|
2013
|
|
|
Juristen kalitateari buruzko arazoa alde batera utzita, formulen prozedura bertan behera uzteak hainbat ondore ekarri zituen zuzenbidearen esparruan. Orduko ez zen beharrezkoa formula zehatza
|
erabiltzea
. Aitzitik, akzioa egikari zitekeen, demandaren lege oinarriak zehatz mehatz identifikatu gabe.
|
|
|
Maiz sarri, pertsona berberak izaten zituen gauza zehatzaren gaineko jabetza eta edukitza; baina onartuta zegoen zerbaiten jabe izatea, hau da, jabetza titulua izatea, beste inork gauzaren edukitza fisikoa zuen bitartean. Jabeak, edukitzarik ez zuenean, akzio zehatza
|
erabil
zezakeen bere mesederako, hain zuzen ere, vindicatio izenekoa. Akzio horren bitartez, gauza berea zela alegatzen zuenez gero, jabeak, erreibindikatu?
|
|
|
egiten zion gauza hori haren edukitza zeukanari. Edukitza zuenak, ordea, ezin zuen gauza erreibindikatu, baina interdiktuak
|
erabili
ahal zituen. Interdiktuak baliatuta, edukitzaileak bere burua babestu ahal zuen jabearen aurka, jabe horrek, vindicatioaren bitartez bere titulua frogatu gabe, zuzenean gauza berreskuratu nahi zuenean.
|
|
|
Interdiktuak baliatuta, edukitzaileak bere burua babestu ahal zuen jabearen aurka, jabe horrek, vindicatioaren bitartez bere titulua frogatu gabe, zuzenean gauza berreskuratu nahi zuenean. Zuzenbide klasikoaren ostekoan, vindicatio izeneko akzioa edonork
|
erabil
zezakeen, edozein gauzaren gaineko edukitza erreklamatzeko. Horren ondorioz, jabetzaren eta edukitzaren arteko bereizketak garrantzia galdu zuen.
|
|
|
Papiro horiek erakusten dute egiptoarrek tokiko usadioei eutsi zietela, horiekin guztiz ohituta baitzeuden. Edonola ere, usadio horiek hitz formal batzuekin osatzen zituzten; hitz formal horiek
|
erabiltzean
, euren itxaropena zen agiria zuzenbide erromatarraren arabera baliozkoa izatea. Beste probintzia batzuetan, aurreko zuzenbidea gutxiago garatuta zegoenez gero, zuzenbide erromatarra ziur asko sendoagoa izango zen.
|
|
|
Julianoren testua (D. 1, 3, 32), guri heldu zaigun modu horretan, ondorio logiko honekin bukatzen da: zuzenbide idatzia ere indarrik gabe gera daiteke, dela legegileak horixe agintzen duelako, dela gizarteak, zuzenbide hori?
|
erabili
ez, eta isilik horixe erabaki duelako; beste modu batera esanda, herriak idatzizko zuzenbidea indargabetu dezake, zuzenbide idatziaren aurkako praktikak eginez.
|
|
|
Garai hartako abokatuek erregela bakunak bilatu nahi zituzten, horiek zuzenean aplikatu ahal izateko, haien arrazionaltasunaz arduratu gabe. V. mendearen erdian, gutxi gorabehera, Gaio bera ere konplexuegia zen, eta, horren ondorioz, Epitome Gai deiturikoa agertu zen, Inperioaren mendebaldeko zatian
|
erabiltzeko
. Bildumariaren ardura izan zen erregelak eurak, huts hutsean, biltzea, Gaioren azalpen guztiak baztertuta, Gaiok halako azalpenak ematen baitzituen, erregelok ordu izandako bilakaera azaltzeko.
|
|
|
Behe Inperioaren historia politikoa, ekonomikoa eta juridikoa zein izan ziren jakiteko, horixe da iturririk garrantzitsuena. Nolanahi ere, ez da
|
erabiltzeko
erraza, beraren hizkera jasoa, eta, askotan, iluna delako. Dirudienez, Inperioko ofizialek kode horretako konstituzioak prestatu zituztenean, haientzat garrantzitsuagoa zen Inperioaren legeriak inperio burokraziaren ospea islatzea, konstituziomanuak bete behar zituztenentzat haiek ulergarri egitea baino.
|
|
|
Nabarmentzeko modukoa da ez zituztela lege horiek idatzi euren hizkuntza propioetan, baizik eta burokrazia eta zuzenbidearen hizkera horretan, latinez, alegia. Kopiatzaile galiar erromatarrez baliatu ziren horretarako, haiek ohituta baitzeuden zuzenbide erromatarraren lexikoa
|
erabiltzeko
zeregin horretan. Kopiatzaile horiei benetan zail gertatuko zitzaien, hala nahita egin arren, unean unean idazten zuten horren muinari eustea, kasuan kasuan erabiltzen zituzten adierazmoldeen esangura tekniko erromatarrari erreparatu gabe.
|
|
|
Kopiatzaile galiar erromatarrez baliatu ziren horretarako, haiek ohituta baitzeuden zuzenbide erromatarraren lexikoa erabiltzeko zeregin horretan. Kopiatzaile horiei benetan zail gertatuko zitzaien, hala nahita egin arren, unean unean idazten zuten horren muinari eustea, kasuan kasuan
|
erabiltzen
zituzten adierazmoldeen esangura tekniko erromatarrari erreparatu gabe.
|
|
|
Horrela, Espainiara bildu zen erreinu bisigodoaren zatirik handiena. Berriro ere, Teodorikoren Ediktuan eta Lex Romana Burgundionum horretan
|
erabilitako
iturri berberak erabili ziren. Zernahi gisaz, kasu honetan, esanbidez aipatu ziren iturriak, eta horietan erabilitako materiala zabalagoa zen.
|
|
|
Horrela, Espainiara bildu zen erreinu bisigodoaren zatirik handiena. Berriro ere, Teodorikoren Ediktuan eta Lex Romana Burgundionum horretan erabilitako iturri berberak
|
erabili
ziren. Zernahi gisaz, kasu honetan, esanbidez aipatu ziren iturriak, eta horietan erabilitako materiala zabalagoa zen.
|
|
|
Berriro ere, Teodorikoren Ediktuan eta Lex Romana Burgundionum horretan erabilitako iturri berberak erabili ziren. Zernahi gisaz, kasu honetan, esanbidez aipatu ziren iturriak, eta horietan
|
erabilitako
materiala zabalagoa zen. Lex (legeria ofizial) eta Ius izenekoen artean bereizketa egin zen.
|
|
|
Bukatzeko, bada bertan Papinianoren zati bat; bistan denez, zati hori tartekatu zen, jurista horren ospea aintzakotzat hartuta. Laburpenaren zati bakoitzean (Epitome Gai izenekoaren kasuan izan ezik) interpretationes deiturikoak daude jasota; horiek testuaren muina islatzen dute, latin zehatz eta biribila
|
erabiliz
. Iruzkin horien jatorri izan ziren, ziur asko, aurreko mendean Galiako eskola juridikoetan sortutako materialak.
|
|
|
Egiatan, frankoek zuzenbidearen printzipio pertsonalista onartu zuten; baina ez zuten zuzenbide erromatarrari buruzko bildumarik aldarrikatu. Nahiago izan zuten bisigodoen eta burgundioen zuzenbide erromatarra
|
erabiltzea
, eta zuzenbide hori, maiz sarri, frankoen eskuizkribuetatik batera kopiatzen zen.
|
|
|
gutxi gorabehera Digestoaren herenak Ulpianorengan du jatorria eta seirenak Paulorengan; hala ere, lehenengo jurista ezagun batzuen aipamenak, baita Errepublikako azken garaietako batzuenak ere, bertan agertzen dira. Multzo horrek arau mosaiko izugarria eratzen du, neurriz Biblia osoa eta erdiaren parekoa; bildumariek lanari ekin ziotenean
|
erabilitako
materialarekin alderatuta, ostera, arauok horren hogeirena ere ez zuten osatuko, Justinianok berak esan bezala. Testuak titulutan antolatzen dira, bakoitza gai bati buruzkoa izanda, eta guztira berrogeita hamar liburu osatzen dituzte.
|
|
|
Horretan saiatu da lanari ekin dion taldea, lehendik ere taxu horren ahaleginak egin dituena. Izatez, onomastika eta toponimia izan ditu kezkaburu sarritan eta horretarako
|
erabili
dira jada zehaztutako irizpideak, Tomas y Valiente zenaren Zuzenbidearen historia (1999) liburua euskaratzeko zertuak eta borobilduak. Horren egokitzapenak, zernahi gisaz, itzultzaileon erantzukizunekoak dira eta ez beste inorenak.
|
|
|
Justinianoren testuak aztertzeko, aditu desberdinek ikuspuntu desberdinak
|
erabili
izan dituzte, Europako historiaren aldi desberdinetan. Zuzenbide erromatarraren berpizkundea Italian hasi zen, eta, ondorenez, Italia bihurtu zen zuzenbide hori aztertu eta garatzeko topagunea Erdi Aroan zehar.
|
|
|
Zuzenbide erromatarrak, jarraitzaile sutsuak dituen bezainbeste, aurkari zorrotzak ere izan ditu. H. E. Jolowiczek 1947 urtean adierazi zuenari helduta, aurkariek hiru arrazoi
|
erabiltzen
zituzten aurka jartze hori oinarritzeko. Lehenengo eta behin, zuzenbide erromatarra sistema arrotza da, esklaboen gizarte zehatz bati dagokiona eta gizarte planteamendu guztietatik at geratzen dena.
|
|
|
Izan ere, demandatzaileak errekerimendua egin behar zion demandatuari, hori magistratuaren aurrean ager zedin. Ondoren, eta betiere lekukoen aurrean, demandatuak muzin egiten bazion errekerimendu horri, demandatzaileak indarra
|
erabil
zezakeen demandatua magistratuaren aurrean agertuko zela ziurtatzeko. Demandatua gaixorik egonez gero, edo adinduna izanez gero, demandatzaileak ezin zuen hura behartu agerraldia egitera, baldin eta ez bazion garraio modurik eskaintzen; edonola ere, arauak ezarri zuen garraio modu hori ez zela nahitaez izan behar esku ohe burkoduna.
|
|
|
deituriko bildumaren garaian, demandatzaileak ez bazuen hogeita hamar eguneko epean jasotzen iudex deiturikoak berari adjudikatu ziona, demandatzaile horrek demandatua mehatxa zezakeen, baita heriotzarekin ere. Demandatzaileak indarra
|
erabil
zezakeen demandatua magistratuaren aurrean ager zedin (eta, kasu horretan, ez zen beharrezkoa oso gizabidetsua izatea); eta, orduan ere, demandatuak ez bazuen ordaintzen edo ez bazuen ordainketa hori bermatzen, magistratuak baimena eman ahal zion demandatzaileari, horrek demandatua kateatu zezan hirurogei egunetan zehar. Epe horretan, demandatzaileak, kateatua?
|
|
|
Errepublika garaiaren bigarren erdian, prozedurak aldaketa sakona izan zuen. Egin eginean ere, alderdiak pretorearen aurrean agertzen zirenean, pretoreak aukera ematen zien nork bere hitzekin erreibindikazioak eta defentsak azal zitzan, aurretiaz ezarritako formak
|
erabili
beharrik gabe. Behin arazoa modu horretan identifikatuta, pretoreak, hipotesi bidez eta idatzizko agiri batean, arazoa aurkezten zuen.
|
|
|
Ediktuaren hasieran, formuletako akzioentzat diseinatutako prozesua zegoen jasota; horrek bere barruan hartzen zuen demandatzaileak errekerimendua egiten zuenetik auzia pretorearen aurrean bukatu artekoa. Hark barruratzen zuen, orobat, epaitutakoa betearazteko
|
erabil
zitezkeen bitartekoen arauketa. Eta, bukaeran, ediktuak interdiktu eta salbuespenei buruzko atala jaso zuen.
|
|
|
Arean ere, erkidego bakoitzak udal legea zuen, eta lege horrek nolabaiteko zehaztasunarekin arautzen zuen bizikidetzaren gaineko antolaketa; legeak arreta berezia jartzen zuen, gainera, gatazkak konpontzeko legezko prozeduran. Xehetasunetan aldaketak egon ziren arren, jakin badakigu, mendebaldeko probintzietan behinik behin, lege estandarra izan zela, eta lege hori gehienetan eredu gisa
|
erabili
zela. Lege horrek, municipia deiturikoaren barruan, ahal bezain beste barruratzen zituen Erromako erakundeak eta prozedurak.
|
|
|
Juristen zuzenbideak, epealdi klasikoan, honako ezaugarri hauek zituen, labur labur adierazita: lehenengo eta behin, subjektu jakin batzuk, zuzenbidearen arloan zihardutenak, guztiz ohituta zeuden euren aitzindariek landutako kontzeptuak
|
erabiltzeko
, eta haien iritziak aipatzen zituzten, batik bat, horiekin ados zeudenean, eta, are gehiago, hori gertatzen ez zenean ere. Bigarrenik, subjektu horien inguruan esan daiteke zuzenbide pribatuaren gaineko ezaupide sakona baino ez zutela.
|
|
|
Zuzenbide klasikoa, horrela, gatazkaren emaitza izan zen. Aplikatu beharreko zuzenbidea idatzita zein idatzi gabe egon zitekeen, eta, horren arabera,
|
erabilitako
teknikak desberdinak izaten ziren. Errepublikako biltzarrak lege zehatza aldarrikatu eta gero, juristak lege horren testuaz arduratzen zirenean, edota pretorearen ediktuaz nahiz kontratu edo testamentu batez arduratzen zirenean, testuaren esaldi zehatzak interpretatu behar zituzten juristek, arazoak konpontzeko.
|
|
|
Errepublikako biltzarrak lege zehatza aldarrikatu eta gero, juristak lege horren testuaz arduratzen zirenean, edota pretorearen ediktuaz nahiz kontratu edo testamentu batez arduratzen zirenean, testuaren esaldi zehatzak interpretatu behar zituzten juristek, arazoak konpontzeko. Interpretazioarekin batera, denboran zehar pilatutako argudioak
|
erabili
behar zituzten. Zeinek zuen lehentasuna:
|
|
|
Idatzi gabeko zuzenbidearen kasuan, prokuleiarrek onartzen zuten hori erregela logiko eta koherenteen sistema zela, eta, ondorenez, erregelen atzean zegoenari erreparatuz gero, jakin zitekeela erregela horien zein printzipiotan oinarritzen ziren. Horrela, prokuleiarrek analogia
|
erabil
zezaketen, zuzenbidea kasu batzuetatik besteetara hedatzeko. Zein eskolatakoak ziren kontuan hartu gabe, juristek ez zeukaten konfiantzarik printzipioen formulazio generikoekin.
|
|
|
Gaiok, bere dizipuluei irakasteko, eskuliburu zehatza
|
erabiltzen
zuen, hain zuen ere, Erakundeak izenekoa. Eskuliburu horren oinarria zen zuzenbidea hiru zatitan sailkatzea.
|
|
|
pertsonak, gauzak eta akzioak. Lehenengo kategoriaren barruan, pertsonaren estatus desberdinak aztertzen ziren, betiere hiru ikuspuntu
|
erabilita
, hau da, askatasuna (gizabanakoa aske edo esklabo al da?), herritasuna (pelegrina edo herritarra al da?) eta familia egoera (paterfamilias da edo aurreko baten ahalpean dago?).
|
|
|
Gaiok gauza gorpuzgabeen artean sartu zituen, orobat, betebeharrak. Norbait beste inoren zordun bihur zedin, hainbat bide zeudenez gero, bide horiek deskribatzeko, betebeharraren ideia
|
erabili
zen ordu arte. Betebeharpekoaren ikuspuntutik, hau da, zordunaren ikuspuntutik, aztertzen ziren, batez ere, bide horiek.
|
|
|
esamoldeak ez zuen esangura zehatzik izan. Haatik, esamolde hori
|
erabiltzen
zenean, zuzenbide zibileko arau zehatzak aipatu nahi ziren, hain zuzen ere, alderdien arteko hitzarmenaren bitartez aldatu ezin zirenak, alderdien borondatez alda zitezkeenetatik desberdintzeko. Ulpianok, ostera, izen hori aplikatu zion gai publikoak bereziki arautzen zituen zuzenbideari; gai publikoak ziren, besteak beste, magistratuen boterea eta estatuaren erlijioa.
|
|
|
Formula tresna malgua zen eta molda zitekeen, demandatuak bere burua defendatzeko zein arrazoi
|
erabili
eta arrazoi desberdin horietara egokitzeko. Esate baterako, zuzenbide zibilak forma zehatzak ezartzen zituenean transakzioa egin ahal izateko, zuzenbidearen ardura bakarra zen formalitateak bete zirela egiaztatzea.
|
|
|
Erromatarrak aldaketa hori egiteko uzkur agertu ziren, aldaketak ustekabeko ondorioak ekar zitzakeelako. Erromatarrek nahiago izan zuten pretoreari ahalbidetzea horrek bere nahierako ahalmena
|
erabil
zezan, eta, ahalmen hori baliatuta, transakzioen ondorioak ezereztu zitzan, gaztearen esperientzia ezarengatik norbaitek onurak ateratzen zituenean. Berehalako ondorioa hauxe izan zen:
|
|
|
Alderdietatik bat edo biak herritarrak ez zirenean, ez zen egoki gertatzen zuzenbide zibila haien arteko gatazketan aplikatzea. Hasieran, herritar ez zirenen kopurua, nolabait, txikia zen, eta, horregatik, erromatarrek fikzio hau
|
erabili
zuten: atzerritarra herritartzat jotzea, kasuaren izapidetza zuzenbide zibilaren eremuan egin ahal izateko.
|
|
|
K. a. III. mendean, herritar izatea pribilegio bihurtu zen, eta pribilegio horrek ahalbidetzen zuen erromatarrak beste herri batzuetatik bereiztea; ustez, erromatarrek izan behar zuten beste herriek baino jokabide hobea. Liviok (34.1) gogoratzen duen bezala, K. a. 215 urteko Lex Oppiam deiturikoak ezarri zuen emakumezko erromatarrek jantzi xumeak
|
erabili
behar zituztela, inolako apaindurarik gabekoak; emakumezko pelegrinak, berriz, Erromako kaleetatik paseatzera ateratzen ziren, purpurazko eta urrezko jantziekin. Zernahi gisaz, pelegrinen arteko gatazkak konpontzeko, arau aitortuak erabili behar ziren.
|
|
|
Liviok (34.1) gogoratzen duen bezala, K. a. 215 urteko Lex Oppiam deiturikoak ezarri zuen emakumezko erromatarrek jantzi xumeak erabili behar zituztela, inolako apaindurarik gabekoak; emakumezko pelegrinak, berriz, Erromako kaleetatik paseatzera ateratzen ziren, purpurazko eta urrezko jantziekin. Zernahi gisaz, pelegrinen arteko gatazkak konpontzeko, arau aitortuak
|
erabili
behar ziren.
|
|
|
Justinianoren Kodea osatzeko, jatorri desberdinetako materialak
|
erabili
ziren. Horren edukiaren zati bat aurreko legeriatik zetorren bitartean, bestearen jatorria jurista batzuen idazkietan aurkitu behar zen, eta halakoen balioa egileak zuen ospearen araberakoa zen.
|
|
|
Justinianok konstituzioak aldarrikatzeari ekin zion, 565 urtean hil zen arte. Nobela horietako asko grezieraz idatzi ziren eta modu pribatuan bildu ostean, Corpus iuris civilis edo «Zuzenbide zibilaren Korpus» izena jasoko zuenaren beste hiru zatiei gehitu zitzaizkien; izen hori
|
erabili
zen, zuzenbide hori eta elizaren zuzenbide kanonikoa bereizteko. Lan horrek mila urteko garapen juridikoari eman zion buru.
|
|
|
Ezinezkoa zenean alderdien arteko bakea egitea, erkidegoko auzitegiek erabakitzen zuten zer nolako frogabideak
|
erabili
behar ziren. Maiz sarri auturik esanguratsuenak «Jainkoaren epaitza»ren esku utzi ziren.
|
|
|
Maiz sarri auturik esanguratsuenak «Jainkoaren epaitza»ren esku utzi ziren. Epaitza hori erdiesteko, ordalia, duelua edo zin egilekideen esku hartzea
|
erabili
ziren. Alderdi bakoitzak zin egile batzuk proposatzen zituen, eta horiek zin egiten zuten alderdiaren baieztapenak egiazkoak zirela; azkenean irabazten zuen zin egilerik gehien aurkezten zituen alderdiak.
|
|
|
Horien aburuz, zentzugabea zen bost merkatarik euren merkataritza jarduerak eten behar izatea testamentu baten lekuko izateko; ondorenez, hiru lekukoen aurrean eginiko testamentuaren baliozkotasuna aintzatesten zuen araua guztiz onargarria izango zen, bestela testamentugilearen azken nahia zapuztuko zelako. Egiatan, Bartolok argudio erromatarrak
|
erabili
zituen, Justinianoren erregela bat bere alde jartzeko.
|
|
|
Bartolok Corpus iuriseko kasu zehatzak hartu eta bere erabakiak orokortu zituen, erregela praktikoen multzo koherentea osatuz; erregela horiek ez ziren esanbidez aipatzen Corpus iurisean, baina horren agintepean zeuden. Akzio zibila zein auzitegitan
|
erabili
eta auzitegi horretako zuzenbideak arautu behar zuen akzioaren prozedura. Aplikazio arauei helduta, kontratua non burutu eta toki horretako zuzenbidea aplikatuko zitzaion kontratu horren formari; kontratuaren betepenari zegokionez, ostera, kontratua non gauzatu eta bertako zuzenbideak arautuko zuen gai hori.
|
|
|
Zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren arteko gatazkak konpontzeko, adiskidetze bideak
|
erabili
behar ziren. Testamentuen esparruan bi zuzenbide horiek elkarren kontra jotzen zuten, hurrengo kasuan, berbarako:
|
|
|
Satan Kristoren auzitegiaren aurrean agertu zen, gizateriaren kontrako akzioa jartzeko. Izatez, akzio hori actio spolii izenekoa zen, gizateriari legebidezko edukitzak kentzeko
|
erabilitakoa
. Demandatua ez zen agertu zehaztutako egunean eta Satanek auzi ihesa eskatu zuen.
|
|
|
Demandatua ez zen agertu zehaztutako egunean eta Satanek auzi ihesa eskatu zuen. Kristok, alabaina, geroratzea eman zuen, ekitatean oinarrituta eta epaile orok dituen nahierako ahalmenak
|
erabilita
. Hurrengo egunean Andra Maria agertu zen, gizateriaren abokatu moduan.
|
|
|
Andra Mariak argudiatu zuen Satanek edukitze baimena zuela, baina Jainkoaren intereserako bakarrik, eta Kristok ezezkoa eman zion actio spolii izenekoari. Orduan Satanek erreibindikazio akzioa
|
erabili
nahi zuen, ulertu baitzuen gizateriaren gaineko eskubidea zuela, jatorrizko bekatuaren ondorioz eta Jainkoak Adani esan ziolako fruitu debekatua jatean hil egingo zela. Andra Mariak salbuespena (defentsa) azaldu zuen, ondokoa baieztatuz:
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, Ius commune berria zenbatenaz egokitu garai hartako arazoak konpontzeko, hainbatenaz aldentzen zen Justinianoren zuzenbidetik, eta horrexek eratorri zuen haren agintea. Zuzenbide hori
|
erabiltzen
zutenek ez zuten beste ezer behar, eta euren ustetan, testu, glosa eta iruzkinekin nahikoa zen zuzenbidea goitik behera ulertu ahal izateko. Idatzi, Erdi Aroko latinez idatzi zuten, dotoretasun eta tankera onari lepo emanda.
|
|
|
Euren ustetan, Tribonianok, Justinianoren ministroak, bilduma egin zuenean, testuak zatitu ez ezik, moztu ere egin zituen, eta hizkuntz barbarismoak sartu zituen. Elegantiae linguae latinae lanean, Lorenzo Vallak jurista klasikoak goraipatu zituen, baina Triboniano eta Erdi Aroko iruzkingileak gutxietsi zituen, Accursiotik hasi eta Bartolorekin amaituz, latin hain eskasa
|
erabiltzeagatik
. Vallaren aburuz, begi bistan zegoen hizkuntza zuzena erabiltzea ez zela euren kezka nagusia, eta, horrexegatik, ez ziren jurista trebeak izango.
|
|
|
Elegantiae linguae latinae lanean, Lorenzo Vallak jurista klasikoak goraipatu zituen, baina Triboniano eta Erdi Aroko iruzkingileak gutxietsi zituen, Accursiotik hasi eta Bartolorekin amaituz, latin hain eskasa erabiltzeagatik. Vallaren aburuz, begi bistan zegoen hizkuntza zuzena
|
erabiltzea
ez zela euren kezka nagusia, eta, horrexegatik, ez ziren jurista trebeak izango. Vallak frogatu zuen «Konstantinoren Dohaintza» izenekoa agiri faltsua zela; Erdi Aroan zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren interpretatzaile gehienek kautotzat hartutako agiri horren ariora, ulertzen zen enperadoreak aldi baterako boterea eman ziola aita santuari.
|
|
|
Vallak frogatu zuen «Konstantinoren Dohaintza» izenekoa agiri faltsua zela; Erdi Aroan zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren interpretatzaile gehienek kautotzat hartutako agiri horren ariora, ulertzen zen enperadoreak aldi baterako boterea eman ziola aita santuari. Faltsukeria frogatzeko, Vallak bi oinarri
|
erabili
zituen: batetik, Dohaintza izenekoan erabilitako hizkuntza; eta, bestetik, anakronismo bat, alegia, Konstantinok Erromako gotzainari Konstantinopoliseko patriarkaren gaineko jurisdikzioa eman ziola ulertzea, garai hartan ez baitzegoen halakorik.
|
|
|
Faltsukeria frogatzeko, Vallak bi oinarri erabili zituen: batetik, Dohaintza izenekoan
|
erabilitako
hizkuntza; eta, bestetik, anakronismo bat, alegia, Konstantinok Erromako gotzainari Konstantinopoliseko patriarkaren gaineko jurisdikzioa eman ziola ulertzea, garai hartan ez baitzegoen halakorik. Azken buruan, humanismoak zuzenbidearen iturriei buruzko jarrera kritiko berria sorrarazi zuen.
|
|
|
XV. mendean, Italiako humanistek bazekiten euren esku zeuden Digestoaren testuak akastunak zirela. Glosagile eta iruzkingileentzat nahiko izan zen litera bononiensis deitutakoa, hots, Bolognan XI. mendean
|
erabilitako
testu tradizionala, Digestoaren lehen argitalpen inprimatuen oinarri izan zena. Humanistek, ordea, Florentziako Liburutegi Laurentinako (F) eskuizkribua zaharragoa zela eta jatorrizkoarekin antzekotasun handiagoak zituela baieztatu zuten; edonola ere, ez zen erraza hori kontsultatzea, baimena gutxitan lortzen zelako.
|
|
|
Lehendabiziko humanista kristauen kezka nagusia zen testuen kalitatea hobetzea, baina horretarako Politianoren ildoari ekin beharrean, alegia, testuok Florentziako eskuizkribuarekin alderatu beharrean, neurri handi batean susmoen mende jardun zuten, Antzinaroari buruz zekitena
|
erabilita
, testuak esan nahi zuena asmatzeko. 1553an, Politiano hil eta ia hirurogei urte beranduago, Lelio Torellik Espainiako Antonio Agustin jakintsuarekin batera Digestoren argitalpena egin zuen, Florentziako eskuizkribuan oinarrituta.
|
|
|
Humanistek behin eta berriz aipatu zuten zuzenbide erromatarraren eta Erromako antzinako gizartearen arteko lotura, eta, ondorenez, kolokan jarri zuten zuzenbidearen balio unibertsala. Argumentazio ildo hori
|
erabili
zutenen artean, François Tomanek erdietsi zuen entzute handiena. Horrek zuzenbide publikoaren eta pribatuaren arteko bereizketa azpimarratu zuen, herri bateko zuzenbide publikoa bertako gobernu motaren araberakoa zela baieztatuz.
|
|
|
Bourgeseko irakasle humanisten usterako, zuzenbidea beste jakintzagai zientifikoak bezala aurkez zitekeen, alegia, logika
|
erabili
eta unibertsaltasunetik berezitasunera jota. Lehendabiziko juristek jeloskortasunez ikusi zuten metodo hori eta gogor eutsi zioten, aldiz, testuen hurrenkera tradizionalari.
|
|
|
Ildo berari segiz, Doneauk ulertu zuen berari zegokiola zuzenbidea aztertzea, alegia, subjektu pribatu bakoitzari egoera desberdinetan bere ius izenekoa esleitzen zion zuzenbidea aztertzea. Latina edota Europako beste hainbat hizkuntza aztertuz gero, ikus zitekeen hitz berbera
|
erabili
ohi zela, hala nola, ius, recht edo droit, zuzenbide objektiboa nahiz eskubideak adierazteko, edo, beste hitz batzuez esanda, betebeharren zuzenbidea nahiz gauza saltzeko eskubidea aipatzeko; esangura bikoitz horren azpian ingelesez sekula agertuko ez den anbiguotasuna zegoen. Doneauren iritzirako, ius hitzak gizabanakoari dagokion eskubide subjektiboa adierazten du eskuarki; ondorenez, berarentzat zuzenbidea eskubideen sistema zen.
|
|
|
Erakundeen eskema jorratzean, Doneauk akzioen esangurari erreparatu zion buruen buruenik ere. Lepoa eman zion Connanen interpretazioari eta ikusi zuen jurista erromatarrek, oro har, actio hitza
|
erabili
zutela prozedura juridikoa aipatzeko. Ildo horretatik, Justiniano kritikatu zuen, akzioak eta betebeharrak batzeagatik.
|
|
|
pertsona batek beste baten jabetzaren gain dituen eskubide errealak (iura in re aliena). Doneau aitzindaria izan zen gerogarrenean zuzenbide zibil modernoaren itu bihurtuko zen kategoria hori aintzatestean, basailuaren interesak babesteko
|
erabiliko
zena.
|
|
|
«Indarreko zuzenbide osoa, modu sistematikoan aurkeztuta, lege juduarekin dituen antzekotasunak aztertuta eta taulekin osatuta». Lehenik eta behin, Althusiusek zuzenbidea eta egitateak bereizi zituen, eta, horretarako, pertsonen arteko akordioak
|
erabili
zituen, halakoek ondoreak zituztenean zuzenbideari begira. Connanen aburuz, erakundeen eskeman akzioak prozedurari buruzkoak ez ezik, gizakien egintzei buruzkoak ere baziren, eta ideia hori abiaburutzat hartuta, Althusiusek negotiumaren kontzeptua garatu zuen.
|
|
|
Tradizioari ekinez, basailuaren interesa identifikatzeko, Obertusen deskripzioa hartu zen oinarritzat: basailuak lurra
|
erabili
eta gozatzeko eskubidea du.
|
|
|
basailuak jaunari zor zizkion ohore eta begirunea, kasuan kasuan egin beharreko ordainketa kontuan hartu gabe. Dumoulin harreman feudalen zinezko izaera berreratzen saiatu zen, eta lehen begirada azkarrean iruzkingileengandik jasotako kontu hutsaltzat har zitekeena
|
erabiltzeko
gai izan zen. Baldok honetara bereizi zituen zor arruntak eta basailuak jaunari zor zizkionak:
|
|
|
Pariseko Ohitura zelakoan zor feudalak ordaintzeko lekurik aipatzen ez zen arren, Dumoulinek berriro baieztatu zuen basailuak harreman feudaletan zuen egoeraren ondorioz, jauna aurkitu behar zuela ordainketa egiteko, hori jaunari zor zion begirunearen adierazpena zelako. Horretara, Dumoulinek modu eklektikoan
|
erabili
zituen zuzenbide zibileko iruzkingileen irakaskuntzak, harreman feudalak harreman ekonomiko hutsak zirelako ideiari aurre egiteko, eta antzinako kontzeptuak, beraren ustez Frantziako gizarte tradizionalaren oinarri zirenak, berrezartzeko.
|
|
|
Oratio de concordia et unione consuetudinum Franciae izenekoan (Omnia opera, 1681,11 690), Dumoulinek defendatu zuen ohitura guztietan erkideak ziren erregelen multzo bat onartuta zegoela, eta halakoak
|
erabiliko
zirela ohitura berezien hutsuneak osatzeko, zuzenbide zibilaren aurretik. Guy Coquillek() ideia hori onartu zuen Institution on droit français lanean.
|
|
|
Titulua luzea bazen ere, lan horrek zuzenbidearen arlo batzuk bakarrik jorratu zituen, errege ohitura eta legeriari lotutakoak, eta, horren ondorioz, Coquillek onartu behar izan zuen, hutsuneak osatzeko maiz zuzenbide zibilera jo behar zela. Edozein kasutan ere, zuzenbide zibila azken buruan aplikatzeko zuzenbide subsidiario moduan
|
erabili
ohi zen, ezbairik gabe.
|
|
|
Interes pertsonalak alde batera utzita, zuzenbide zibilaren jurista praktikoek ikusi zuten irakaskuntza humanistaren zati handi batek ez zuela ezelako garrantzirik euren eguneroko autuei begira. Auzitegietan
|
erabil
zitezkeen ganorazko argudioak ez ziren aurkitzen Ulpianoren orduko eraginari buruzko eztabaida humanistetan, ezpada Bartoloren, Baldoren eta euren oinordekoen idatzietan. Humanisten sentiberatasun estetikoentzat hain kaltegarriak ziren iruzkinek molde zehatzari ekin zioten, eta jurista praktikoek laster menderatu zuten molde hori.
|
|
|
Humanisten lanen zabalkundea, ordea, askoz eskasagoa izan zen: ikertzaileen artean bakarrik
|
erabili
ohi ziren eta inoiz gutxitan aurki zitekeen halakorik liburutegi modernoetan, Ius communeren inguruko lanekin alderatuz. Azken horrek defendatzaile sutsuak lortu zituen.
|
|
|
Zenbaitetan errege legeriak ekarri zuen mugimendu hori. Espainian, konparaziorako, gero eta gehiago
|
erabili
ziren Zazpi Partidak izeneko testua, toki bakoitzeko berezitasunei aurre egiteko. 1567an lege berrien bilduma agertu zen, Bilduma Berria izenez ezagutuko zena, bederatzi liburutan antolatuta, Justinianoren Kodeari ekinez.
|
|
|
Ez litzateke zuzena izango zuzenbide erromatarra eta ohiturazko zuzenbide germaniarra zeharo bereizita agertzen zirenik ulertzea. Kontrara, auzitegiek ahaleginak egin zituzten alderdiek euren erkidegoko ohiturazko arauak onar zitzaten, baina kasu berezietan beste tribu batzuen zuzenbidea, eta, are gehiago, zuzenbide erromatarra ere
|
erabil
zezaketen. VI. mendean, zuzenbide erromatarra erromatarren arteko arazoak konpontzeko erabiltzen zen oraindik, alegia, galiar erromatarren artekoak konpontzeko.
|
|
|
Kontrara, auzitegiek ahaleginak egin zituzten alderdiek euren erkidegoko ohiturazko arauak onar zitzaten, baina kasu berezietan beste tribu batzuen zuzenbidea, eta, are gehiago, zuzenbide erromatarra ere erabil zezaketen. VI. mendean, zuzenbide erromatarra erromatarren arteko arazoak konpontzeko
|
erabiltzen
zen oraindik, alegia, galiar erromatarren artekoak konpontzeko. Halakoak ziren konkistatzaile germaniarren mendekoak; hasieran, galiar erromatarrek euren nortasun pertsonalari ekin zioten, baina herri biak batu zirenean, emeki emeki printzipio pertsonalistak amore eman zuen lurraldetasun printzipioaren aurrean, eta horren arabera, gune jakin bateko biztanle guztiak zuzenbide berdinaren mende egon behar ziren.
|
|
|
VIII. mendean, Liutprando errege lonbardiarraren ediktuak agindu zuen zuzenbide erromatarrak merkataritzako autuak arautu behar zituela, eta halakoek zuzenbide germaniarraren eragina zuten, neurri handi batean. Lonbardian jabetzaren eskualdaketa nahiz zorren sorrera adierazteko, idatzizko agiri formaletara jotzen zen aspaldiko tradizio errotuari ekinez; Italian, orobat, notario profesionalek prestatzen zituzten agiririk garrantzitsuenak, ohiko formularioak
|
erabilita
. Liutprandok emandako ediktuak zioenez, notario erromatarren aurrean idatzitako agiriak zuzenbide erromatarraren arabera idatzi behar ziren; agiri lonbardiarrak, ordea, Lonbardiako zuzenbidearen arauei ekinez egin behar ziren.
|
|
|
568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak. Hori guztia zela medio, Italiako lurralde horietan Digestoa ez ezik, Justinianoren zuzenbidearen beste zati batzuk ere ezagutu eta
|
erabili
ohi ziren. Zehatzago esanda, Italian hurrengoak aplikatu ziren:
|
|
|
San Isidorok zekien zuzenbide erromatarrak Inperioaren mendebaldeko zuzenbide arruntean zuen iturburua; arean, legegile erromatar garrantzitsuenak zerrendatzen dituenean, Justiniano aipatu ere ez du egiten. Europan gordetako eskuizkribu kopurua ikusita, badirudi apaiz jakintsuek
|
erabili
zutela lan hori, adierazmolde juridikoen eta horien laburduren esangura aurkitzeko.
|
|
|
Aita santuen argudioen ildotik, euren misio jainkotiarraren ondorioz eliza inperioaren gainetik zegoen; hori zela bide, inperioko zuzenbidea baliozkoa zen elizaren zuzenbidearekin bat zetorrenean bakarrik. Alderdi bakoitzak bere egoera justifikatzeko
|
erabili
zuen zuzenbide erromatarra. Justinianoren Kodera bildutako testuek, ostera, ez zioten arrazoirik eman elizari.
|
|
|
XI. mendearen amaieran, kultura juridikoaren maila igotzen hasi zen, Justinianoren zuzenbidearekiko interesa modu nabarian berpizten ari zenean; notarioek euren agirietan eta abokatuek euren demandetan zehaztasunez erabili zituzten erakunde juridiko erromatarrak. Bildu zenetik bostehun urte igarotakoan, Justinianoren Digestoa arau eta argudioen iturri moduan
|
erabiltzen
hasi zen mendebaldeko Europan. Italiako liburutegietan eskuizkribu ezkutuak gorde ziren duda izpirik gabe, baina hain handiak eta ulertezinak ziren, ustezko irakurleek ere ez zituztela erabiltzen.
|
|
|
Berriki aurkitutako testu horiek
|
erabiltzeko
orduan, agian apaizek egin zuten jurista sekularrek baino ahalegin handiagoa, elizaren ordezkariek proposaturiko ideia berriak justifikatzeko. Collectio Britannica izeneko bilduma kanonikoan Digestoaren laurogeita hamahiru laburpen agertu ziren, eta horietatik laurogeita hamarren iturburua Digestum vetus deitutakoa zen.
|
|
|
Erraza da Digestoa berraurkitzeari neurriz kanpoko balioa ematea. Arean, zuzenbide erromatarraren ildo nagusiak aise jakin daitezke, bisigodoen zuzenbide erromatarra, Justinianoren Erakundeak eta Kodea
|
erabilita
. F. W.
|
|
|
Paviako juristek Lonbardiako zuzenbidea jorratu zuten buruen buruenik ere, Liber Papiensis izeneko bilduman jaso bezala; testu hori frankoen konkistaren aurreko errege lonbardiarrek emandako ediktuen eta kapitular frankoen bilduma zen. Paviako eskolako juristak aitzindariak izan ziren testuari glosa egiteko metodoa
|
erabiltzeko
orduan, hau da, ikertzen ari ziren lan zehatzaren gaineko azalpenak ematen. Autu materialen ildotik, bi talde sortu ziren, antiqui eta moderni deitutakoak.
|
|
|
Autu materialen ildotik, bi talde sortu ziren, antiqui eta moderni deitutakoak. Lehenengoek testu lonbardiarren interpretazio tradizionala aintzatetsi zuten; bigarrenek, ordea, erraz
|
erabili
zuten zuzenbide erromatarra, hutsuneak betetzeko zein Lonbardiako zuzenbidea interpretatzeko balio zuen zuzenbide orokor gisa. Ekarpen berri hori Liber Papiensis Expositio deitutakoan agertzen da laburtuta, 1070 urtea aldera agertutakoan.
|
|
|
gramatika, dialektika eta erretorika; bada, logikak hiru horiek batzen zituen. Jakintzagai horietan jorratutako teknika eskolastikoak
|
erabili
zituzten Bolognako irakasleek. Horien aburuz, zuzenbidea goi mailako zientzia zen, eta triviumeko arteak menderatzen zituztenak bakarrik hurreratu ahal zitzaizkion zientzia horri.
|
|
|
gai berbera ukitzen zuten testu guztiei buruzko aipamen gurutzatuak eman, horien arteko desberdintasunak azaldu eta irtenbide jakinaren aldeko zein kontrako argudioak sailkatzea. Hain ohituta zeuden testuetara, Corpus iurisaren edozein zati aipa zezaketela, lehenengo hitzak bakarrik
|
erabilita
. Erromanisten geroko belaunaldiek, berriz, ez dute izan halako lotura esturik testuekin.
|
|
|
Erromanisten geroko belaunaldiek, berriz, ez dute izan halako lotura esturik testuekin. Dialektikaren teknika guztiak
|
erabili
zituzten testuen esangura zuzena erdiesteko. Euren aburuz, Justiniano enperadoreak onetsi zuen testu bakoitza, eta, are gehiago, testu bakoitzeko esaldi bakoitza; ondorenez, horiek guztiek aginte berbera zuten.
|
|
|
Titulu jakin bateko testuari buruzko glosen bildumari Apparatus deitu zitzaion, eta bilduma hori Summa baino osatuagoa zen. Metodo hori Digestoaren azken tituluan, De diversis regulis iuris antiqui, 50,17, izenekoan,
|
erabili
zen oroz gain; titulu horretara berrehun «erregela» bildu ziren gutxi gorabehera, asko jokarau orokor gisa. Glosagileek oso gogoko zituzten distinctiones izenekoak; halakoetan, sailkapen zeharo landuak egin ohi zituzten, zatiketa eta azpizatiketa askorekin, eta, maiz sarri, taula diagramatikoen bidez irudiztatzen zituzten zatiketa horiek.
|
|
|
Autu baten gaineko kontrako ikuspegien bildumak (dissensiones dominorum) egin ziren, baita quaestiones deitutakoenak ere, gai bati buruzko eztabaidenak, alegia; eztabaida horietan ikuspegi bakoitzaren aldeko argudioak agertzen ziren, testuetan oinarritutakoak, eta eskuarki solutio batekin. Zernahi gisaz,
|
erabilitako
forma edozein izanda ere, glosagileek idatzitako guztia Justinianoren testuei buruzkoa zen, horien osotasun konplexua aintzatetsiz. Glosagileen zeregina metatze lana zen:
|
|
|
Batzuk Digestoaren azken tituluan jaso ziren, jokarauei buruzkoan. Beste batzuk euren jatorrizko testuingurutik atera ziren, edozein gairi buruzko argudioaren zati moduan
|
erabiltzeko
, printzipioa esanguratsua izan zitekeenean gai horri begira. Auzietan hauxe zen printzipioen eginkizuna:
|
|
|
printzipioa zein alderdik aipatu eta horren aldeko presuntzioa ezartzea. Edozein kasutan ere, horien balio zehatza ez zen ondo definitu, eta, askotan, kontrako ikuspegiaren aurrean
|
erabiltzeko
kontrargudio moduan funtzionatu zuten. XII. mendearen azken laurdenean agertu ziren brokardoen bildumak.
|
|
|
Lehendabiziko begirada azkarrean brokardoen iturburua zuzenbide zibilean kokatu arren, kanonistek ere gogo biziz onartu zituzten halakoak. Bilduma horiei esker, abokatu lanpetuek erraz aurki zitzaketen agintedun testuak, euren argudioak indartu eta epailea harritzeko; baten baino gehiagotan, bildumak
|
erabiltzen
ziren «epailea zientziaren bitartez itsutzeko».
|
|
|
Kodeari eginiko Summak eragin hain handia izan zuen, behar beharrezko bihurtu zela auzitegietako egineran; atsotitz gisa hauxe esan ohi zen: «Azzon ez dagoena, ez litzateke auzitegietan
|
erabili
behar». Azkenik, Irnerioren osteko mendean, 1220 eta 1240 bitartean, Accursiok, Azzoren dizipuluak, zuzenbide zibilaren eskolako kide guztiek, hots, glosagileek, sortutako glosa oro bildu zituen; bilduma hori erreferentzia lan bihurtu zen, Justinianoren testuei eginiko ohiko glossa, hain zuzen ere.
|
|
|
XX. mendearen azken hamarkada arte itxaron behar izan da, Irnerio eta Accursioren arteko belaunaldiak ekarritako kontzeptu zein ideien aberastasuna aintzatesteko, eta hori Accursioren aurreko idazkiak sakon aztertzean ikusi da. Izan ere, glosaren agintea da kontinenteko zuzenbide zibilean oraindik
|
erabiltzen
den ideia honen jatorria: agintedun testu juridiko baten gaineko iruzkin akademikoa berez da zuzenbidearen egiazko iturri.
|
|
|
Zuzenbide zibila sistema autonomoa izanik, ez zuen behar ezelako osagarririk. Zuzenbide hori, gainera, ez zen aplikatzen auzitegietan bakarrik; horrez gain, tokiko zuzenbidearen hutsuneak betetzeko ere
|
erabil
zitekeen. Zuzenbide kanonikoa, ordea, elizako auzitegietan aplikatzen zen, elizaren jurisdikziopeko autu guztietan (eztabaida handiak zeuden, dena den, jurisdikzio horren muga zehatzei buruz, eta mugak aldatzen ziren herri batzuetatik besteetara).
|
|
|
Lanak mila bederatziehun eta hirurogeita hamaika kapitulu zituen, bost liburutan banatuta. Gaien hurrenkera aipatzeko, ikasleek «judex, judicium, cleros, connubia, crimen» bertso nemoteknikoa
|
erabili
ohi zuten, alegia, epaileak eta horien ahalmenak, auzitegietako prozedura, apaizen autuak, ezkontza eta delituak zioen bertsoa. Dekretalen jomuga izan behar zen Eliza unibertsalaren zuzenbide bihurtzea, Decretumarekin batera.
|
|
|
Utrumque ius edo «zuzenbide biak» esamoldea
|
erabili
zen, sistema biak ikasi zituztenei emandako kualifikazio moduan. Halaber, bi sistemen arteko harremanak aipatzeko ere erabili zen adierazmolde hori, denborak aurrera egin ahala gero eta estuago bihurtzen ari ziren harremanak aipatzeko, hain zuzen.
|
|
|
Utrumque ius edo «zuzenbide biak» esamoldea erabili zen, sistema biak ikasi zituztenei emandako kualifikazio moduan. Halaber, bi sistemen arteko harremanak aipatzeko ere
|
erabili
zen adierazmolde hori, denborak aurrera egin ahala gero eta estuago bihurtzen ari ziren harremanak aipatzeko, hain zuzen. XIII. mendea aldera, sistema biak maila berean zeuden.
|
|
|
Kanonista asko laikoak izan ziren, eta zuzenbide bietan (in utroque iure) kualifikazioa lortzea nahiko arrunt bihurtu zen. «Zuzenbide biak» esaldia
|
erabili
ohi zen aldez edo moldez sistema bakar moduan ikusten zena aipatzeko, alegia, Europa osorako Ius commune gisa ikusten zena.
|
|
|
Proventzako idazkien eta Bolognan egindakoen arteko desberdintasunak nabariak ziren; batetik, materiala bera, lehenengoetan Corpus iuris izenekotik hartu baitzen, eta, bestetik, material hori izenburuetan antolatzeko modua: Proventzakoetan Erakundeetako hurrenkerari ekin zitzaion bitartean, Bolognako egileek Kodearen nahiz Digestoaren sistematika
|
erabili
zuten. Garai batean doktrinak ulertu zuen lan horiek jatorriz Italiarrak zirela, Bologna aurreko epealdian eginda egon arren.
|
|
|
Bilduma hori bederatzi liburutan antolatu zuen, Kodea bezala (Erdi Arokoa), eta Txiroen Liburu izena jarri zion (Liber pauperum). 1190 urtea aldera, liburu hori testu-liburu antzo
|
erabili
zen Oxforden, eta bertan, zuzenbide zibila zuzenbide kanonikoarekin batera irakasten zen. Ikasleei pauperistae izena jarri zieten, eta zuzenbidea gaingiroki bakarrik jakin arren, euren burua inoren gainetik ikusten zuten harroputzak zirela esan ohi zen.
|
|
|
Hala zibilistek nola kanonistek onartu zuten hagitz garrantzitsua zela prozedura arrazionala eratzea,
|
erabiltzeko
moduko testuetatik abiatuta; horrexegatik, batera ekin zioten gai horri. Kanonistek halako prozedura behar zuten euren auzitegiei begira, zuzenbide zibilak bakarrik eskaini ahal zituelako oinarri moduan erabiliko zituzten argudio esanguratsuak.
|
|
|
Hala zibilistek nola kanonistek onartu zuten hagitz garrantzitsua zela prozedura arrazionala eratzea, erabiltzeko moduko testuetatik abiatuta; horrexegatik, batera ekin zioten gai horri. Kanonistek halako prozedura behar zuten euren auzitegiei begira, zuzenbide zibilak bakarrik eskaini ahal zituelako oinarri moduan
|
erabiliko
zituzten argudio esanguratsuak. Erromatarrek ez zituzten bereizi prozedura eta zuzenbide substantiboa; ondorenez, gai horren inguruko testu esanguratsuak sakabanaturik agertu ziren Corpus iuris civilis osoan.
|
|
|
XII. mendearen amaieran, prozedurako ordinen loraldia bizi izan zen, erreinu anglo normandiarrean buruen buruenik ere. Hasieran, Kodetik ateratako material erromatarra bakarrik
|
erabili
zen. Horretara arautu ziren demandatuei eginiko epatzeak, alderdiak agertzeko bermeak, alderdiok ordezkatuko zituzten prokuradoreak, zin egiteak, oinarririk gabeko salaketaren ondorea, salaketak, lekukotzak nahiz konpromisoak, baita epaileen eta tartekarien arteko desberdintasunak ere, edota epaiketa eta gora jotzeen artekoak.
|
|
|
Azkenean, Erromako prozesu berantiarra hartu zen prozedura erromatar kanonikoa eratzeko abiaburutzat, eta, praktikan, prozedura hori garatu zen elizaren auzitegietan, baita apaizek zuzendutako tartekaritzen bidez ere. XIII. mendean, berriz, auzitegi sekularretan
|
erabiltzeko
moduan zegoen.
|