|
2022
|
|
|
Aldiz," Jainkoa, Bizia, Gizona" kronika sailean erregularki idazten zuen eta gaur egun oraino sail horretan aitzina darrai. Emil Larrek zuen kronika sail hori sortu, Jean Hiriart Urruty zenaren" Eliza berri" sailari segida
|
emateko
. " Galdegina zaizuena, zioen Emilek, fededun baten gogoetak, bereak, bihotza mintzo, ebanjelioa plazaratuz, biziratuz, gaurkotuz, bakoitzak berak sentitzen duen gisan, gaia libre, muga horien barnean..." Dozena bat lagunen artean onduriko kronika saila, besteak beste Mixel Itzaina, Maite Iratzoki, Jean Louis Laka, Klaudio Harluxet, eta bistan da Jean Louis Davant.
|
|
|
" Nor zarete?" telefonoz egin galderari (generoa, adina, lana), eskuetan dugun txostenak maluruski ez digu zuberotarren erantzunik
|
ematen
. " Zuberoako zenbakiak ttipiegiak dira", hain segur gutxiegik ihardetsirik.
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: ...ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien jakiteko, euskaldun berriak
|
ematen
ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
Behakoa
|
eman
diegu ere 2000 urteko zenbakieri. Hor ere aste oroz kasik bada Züberoako berri, gehienak Igarailea izenpetuak, hots Jean Louis Davanten artikuluak:
|
|
|
Kur kur kur! Sei hilabete
|
eman
nituen La Sante kartzelan. 1991n auzipetu ninduten, baina zigorrik gabe atera nintzen...
|
|
|
IKren barnean, borroka izugarriaren erdian, sekulako umorea ibili dugu beti, baina bagenekien serioski aritzen ere. Umoreari beti lekua
|
ematen
jakin izan dio gu.
|
|
|
Euskararen sustatze lanetan diharduen Sü Azia elkartekook igorri genien gutunari, oso suminduta erantzun diote atarraztar merkatarien batasunekoek. Haien" harridura eta amorrazioa jakinarazi" nahi zi guten eta," pentsaezinezkoa" zela euren baimena
|
eman
zezaten" euskara ez dakitenentzako kaltegarria litzatekeen ekitaldi diskriminatzaile bati". Hori bera!
|
|
|
Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko,
|
demagun
eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela. Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago ematen dutela.
|
|
|
Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela. Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago
|
ematen
dutela. Egun, 10 urteko gazte bat euskaraz hitz egiten entzutea Zuberoan, ia mirakulutik dago.
|
|
|
Hara egoeraren oharpena baina heriozbide honi nola aurpegi
|
eman
–Ez dut mirakuluzko errezetarik baina uste dut jokabide egokienetatik bat izan dai tekeela euskararen zokoratzeko baliatua izan den argudio nagusi bat al derantziz erabiltzea lortu behar genukeela.
|
|
|
Alabaina, nik uste dut gaur badela garaia eta aukera, alderantzizkoaz gog orarazteko, hau da euskaraz jakitea dela erdaldunek ez daukaten zerbait gehiago. Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik
|
ematen
duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko. Azken finean, euskarari begira he rabe direnak (etsai amorratu daudenak konbentzitzea alferrikako lana da, ordea) euskararen aldeko jarrerara ekartzera saiatu behar genukeela.
|
|
|
Hemen da, beharbada, berreskalduntzerako xedean, Zuberoan pairatzen dugun okerren bat, hau da, kultura alorreko osagai gi sa ikusia dela bakarrik euskara eta ez gizarte eta ekonomia harremanetarako bitarteko bat bezala. Oharkuntza hori gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da baina, nahitaez, horretarako urratsak behar ditugu
|
eman
. Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda.
|
|
|
Oharkuntza hori gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da baina, nahitaez, horretarako urratsak behar ditugu eman. Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri
|
emanda
. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere.
|
|
|
Euskara hilzorian dago Zuberoan eta erdipurdiko neurriek ez dute ezer tarako balio izango. Nahitaez, legez behartutako neurriak hartzearekin bakarrik buelta
|
eman
ahal izango zaio heriozbide honi. Argiki mintzatzearren, euskara eskola publikoan —Frantziako Hezkunde nazionalaren sarean— derrigorrez sartu da.
|
|
|
Euskararen aurkariak, gaur egun, agerian azaltzera ez direla ausartzen erran dut lehenago. Ez da osoki egia, toki jakin batzuetan menturatzen bai ti ra euskaltasunari arbuio egiten edo behintzat politika jokaerazkotzat
|
ematen
duten euskaltasunaren kontra azaltzen. Eta hara beste paradoxa bat, euskararen etsaigo hori euskaldun petto pettoak direnek aldarrikatzea.
|
|
|
Aspaldidanik, eta salbuespen bakan batzuk gorabehera, pastoral age rraldi osteko afariaren atonketa Zuberoako ikastolen esku utzi izan dute antolatzaileek. Santa Grazin ez da horrelakorik izango... pastoralaren antolaketarako batzordeak erabaki baitu jarduera hori ezin zitzaiola
|
eman
" politika egiten duen egitura bati". Hara zertan dauden Santa Grazin, edo behin tzat santagraztar batzuk:
|
|
|
Egia esatearren, 2004an, Maule erdaldunduan
|
eman
zen Antso Handia pas to ral a joan den urtean Basabürüko herri hauek eskaini digutena baino nabarmen eus kal dunagoa zen. Nahiz eta erdaldun asko egon, hasierahasieratik giroa euskararen al dekoa izan zen.
|
|
|
Ezpeize Ündüreine eta Sarrikotapea herrietan, esaterako, euskara daki ten bakanak, salbuespenak salbuespen, 60 urtetik gorakoak dira. Pastoralei dagokienez, 18 mendean
|
eman
zituzten azkenak. Ainharbe eta Ürrüstoi ere kasu berean dira, baina herri hauek euskaldunagoak dira, nolabait esatearren.
|
|
|
Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena
|
ematen
du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak... Jatorriz behintzat, bertakoak ziren ere Bigarren Mundu Gerraren aurretik eta ostetik euskaltzale sutsua izan zen Albert Constantin mediku eta hautetsia eta XVIII. mendean bizitu zen Jusef Egiategi historia ikertzaile eta filosofoa.
|
|
|
Orain dela gutxi, berriz, Mitikile Mendibile Larroriko udalak dio makurbi de horri eutsi, hemen ere etxaldeen izenak, denen agerian, euskara traketsean
|
eman
dituztelarik. Sohütaren kasuan erran bazitekeen euskararen gaitzeste garaie tan ginela oraindik, aitzakiazko argumentu horrek ez du balio Urdatx Santa Graziren eta Mitikile Mendibile Larroriren kontura, hemengo hautetsiek jokabide deitoragarri horiek bultzatu baitituzte euskararen araubideez axola duten hainbat erakunde edo zerbitzu ofizial indarrean izanda gaur egun:
|
|
|
Frantsesa, hots," Errepublikaren hizkuntza"... nola pentsatzen —eta are gutxiago onartzen— ahal lukete zalantzan jartzea? Auzitan
|
ematea
–Euskararen kontura aldiz, bai, zilegi zaie egitea, euskaraz idazten sekula ere ikasi ez dutelarik, behar bezala idatzitako euskara irakurtzen ikasi ez dutelarik!
|
|
|
Jakin 68 horri bultzada bat
|
ematen
, diru-laguntzak eskainiz bide horretan sartuko ziren jai edo ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua eman beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden... baina akuilu egite horrek ere ez du, orainokoan behintzat, emaitza handirik eragin!
|
|
|
Jakin 68 horri bultzada bat ematen, diru-laguntzak eskainiz bide horretan sartuko ziren jai edo ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua
|
eman
beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden... baina akuilu egite horrek ere ez du, orainokoan behintzat, emaitza handirik eragin!
|
|
|
Ate joka ari zaigun 2014 urte honetan, bi pastoral paratuko eta ikustera
|
emango
dira Zuberoan. Alabaina, joan zaigun 2013 honetan ere hala gertatu da, Sohüta herriak oholtzaratu duen René Cassin trajeriaz gain, Mixel Etxekopar irabarnetarrak idatzitako Ederlezi pastorala ere ikusgai egon baita.
|
|
|
Alabaina, joan zaigun 2013 honetan ere hala gertatu da, Sohüta herriak oholtzaratu duen René Cassin trajeriaz gain, Mixel Etxekopar irabarnetarrak idatzitako Ederlezi pastorala ere ikusgai egon baita. Baten batek pentsatuko du, beharbada, Ederlezi ez zela" egiazko" pastoral bat, udan aspal didanik
|
eman
ohi diren ikusgarri jendetsu horietarik bat ez baita izan eta, aktore kopuru gutxikoa izateaz gain, bi ordu baino laburragoa baitzen. Ikusmolde horietan guzietan okerrean izango da, baina.
|
|
|
jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan
|
ematen
diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik.
|
|
|
jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala
|
eman
osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik.
|
|
|
Satan dantzariak, ostera, mutilak izango dira. Idazle eta errejent baten hautuak dira, beraz, pastoralaren ikusteko eta ikustera
|
emateko
era baten
|
|
|
Ziur asko, nahiz eta honetaz daturik batere ez dudan, bide aski diferenteetatik ibiliko da Garindaine herrian uda honetan
|
emanen
den pastoralaren idazle den Pier Pol Berzaitz kantari ezagun eta guztiz talentuduna. Horrek, dakigunez, buhame edo ijitoen gaia du pastoralera egokituko.
|
|
|
Aurretik azaldutakoaren il dotik, ez naiz batere ziur trajeria bat den gai horren biziarazteko modurik ego kiena, baina aurreiritziz ez jokatzeko, horretan geldituko naiz, behinik behin. Ziurtzat
|
eman
daitekeena da, ordea, Pier Pol Berzaitzek ikusgarri oso aberats eta koloretsu bat onduko duela, orain arte, pastoraletan eta beste ikusgarri moldeetan egin izan duen bidetik. da ere tauladara igo nahi izango direnak ugari diratekeela...
|
|
|
Mündü zabaleko mintzajeen artean, eüskararen aberastarzünetarik bat da mintzadarrak edo dialektoak dütüan hizkuntza bat dela. Eüskararen kasüan, eüskalki izena
|
emaiten
zaie. Züberoan emaiten dügün eüskara, arren, eüskalki bat da.
|
|
|
Eüskararen kasüan, eüskalki izena emaiten zaie. Züberoan
|
emaiten
dügün eüskara, arren, eüskalki bat da. Berezitarzün haboroenetarik düan eüskalki bat da, bena ez, egünko egünean ere züberotar zonbaiten ahoan entzüten den bezala, eüskara oso berez edo desbardin bat, eta orano gütiago" egiazko eüskara" bezala eman daiteana!
|
|
|
Züberoan emaiten dügün eüskara, arren, eüskalki bat da. Berezitarzün haboroenetarik düan eüskalki bat da, bena ez, egünko egünean ere züberotar zonbaiten ahoan entzüten den bezala, eüskara oso berez edo desbardin bat, eta orano gütiago" egiazko eüskara" bezala
|
eman
daiteana! Üdüri eta beste eüskalkiak" eüskara ez egiazkoak" diren...
|
|
|
Zuberoa karta postaletik atera dugu, eta bertan bizi garenon begietatik aurkeztu dugu. Zuberoa ongi bizi dela erakusten dugu; badela, maskaradez eta pastoralaz gain, industria eta laborantza ere, eta ez dutela, zoritxarrez, denek euskara
|
ematen
. Liburuaren historiaren atala egiteko, Jean Louis Davantengana jo nuen.
|
|
|
Errealitate horretaz ohartzen gara, edozein herritara joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egiteko nahikoa
|
ematen
.
|
|
|
Gertatzen dena da gaur egun ez direla lehiatzen, oraindik. Izan ziren bi;" Ederlezi" pastoral alternatiboko errejenta Nicole Lougarot izan zen, eta, aurretik," Jesüs" pastoralean, San Frantses kolegioko gazteek
|
eman
eta Aita Junes Cazenavek idatzi zuena, errejenta Sophie Larralde izan zen.
|
|
|
" Eskualduna" kazetako artikuluak
|
eman
dituzue liburuan. Artikuluon bitartez, garaiko gizartea ezagutzeaz gain, euskara eta ortografia nolakoak ziren ere ikus daiteke.
|
|
|
Liburuko berezitasun bat da kronikak bi orrialdetan
|
ematen
ditugula, ezke rreko orrian jatorrizkoak agertzen dira eskaneatuta, orduko ortografian, eta, eskuinean, guk geuk eman ditugu egungo idazkeran. Horrek aukera ematen du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean.
|
|
|
Liburuko berezitasun bat da kronikak bi orrialdetan ematen ditugula, ezke rreko orrian jatorrizkoak agertzen dira eskaneatuta, orduko ortografian, eta, eskuinean, guk geuk
|
eman
ditugu egungo idazkeran. Horrek aukera ematen du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean.
|
|
|
Liburuko berezitasun bat da kronikak bi orrialdetan ematen ditugula, ezke rreko orrian jatorrizkoak agertzen dira eskaneatuta, orduko ortografian, eta, eskuinean, guk geuk eman ditugu egungo idazkeran. Horrek aukera
|
ematen
du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean. Gero, euskara polita da, aberatsa baina herrikoia; gaur egun ere atzematen diren esamolde batzuk ere badira, eta hori aberasgarria da.
|
|
|
Gero, euskara polita da, aberatsa baina herrikoia; gaur egun ere atzematen diren esamolde batzuk ere badira, eta hori aberasgarria da. Nahi izan dugu le hen idazten zen bezala eta egun idazten den bezala agerian
|
eman
.
|
|
|
2018ko irailean hil zen eta nahi genuen baitezpada bere lan argitaratu gabeak agertu. Bere lan anitz argitaratu dira, pastoraletako testuak
|
demagun
, baina gehienak ez dira atera oraindik. Sail berri bati hasiera eman nahi izan diogu Aita Junes Cazenave Harigile gogoan, eta horretan jarraitzeko asmoa dugu hurrengo argitaraldietan.
|
|
|
Bere lan anitz argitaratu dira, pastoraletako testuak demagun, baina gehienak ez dira atera oraindik. Sail berri bati hasiera
|
eman
nahi izan diogu Aita Junes Cazenave Harigile gogoan, eta horretan jarraitzeko asmoa dugu hurrengo argitaraldietan.
|
|
|
Bada testu bat, bereziki garrantzitsua dena eta pastoralaz bere jakitatea erakusten duena.
|
Ematen
dituen datuak dira ustez nondik datorren pastorala, zein diren arauak, zein bilakaera ikusten dion... Jean Louis Davantek gauza bertsua egin du, baina frantsesez, Elkar argitaletxearekin.
|
|
|
Xiberotar gutxik dakite batua, edo gutxik egiten dute indarra ulertzeko edo egokitzeko. Baina, bestalde, erran genezake Hegoaldetik, Nafarroa Beheretik edo Lapurditik etortzen direnetatik, zenbatek egiten dute indarra zuberera
|
emateko
–Dagoeneko pozik egongo nintzateke zuberera salbatuko balitz, hortik bada aukera harremanek beharra sortzeko, euskara batua ere erabiltzeko.
|
|
|
Enbatakoak ere baziren hor. 70eko hamarkadan mundu horrekin loturarik ez nuen nik, baina giro horretan sortu zen,
|
demagun
, Piper Beltx antzerki taldea. Beraiek izan ziren kutsu politikoa zuen kultur giroa hazi zuten lehenak.
|
|
|
Bata bestearen ikusmoldetik ikasi eta onartu dute batzuek eta besteek. Eta,
|
demagun
, Zuberoan, lan egin dugu euskararen bultzatzeko, eta ez baginen hor izan, ez zen egina izanen.
|
|
|
Onartezina da tolerantziaren izenean euskararen kontra egitea. Tolerantzia da, ez bakarrik euskarari eskubideak aitortzea, baina araberako baliabideak
|
ematea
. Gaur egun, iduri du" tolerantziaren izenean", ez dugula deus galdegin
|
|
|
Bide horretan aitzina, egunen batean, pastoral batean ariko di ren hamarretarik zortzi erdaldunak izanen dira. Pastorala euskaraz
|
emanen
du te, ikasiko baitituzte bertsetak eta kantuak, baina ez da besterik izanen. Makur tzen ari gara euskaraz ez dakitenen egokitzera.
|
|
|
Euskal Her ri bat izan behar bada, euskalduna behar du izan. Ez baldin bada Euskal Her ri eus kalduna, beste izen bat
|
eman
diezaiogun.
|
|
|
21 urte bete berritan, bekadun gisa egindako bi hilabeteak ziren nire esperientzia bakarra; hutsaren parekoa, alegia. Allande, ordea, kazetaritzan aritua zen aurretik ere, eta hark
|
emandako
patxadak lana asko errazten zuen.
|
|
|
Aturritik iparralderakoak (eta Barkoxetik ekialderakoak) haren esku, Ebrotik beherakoak niretzat. Teletipoen laguntza nik, irratiak eta frantses egunkariak hark, aktualitateari tenperatura hartu eta Egunkariako irakurleei modu ulergarri batean
|
eman
nahian. Hasierako urteetan haren testuek ahal zuten moduan egiten zuten Zuberoaren eta Andoainen arteko bidea:
|
|
|
Harekin mahai baten inguruan biltzerik ez zegoenez —nik behintzat ez nuen lortu—, Zuberoako muinoetan, basoetan eta herri arteko bideetan elkartzen ginen tartean behin; baten eta bestearen berri
|
ematen
, zubereraz hau eta bestea nola esaten zen entzuten, eta politikari errepasoa egiten, beti jakin minez baitzegoen gauzak nola ikusten genituen mugaz bestaldeko kontaktuek.
|
|
|
Pariseko La Santé presontegian jasan züan kartzelaren zigorra. 1993an, azkenean, bakea
|
eman
zeioen. Berantealat kontatzen zaizkün hanko oren latzak, haatik, zonbait aldiz omore leinürü batekin...
|
|
|
Alabaina, Egunkariaren lehen urteetan," Estatuak" eta" Nazioartea" sailak bereiziak ziren. Euskarazko egunkariak berritasun bat ekarri zuen, hala ere; beste egunkari batzuek" Estatua" saila zutelako, hots, Espainiako berriak
|
ematen
zituen saila. Egunkariak, gisa hartan, azpimarratu zuen Euskal Herria ez dagoela bakarrik Espainiaren menpe.
|
|
|
Allande Socarrosek, hainbat lankidek bezala, erakutsi zuen irakurleek po sible dutela euskaraz munduko berri ongi ezagutzea eta gertakari horien erroak eta ondorioak sakonki ulertzea. Egunkariaren –eta geroago Berriaren– ekarpenetako bat izan da euskarari balio oso bat
|
ematea
, erran nahi baita, euskal irakurleei informazio osoa lortzeko aukera ematea, beste hizkuntza batera jotzeko beharrik gabe. Kontua ez baita euskaraz irakurtzea bakarrik, zer del a ere aipatzen dena, baizik eta euskara beste edozein hizkuntzaren mailan jartzea.
|
|
|
Allande Socarrosek, hainbat lankidek bezala, erakutsi zuen irakurleek po sible dutela euskaraz munduko berri ongi ezagutzea eta gertakari horien erroak eta ondorioak sakonki ulertzea. Egunkariaren –eta geroago Berriaren– ekarpenetako bat izan da euskarari balio oso bat ematea, erran nahi baita, euskal irakurleei informazio osoa lortzeko aukera
|
ematea
, beste hizkuntza batera jotzeko beharrik gabe. Kontua ez baita euskaraz irakurtzea bakarrik, zer del a ere aipatzen dena, baizik eta euskara beste edozein hizkuntzaren mailan jartzea.
|
|
|
Analisi politiko zorrotzeko militantea zen. Baina militantzia politikotik –eta nagusiki frantsesez funtzionatzen zuen giro hartatik– harago, euskarari eta euskal kulturari leku eta garrantzia handia
|
ematen
zion. Berria utzi ondoan ere jarraitu zuen Zuberoako maskaradei eta pastoralei buruz idazten, urtero.
|
|
|
Ez zuen huts egiten Sarako Idazleen Biltzarra. Gehienetan, egun hura izaten zen Allanderekin elkartu eta kalakan aritzeko parada
|
ematen
zuena. Baina ez bakarra.
|
|
|
Baina ez bakarra. Hil aitzineko astean mezu bat idatzi zidan, euskaltzain urgazle izendatua izateagatik goresmenak
|
emateko
. Pentsatzen nuen gure bideak hor elkartuko zirela berriz...
|
|
|
Ikuspegi arras alderdikaria zuen, Iparraldeko gertakari politikoak desitxuratzen zituen eta guk hori ez ginuen soportatzen. Beste aldizkari bat ez ote ginuen plazaratu behar hasi ginen asmatzen, Iparraldeari leku osoa
|
emanen
ziona eta Iparraldeko ikuspegi batekin gauzak aztertuko zituena. Eta hor astero astero elgar kuruzatzen ginen, elgarrekin eztabaidatzen ginuen.
|
|
|
pentsamendu eihartu batean kokatua den abertzale mundua inarrostea. Hitzari, eztabaidari lekua
|
eman
nahi zion. Abertzale mugimenduaren eboluzioak kezkatzen zuen.
|
|
|
Errauste egunean, Beñat Espil adixkideak agurtu eta besteak beste hauxe zion: " Etxebartar seme eta iparreko anaiaren bizia ez beita beti izan lasaiezko ibai luze bat... ororen gainetik arraileriant handi bat beitzen, txirtoa maite zuan eta bere arrapru gogokoena" Herriak Bizi behar du" balin bazen ere," Irriak bizi behar du" ezpainetan erria
|
emaiten
zeion. Apurka apurka abertzaletu zen gure laguna.
|
|
|
Zeruko Argian idazten hasi zen, eta gero komunikabide askotan parte hartu zuen, nagusiki Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Berrian, Herrian, eta Xiberoko Botza irratian. Herria astekarian Zuberoako berriak usu
|
ematen
zituen zubereraz, bereziki maskaradenak eta pastoralenak, bere argazkiak lagun. Beraz kazetetan asko idatzi du Allandek.
|
|
|
36 ebilaldi Eüskal Herrian (Xiberoa Herri Alkargoa, 2005). Bortukari eta mendizale handia zen Allande, mendiko ibilaldiak antolatzen zituen eta gidatzen, beraz bere esperientziaren berri
|
ematen
digu liburuxka horretan.
|
|
|
· Züberoa Herria (euskaraz eta frantsesez, baita euskaraz eta gaztelaniaz), Elkarlanen, 2013 Bien izenean
|
eman
zuen, baina berak hamarretarik zortzia eginez: nik Zuberoako historia laburra baizik ez dut hor idatzi.
|
|
|
Frantsesez deitu nezake" militant multicartes" eta" multipermanent gratuit". Euskaraz halere erran dezaket Euskal Herriaren eta euskararen zerbitzuko jarri zela apez bat Elizaren zerbitzura joaten den bezala, eginbide horri
|
emanez
osoki, eta nahiz ez zen kristau fededuna, santu laikoa bezalako norbait izan dela. Berak ez zuen holako kanonizazio laiko ez eta laudoriorik onartuko, baina maluruski ezin dit erantzun.
|
|
|
Aita Junes Casenaveri atxikimendu handia zion, eta pentsu dut orain harekin dagoela Parnasoan. Hor ez dut zalantza ez dudarik, ezen azken epai eta jujamenduko arauak, San Mateoren Ebanjelioan agertzen direnak, ongi bete ditu, jende asko lagunduz,
|
eman
dezagun samariar onak bezala, oroituz samariarra heretikoa zela, gutienik zismatikoa. Guhauk edonori ber laguntzak eginez, erran dezakegu:
|
|
|
Umoreduna eta jolasegile dela erranen nuke azken batez, eta honen argigarri pasadizo bat kondatuko dut. Landako herriak (Biarno), Puyredon pastorala
|
eman
zuelarik (1997), argazkitan hartzeko baimena galdegin genion eta, txiste modura edota arrailerian, pastorala oholtzako deabruaren aitzinean hartuta izatea proposatu geniolarik, berak baietz erran zuen. Ez dakit apaiz askok onartuko zuten bromaz jokatzea erlijioari lotutako gai batekin; Junes bai ordea, Zuberoan, erran ohi dugun bezala, arrailerianta baita.
|
|
|
Gogoko zütüan bezala" septentrional" taldeko kideak. Arren, Allandeki erdi biderik ez zelakoz, bere borroka bidea ez züan egiaztatzen ahal, denaren
|
emaiteko
prest ez balinbazen. Bertan eraküntearen adar politikoaren taldean bere leküa hartü züan.
|
|
|
Haatik, nahiz eta Iparraldeko kuntra potere andana batek Autonomia xe dea berenganatürik izan, eta xede honen azpititülüan irakurten ahal: " lehen ürratsa askatarzünaren bidean", Hego Euskal Herriko aro hortako nausikeriazko estrategiari lotüak zitzeizkionek, ustekeria faltsüak hedatüz, ipar eta hego aldekoen arteko güdüka politiko arrunt batetarik harat, itsuski lerratüz, orgaren iraularazteko, indarrak
|
eman
zütüen eta ororen bürü, nolabait kausitü ere... Geroztik Allandek, sare sozialeko" Hitzapitz" izeneko bere blog günean, eskülarrürik jauntsi gabe eta noiz nahi bere izkiribüen ondorioen arrisküak goaitatüz, zorionez agitü ez direnak, jokütria edo manipulazio hoik, besteak beste, salatü behar zütüan...
|
|
|
Allande Sokarros hegoaldeko eüskaldünentako Xiberoko enbaxadorea üken dügü. Hebentik Hego Eüskal Herritikharat Xiberualatjoaiten zirenentako beti agertzen zen Xiberoko mintzajeaz, pertsonetaz, leküetaz informazionea
|
emaiten
. Agitü izan zeitan Ane emazteareki hebentik Altzairat joaitea, JeanMixel Bedaxagar, Ttitika Rekalt eta Juan Mari Beltranen ekitaldialat.
|
|
|
Üdan, Gaü eskolakoek ikastaldia antolatzen düe aste betez, pastoralen bi emanaldien artean. Orai hasiak dira hiru emanaldi
|
emaiten
. Azken hogei urte hoietan, Mendikotan, laborantxa eskolan.
|
|
|
Bena egin üken düe Berrogainen bi aldiz, Mauleko Agerrian behin. Xiberotarrentako
|
emaiten
dira eskolak bereziki, bena baita baxenafartar, lapurtar, hegoaltiar edo kanpotik jiten direnentzat ere: bretoi, kanadiar, aleman, errusiar, New Yorken bizi den Paris üngürükoa, ingles...
|
|
|
Üsü joaiten zeigün Allande. Zonbaitetan, egitarauaren barnean mintzaldiaren
|
emaitera
, bestetan elkaldi baten egiteko ikasleeki norabait, bortüalat ikusbidez. Bena baita instituzione edo Xiberoko egüneroko bizitzari lotürik zaion zerbaiten ezagützeko.
|
|
|
Hoietan, zonbaiten aipatzeko: Beñat Es pil, Jef Goyhenexpe, Hubert Catalogne zena, Jüje Etxebarne, Jean Claude Sehebiague, Maite Davant, Xantiana Etxebest, Maika Etxekopar, Graxi Bedaxagar, Maritxu Castillon, Niko Guiresse, Patxi Patalagoiti, Joana... eta baita atelierrak
|
emaiten
zeizgüen lagünzaleen aldetik ere: Battitta Guiresse, Manu GOJENOLA.
|
|
|
Üsü Allande günüan lagün, txülülaren lehen soinüa behatü aitzin. Argitarzünak oro
|
emaiten
zeizgün. Herriaz, aüzoetaz, hanko bizizaleetaz, jente historikoetaz, urtearen zehar herrian agitü zenaz eta Maskaradetan hartaz mintzatüren zirenaz Kabana Handia edota Buhame Jauna.
|
|
|
Beti erraiten züan ez zela ez dantzari, ez kantari. Bena dantzaz ere bazakian eta
|
emaiten
zeigün informazionea.
|
|
|
Ordüan mintzatü nintzan lehen aldikoz Allandereki, pausü denbora batetan. Gogoan düt galtatü neiola hegoalteko kantarietan eia xi berotar kantoreak ontsa
|
emaiten
zütüen kantaririk ote bazenez. Arrapostüa eman zeitan:
|
|
|
Gogoan düt galtatü neiola hegoalteko kantarietan eia xi berotar kantoreak ontsa emaiten zütüen kantaririk ote bazenez. Arrapostüa
|
eman
zeitan: ‘Bat baizik ez dük:
|
|
|
Berareki pertsonalki egon ondoan, bere izkiribüzko lanak dütü batetik eta botzezkoak edo audiozkoak bestetik. Euskaldunon Egunkaria eta Berria izeneko egü narietan irakurten nütüan haren lanak, nazioarteko aferetaz haboroxenak, bena baita Maskarada eta Pastoralen kronika zorrotz eta interesgarriak ere, Xiberoko kültürgileeki alkarrizketak ere
|
emaiten
zütüan. Hortik landa, Herria aldizkarian, Xiberoaz hain güti mintzo den astekarian, bena hala ere agerkari interesgarrian, Allandek betetzen züan Xiberoazko informazionea –J.
|
|
|
Edota" Kantore kronika" izeneko emanaldia, non dantzan eta kantatzen ez omen zakianak argitarzün zinez interesgarriak
|
emaiten
zeizgün Xiberoko 40 üngürü khantore nausietaz, hain ezagütürik direnak, ikusbidez: Txori erresiñula, Eperra, Goizian goizik, Orai hasten niz kantatzen herrikoiak direnak; Etxahun Barkoxe ren Maria Solt eta Kastero edo Bi bertset dolorusik; Etxahun Iruriren Ai zer plazera eta Ama Euskadi; eta baita egünko kantariek sortüak ere, hala nola Berzaitzen Baratze bat.
|
|
|
Bizitza emankorra üken züan xiberotarrari, kültürari, lanari eta politikari lotüa. Eta jente hanitx ezagütüaz, oroer Züberoa eta xibereraren berri
|
emaiten
zeien, oroer erria sortzez. Allande, pertsona eta xiberotar handia.
|
|
|
Leku horretan lehenago izan zen arrantzale portu tik ezer ez da geratzen gaur egun. Lehen urratsak hondartzan bertan egin on doren, aski gutxi ageri diren itsasertzeko xendaren seinaleei jarraituz, zurez egindako eskailerei esker egingo dugu labarraren gora, Parlamentia auzuneko etxeen artean igarotzeko. Aberatsen etxeak direla hemengo hauek nabarmen age ri da eta dolurik gabe
|
emango
diegu bizkar, Santa Madalena kaperatik bere hala itsasoaren albora berriro jaisteko; aldi honetan ere, eskaileretan behera.
|
|
|
Erromardiko hondartzaren gaineko harkaitzetatik hurbilago ala urrunago ibil i ta, Artxiloako kuru tzerat iritsiko gara, eta dagoeneko Donibane Lohizuneko lu rretan sartuta izan go gara. Hemendik ere, orain arte egin dugun bideaz ohar tzeko aukerarik izango dugu, ipar ekialdera Miarritzeraino
|
ematen
baitu bistak. Artxiloago kurutzetik berehalaxe, eraikin bitxi baten albotik igaroko gara, erdaraz Crypte du Chevallier (Zaldunaren kaperatxoa) emana den honetan ehortzia delarik Belgikakoa zen Fermin Van Bree enpresa gizona.
|
|
|
Oroigune hau eraikiarazteko baime na lortzearren, gizon horren meritu bakarra, antza," Do nibane Lohizune as ko maite zuela" jakinarazia zaigu. Eskerrak Euskal He rria maite duten guztiei ez zaiela fabore hori
|
ematen
... bestela, alde guztiak mota askotako eraikinez josita izango balirateke!
|
|
|
Iazko abenduan, Artxiloako kurutzetik harat, itsasertzetik hurbilenik eratu tako xenda paratzen ari zirelarik, apur bat lurren barnera ibiltzerat behartzen zuen ibilbide seinalatuak. Une batez ere arretaz ibili behar da, pankartetan sei nalatuta izatetik bidearen galtzada gainean baitira emanak marka horiek, ze hazki L' Hyppocampe izen ponpotxa
|
eman
dioten etxe aberatsaren aurretik. Kirolzaleentzako eremu batetik pasa eta gero, xendak Santa Barba lur muturrera eta hementxe eraikitako kaperara geramatza.
|
|
|
Txalo zaparrada handia eta merezitua jaso zuen 24 jelkaldian
|
eman
zuten dan tza sorkuntzak. Honetan ederki ari izan ziren pastoraleko hamahiru dantzariak, hauetatik 11 neskak zirela, eta mutikoak bi baizik ez.
|
|
|
Pastoral bati amaiera
|
ematen
dion azken kantuan, ikusleek obra eta horren antzezleak preziatu egin zituztelako seinale argi, jendeak zutik bota zituen txaloak. Trajeria emateetan behintzat ez da sarritan horrelakorik gertatu.
|
|
|
Trajeria emateetan behintzat ez da sarritan horrelakorik gertatu. Es kertzeak
|
emateko
orduan, Jean Louis Davant idazleari merezitutako gorazarrea egin zioten, eta hark eskerrak bueltatu zizkien aktoreei eta ikusleei. Abdelkader traj eria urtebetez atzeratu beharrak egutegia aldatu ondotik, pastoral bat emate ko gogoan diren beste bederatzi herrietakoei esker onak eman nahi izan zizkie ten antolatzaileek.
|
|
|
Es kertzeak emateko orduan, Jean Louis Davant idazleari merezitutako gorazarrea egin zioten, eta hark eskerrak bueltatu zizkien aktoreei eta ikusleei. Abdelkader traj eria urtebetez atzeratu beharrak egutegia aldatu ondotik, pastoral bat emate ko gogoan diren beste bederatzi herrietakoei esker onak
|
eman
nahi izan zizkie ten antolatzaileek.
|
|
|
Pastoraleko oholtza gainean moneiñak eta aitzina pika dantzak
|
emateko
oho rea irabazteko egin ohi diren antxeretan (enkanteetan) Pagola herria irten zen garaile, 2.000 euroko ordaina eskainita. Zeinek gehiago emate horretan le hiatu ziren, ordea, aldi batez gutxienez, Barkoxe, Gamere Zihiga, MauleLex tarre, Muskildi, Sohüta eta Urdiñarbe herrietako ordezkariak.
|
|
|
Zeinek gehiago emate horretan le hiatu ziren, ordea, aldi batez gutxienez, Barkoxe, Gamere Zihiga, MauleLex tarre, Muskildi, Sohüta eta Urdiñarbe herrietako ordezkariak. Alabaina, ohituratzat bilakatu da pastoral baten lehen agerraldian antxeren irabaztera utz dadin aurreko urtean trajeria
|
eman
zuen herria, eta bigarren antzeztean hurrengo urtean ildoari jarraituko diona, hots Muskildi herria. Kontua da, baina, aur tengo lau agerraldietatik hirutan antxerak izango direla.
|
|
|
Igante hontan, üztailaren 28a, Pagolan
|
emanik
datekean Domingo Garat trajeria edo pastoralaren azken mustraka igante bat lehen agitü da, üsantxak nahi düan bezala. Pastoral egünean bezala, 15: 30etan xüxen hasi da eta 24 jelkaldiak, 13 kantoreak, 3 güdükak, 2 dantza emanaldiak, satanen jauziak, lehen eta azken perediküak emanik, hiru oren eta erdi/ lau orenen bürüan ürrentü da.
|
|
|
Igante hontan, üztailaren 28a, Pagolan emanik datekean Domingo Garat trajeria edo pastoralaren azken mustraka igante bat lehen agitü da, üsantxak nahi düan bezala. Pastoral egünean bezala, 15: 30etan xüxen hasi da eta 24 jelkaldiak, 13 kantoreak, 3 güdükak, 2 dantza emanaldiak, satanen jauziak, lehen eta azken perediküak
|
emanik
, hiru oren eta erdi/ lau orenen bürüan ürrentü da. Jo küko arropekin eta sonüegileekila emaiten den azken mustraka hau ontsa
|
|
|
Pastoral egünean bezala, 15: 30etan xüxen hasi da eta 24 jelkaldiak, 13 kantoreak, 3 güdükak, 2 dantza emanaldiak, satanen jauziak, lehen eta azken perediküak emanik, hiru oren eta erdi/ lau orenen bürüan ürrentü da. Jo küko arropekin eta sonüegileekila
|
emaiten
den azken mustraka hau ontsa
|
|
|
Kasetalarien aitzinean agertze baten bidez, 1980 urteaz gerotik züberotar eüskalkia süstatzeko eta aküilatzeko lanetan ari den Sü Azia alkarteak XiberoKazt izena
|
eman
deion podcast delako bat plantan ezarri düala jakinarazi dü. Bena zentako ote podcast bat?
|
|
|
XiberoKazten bidez hedatürik diratekean beste bi entzüngeiak dirateke, berriz, interneten bidezko zuberotar.free.fr züberotarraren ikasbideko ikasgeien zabaltzea eta Züberoako kantagintzako Sü Azia sonüki bildümako ekeien baliatzea. Azken egingei honentako, Euskal Kultur Erakundeak 1.500ko diharülagüngoa bat
|
eman
deio jada Sü Aziari. Eta Departamentüko kontseilüak, be rriz, Pepela Miranderi esker, 2000 bozkatü berri dü XiberoKazt lanarentako.
|
|
|
Hitzartürik urte baten berantarekin... bena aurten bai Abdelkader trajeria edo pastorala gozatzeko parada badükegüla üztaila honen 25ean eta 30ean eta agorrilaren 1ean eta 8an, Ürrüstoiko herrian. Covid planetak bazterrak oro erauzi dütü, bai eta Ainharbe, Ezpeize Ündüreine, Sarrikotapea eta ÜrrüstoiLarrabile herriak biltzen dütüan ‘Lauak esküz eskü’ alkarteak plantan ezarri düan pastoral honen
|
emaitea
ere, igaran urtean agitzekoak ziren emanaldiak ezeztatzera behartzez.
|
|
|
Azkenean, Louis Napoléoen Bo naparte presidentak –geroxeago Napoléon III.a inperadorea eginen zenak– librarazi züan 1852ko ürrietan. Ondotik, Abdelkader Frantziatik joan zen, lehenik Türkialat eta gero Damaskora (oraiko Siria), non ere azken hatsa
|
eman
züan.
|