|
2009
|
|
|
Nik irakurritako liburuak aipatuko ditut orain, Jokin Muñozen Antzararen
|
bideak
nobelarekin hasita. Fikzio liburu bat hartzen dudanean zera bilatzen dut:
|
|
|
Ados nago Muñozen nobelaz esan duzunarekin, Jacinto. Iruditzen zait edozein irakurlek goza dezakeela Antzararen
|
bidea
irakurriz. Indarkeriaren gainean gogoeta egiten du, kasu honetan bai, indarkeria politikoa dugu?, eta eszenario politikoan zein gizartean duen eragina azaltzen digu.
|
|
|
Azalpen horretan, galtzailearen irudia gako zaio Munozi. Bizia lon gai berari heldu ziola argudia liteke, baina nire ustez Antzararen
|
bidea
lan osoagoa da. Eta ez dut hau esaten nobela bat delako; Bizia loko narrazioetako batzuk topikoetan erortzen zirela iruditu zitzaidan eta, alde horretatik, obra bezala ez ninduen asebete.
|
|
|
Eta ez dut hau esaten nobela bat delako; Bizia loko narrazioetako batzuk topikoetan erortzen zirela iruditu zitzaidan eta, alde horretatik, obra bezala ez ninduen asebete. Antzararen
|
bideak
, berriz, egoeraren konplexutasuna ezin hobeto jasotzen du. Bizia loko «Mekanoa» narrazioa (nire ustez, bildumako onena) gogora ekarri dit puntu batzuetan, biek ala biek tragediaren neurria (familia berean alderdi kontrajarriak egotea, horixe da, azken batean, gerra zibilaren oinarria) azalerazten dutelako.
|
|
|
Muñozen eleberria irakurtzea plazer hutsa izan da niretzat ere. Antzararen
|
bidea
bikaina iruditu zait, irakurleon eskuetara iristen direnean irentsi egiten ditugun horietakoa. Biolentzia politikoa eta memoria historikoa maisuki harilkatuz, biktima/ galtzaile desbedinen begietatik kontatzen zaizkigu nobelako gertakizun dramatikoak.
|
|
|
Barkatuko didazue, azken orduan, sarrera berri bat ireki izana, baina gauza pare bat esan nahi nituen Jokin Muñozen Antzararen
|
bidea
eleberriaz. Orain artean aipatu direnez gain, beste pare bat gauza nabarmenduko nituzke nik.
|
|
|
Eta zentzu horretan Jokin Muñozen lanak galderak pausatzen ditu, erantzunak eman baino, ateak irekitzen, itxi baino gehiago. Eta hori iruditzen zait Antzararen
|
bidea
nobelaren bertute nagusietako bat. Indarkeria politikoak eragindako minean (Lisaren minean, Jesusenean), horien erruduntasun sentimenduan, zergatien, galderen, zalantzen tunel beltzean sakontzeko gonbidapena baita, azken finean.
|
|
|
Hizpide emango duen nobela da, dudarik gabe, Antzararen
|
bidea
.
|
|
|
Gaia aldatuz, uda honetan irakurri ditudan hiru nobela aipatu nahi nituzke orain: Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao, Anjel Lertxundiren Zoaz infernura, laztana eta Jokin Munozen Antzararen
|
bidea
. Nobedadeen kategorian sar genitzake hirurak, azken bi urteko epean argitaratuak izan baitira.
|
|
|
Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako
|
bideari
lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak ditu hizpide Lertxundik bere azken nobelan; gaiak badu gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea) badu nondik heldu nobelak.
|
|
|
Bai, neuk ere hala ikusten dut Zoaz infernura, laztana eleberria, Zorion perfektuarekin zabaldutako
|
bidearen
ildoan. Eta ados nago zurekin, Esti, nobelari egiten diozun balorazio positiboan.
|
|
|
Zergatik? Batetik, bere irakurketa atsegin izan dudalako (eta ez nik bakarrik, antza, 2006ko Euskadi Saria eman baitzioten), baina batez ere, euskarazko ipuin liburu askoren aldean eite diferentea duelako, ausartuko nintzateke esatera generoan maisu diren katalanen
|
bidean
(Quim Monzó eta Sergi Pàmies, nagusiki). Etorkizuna bildumako ipuinen artean gorabeherak daudela esatea ezer gutxi esatea bada ere, narrazio laburrenen alde egingo dut nik.
|
|
|
Kointzidentziaz, ikastetxean zortzigarren mailan zegoenean, Liz Arregui Dick nerabeak, geroago Hardestyrekin ezkonduko zen? lan egin zuen estatu mailako proiektu batean, beronen asmoa Idahoko eliza katolikoetako artxiboak eskuz kopiatzea zen, geroago artxibo handi bat egiteko, fitxa katalogo
|
bidez
gordeta gera zitezen finkaturik heriotza datu guztiak. Ikastetxe katolikoetako ikasleek kaligrafia, idazkaritza ahalmenak, eta antolakuntza nahiz alfabeto ahalmenak praktikatzen zituzten, eta, bide batez, elizek eskuz idatziriko dohaineko datu base bat lortzen zuten.
|
|
|
Disoluziorantz jotzea da nire proposamena. Bikarbonatoaren disoluzio lasai, apal, pasibo, behera begirako eta bartlebytarrera eginez diluitu (benetan desagertzeak batere axola ez balio bezala, itsas belarraren ozeanoko dantza askearekin); edota, kontrara, aspirina eferbeszentearen gorakortasun borborkariaren
|
bidez
disolbatu. Irudien mundua, publizitatea, bideojokoak, poema liburu kamuflatuak diren autolaguntza liburuen parodiak, panfleto politikoak, rap errosario sozialak, horra disoluzio eferbeszenterako aukera piroteknikoak.
|
|
|
Zuzenbidearen protagonistak sarri askotan izan dira literatura sortzaileak.
|
Bide
beretik, legea eta zuzenbidea maiz agertu dira literaturaren orrialdeetan, mundu juridiko horrek eguneroko bizimoduan duen eragina nabarmenduz.
|
|
|
|
Bide
beretik, gure egileak aspalditik ohartu ziren legearen munduaz. Hori dela eta, esaterako, Mogelen Peru Abarka izeneko lanean tartekatzen diren zatiak, Bizkaiko orduko forua edota justizia administrazioa jasotzen dituztenak.
|
|
|
Lan gehiagotan ere saiatu zen Pete: Eureka eta Ely arteko diligentziaren gidari izan zen; lehenengo izotz saltzailea Tonopahn (Nevada), 1901ean, mea aurkikuntzen gara ian; ganadu garraiatzailea ere bai, Bishopetik (Kalifornia) Tonopahraino abelgorriak gidatuz hamar eguneko
|
bidean
; berari suertatu zitzaion Shepherd Canyon Route ko diligentziaren azken gidaria izatea ere. Hori dena eta gehiago izan zen Pete Aguereberry, bere joan etorriei bukaera eman zien gertaera jazo zitzaion arte.
|
|
|
arriskutsuegia zen. Horregatik, Pete Aguereberryk pozik ekin zion
|
bideari
laguntzat nor eta Shorty Harris zuela, Heriotza Ibarraren historiari lotutako pertsonaia berritsu eta harroxka, baina, zalantzarik gabe, hango bideak ederki ezagutzen zituena. 1905eko ekainaren azken egunak ziren, eta Shortyk lehenbailehen heldu nahi zuen Ballaratera, hango ostatuetan uztailaren 4a ospatzera.
|
|
|
arriskutsuegia zen. Horregatik, Pete Aguereberryk pozik ekin zion bideari laguntzat nor eta Shorty Harris zuela, Heriotza Ibarraren historiari lotutako pertsonaia berritsu eta harroxka, baina, zalantzarik gabe, hango
|
bideak
ederki ezagutzen zituena. 1905eko ekainaren azken egunak ziren, eta Shortyk lehenbailehen heldu nahi zuen Ballaratera, hango ostatuetan uztailaren 4a ospatzera.
|
|
|
Miretsi egiten zuen Heriotza Ibarreko paisaia munduz kanpokoa. Eta, eremu haiek Monumentu Nazional izendatuak izan eta turisten jomuga bihurtu baino lehen, Petek zazpi kilometro eta erdiko
|
bidea
ireki zuen eskuz, pikotx, pala eta eskorgekin, errautsa zeriola, bere meatzetik gain hartaraino. Aguereberry Point izenaz agertzen da gain hura gaurko mapetan.
|
|
|
Aguereberry Point izenaz agertzen da gain hura gaurko mapetan. Galdetzen ziotelarik zergatik galdu zuen hainbeste denbora eta indar
|
bidea
egiten, besteek ere ikuspegi eder hartaz gozatzea nahi zuela erantzuten zuen.
|
|
|
Pete Aguereberry Shorty Harrisekin zihoan urre aurkikuntza historiko hura egin zenean Harrisburgen, Panamint mendietan; hobeto esanda, Pete bera izan zen aurkikuntza egin zuena. Duela 36 urte izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek bat batean sortutako beste mea herri askoren
|
bide
berbera hartua du aspaldian. Baina Pete Aguereberryk hantxe jarraitzen du bere hasierako alor huraxe ustiatzen?
|
|
|
Heriotza Ibarrean bertan, Shorty Harrisekin egokitu nintzen.
|
Bide
bera egin behar genuenez, elkarrekin joatea pentsatu genuen. Mendien goiko aldean, Shorty aurretik zihoan.
|
|
|
Hain iruditu zitzaion berebizikoa, besteek ere ikus zezaten nahi izan zuen. Harainoko lehenengo
|
bidea
egin zuen pala eta pikotxarekin, eta zaindu ere berak zaindu du duela urte gutxi arte.
|
|
|
Artaldeen
|
bideetatik
ibiltzera ohituta, urrutira ere igartzen zion Austinek zer jatorritako artzaina aurkituko zuen ardi kanpoan: 1
|
|
|
Ezen poema batean ez baita dena kontatzen, gauzak ezkutatu egiten dira, sormenaren mesedetan. Horixe da
|
bidea
errealitatea irudimenarekin lotzeko. Eta horrexegatik diot «Irrati txikia» ez dela gure aitaren poema, nahiz eta bere ahotsa gogoratzen ahalegintzen naizen, ia gauero.
|
|
|
Adeitasun keinu ttipi bat da nire aldetik, haien hitz jarioa ez moztearren eta haien oharkabeko begirunea nolabait eskertzeko. Politika eta kultur gorabeherak oro begirune
|
bidez
konpontzen ahal dira, noski, horra hor elebitasunaren ikasgai nagusia.
|
|
|
Ritak hirurak ulertzen ditu, baina hitzak eta hotsak nahasten ditu mintzatzean. Juliaren
|
bidetik
datorrenez, luze gabe hirurak bereiziko ditu. Oraingoz Juliak gehiago egiten dio ingelesez katalanez baino.
|
|
|
Bada, halere, hizkuntz aniztasunari begiratzeko modu onuragarriago bat. Nire aburuz, hizkuntza bakar baten
|
bidez
erabateko komunikazioa izango zelako ametsa okerra zen, eta nolabait naturaren kontrakoa ere. Pidgin ingelesa, munduko lingua franca, gaur egun eraikitzen ari diren Babelgo Dorrea?
|
|
|
defendatzen badu ere, Atxagak esan zidan behin hizkuntza bigarren mailakoa zela beti. Lehenik zerbait adierazteko, komunikatzeko premia zegoela, eta hori indartsua baldin bazen, modua eta
|
bidea
jarraian etorriko zirela. Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela haren ama hizkuntza.
|
|
|
Naturaltasuna bilatzea batetik, artifizioz mozorrotzea bestetik? Bai, gure lana da hizkuntzari lotzen zaizkion sastraka, orbel eta lokatzak seinalatu eta kentzea; baina gure lana da, halaber, urrutirago eramango gaituzten
|
bideak
saiatzea ere.
|
|
|
Nahiko erraz seinala ditzaket orain hogei urteko euskara literarioaren eta gaurkoaren arteko aldeak. Egin dugun
|
bidea
sekulakoa da, eta nonahi antzematen ditut gure arrastoak. Ez dago, nire ustez, hori bezalako ereinotzik.
|
|
|
Neuk asmatua. Komikitik abiatu naiz, baina, pixkana pixkana, neure
|
bidea
hartu dut. Inork ez du ezerezetik sortzen, aurretik zeukan zerbaitetan oinarritzen da.
|
|
|
Ama forma zehaztezin bat zen haren alboan, izaraz estalia, ezpainak erdi irekiak, arnasa isila? Mutikoa, ilunpean,
|
bidea
eginez joan zen, zaratarik txikiena atera gabe. Horretarako, pauso bat eman eta itxoin egin behar.
|
|
|
Mikel Iñaki Salvadorrekin hasi zenean, 1984an, nik laguntzen nien eta hirurok joaten ginen kontzertuetara, eta Mikelek beti esaten zuen nik mania bat neukala, justu bidegurutze batera ailegatzean gai inportante bat ateratzen nuela. Jakina, gai hori buruan, berak beti hartzen zuen
|
bide
okerra, beti aldrebes. Hasieran Iñaki oso erne egoten zen eta esaten zigun:
|
|
|
ez, hortik ez, beste aldetik. Baina gero bera ere kutsatu egin zen eta azkenean denok joaten ginen
|
bide
okerretik.
|
|
|
Behin, gaua pasatzera gelditu nintzenean, hiru lagunekin Unibertsitateko ikasketak bukatu eta gero herrialdean barrena egin genuen bidaia batean, hantxe zegoen amama goizean goiz jaikita ekonomikan oilaskoa frijitzen, nahi adina eta gehiago, autoan guk gero eraman ahal izateko. «Sekula jan dudan oilasko frijiturik onena da», errepikatzen zuen lagun batek etengabe Kaliforniarako
|
bidean
, eta besteak ados ziren. Adostasun horrek harritu egin ninduen garai hartan.
|
|
|
Izan ere, ez dut eskuaz edo erraiez edo azazkalez sinesmen suhar eta erregarriari heltzeko zoriona, existentzia inarrosten duen fedea izatekoa, bizitza katramilaturik ehuntzeko ardatz ezin aldatuzkoa, odolaren ibiliari, begietan begiratzeari eta bost zentzumenen presentzia biziari indarra eta zentzua ematen dien ideia. Horregatik, benerazioz, harriduraz eta inbidiaz begiratzen diet haluzinatuei, dagoeneko ikusi eta segurtasunez beren
|
bidea
zein den badakiten zoroei. Pentsatzeko ohitura txar eta zorigaiztokoak erasoturik, nire jatorrizko egoera basatia da.
|
|
|
Kultur eragilea ere izan zen Robert Laxalt, eta University of Nevada Press argitaletxea jarri zuen abian 1964an. Halaber,
|
bidea
egin zion Nevadako Unibertsitatean diharduen CBS (Center for Basque Studies) erakundeari.
|
|
|
Bestalde, euskarazko itzulpenari egindako hitzaurrean, hauxe dio Mendigurenek: Dominique bezalako gure arbasoen ekintzak gogorarazteko balioko duela liburuak, eta «gure nortasuna eta herri izateari etorkizun
|
bideak
urratzen ari diren guztiei omen egiteko». Euskal aberritik egiten du irakurketa Mendigurenek, Laxaltek irudikatzen duen nortasun konplexua ahaztuta.
|
|
|
Logela zuen horretan, hormak betiko pitzadura ageri duela konprobatzen du, baina orain beste pertsona batzuk bizi dira bertan (137). Etxera daraman
|
bidean behera
doazela, Dominiquek behin ere ez du atzera begiratzen. «I can, t go back.
|
|
|
Konparazioak konparazio, tristurak inguratzen nauen egun horietan, nire borrokatzeko gaitasuna, nahia eta beharra direla-eta, gure euskara maiteak borrokatu behar duen
|
bideaz
pentsarazten dit nire bide propioak. Biak antzekoak direla pentsatzen dut eta horrek nire errepidean aurrera jarraitzeko ematen dizkit indarrak, eta buruari hauxe galdetzen diot:
|
|
|
Konparazioak konparazio, tristurak inguratzen nauen egun horietan, nire borrokatzeko gaitasuna, nahia eta beharra direla-eta, gure euskara maiteak borrokatu behar duen bideaz pentsarazten dit nire
|
bide
propioak. Biak antzekoak direla pentsatzen dut eta horrek nire errepidean aurrera jarraitzeko ematen dizkit indarrak, eta buruari hauxe galdetzen diot:
|
|
|
Horrela nik ere, gure izaeran hain garrantzitsua den altxorra bezala, pausoz pauso ekin behar diot
|
bideari
, inoiz etsi gabe.
|
|
|
jo dezakegu: berebiziko irakaspena bizitzarako hala nola literaturaren lehenengo urrats
|
bideetan
.
|
|
|
Nik esango nioke, iraganeko kilkerraren bila antzeman ahal izan ditudan begi beltz horiek gaur dituen berberak direla. Baina orain muturra sartuko banu, arreta galaraziko nioke eta Aneren gogoeten
|
bidea
jarraitu nahi dut beste puska batean. Umetako portaerak, nagusitan, eskalaz aldatzen dutela, besterik ez.
|
|
2010
|
|
|
Adiskidearen heriotzaren aurrean bakarrizketak. Eta izan ere, liburuaren abiapuntua Bitoriano Gandiagaren obrari eta izaerari buruzko interpretazio bat bada ere, Azurmendiren luma trebe eta eruditoa beste hainbat gaitaraino lerratzen da, eta
|
bidean
mila eta bat ohar eta irakurketa eskaintzen dizkigu gogoetarako sorta ederrean, hala nola, heriotzaz, bizitzaz, Jainkoaz, mitoaz, fedeaz, zentzuaz, herriaz, naturaz, balioez, eta nik zer dakita.
|
|
|
Baina ez nago ziur flash efektu horretatik aurrerago joan nahi ote zuen egileak. Literaturak baditu bere eskakizunak, jakina, munduak sortze hori, argumentuak eratze hori hitzekin egiten da eta horretan ez dauka Ugartek «lumarik» oraindik,
|
bidea
egin behar du bere idazte taxua sendotzeko eta paragrafoan hedatzeko, showing horretan bertan harantzago joateko. Niri ere iruditu zait hitzak motz geratzen zaizkiola tarteka, baina zein freskagarria iruditu zaidan bere irudimen joria, pertsonaia ez-ohikoak, eta aldian behingo «ze demontre» adierazgarriak.
|
|
|
Ezin dut aipatu gabe utzi Aingeru Epaltzaren Izan bainintzen Nafarroako errege eleberri historikoa. Izan, Erresuma eta fedea deritzon proiektuaren bigarren emaitza da, eta hirugarrena
|
bidean
ei dago. Trilogiako lehenengoa den Mailuaren odola orain urte bi irakurri nuen, uda partean, eta berehalako batean amaitu zitzaidan, nahiko potoloa izan arren (hirurehun orrialde trinko).
|
|
|
Modu ez oso heroiko batean egingo dute aurrera baina, joan etorrian, dena bukatzen bada ere, bukatzeko indar nahikorik egiten ez dutela. Garai ezezaguna gure literaturan (ez bertsolaritzan, «Hil da Canovas, fuera Canovas»; Txirrita aipatzea ez da debalde), gozatua da eleberriaren irakurketa, idazkera, egitura, Soteroren ahotik entzuten ditugun ibilerak; bat egiten dute hemen Lourdesek lehentxeago aipatzen zituen bi
|
bideek
, narrazio borobila da, irakurgarria (idazkera, berriz, nabarmentzekoa), eta hala ere uxatzen ditu klixeak, erronka zaio irakurleari. Gako gehiago eman nahi gabe, beita bota beharra nuen, lagunok.
|
|
|
Eta iruditzen zait literaturak izan lukeela horren aurkako antidoto, hots, topikoaren, klixearen aurkako; eskaini lukeela zerbait berria, berezia, besterik ez bada desberdina, egunerokoan akitzeraino errepikatzen diren horietatik urrun. Liburuak
|
bide
interesgarri bat hartzen du emakumeez hitz egiten hasten denean, gaur edadeko diren emakumeez, horien larrutik: «Besteen zerbitzari izateko hezi gintuzten emakumeak eta zer egin zerbitzatzeko edo zaintzeko inor ez daukazunean?
|
|
|
Dudarik ez dago narraziogintzan bere
|
bidea
egiten ari dela Rodriguez. Aipatu Katu jendea lanaz gainera, beste bi narrazio bilduma argitaratu ditu:
|
|
|
Baina Pessoa, Eliot eta enparauak igaroagatik, poesia oraindik halako aitortza batekin erlazionatzen dugu, non ahots poetikoak, gutxi asko, benetakotasun bat gordetzen baitu. Horregatik da poesian asaldagarria narratiban ez dena, eta, hain justu, zirrikitu hauek
|
bide
emankorrak direla begitantzen zait.
|
|
|
«Pintzela bota den mendi kasko» (Fudesute mine) estanparen leienda: te etxea
|
bide
horiaren bazterrean dago erroitzari hurbil. Bazterrak ikaragarriak:
|
|
|
Lehena: Edo ko erdian zen Nihon Bashi n («Japoniako zubian»), abiatzen baitzen
|
bidea
. Gaurko Tokyon.
|
|
|
Jean Etxeparek Mame argitaletxean inprimatu zuen Buruxkak, Tours-en. Hau da, Etxeparek, ohiko
|
bideetatik
Baionako moldiztegietara jo beharrean, atzerrian argitaratu zuen liburua, Frantzia beherean, eta bere sosetatik ordaindu zuen. Ezinago deigarria da Buruxkak Euskal Herritik kanpo argitaratu izana, Baionan euskal liburuen argitalpenean espezializaturiko moldiztegi bi egonik.
|
|
|
Herriko jaietan beraz, hiru hazpandar eta hiru lekondar arituko dira norgehiagoka, eta Etxeparek horixe marraztu digu bere luma zoliarekin. Partida amaitutakoan, kontakizunaren azken esaldian, han doaz hazpandarrak Hazparnerako
|
bidean
:
|
|
|
Inis Mor/ Inishmore handienean (beste biak: Inis Meain/ Inishmaan eta Inis Oirr/ Inishheer dira), oro harriz inguratua, soro eta larreak bereixiz, eliza inguruko hilerriak zedarrituz,
|
bideak
eta beste, jendea, hizkuntza eta paisaia uztarketa berezian senti zitezkeen, gainerako ingelesaren menpeko mundutik urrun. Dún Aonghus/ Dun Aengus eraikin ikusgarria ere ehun metroko cliff baten harrizko paretan sinbiosi estuan zizelkatua da (han diotenez, Europako aurrehistoriako eraikuntzarik fin eta berezienetarikoa).
|
|
|
Britainia Handiak traba guztiak ezarri eta erabili arren, mundu mailan estatu ez onartua izanagatik ere (hasieran ezagutu zuen bakarra Leninen garaiko Sobiet Batasuna izan zen), Irlandaren askatasuneranzko
|
bidea
geldiezina zen.
|
|
|
Eli Gallastegik irlandar eta euskal askatasuneranzko
|
bideen arteko
zubiak landatzen buru belarri jardun zuen. 1922an bulego bat zabaldu zuen Bilbon harremana sustatzeko.
|
|
|
1922an bulego bat zabaldu zuen Bilbon harremana sustatzeko. Urte berean Ambrose Martin O. Daily Sinn Féin eko kidea, Buenos Aireserako
|
bidean
, Bilbora etorri zen eta apirilaren 1etik 28ra bitartean hitzaldi, topaketa eta antzekoetan murgildurik ibili zen. Sinn Féin eredu bilakatu zen askorentzat, Euzko Gaztediren baitan bereziki.
|
|
|
Pilotariak, berriz, Manuel Urcelay zarauztarra eta José Aramendi getariarra.
|
Bidean
, hara zihoan Mª Teresa Lardizabal anderea topatu zuten. Emakume Abertzale Batzako kidea zenez, Hernandorenari ezinago egokia zitzaion taldearen egitasmoan txertatzea irlandar emakumeei Batzaren agur eta atxikimendua helaraz ziezaien.
|
|
|
Hendaiatik 19an abiaturik, lehenik Parisera eta, Londresen barna, 21ean iritsi ziren Dublinera.
|
Bidean
bat egin zuten Kongresura zihoazen hainbat euskaldunekin (Carmelo Leizaola eta Maria Jesús Eskubi senar emazteak, honen ama Pepita Ellakuria, Bidaurrazagatarrak, Barrueta notarioaren alabak?). Txomin Epalza gaztea ere bertan erantsi zitzaien, gazte bizkaitar zenbaiten antzera, Ingalaterran baitzegoen Cambridgen ikasketak egin ondoren.
|
|
|
gal zitekeelakoan edo. Kalera
|
bidean
|
|
|
Ustezko eternitateari etxekoek hildakoaren zein irudi entregatu nahi dioten, oraindik ere asaldatu eta aztoratu egiten nau pentsatze hutsak. Aurpegia arimaren ispilua omen eta, oroitarrietako argazkien bidez oraindino gure artean geratzen ote da hildakoen arimara txango egiteko
|
bidea
–Ezezkoan nago.
|
|
|
Mendebaldeko gizarte gehienetan bezala titien eta ipurdien obsesioa agertzen da nonahi, Alsanearen liburuko neskak belodunak badira ere. Dirua daukanak Londresko, Genevako eta Parisko
|
bidea
hartzen du laserrezko depilazioa eta liposukzioa, rinoplastia eta bularretako kirurgia egiteko.
|
|
|
Pattie Boyd Claptonenera joan zenean, berehala ohartu zen zer nolako gizon motarekin berregin nahi zuen bizitza: «inolako begirunerik gabe jokatzen zuen
|
bidean
aurkitzen zuen edozein emakumerekin, pare bat botila brandy garbitzen zituen egunero, eta konta ezin ahala pinta garagardo. Gainera garagardoari vodka botatzen zion, inor kontura ez zedin koloreagatik.
|
|
|
Denek ez zuten Arestiren
|
bidetik
jo. Hor dugu Txillardegi, esate baterako.
|
|
|
Ni neu 1967az gero unibertsitario nintzen. Bera, berriz, eskapoka, 1969an iritsi zen Parisera, eta berehala uniber tsitaterako
|
bidea
hartu zuen. Elkar ezagutu genuen lehen egunetik lotura egin genuen.
|
|
|
Iheslariak ulertu ahal izan duenez, Liuba izena zuen liburuko prostitutak, protagonista iraultzailea besoetan hartu eta hari haragiaren
|
bidea
erakusten zion neskatila eskuzabalak, Liuba.
|
|
|
Ez horratik. Fermin Calbeton alderako
|
bidea
hartu duenean jabetu da: hesituta daukate Alde Zaharra, ezinezkoa handik irtetea.
|
|
|
«Dena da lapurreta. Batzuek aitortu egiten dute, aipu
|
bidez
autoritateen babesa bilatuz; beste batzuek nahiago dute situazionisten teknika erabili, lapurtutakoa norbere testuan txertatu, eraldatu, komatxorik gabe idatzi; eta gehienok, ez gara konturatu ere egiten lapurretan ibili garela, noizbait eta nonbait irakurritakoa daramagula barruan.
|
|
|
«Gaztetan, Erroman ikasle nintzelarik, egunero pasatzen ginen Campo dei Fioritik unibertsitatera
|
bidean
.
|
|
|
Gai bat hartu orduko filtroz filtro pasatzen du barruraino eta oso barrutik kantatzen daki. Nire
|
bidea
hori dela ikusten dut. Gai bakoitzari buruzko nire ikuspegia, nire hiztegia, nire ahotsa landu nahi dut eta hori ibilbide luze baten emaitza izango da.
|
|
|
Bigarren liburu horren prozesua arras ezberdina izan zen.«Euskal itsas odisea bat dago hor atzean, guk espedizioaren
|
bidez
berritu genuena. Oso gutxi aztertu eta sozializatu da euskal odisea hori eta herri bezala bizi izan dugun historiaren zatirik ederrenetakoa da.
|
|
|
Badakizu han 400 lagun zain dituzula.
|
Bidean
zer kantatuko duzun pentsatuz zoaz, buruan ez duzu errimarik edo neurririk, baina hara iritsi eta etorri egiten dira.»
|
|
|
1 Itzulpen lana, nire kasuan behinik behin, ikasteko eta ikertzeko eta euskararen baliabideetan barnako bidaia ere bada, beste batek idatzitako testuan buru belarri murgiltzeko aukeraz gainera. Alde horretatik, itzulpen literarioa
|
bide
emankorra eta atsegingarria izaten zait gehienetan. Zenbait gauza sakon sentitzeko bidea, mezu edo irudi edo gogoeta batzuekin identifikatzeko modua, euskararen baliabideak ikertzeko eta, igual, zerbait erabili eta proposatzeko era ere bai.
|
|
|
Alde horretatik, itzulpen literarioa bide emankorra eta atsegingarria izaten zait gehienetan. Zenbait gauza sakon sentitzeko
|
bidea
, mezu edo irudi edo gogoeta batzuekin identifikatzeko modua, euskararen baliabideak ikertzeko eta, igual, zerbait erabili eta proposatzeko era ere bai.
|
|
|
2 Erabiltzen dugun helburu hizkuntza tresna aski eraginkorra da literaturan? 3 Inori bururatu zaio zatikako itzulpen antologiaren
|
bidea
esploratzea? 4 Euskal itzultzaileak euskal itzultzaileok esan ohi dugun bezain onak al dira?
|
|
|
Hobeto egon gintezke, hala ere, nola ez. Baina, nire ustez,
|
bide
onetik goaz. Eutsi behar.
|
|
|
Beraz basamortua lasaitu zen, eta Frantziako soldaduen artean erraten zen Aures mendietako makiak Touggourtera pausaldi batzuen egitera zetozela txandaka. Haatik atentatu bat beti posible zen, abertzale «espontaneo» batek labankada bat eman edo tiro bat bota ziezakezun karrika zoko batean enkargu baten kariara, edo palmadian paseatzean, edo basamortuan gaindi zure kapitainaren jeepa gidatzen zenuelarik, adibidez Ouarglako edo M' Raierko
|
bidean
, ofiziera usaiako pistolarekin, zu ezer gabe. Ustekabeko eraso batean ezin zenuen deus egin zure bolantean, salbu hoberenean aitzina joatea, eta gure kasuan armadak ez zuen arma baten galtzeko arriskurik hartzen:
|
|
|
Aljeriara joan aitzin, errotik euskaltzalea izanarren nire aita amak eta haurrideak bezala, atxikimendu sakona nion Frantziari, Iparraldeko euskaldun anitzen
|
bidetik
, eta hori Hegoaldeko abertzaleei zinez ulergaitza zaie, ez baitakite zer den Frantziaren irudia gure buruetan. Figura feminino maitagarri eta sakratua da, Jeanne d' Arc en edo Ama Birjinaren idurikoa:
|
|
|
Hastean Aljeria autonomo bat ikusten nuen frantziar federazio batean, baina laster ohartu nintzen Frantziak ezin zuela holako aterabide bat bilatu, erraietaraino jakobinoa delako, eta bere propagandan inoiz holako zerbait aipatu zuelarik, inolako sinesgarritasunik ez zuen erdietsi aljeriarren begietan, metropolian izigarriko zentralismoa ikusten zutelako. Gainera berantegi zen, horretarako
|
bidea
1945ean hasi zen. Horren ordez frantziarrek berek liskarra eragin zuten 1945eko maiatzaren zortzian Setifen, Aliatuen garaipena ospatzen zuen manifestaldi abertzalean aljeriar ikurriña zekarren mutikoa tirokatuz.
|
|
|
Euskal Herrian eta orokorki Frantzian, jendea société de consommation delakoan sartzen hasia zen buru belarri, eta norbait Aljerian soldadu bazuten familietarik kanpo, populuak hango «gertakizunez» axola guti zuen, salbu aferak sobera irauten zuela, diru gehiegi gastatuz. Frantziarren aspertze horri esker, De Gaulle bakerako
|
bidearen
irekitzen hasia zen. Dena dela, andregaia berriz hemen utzirik, Saharako basamortura itzuli nintzen bigarren udaren jasatera.
|
|
|
Philippeville/ Skikda itsas porturako
|
bidean
, Biskratik landa, bat batean, hare muino horailen artetik, mendikate gorri baten harresia urrundik agertu zitzaidan, eta laster horren behera urradura sakon bat: Al Kantarako zintzurra!
|
|
|
Astelehena zen, eguraldi zoragarria. Bazkalondoan trena Ündüreineko geltoki txikian hartu nuen, etxetik bi kilometro pasa, Mauletik Puyoorako
|
bidean
. Hor ezagutzen ez nuen beste zuberotar soldadugai bat aurkitu nuen, eta elkarrekin trenera igan ginen:
|
|
|
Soldadu «klaseak» elkarrekin eginen genituen, eta lau hilabeteko epe horren buruan, norabide ezberdinak hartu. Gero kasik beste bi urte beterik, berriz elkarrekin topo eginen genuen etxerako
|
bidean
, Marseillako portuan. Maluruski 1997an zendu da, 59 urteetan, mutiko puska on hori.
|
|
|
Argitaratzaile hura ez zen nire irakasle izan, ez zidan lanik zuzentzen. Ariadnaren haria eman zidan eta nik neure
|
bidea
bilatu behar izan nuen. Sei urte eman nuen irakurri eta irakurri.
|
|
|
Hartaz libratu nahi zuen». Burroughsek semea ere drogen
|
bidean
jarri zuen, eta homosexualitaterantz bultzatu zuen, berak ere halaxe praktikatzen zuen eta, bota garbitzaileekin eta. Truman Capoteren berri ere jaso nuen.
|
|
|
zakilak, kaka, Francoren garaiko Espainia? eta, aldiz, beti bihozbera da
|
bidean
aurrera egiteko ogi puska eskaini diotenekin, atseden egiten lagundu diotenekin. Gorriak eta beltzak ikusi zituen Jean Genetek.
|
|
|
Erbesterako
|
bidean
, oinez gindoazela, hilikiak ikusi genituen bide bazterrean, eta haien inguruan, hegazti beltzak eta zakurrak. Kiratsa zerien:
|
|
|
Gauez, azerien uluak entzuten ziren, nekeak eta goseak menderatzen gintuen lekuan jartzen genuen dendatik hurbil. Zenbaitek, lurperatu ere egin zituen
|
bidean
hildakoak, hantxe, erori ziren lekuan bertan.
|
|
|
Sortzaileak, hala poetak nola nobelagileak, inspirazio iturri izan lezake egoera. Jakina egoera gogorra dena, etxekoetatik eta lagunetatik aparte bizi zara, baina idazteko
|
bide
ederra ematen dizu. Dena dela, erbesteratzea ez dadila betikotu, orduantxe akabo bestela, inspirazio iturri beharrean, neurri gabeko zigor izango da.
|
|
|
Koltxoneta eraman ez genuelako kexuka egin zuen
|
bidea
Ibonek. Ezkontza eraztuna kendu nuenean ez zen brontzeatuaren neurgailua izan galdu nuen gauza bakarra, erantzun niezaiokeen, baina isildu egin nintzen.
|
|
|
Etxerako
|
bidean
, autoan, barkatzeko eskatu nion, behin eta berriz ahora zetorkidan hanburgesa zaporea ezin ahaztuz. Harrigarriena ordea berak ere barkamena eskatzea izan zen.
|
|
|
|
Bidean
aurrera, aldiz, autoaren barruko anonimotasun erosoan, babesean eta libre sentitzen nintzen, joan eta joan, etenik gabe, ezertan pentsatu gabe, ezertaz arduratu gabe. Ez nintzen geldituko autoak eztanda egin arte.
|
|
|
Stoneybatter auzoan, Booker Sarirako izendatutako John Banville ren nobelako protagonistak [The Book of Evidence (1989)], hilketa zital bat zuela atzetik eta beste bat
|
bidean
, inbidiaz begiratzen dio tabernetako argi urre koloreari, orain betiko galdu duen adiskidetasun bizigarri baten munduari. Hori nuen behintzat nik gogoan, liburua irakurri eta handik urte askora.
|
|
|
ingeles munduko diruz lagundutako aurreneko antzerkia sortu zuen 1925ean, nahiz eta ordena berria kritikatzen zuten obra franko taularatu, haien artean baita O. Caseyrenak ere. Erakunde honek zenbait antzualdi izan ditu, baina hala eta guztiz ere geure buruarekin solasean aritzeko biltoki baliotsua gertatzen da oraindik, hau da, nondik gatozen, zer garen eta nora joan gintezkeen aztertzeko
|
bidea
da oraindik guretzat.
|
|
|
Francorena esplikatu zigun egunean ere hizkuntzez mintzatu zitzaigun. Ez dut gogoratzen nola egin zuen Francorengandik euskararako
|
bidea
, baina gogoan dut hotsandiz errepikatu zigula etxean beti euskaraz egin behar genuela, oso gutxi ginela euskaraz egiten genuenok eta guri zegokigula hizkuntza gordetzea.
|
|
|
Charles de Foucauldek, 1907an, militar tropa sendo batekin egin zuen ibilaldia, Dinaux kapitaina buru. Bidaia hartan, Charles de Foucauldek poema ugari kopiatu zituen, bai karabanan lagun zeramatzaten tuaregengandik bai
|
bidean
topatzen zuen jendeagandik. Bildumaren asmoa eta hastapena ondo azaldu zion Aita Guérini, 1907ko maiatzaren 31an egindako gutunean:
|