuen jakiteko. Horixe eleberriaren abiapuntua.
|
|
|
Sisiforen antzera, maitasunari itsatsita gaude gizakiok, amildegira
|
garamatzan
desira itzuri ezinari lotuta. Hala ere, saioak pena merezi duela iradoki digu Mintegik, eta horretarako, psikoanalisiaren, idazleen (Proust, Pavese...) eta Mendebaldeko filosofoen ekarri ezagunak uztartuz (ik.
|
|
|
37 urte ditu, txikia da eta distira ilun bat du begietan. Bizitzak inposatutako estandarretatik at jardun ondoren (senarra ez duen gizon batekin bizi izan da, haurrik ez izatea erabaki, dibortziatu, erakunde armatu batean sartu eta, azkenean, erakundea utzi zuen, birgizarteratzeko), zirkunstantzia horiek
|
eraman
duten bakardade amaigabea partekatzen du bere bidaideekin (bi moja eta emakume minbizidun bat). Horregatik da horren garrantzitsua eleberrian zeruaren sinbologia, pertsonaiak so egin ondoren bere gogoa islatzen duten tonu eta ñabardurak hartzen dituen zeruaren sinbologia.
|
|
|
Bakardadera
|
eraman
duen iragan batetik askatzeko erabakia hartu duen emakumea dugu Irene. Harreman afektiboetan ere, Andonirekikoetan, esaterako, berataz ahaztu direla iruditzen zaio, bere irrika eta ilusioez ahaztu direla.
|