|
2022
|
|
|
Azken denboretan, franko arrenküratürik agertzen hintzan gure lürraldearen egoeraz eta geroari bürüz. Hala dük badügüla oraino lan hanitx
|
egiteko
Ipar Euskal Herri hontan, gure gazteriari ütz dezagün lürralde bizi bat eta prefosta euskaldüna!... Hire oritzapenak lagün gitzala xede horren eraikitzen.
|
|
|
" Beti kezka berak zabilan: jende langile xehearen griñak eta ezinak, eta beti berak baino gutiago zakiteneri laguntza sustengu
|
egitea
" du idatzia izan Emil Larrek. " Langileriaren aldeko sindikalismoan zuen aurkitu bere bihotz handiaren beteko bidea".
|
|
|
Horrela hasi zen beraz Allande Herriarentzat berriketari lanetan. Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak
|
egin
lezakeen baino lan askoz hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik.
|
|
|
Horrela hasi zen beraz Allande Herriarentzat berriketari lanetan. Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino lan askoz hobea
|
egiten
zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik.
|
|
|
Zuberoako berriez praube ginela dut idatzi gorago. Hain zuzen, 1995ean inkesta bat
|
egin
genuen, Gilen Irigoin bunuztar kolaboratzaileak eraman zuena. Inkesta horrek helburutzat zaukan jakitea zertan genuen euskara Euskal Herrian –horretarako Siadeco institutuak egin ikerketa batean oinarritu ginen–, Herria astekariaren harpidedunak zein ziren eta ere zer zioten euskal astekari honetaz.
|
|
|
Hain zuzen, 1995ean inkesta bat egin genuen, Gilen Irigoin bunuztar kolaboratzaileak eraman zuena. Inkesta horrek helburutzat zaukan jakitea zertan genuen euskara Euskal Herrian –horretarako Siadeco institutuak
|
egin
ikerketa batean oinarritu ginen–, Herria astekariaren harpidedunak zein ziren eta ere zer zioten euskal astekari honetaz. Siadecok 16 urtetarik goitikoen datuak bildu zituen.
|
|
|
3.000 erdaldun huts, 300 euskaradun huts eta 9.900 elebidun. Zuberoako elebidunen kopuru horri zehatzagoki so
|
eginez
, agertu zen 2.100 zuberotar elebidunek euskara zeukatela lehen, 2.400ek erdara lehen, 3.600ek erdizka eta 1.800 pasiboak zirela.
|
|
|
165, Frantzian gaindi 238, Europan 10, Ipar Amerikan 121, Hego Amerikan 11, Afrikan 13 eta Asian 7 Ipar Euskal Herriko zenbakiei hurbilagotik behatuz, banaketa honela
|
egiten
da: 2.623 harpidedunetatik 1.340 Lapurdin aurkitzen dira, 1.165 Nafarroa Beherean eta 118 Zuberoan.
|
|
|
Altzürükün 1981ean bederatzi harpidedun, 1995ean bost eta 2004an hiru; Domintxainen, 1981ean zortzi, 1995ean bi eta 2004an hiru; Muskildin, 1981ean hamar, 1995ean bi eta 2004an bederatzi... Kasu arraro batzuetan kopuruak gora
|
egin
badu, gehienetan behera egin du. Dena den, Zuberoako zenbakiak arras apalak dira.
|
|
|
Altzürükün 1981ean bederatzi harpidedun, 1995ean bost eta 2004an hiru; Domintxainen, 1981ean zortzi, 1995ean bi eta 2004an hiru; Muskildin, 1981ean hamar, 1995ean bi eta 2004an bederatzi... Kasu arraro batzuetan kopuruak gora egin badu, gehienetan behera
|
egin
du. Dena den, Zuberoako zenbakiak arras apalak dira.
|
|
|
" Nor zarete?" telefonoz
|
egin
galderari (generoa, adina, lana), eskuetan dugun txostenak maluruski ez digu zuberotarren erantzunik ematen. " Zuberoako zenbakiak ttipiegiak dira", hain segur gutxiegik ihardetsirik.
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: plazerez, gure kazeta da, goxoa da, herrikoia, etxekoa, familiakoa, ondoko belaunaldiari zerbait uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala
|
egiteko
, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien jakiteko, euskaldun berriak ematen ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
Zuberoatik nola eskuratu berri gehiago? Antzu gelditu zen Paxkalin Aincyk eta nihaurk
|
egin
genuen entsegua. Lehen urtetan, Paxkalin senpertarra eta nihaur denbora erdiz ari ginen lanean Herriarentzat.
|
|
|
Hala nola Zuberoan. Hortarako, erabaki genuen, zuberotar berriketari gehiago ukan nahiz, bilkura bat
|
egin
behar genuela Zuberoako herri batean, hango eus kaltzale multzo bat elkarretaratuz. Hori zen 1990eko hamarkadako azken urtetan edo 2000.eko lehenetan, ez naiz zuzen oroit.
|
|
|
Chaumes gaztategia, Xiberoko herrien erkidegoa, Iparragirre pastorala, axuria bürüz piko, maskarada Atharratzen, toberak Atharratzen, hiltzen lagüntü nahi? (edo Frantziak esküaldetako hizkuntzen alde zoin güti
|
egiten
), Mauleko baruraldia, eüskaldün presoen alde, Bordaxarren kantaldia, Anita Duhauri Pedronea etxaltea Oihergin...
|
|
|
Eta hegan gindoazelarik, guk baino beldur handiagoa zuten berek! Izugarriko burrunba
|
egiten
baitzuen traste hark! Horiek segur trenez itzuli zirela!
|
|
|
Umorerik gabeko jendarte bat sekta bat da; egitura totalitario bat! Elkarbizitzarako arazoei eta totalitarismoari buru
|
egiteko
oinarrizko baliabidea da. IKren barnean, borroka izugarriaren erdian, sekulako umorea ibili dugu beti, baina bagenekien serioski aritzen ere.
|
|
|
Borroka armatua egiazko borroka da! Eta guk erantzun
|
egin
genion: Apo armatua [dortoka] egiazko apoa!
|
|
|
IKrik gabe, Sokarros ez baitzen sekula Zuberoako Herri Elkargoko presidenteorde izanen. Gaur egungo egoera larria da, baina egoera desberdina da, badirelako tresnak — adibidez, lurraren gaineko espekulazioari aurre
|
egiteko
, SAFER eta EPFL, kasurako—, eta hautetsien kontzientzia hazi delako.
|
|
|
Ez naiz hautetsi abertzale bat. Baina Etxebarren, 2001ean, ez ninduten abertzale naizelako hautatu," Guk ez diogu gure historia inori zor, guhaurek
|
egin
dugulako" 90 ni naizelako baizik. Lurralde Elkargoaren kasuan, besteak dira hurbildu abertzal eengana.
|
|
|
Lurralde Elkargoaren kasuan, besteak dira hurbildu abertzal eengana. Bide
|
egin
dezakegu abertzale ez direnekin ere. Jendarteak ez du harresien beharrik, zubiena baizik.
|
|
|
Bistan dena ez dela aski, baina autonomiara heltzeko bidean dago. Sekulako akatsa
|
egin
du Frantziak ezetz erantzutean, bertako gehiengoak eskatzen duelako, abertzale ez direnek ere sentituko dutelako injustizia bat. Nolatan Frantziak Lurralde Elkargoa onartu dio Lyon eskualdeari, eta guri ez?
|
|
|
Bidegabekeria horretaz abertzaleak baliatu behar dira. Ez dute aski
|
egiten
.
|
|
|
Hala ere, atzoko eta gaurko giroak bai badaukala ezberdintasun nabari bat. Atarraztar merkatariak ohartu
|
egin
di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak etortzen ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Hala ere, atzoko eta gaurko giroak bai badaukala ezberdintasun nabari bat. Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz
|
egitea
" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak etortzen ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak etortzen ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu
|
egin
|
|
|
Jakin 58 baitira. Eta hain zuzen ere, nire ustea da Atarratzeko" frantximantek" nolabait gaizki bizitzen dutela egoeraren bilakaera hori, hots euskaraz jakitea beraiek ez daukaten zerbait gehiago dela eta ohartze horrek diela min
|
egiten
.
|
|
|
Euskara, beraz, ez da gaur egun lotsaz hartzeko gauza gure Ipar Euskal Herrian. Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz
|
egiten
dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela.
|
|
|
Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago ematen dutela. Egun, 10 urteko gazte bat euskaraz hitz
|
egiten
entzutea Zuberoan, ia mirakulutik dago. Are larriagoa, txikitatik erdaldun gisa hezitzen dira haur horiek eta, gurpil zoroarena ezin geldiarazirik, haur eta gazte erdaldun hauek are erdalduntzenago dute ingurugiroa, euren etxekoetatik hasita.
|
|
|
Kontrako iritzirik ez da aditu, halaber, Herri Elkarteak aurten bertan ere moldatu eta aho batez onartu duelarik euskararen sustatzeko egitarau bat jasotzen duen liburu zuria. Ez nago, hargatik, ameskerietan ibiltzen; jakin badakit euskararen plazaratze horren aurkakoak badaudela, baina hauen iritzi esparrua estutu
|
egin
da. Gaur egun, oso zaila bihurtu da euskararen aurka, argiki ala zeiharka, agertzea, kargudunen munduan batez ere.
|
|
|
Lehen, orain dela ez hain aspaldi, euskararen alde mintzatzea eta jokatzea gaizki ikusia ze goen, euskarak ez zeukan sinesgarritasunik ezta kargudunen babesik ere. Oraingoan, aitzitik, euskararen aurka hitz
|
egitea
da gaizki ikusia dena eta po litika zein gizarte arduradunek nabarmendu gogo dute euskarari atxikiak daudela, hitzetan baizik ez bada ere. Giro eroso honi esker da Basabürüko ikastola nola edo hala nahikunde publiko baten ondorioz eraikiko, 25 urtez egoitza finkorik gabe noraezean egon ondoren.
|
|
|
Ikastolan dauden haurrez kanpo, ia ume eta gaztetxo bakar bat ere ez da euskaraz mintzatzen gaur egun Zuberoan. Mirari huts bat bilakatua da haur edo gaztetxo bat euskaraz hitz
|
egiten
entzutea, Zuberoako herri ustez euskaldun batean ere. Gainera, euskaraz dakiten bi haur egonda ere leku batean, haur
|
|
|
Oldarraldirik egon ala ez, irakasle hauetatik gehienen euskararen menperatze mailaz eta eus karazko irakaskuntzarik obratzeko gaitasunaz, baina, zalantza handienak badaude. Beraz, bidea oso luzea da eta bada garaia euskararen ofizialtasunaren lor tzeko urrats eraginkorrak
|
egiteari
ekin diezaiogun. Bestenaz, hemendik gutxira, ofiziala izango den kontu bakarra euskararen heriotza izango da.
|
|
|
Euskararen aurkariak, gaur egun, agerian azaltzera ez direla ausartzen erran dut lehenago. Ez da osoki egia, toki jakin batzuetan menturatzen bai ti ra euskaltasunari arbuio
|
egiten
edo behintzat politika jokaerazkotzat ematen duten euskaltasunaren kontra azaltzen. Eta hara beste paradoxa bat, euskararen etsaigo hori euskaldun petto pettoak direnek aldarrikatzea.
|
|
|
Aspaldidanik, eta salbuespen bakan batzuk gorabehera, pastoral age rraldi osteko afariaren atonketa Zuberoako ikastolen esku utzi izan dute antolatzaileek. Santa Grazin ez da horrelakorik izango... pastoralaren antolaketarako batzordeak erabaki baitu jarduera hori ezin zitzaiola eman" politika
|
egiten
duen egitura bati". Hara zertan dauden Santa Grazin, edo behin tzat santagraztar batzuk:
|
|
|
duela hogeitamar urte ikastolaren bultzatzaileei aurpegiratzen zitzaizkien aitzakia zitaletan tematuak. Horiek horrela, eta mugak muga, bakoitzak nahi duena pentsatzeko eta
|
egiteko
askatasuna duelakotz, Santa Grazik eskubidea dauka ikastolari uko egiteko eta pastoraleko afariaren prestakuntza nahi duenaren esku uzteko. Eskubidea dauka, bai..., euskaltzaleek jokaera horren hazle ez izateko haizu duten bezala eta, beraz, pastoral osteko afariari muzin egiteko aukera izango duten bezala.
|
|
|
duela hogeitamar urte ikastolaren bultzatzaileei aurpegiratzen zitzaizkien aitzakia zitaletan tematuak. Horiek horrela, eta mugak muga, bakoitzak nahi duena pentsatzeko eta egiteko askatasuna duelakotz, Santa Grazik eskubidea dauka ikastolari uko
|
egiteko
eta pastoraleko afariaren prestakuntza nahi duenaren esku uzteko. Eskubidea dauka, bai..., euskaltzaleek jokaera horren hazle ez izateko haizu duten bezala eta, beraz, pastoral osteko afariari muzin egiteko aukera izango duten bezala.
|
|
|
Horiek horrela, eta mugak muga, bakoitzak nahi duena pentsatzeko eta egiteko askatasuna duelakotz, Santa Grazik eskubidea dauka ikastolari uko egiteko eta pastoraleko afariaren prestakuntza nahi duenaren esku uzteko. Eskubidea dauka, bai..., euskaltzaleek jokaera horren hazle ez izateko haizu duten bezala eta, beraz, pastoral osteko afariari muzin
|
egiteko
aukera izango duten bezala.
|
|
|
Alta bada, ez dirudi horretara goazenik hurrengo urteetan. Pastorala
|
egiteko
as morik luketen herri eta herri multzorik ez bide da eskaz. Gamere Zihiga eta Aloze Ziboze Onizegaine aipatu izan dira, baita Ezpeize Ündüreine, Ainharbe, Ürrüstoi Larrabile eta Sarrikotapea herrien arteko elkarlanerako zerbait ere.
|
|
|
Ainharbe eta Ürrüstoi ere kasu berean dira, baina herri hauek euskaldunagoak dira, nolabait esatearren. Pastoralik
|
egiten
bada, ho nek sor dezakeen giroak, euskaraduna izatearen harro tasuna pizteak, gizarte lokarri eta harremanetarako baliabide den hizkuntza bizidunik gabe bizirik den kulturarik ezin dela izan kontzientzia hartzeak... horiek guztiek agian eragotziko du te euskara eta euskal kulturaren etorkizuna tragedia bihurtzea.
|
|
|
Asko aipatu da —nire aldetik ere
|
egin
dut behin eta berriro— Ipar Euskal He rrian euskararen inguruan azken urteotan nabaritzen den" giro ona", hau da, hain luzaz eta horren gogorki gutxietsia, baztertua eta borrokatua izan den gure hizkuntzari buruzko oniritzia eta haren onespena, jendartean eta maila ezberdinetako hautetsi edo agintari politikoen aldetik. Giro ona bai, hala nahi bada...
|
|
|
Egoera zehazki aztertuz gero, erantzuna gazi gozoa dela erran daiteke eta, ziur asko, gozo baino nabarmen gaziagoa ere. Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero
|
egin
ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago dauzkala. Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da.
|
|
|
Haatik, borroka garai horietara, beharbada, itzultzeko unean gaude, ikusiz Frantziako Estatuaren aldetik itsuke riaren jarreretara berriro lerratzeko joerak daudela. Ikastolen aldeko urratsak
|
egin
dituzten tokiko botereen aurka egiteak, hizkuntza gutxituen Europako hitzarmenaren izenpetzea berresteari oraindik ere uko egiteak eta, orokorki, Paris aldetik ufatzen sumatu daitekeen jakobinismo berrindartu baten haize beltzak... Horiek guziek iragar diezagukete jazarpen garaiak bueltan direla eta, ondorioz, borroka egin beharrarenak ere.
|
|
|
Haatik, borroka garai horietara, beharbada, itzultzeko unean gaude, ikusiz Frantziako Estatuaren aldetik itsuke riaren jarreretara berriro lerratzeko joerak daudela. Ikastolen aldeko urratsak egin dituzten tokiko botereen aurka
|
egiteak
, hizkuntza gutxituen Europako hitzarmenaren izenpetzea berresteari oraindik ere uko egiteak eta, orokorki, Paris aldetik ufatzen sumatu daitekeen jakobinismo berrindartu baten haize beltzak... Horiek guziek iragar diezagukete jazarpen garaiak bueltan direla eta, ondorioz, borroka egin beharrarenak ere.
|
|
|
Haatik, borroka garai horietara, beharbada, itzultzeko unean gaude, ikusiz Frantziako Estatuaren aldetik itsuke riaren jarreretara berriro lerratzeko joerak daudela. Ikastolen aldeko urratsak egin dituzten tokiko botereen aurka egiteak, hizkuntza gutxituen Europako hitzarmenaren izenpetzea berresteari oraindik ere uko
|
egiteak
eta, orokorki, Paris aldetik ufatzen sumatu daitekeen jakobinismo berrindartu baten haize beltzak... Horiek guziek iragar diezagukete jazarpen garaiak bueltan direla eta, ondorioz, borroka egin beharrarenak ere.
|
|
|
Ikastolen aldeko urratsak egin dituzten tokiko botereen aurka egiteak, hizkuntza gutxituen Europako hitzarmenaren izenpetzea berresteari oraindik ere uko egiteak eta, orokorki, Paris aldetik ufatzen sumatu daitekeen jakobinismo berrindartu baten haize beltzak... Horiek guziek iragar diezagukete jazarpen garaiak bueltan direla eta, ondorioz, borroka
|
egin
beharrarenak ere. Geroak argituko du...
|
|
|
Jakin 66 biak uztar daitezkeela erran daiteke azkenean. Itsuskeria, bai, euskaraz dauden etxe, etxalde edo auzoen izen horiek ortografia frantsesa oinarritzat harturik
|
egin
baitira. Itsukeria, berriz, hautetsi horiei okerrean daudela eta euskarazko grafia besterik dela erraten bazaie... eta euren ustezko jakintzaz oso seguru daudela erantzuten dutelarik.
|
|
|
Seinale horiek, beraz, ahoskera batekoan eginarazi dituzte eta oro har frantsesaren idazkeran oinarrituz. Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena
|
egin
daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak...
|
|
|
Auzitan ematea? Euskararen kontura aldiz, bai, zilegi zaie
|
egitea
, euskaraz idazten sekula ere ikasi ez dutelarik, behar bezala idatzitako euskara irakurtzen ikasi ez dutelarik! Egoera horren errua, egia erran, ez zaie erabat leporatzen ahal...
|
|
|
Alabaina, euskara idatzia —eta arauez idatzia denaz mintzo naiz— plazara agertzeak ondorio txarrik ere ez ote duenez eragin pentsatzen hasia naiz... Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan bezala, euskara
|
egiten
ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago! Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago.
|
|
|
Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago. Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera
|
egitea
areagotu egin duela. Ondorioztatze hori ateratzea larria litzateke, baina salbagarri ere izan daiteke euskararen sustatzaile eta garatzaile garenon artean kontzientzia hartze baten sorburua izango balitz, hau da, mintzaira bizidun bat, lehenik eta behin, mintzatzeko egina dela!
|
|
|
Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago. Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu
|
egin
duela. Ondorioztatze hori ateratzea larria litzateke, baina salbagarri ere izan daiteke euskararen sustatzaile eta garatzaile garenon artean kontzientzia hartze baten sorburua izango balitz, hau da, mintzaira bizidun bat, lehenik eta behin, mintzatzeko egina dela!
|
|
|
Ikusmolde horietan guzietan okerrean izango da, baina. Izan ere, pastorala edo traj eria ez da definitzen plazaratu
|
egiten
den garaiaren arabera, aktore kopuruaren neurrira edo luzera kontu baten ildotik... Ezta inola ere!
|
|
|
Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu
|
egin
dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik. Beste gisa batera esanik, egungo pastoralzale ugari frantximanten (erdaldunen) edo erdi frantximanten mundutik datoz, eta horiek zabaltzen duten ikusmoldea —eurena izan dezaten zilegi bada ere— errealitateetatik aski urrundua dela erran daiteke.
|
|
|
Baina horiek ez dira, ezta inondik inola ere, pastoralaren funtsezko esanahi bateko baitezpadako ekaiak... Hortaz, bide horre tatik jarraituz, arriskua bada trajeriaren funtsa, muina, mamia eta eitea edo itxura nahasi
|
egin
daitezen. Pastoral bat, oro har, dramaturgia bat da, ez" grand gignol" tankerako ikusgarri bat!...
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan hitz
|
eginik
, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere nik hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi edo aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak.
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan hitz eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere nik hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi edo aski, bat
|
egiten
duela. Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak.
|
|
|
Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak. Ez da inolako zalantzarik Akitania zaharra lurralde in dartsuko subiranoa izateaz gain, Frantzia eta Ingalaterrako erregina izan zen andere handi horren bizi urratsen kontakizuna pastoral bidez
|
egin
daitekeela. Zinezko epopeia bat da Alienor anderearen bizi luze eta aberatsa.
|
|
|
Dakidanez, Jean Mixel Bedaxagarrek hautua
|
egin
du aktoreen kopurua hogeita hamar batera mugatzeko, horiek denak neskak edo emakumeak izango di relarik. Satan dantzariak, ostera, mutilak izango dira.
|
|
|
Aurretik azaldutakoaren il dotik, ez naiz batere ziur trajeria bat den gai horren biziarazteko modurik ego kiena, baina aurreiritziz ez jokatzeko, horretan geldituko naiz, behinik behin. Ziurtzat eman daitekeena da, ordea, Pier Pol Berzaitzek ikusgarri oso aberats eta koloretsu bat onduko duela, orain arte, pastoraletan eta beste ikusgarri moldeetan
|
egin
izan duen bidetik. da ere tauladara igo nahi izango direnak ugari diratekeela...
|
|
|
Gaüzak argiki erraiteko, eüskarazko hamar hitzetarik zortzi Eüskal Herri orotan berberrak dira, eta ahozkatzeko manerak dü hanitx
|
egiten
eüskaldünen arteko entelegatze nekeetan. Erraiten den bezala," beharria behar da egin".
|
|
|
Gaüzak argiki erraiteko, eüskarazko hamar hitzetarik zortzi Eüskal Herri orotan berberrak dira, eta ahozkatzeko manerak dü hanitx egiten eüskaldünen arteko entelegatze nekeetan. Erraiten den bezala," beharria behar da
|
egin
". Bena holakorik agitzen da mintzaje hanitxetan, bai frantsesaren kasüan ere.
|
|
|
Hasieran, Baionako delegazioan, nehork ez zuen Frantziako berrien ardura hartu nahi, eta niri berdin zitzaidanez, hartu
|
egin
nuen. Eta gustatu!
|
|
|
Eta gustatu! Ez nuen geroztik besterik gehiago
|
egin
!
|
|
|
Hizkun tza bat beti aldatzen ari da, eta hori biziaren seinale ona da. Hitzak asmatu
|
egin
behar dira, beti egin den bezala. Otoa hitzak, adibidez, ez du ez buru ez buz tanik, ez du inolako zentzurik.
|
|
|
Hizkun tza bat beti aldatzen ari da, eta hori biziaren seinale ona da. Hitzak asmatu egin behar dira, beti
|
egin
den bezala. Otoa hitzak, adibidez, ez du ez buru ez buz tanik, ez du inolako zentzurik.
|
|
|
Nahiago izaten dut hitzak asmatzea, artifizialak erabiltzea baino, aparkalekua den bezala. Baina ez naiz batere purista; ez diet latinetik eratorritako hitz guziei uko
|
egiten
. Zuberera gure berezitasun esparrua da; haren alde egin behar dugu, beste euskaldunen kontra joan gabe.
|
|
|
Baina ez naiz batere purista; ez diet latinetik eratorritako hitz guziei uko egiten. Zuberera gure berezitasun esparrua da; haren alde
|
egin
behar dugu, beste euskaldunen kontra joan gabe. Batuak, ez barka, Komunikaziozko Euskara deitzen diot, badu huts bat:
|
|
|
Zuberoa ongi bizi dela erakusten dugu; badela, maskaradez eta pastoralaz gain, industria eta laborantza ere, eta ez dutela, zoritxarrez, denek euskara ematen. Liburuaren historiaren atala
|
egiteko
, Jean Louis Davantengana jo nuen. Argazkilaria, berriz, Christophe de Prada da.
|
|
|
Gorriak, ez ziren hain gorriak ere, baina antiklerikalak ziren, erlijioak gizartean ezarria zuen menpekotasunaren aurkakoak; zuriak menpekotasun horren aldekoak ziren. Gatazka hori piztu zen, lau urte aitzin Frantzian onartu
|
egin
zutelako Estatua eta Eliza bereizteko legea, eta horrek bazterrak sutan ezarri zituen.
|
|
|
1896tik auzapeza zen Lazare Bedaxagar [Jean Mixel Bedaxagar kantari ezagunaren birraitona] eta gorrien alde
|
egin
zuen, nahiz eta ez zen antiklerikala, baina bai langileen aldekoa, erlijio katolikoak gizartea menpeko ezartzeko zuen nahiaren kontrakoa. 1906an Urdiñarbera etorri zen Auguste de Mendite, apez aski oldarkor bat, eta" Eskualduna" astekarian idazten zituen kronikek giroa sumindu egin zuten.
|
|
|
1896tik auzapeza zen Lazare Bedaxagar [Jean Mixel Bedaxagar kantari ezagunaren birraitona] eta gorrien alde egin zuen, nahiz eta ez zen antiklerikala, baina bai langileen aldekoa, erlijio katolikoak gizartea menpeko ezartzeko zuen nahiaren kontrakoa. 1906an Urdiñarbera etorri zen Auguste de Mendite, apez aski oldarkor bat, eta" Eskualduna" astekarian idazten zituen kronikek giroa sumindu
|
egin
zuten. " Pastoralen gerla" deitu dugun horren ardatza da hori, zeren eta 1909an Urdiñarben izan ziren hiru pastoral.
|
|
|
" Pastoralen gerla" deitu dugun horren ardatza da hori, zeren eta 1909an Urdiñarben izan ziren hiru pastoral. Lehena apirilean
|
egin
zuten" Roland" izan zen, eta, prestatzen ari zirelarik, antza, batzuk sumindu egin ziren, eta erabaki zuten beste pastoral bat egitea, hiruzpalau hilabeteko tartearekin. Zuriek, orduan," Abraham" paratu zuten, maiatzean.
|
|
|
" Pastoralen gerla" deitu dugun horren ardatza da hori, zeren eta 1909an Urdiñarben izan ziren hiru pastoral. Lehena apirilean egin zuten" Roland" izan zen, eta, prestatzen ari zirelarik, antza, batzuk sumindu
|
egin
ziren, eta erabaki zuten beste pastoral bat egitea, hiruzpalau hilabeteko tartearekin. Zuriek, orduan," Abraham" paratu zuten, maiatzean.
|
|
|
" Pastoralen gerla" deitu dugun horren ardatza da hori, zeren eta 1909an Urdiñarben izan ziren hiru pastoral. Lehena apirilean egin zuten" Roland" izan zen, eta, prestatzen ari zirelarik, antza, batzuk sumindu egin ziren, eta erabaki zuten beste pastoral bat
|
egitea
, hiruzpalau hilabeteko tartearekin. Zuriek, orduan," Abraham" paratu zuten, maiatzean.
|
|
|
Zuriek, orduan," Abraham" paratu zuten, maiatzean. Eta bigarren emanaldia
|
egin
zenerako, emazteek bakarrik beste pastoral bat egin zuten: " Sainte Helene".
|
|
|
Zuriek, orduan," Abraham" paratu zuten, maiatzean. Eta bigarren emanaldia egin zenerako, emazteek bakarrik beste pastoral bat
|
egin
zuten: " Sainte Helene".
|
|
|
Pastorala ez zen mistoa, bazen gizonezkoen pastorala, eta gutiago
|
egiten
zena, emakumeena. Gaur egun den mistotasun hori berantago hasi zen, II. Mundu Gerratik landa.
|
|
|
Aldiz, aurten covid atzeratu den" Abdelkader" pastoralean ezin izanen da erran giristinoak urdinak direnik, zeren eta sujeta, pertsonaia nagusia, musulmana da. Erdi Aro aurretik
|
egiten
zen sailkapenari bueltatu da, gorriak eta urdinak, onak eta gaiztoak, zeren eta pastorala aspaldiko kontua da, Erdi Arokoa baino askoz aurrekoagoa; tragedia greziarrarekin ahaidetasuna badu. Baina datorren urteko pastoralean, ez dira giristinoak eta turkoak izango.
|
|
|
Gero gauza anitz aldatu dira, mistoak dira, aberastu
|
egin
dira edukian, bada taula jokoa, dantza gehiago sartu da... Garaikidetu egin da, eta horrek salbatzen du.
|
|
|
Gero gauza anitz aldatu dira, mistoak dira, aberastu egin dira edukian, bada taula jokoa, dantza gehiago sartu da... Garaikidetu
|
egin
da, eta horrek salbatzen du. Normala da aldatzea funtsezko arauak gutxi gorabehera errespetatzen badira.
|
|
|
Xiberotik kanpo pastoralak
|
egiten
hasi dira. Baiona inguruan, adibidez," Katalina de Erauso"," Gerezien denbora" eta" Andere Serora" izan dira azken urteotan.
|
|
|
Errealitate horretaz ohartzen gara, edozein herritara joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre
|
egiteko
nahikoa ematen.
|
|
|
Ematen dituen datuak dira ustez nondik datorren pastorala, zein diren arauak, zein bilakaera ikusten dion... Jean Louis Davantek gauza bertsua
|
egin
du, baina frantsesez, Elkar argitaletxearekin. Liburuko beste testuak, sineste zaharrak dira.
|
|
|
Xiberotar gutxik dakite batua, edo gutxik
|
egiten
dute indarra ulertzeko edo egokitzeko. Baina, bestalde, erran genezake Hegoaldetik, Nafarroa Beheretik edo Lapurditik etortzen direnetatik, zenbatek egiten dute indarra zuberera emateko?
|
|
|
Xiberotar gutxik dakite batua, edo gutxik egiten dute indarra ulertzeko edo egokitzeko. Baina, bestalde, erran genezake Hegoaldetik, Nafarroa Beheretik edo Lapurditik etortzen direnetatik, zenbatek
|
egiten
dute indarra zuberera emateko. Dagoeneko pozik egongo nintzateke zuberera salbatuko balitz, hortik bada aukera harremanek beharra sortzeko, euskara batua ere erabiltzeko.
|
|
|
Gertatu izan da, hala ere, errejent batzuk erratea: " A l’école on parle le français!" (Eskolan frantsesez hitz
|
egiten
da!), baina Etxebarren ez. Herri gehienetan, ez, erranen nuke.
|
|
|
" Eskuara baizik ez zakiten haiek, mort pour la patrie", Gorka Knörren kantua da, ezta?, oso kantu indartsua. Hala 1914ko Gerlak, nola Bigarren Mundu Gerlak bere partea
|
egin
dute hemengo jendea frantsesteko, seguru.
|
|
|
Agian, oroitzen zara: lehergailu baten paratzen ari zirelarik, honek eztanda
|
egin
zuen eta biak batean hil ziren. Hogeitsu urteko gazteak ziren.
|
|
|
Jalgi erran nahi zuela ulertu nuen arte! Hiz tegi txiki bat
|
egin
behar izan nuen, zubereratik euskara baturakoa, Zeruko Argia irakurriz osatu nuena. Horren ondotik, idazten ere hasi nintzen, Zeruko Argia n berean.
|
|
|
Zeruko Argia ren garai horretan, kultur asteak
|
egiten
genituen Zuberoan, eta hori biziki garrantzitsua izan zen askorentzat, euskal kontzientziaz harro izaten lagundu baikaitu. Bazen elkarte bat, antolatzaile, Bedaroa izenekoa, hots," belarra egiteko aroa" duzu bedaroa; parte batez, Ühaitza kultur etxe bilakatuko zen.
|
|
|
Zeruko Argia ren garai horretan, kultur asteak egiten genituen Zuberoan, eta hori biziki garrantzitsua izan zen askorentzat, euskal kontzientziaz harro izaten lagundu baikaitu. Bazen elkarte bat, antolatzaile, Bedaroa izenekoa, hots," belarra
|
egiteko
aroa" duzu bedaroa; parte batez, Ühaitza kultur etxe bilakatuko zen. Bedaroa hartan ezagutu nituen nik lehen abertzaleak:
|
|
|
Hautetsi izana naiz, eta ohartu naiz, batzuetan, berak baztertzen direla. Herri batean hautetsi zerrenda
|
egiten
delarik, emazteek ezetz erraten dute gehienek. Gizon gutik erraten du ezetz.
|
|
|
Militantzia dago horien guztien gibelean, prefosta. 1980 inguruan bil akatu nintzen militante politiko eta, politikarekiko lehenbiziko lotura Mixel Labegue rierekin
|
egin
nuen, Enbatako sortzaileetarik bat izan baitzen Labe gue rie! Hark François Bayrourengana eraman ninduen eta, frantses zentrista haiekin egon nintzen sei hilabete, ez gehiago!
|
|
|
Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora eraman ninduen. Oroitzen naiz, han ginelarik, galdegin ziotela kantatzen zuen kantu haietarik bat kanta zezan, eta berak, niri begi keinua
|
egin
eta" Gu gira Euskadiko, gazteri berria..." hasi zen kantatzen. " Zozoilo horiek ez dute tutik ulertuko!", erranez bere baitan.
|
|
|
Gure militante bat desagertu zela zabaldu aitzin, zurrumurruak baziren. Ihes
|
egin
zutela kide gehienek, eta, haietarik batek, basora buruz ihes egin zuela. Zurrumurru hori bazen, baina handik bi asteren buruan IK k ofizialki erran zuen:
|
|
|
Gure militante bat desagertu zela zabaldu aitzin, zurrumurruak baziren. Ihes egin zutela kide gehienek, eta, haietarik batek, basora buruz ihes
|
egin
zuela. Zurrumurru hori bazen, baina handik bi asteren buruan IK k ofizialki erran zuen:
|
|
|
Zurrumurru hori bazen, baina handik bi asteren buruan IK k ofizialki erran zuen: " Gutarik batek ez du ihes
|
egitea
lortu, eta ez dakigu non den". Anartean hasi ginen bilaketak egiten.
|
|
|
" Gutarik batek ez du ihes egitea lortu, eta ez dakigu non den". Anartean hasi ginen bilaketak
|
egiten
. Bilatu dugu AEBetaraino, eta Irlandaraino, kontaktu zenbaiten bidez. Baina ez genuen sekula ere aztarnarik aurkitu.
|
|
|
Hori ez da elebitasuna, hori diglosia da. Nahastu
|
egiten
dute, nahitara, Euskal Elkargoan eta Euskararen Erakunde Publikoan. Elebitasuna da bi hizkuntzak guztiz eskubide eta baliabide berdin berdinak izatea, gehi atzerago den hizkuntzaren hobesteko laguntzea.
|