|
2005
|
|
|
Bizien laudatzeko
|
bethi
da denbora, Aipha dezagun egun hizkuntza eskuara,
|
|
|
Zaharren laudatzeko
|
bethi
da denbora, Aipha dezagun egun mintzaia Eskuara,
|
|
|
IX. Eskualdunek oraino hau dugu loria, Guzia girixtino da Eskual Herria, Fedearen zaintzeko
|
bethi
atzarria, Nehork ez baitu hautsi gure lokharria.
|
|
|
Gurek aithortu
|
bethi
] ainko bat bakharrik!
|
|
|
Hain zuzen lurretan, 1891an Dibarrartek aurkezten duelarik bere Eskualdunen loriak badator bertze kantu bat akrostiko moduan egina Ama euskarari (Akrostikoa) Zazpiak
|
beti
bat tituluarekin.
|
|
|
Euskaldun danak ama euskara maita dezagun, Ta biyotzetik] aungoikoari
|
beti
eskatu Idukitzeko bere onduan gau eta egun
|
|
|
Ez da kalitate handiko hamalauduna, bainan azaltzen du giro berri bat, aldarrikatuz goraki eta akrostiko modura Zazpiak
|
beti
bat.
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe.
|
Beti
bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala. Falta dena da errepika, Azpeitian agertuko dena:
|
|
|
Zazpi Euskal herriek bat egin dezagun, Guziak
|
bethi
bethi, gauden gu Eskualdun.
|
|
|
Zazpi Euskal herriek bat egin dezagun, Guziak bethi
|
bethi
, gauden gu Eskualdun.
|
|
|
X. Eskualdunek oraino hau dugu loria, Guzia giristino da Eskual H erria, Gure fede hazkarra
|
bethi
atzarria,
|
|
|
Segi beza euskaldunak bere jokoekin, izan dadin
|
beti
euskaldun fededun, bainan ez du Dibarrartek deus ikuspenik geroari buruz, nahiz osoki aldatu
|
|
|
Hortik dator otoitza: egon dadin Euskal Herria, den bezala, arbasoak eredutzat hartuz, lehen bezala orain ere,
|
beti
euskaldun fededun, orduko leloari jarraikiz. Otoitz bihotz hunkigarria, kontserbatzailea.
|
|
|
Denbora berean, Zazpiak bat en ideología sortzen ari da Euskal Herri osoan, harreman gehiago bada Abbadie-ren Lore jokoei esker, ideologia horren alde eta maisu gisa dago Gratien Adema Zalduby Dibarrartek miresten duena. Baigorriko xantrea,
|
beti
kontserbatzailea, moda berriari jarraikiko zaio.
|
|
|
Euskal Herriko historia ezin dugu mugatu Pirinio inguruko lurraldeetara, Aturri eta Ebroren arteko lurraldera soilik. Hara bada, Euskal Herriko historia lantzea
|
beti
izan da gai zaila eta azken hiru mendee tan definitzen eta zehazten joan doa. Gogoeta ibilbide honetan, A. Oihenart euskal idazleak merezi du goren graduko aipamena.
|
|
|
Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak eginez, ez modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez etorri zetorren ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz. Pertsonen, protagonisten nundik norakoan kezkaturik agertu zen
|
beti
, heldutasun intelektuala irabazi ahala. Pertsonen grinen garrantziaz ere jabeturik zegoen.
|
|
|
Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean ez dago zien tziarik, orokortasunean egiten delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak
|
beti
daude aldatzen, aldakorrak dira, izan behar dira. Zientzia produkziorik probisionalena eta eztabaidagarriena gertatzen zaigu, beraz, ziurtasun laburrekoa dugu.
|
|
|
Omenaldi liburu honetarako merezimendu osoa duen Txillardegik euskararen etorkizunerako oinarri oinarrizko lana egin du
|
beti
. Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera.
|
|
|
Azkengaraihonetaneuskararen barrunbe gehienetangauzakaldatzenari direlaezdaanitzesatea; halazguztizere, aldaketahoriendeskribapen xeheeta zehatzak egiteagauzabeharradelaadierazteaedoerakusteadagokiguarlokooi.Gauzak ezdirazuriakedobeltzak, berrikuntzakezdatoz betiiturri edo guneberetik, ezdoaz
|
beti
beti norabide bereanetaezditu betizioberberak eraginedosortu; ezdituzte, gainera, lekuguztietanedotahiztun taldeguztien arteanemaitzaberakizaten.Ikasdezagunjabetzen, gizarte zientzietanbilakabideeketagertakariekezdutelakausabakarbatizaten, koiunturaaskotarikoareninguruangertadaitezkeela, kulturalak, historikoak, gizartezkoakedopsikologikoakdirenzioekeraginik.Denaez dalekuguztietanerritmo berean g...
|
|
|
Azkengaraihonetaneuskararen barrunbe gehienetangauzakaldatzenari direlaezdaanitzesatea; halazguztizere, aldaketahoriendeskribapen xeheeta zehatzak egiteagauzabeharradelaadierazteaedoerakusteadagokiguarlokooi.Gauzak ezdirazuriakedobeltzak, berrikuntzakezdatoz betiiturri edo guneberetik, ezdoaz beti
|
beti
norabide bereanetaezditu betizioberberak eraginedosortu; ezdituzte, gainera, lekuguztietanedotahiztun taldeguztien arteanemaitzaberakizaten.Ikasdezagunjabetzen, gizarte zientzietanbilakabideeketagertakariekezdutelakausabakarbatizaten, koiunturaaskotarikoareninguruangertadaitezkeela, kulturalak, historikoak, gizartezkoakedopsikologikoakdirenzioekeraginik.Denaez dalekuguztietanerritmo berean gertat...
|
|
|
Datuzehatzakizateralasterbidehorienguztiennorabideaea
|
beti
beti batu/ estandarreranzkoaotedenhobekixejakinengenuke; berebat, erritmoen etaprozesuen sakontasunarenmailenberriereizanengenuke.Aldaketa prozesuan dagoen hizkera batennorabidea guztiz garden ageriezden kasurik balitz, aldakortasunarenberarenegiturasinkronikoa aztertzekoetagerta litezkeen arau plurizentrikoenetorrera eta beren arteko lehia ezagutzeko aukeraedukiko genuke.Bizentzutanplurizentriko... Eta bestetik, hizkuntza ezaugarri bat eta bera
|
|
|
Datuzehatzakizateralasterbidehorienguztiennorabideaea beti
|
beti
batu/ estandarreranzkoaotedenhobekixejakinengenuke; berebat, erritmoen etaprozesuen sakontasunarenmailenberriereizanengenuke.Aldaketa prozesuan dagoen hizkera batennorabidea guztiz garden ageriezden kasurik balitz, aldakortasunarenberarenegiturasinkronikoa aztertzekoetagerta litezkeen arau plurizentrikoenetorrera eta beren arteko lehia ezagutzeko aukeraedukiko genuke.Bizentzutanplurizentrikoak, g... Eta bestetik, hizkuntza ezaugarri bat eta bera
|
|
|
Herrikoeuskarari dagozkion aldaera batzuen erabileraren iraupenaren edogaleraren eta bestealdaera batzuen interferentzienzurrunbilohorretan kokatu beharkodugubilakabidea.Ingurunebatzuetan herri euskarakoaldaerok txandakatzeradatozen aldaera berri horiek ezdute zertan
|
beti
euskara estandarrekoakizan, berdin berdinizandaitezke aldameneko hizkera hedatuagoedotaerabiliagobatzuetakoak; horregatik, sortzen direnhizkuntza errealitateberriak, diruditenbainokonplexuagoakdira.
|
|
|
Bainaestandarrarenaitzineandialektoa begi onezikustendenedotaeguneroetainolakoarazorik gabeerabiltzen deneremurik ezdafaltahorbarrena:
|
beti
ematen den adibidea alemanieraz mintzo diren suitzarrena da (Moulton 1968: 452), nahizhaneregauzakaldatzenaridiren (Christen 1998:
|
|
|
Ez da, ordea, gauza bera gertatzen hizkuntz aldaera horren egungo erabilera definitzen duten parametro soziolinguistikoekin... Eskolatik kanpora ia erabiltzailerik ez duen jakintza hizkera ez da hasteko egoera normalean dagoen jakintza hizkera[...] Ez da normala teknolekto hori maizenik erabiltzen dutenak, irakasleak eta liburu prestatzaileak, beren gaztaroko eskolaketaz eta formazioz gai horiek ia
|
beti
erdaraz ikasiak izatea...».
|
|
|
Hirugarren atalekoak hizkuntza osoaren zati bat dira, baina ez dira hizkuntza komunarenak. ...ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen dituzte egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitzak eta adigai berezitu bat adierazteko erabiltzen, zabalkuntza semantikoa deritzon prozesuaren bidez. Euskararen kasuan
|
beti
aipatzen den adibidea dugu ardatz hitzarena: gurdien zati bat eta iruteko erabiltzen den tresna bakarrik adierazteko balio zuen lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan erabiltzen diren termino ugaritan aurkitzen dugu:
|
|
|
Ondorioetan aipagarrienetariko bat dugu hitz markaturik ez egotea (hala ere, hitz luzeetan badirudi atzizki batzuek azentua erakarri egiten dutela: igogáilua, izugárria, e.a.; hau hurrengo baterako azterketa izan daiteke), behin arau bat edukiz gero berori
|
beti
aplikatzen da salbuespen barik. Hiztunen artean egin ditugun moten araberako taldeetan, gipuzkoar eta bizkaitarren artean ez dago desberdintasun handirik; haatik, euskaldun berri, euskaldun zahar banaketaren arabera arau batzuen arteko desberdintasun nabarmena agertu zaigu.
|
|
|
Dominique Garat hau ere, 1735ean Uztaritzen jaioa, norbait izana zen bere sasoian eta, bai Lapurdiko deputatu egon zelarik, Parisen, 1790ean, bai Uztaritzeko auzapez izendatu zutelarik herritarrek, bere azken urteetan,
|
beti
bere euskaltasuna erakutsi zuen, batetik, Parisen Euskal Herriko departa mendua eskatuz, bestetik Uztaritzen irakasle elebidunak hautatuz. Eta fun tsean, zioen Manex Goihenetxe historialariak, Lurraldetasuna eta hizkuntza nortasuna:
|
|
|
Azken mende erdi honetan anitz gauza aldatu dira Iparraldeko herri ta hirietan, eskoletan eta katiximetan, bainan iduritu zaigu Eskualduna xaharra ren azken zenbakietan, alemanen denboran agertu pasarte horietarik zenbai tek merezi zutela berrirakurketa baten egitea, menturaz gaur beste itxura bat hartu duten baina
|
beti
hor dirauten arazo batzuen argitzeko. Post Scriptum:
|
|
|
Aukera hori ez da dena dela
|
beti
gertatzen.
|
|
|
34e) baina ez da
|
beti
horrela izaten (33b, 34a, 34b).
|
|
|
tikoari buruz adierazi zena (ia),
|
beti
erabat menderagailua izango ez litzatekeen erabilera bat duen que gaztelaniazkoari buruzkoarekin hatera (ib).
|
|
|
en vain agoniseriez vous de menaces et d' aigres querelles le soldat débi le, lache et délicat (Per. Ab. 204) eta
|
Beti
gogoan ebala arako Jaungoikoaren zemaia teniendo siempre en la memoria aquella amenaza deDios: ayant toujours a la mémoire cette menace de Dieu (Ur., Maiatz, 112
|
|
|
Jean Hiriart Urruti apaiz eta kalonje hazpandarra() euskal kazetaritzaren aita daukagu, orok nik uste. Ni kazeta egilea naiz idazten zuen
|
beti
. Hogeita bost bat urtez ari izan zen Eskualdunan, nahiz lehenagotik ere hasia zen, hala euskaraz itzultzen nola frantsesez idazten Baionako La Semaine astekarian (Lafitte:
|
|
|
Ez zen gero Eskualduna hain xume izan
|
beti
. Mende hastapenetan 1.000 lumerotaraino iristen ez zena, Hiriart Urrutik, lanaren bortxaz, 1907an ia
|
|
|
Etsai deabruz eginikakoen xede eta lege tzarrak eta azerikeria edo zakurkeriazko jokaera aipatzen zituen argudio nagusitzat, hots, egitateak egi leen araberako; etsaien lege gaiztoen ondotik zetozen, bestalde, haren ustez, orduko makurrak oro. Etsenplu on eta txar, erran zahar eta zuhur, Aita Saindu eta Eliza Katolikoko autoritate eta
|
beti
aitzina errekak behera jausten ari garela koa ziren beste argumentazio egitura nagusietariko batzuk. Zuhurtziaz eta zent zuz bil irakurlea, hein bat argituz; irakurlearen bihotza hunki, bihotzez atxiki irakurlea, horra zer zuen xede.
|
|
|
Oneko aldea zeukala zioen eta etsaiek txarrekoa, noski;
|
beti
egiaren izene an mintzo, politikako gauzetan ere. Hori garai hartako xuriei buruz baliagarri zitzaiokeen, baina diskurtso erretorikoaren oinarrian ez dago egia, egiantzeko tasuna baizik, ez baita gauza bera.
|
|
|
1984: 231). 63XABIER ALTZIBARzio zeukan,
|
beti
politika nardagarria aipatu beharra ez zuen gogoko; nahia go zuen beste gai batzuez ari edo istorioak konta. Baina hauteskundeak usu baitziren (deputatu, senatore, kontseilari jeneral, herrietako kontseilu), erlijio aren aldeko hautagaiak bultzatu behar.
|
|
|
Hiriart Urrutiren berriekiko axola azpimarratu nahi badugu, askoren usteak koloka ezarri gogo baizik ez dugulako da, anitzek uste baitute euska razko kazetaritza oso atzeratua izan dela
|
beti
, adibidez informazio generoak oso berant heldu zaizkigula, l. mundu gerlaren ondoren edo. 1910eko Eskualduna atzemanez gero, nahi duenak irakur ditzake, adibidez, Berrixkak (E 1235) edo Azken berri (E 1242), gerlakoak baino lehenago koak.
|
|
|
Hots, hiztegietan irudizko esanahian agertzen direnak edo behar luketenak, ez baitira haren kazetalanetako guztiak ageri. Politikako hizkeran barra barra eta
|
beti
adierazkorki darabiltza, beti solasari datxikola. Erran zahar edo zuhur metaforikoek edo haien bihurketa tik sortuek osatzen dute atal bat, lokuzioek beste bat.
|
|
|
Hots, hiztegietan irudizko esanahian agertzen direnak edo behar luketenak, ez baitira haren kazetalanetako guztiak ageri. Politikako hizkeran barra barra eta beti adierazkorki darabiltza,
|
beti
solasari datxikola. Erran zahar edo zuhur metaforikoek edo haien bihurketa tik sortuek osatzen dute atal bat, lokuzioek beste bat.
|
|
|
Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan. Idazle denak ez baititu
|
beti
gramatikaren legeak errespetatzen, ez behar ere hiz kuntza adierazkortu, berritu edo sortu nahi badu (Altzibar: 2003).
|
|
|
Elipsiek, hitz erdika irakurlearekin elkar aditzea eskatzen dute nak, prosaren zalointasuna daragite eta egilea erran edo esaeren eiteko plegu biribilak sortaraztera akulatzen. Estilo eliptikoari lotuak daude asindetona eta erretizentzia ere.Errepikapenak hitz berak errepikatuta nahiz sinonimoak esanahi bera rekin Hiriart Urrutik erruz darabiltza, baina ez oroitarazteko edo arreta era kartzeko bakarrik, ez eta ideia ala mezua bortizkiago iltzatzeko
|
beti
; errepi kapena pathos en adierazle da maiz, emozio eta ironiaren eragile. Gudu giro an bizi diren kazeta alderdikarientzat beharrak dira errepikapenak.
|
|
|
Bi urtez, egunetik has, luma hunek hemen ez du izkribatuko ez auto, ez oto... are gutiago astomobil; bainan ba
|
beti
beribil. Hitzeko gizon ez bagira, zuek oroitaraz.
|
|
2019
|
|
|
396 Euskarazko bertsioa: " Amabi euskaltzain ta zortzi urgazle bederen,
|
beti
izan beaŕ dira, yayotzez ta izkuntzaz euskaldunak oro. Baña urgazle kopuruari beste lagun batzu ere, erdaldunak izan aŕen, geitu datzazkioke, dedurako ala lanerako egokiak izatekotan" (Euskaltzaindia 1920a:
|
|
|
" Euzkeraz idazten dogunok, abeŕijaren elia dalako baño eztogu idazten. Eta neketuta gagoz
|
beti
abeŕtzale eztiran iru edo laugaťik, geure abeŕijari ezetz egiťen. Abeŕi [A.
|
|
|
Abeŕi [A. Osoro] azkaŕa, abeŕtzale zintzua ixan da
|
beti
, idazle ona, baña abeŕtzale obia. Eta geure aintzarik andijena, abeŕtzale ixatia da, ez idazle ixatia" (Euzkadi).
|
|
|
Bañan nunbait, kutsuturik arkitu dute, Caballero jaunaren iauregiko iaunek... Or ere zeru imperi saindu artako agintariek belarritxoa erakusten dute,
|
beti
bezela (Euzko Deya).
|
|
|
Hala ere, euskara literariorako R. Menéndez Pidalek gipuzkerari aitortzen zion nagusitasunaren ordez, A. Irigarayk
|
beti
nafar lapurteraren alde egin zuen, eta bide horretatik zihoan, halaber, Nafarroako Luzaiden sortutako" Manezaundi" ren hautagaitza. Esanak esan, Iruñeko abertzale ezaguna zen E. Zubiri, Errepublikan La Voz de Navarrako lankide eta, A. Irigarayrekin batera, Euzkel Idazle Batzan(" Federación de Escritores Vascos") Nafarroako ordezkari (Chueca Intxusta 1999:
|
|
|
Nolanahi den, maiatzaren 9ko batzarrean eztabaidatutako gaien artean beste batzuk ere egon ziren. 1952ko abuztuan Suediako Uppsalan egin zen ICOS biltzarrean parte hartzeko gonbita jaso zuen Euskaltzaindiak, baina
|
beti
bezala uko egin behar izan zion maila internazionalean jarduteari. Biltzarraren Frantziako ordezkaria A. Dauzat zen eta Espainiakoa A. Griera frankista, noski.782
|
|
|
Ez othe zuen Pappa hunek Estatuaren irakaskintza monopolaren kontra ephaikatu? Ez othe zuen XI Piusek erran’ Estatuaren bethebeharra handi handia izana gatik’ bethebeharr haur
|
bethi
gurasoen nahiaren araura egin beharr zenik. Zergatik etzaie euskaldunei euskaraz irakasten bertze lekhuetako legez, adibidez egun Gathaluñan egiten den araura?
|
|
|
I. M. Echaidek, Donostiako ordezkaritzako korrespondentzia idazteko, GPDko laguntzailea erabiltzen zuen, baina J. A. Esnoz ez zen gauza gutunak euskaraz idazteko. Horregatik, buruordearen gutunak ia
|
beti
gaztelaniaz zeuden.1180 Dena dela, berak nahi zuen N. Oleagak ere laguntzaile bat kontratatzea Bilboko idazkaritzarako. Batzarrak arintzearren, I. M. Echaidek eskatu zion aurreko akten zirriborroak euskaltzainei postaz bidaltzeko beti.1181 Uste izatekoa da N. Oleagak ez zituela beti gogo onez hartu Donostiatik iristen zitzaizkion ohar eta agindu horiek, hamar urte oso zailetan R.
|
|
|
Horregatik, buruordearen gutunak ia beti gaztelaniaz zeuden.1180 Dena dela, berak nahi zuen N. Oleagak ere laguntzaile bat kontratatzea Bilboko idazkaritzarako. Batzarrak arintzearren, I. M. Echaidek eskatu zion aurreko akten zirriborroak euskaltzainei postaz bidaltzeko beti.1181 Uste izatekoa da N. Oleagak ez zituela
|
beti
gogo onez hartu Donostiatik iristen zitzaizkion ohar eta agindu horiek, hamar urte oso zailetan R. M. Azkuerekin eskuz esku Akademiaren zuzendaritzaz arduratu ondoren.
|
|
|
N. Oleagak ere idazkari izaten jarraitu zuen 1961ean hil arte. Erakundearekiko konpromiso irmoa erakutsi zuten
|
beti
, eta diktadura frankistarentzat politikoki onargarria zen irudia eman zioten Akademiari. Buruorde integrista foruzaleak, artean GPDk telefono sarearen eskumenak behin betiko galdu zituenean, gorabeherak izan zituen diputatuekin, baina 1952an J. M. Caballero karlista presidente izendatu zutenetik, harreman hobeak izan zituen probintziako agintariekin.
|
|
|
A. Irigarayk,
|
beti
bezain zuhur, honela idatzi zion P. Lafitteri 1954ko apirilean: " Ikusi dugu Euskal Ikaskuntzetako batzarraren deia gustagarria biziki, bainan... hunara etorri beharrak, badakizu..." (Andiazabal & al. 2005:
|
|
|
1955eko urtarrilean A. Irigoyen, politika klandestinotik aldentzen zen aldi berean, Bilboko egoitzaren langile izendatu zuen Euskaltzaindiak, G. Maidagan eta J. Gorostiaga behin behinean ordezka zitzan, urtean 4.000 pezetako soldatarekin. L. Michelenaren eta Donostiako euskaltzainen onespenarekin, ordea, Bilboko egoitzaren soldatapeko arduradun gisa, lan akademikoan gero eta eragin handiagoa izan zuen, antifrankismoak
|
beti
begi onez ikusi ez zuena, bereziki 1963an euskaltzain izendatu zutenean (Euskaltzaindia 1982: 40, 47, 63, 158; Arana Martija 1992b:
|
|
|
Baina batez ere, Aro Modernoko lapurteraren eta nazioarteko terminologiaren bidez, euskara literarioaren auzia berriro mahai gainean jarri zuen. Frankismoak
|
beti
saihestu nahi izan zuen herri hizkuntzen estandarizazioaren arazo arantzatsua, nazionalismo periferikoak indartzea zelakoan.
|
|
|
Onela euskaltz [a] in zahar eta berriak elkarturik gure aurrekoek zabalduriko bidetik joan al izango gera; ta jarraituko diogu aiek egindako lanari. Ez zan errez
|
beti
erakusbide ta lan aiek zeintzuek izan ziran jakitea. Eta ona zergatik Euskera’n amasei urtez argitaratu idaz-lan eta agirien Arkibidea emen ematen dugun.
|
|
|
Dena dela, S. Altubek erbesteko kulturgintzan ere ez zuen parte hartze oso nabarmenik. Gernika aldizkarian" Acentuacion española y francesa de los apellidos y topónimos vascos" artikulu luzea argitaratu zuen, N. Ormaecheak
|
beti
bezala eztabaidatu zuena (Altube). S. Aranaren heriotzaren 50 urteurrenean, EAJ PNVren intelektual nagusiekin batera agertu zen, alderdiaren agerkariaren zenbaki berezian.
|
|
|
Agertu zizkigun oiñarriak jatorrak dira geienbat, derizkiodanez, baiña populistegia, Krutwig’en itza erabilli bear emen, arkitzen dut. Gauzak bere neurria bear dute
|
beti
eta erabateko jokabide extremistak eztira beti onenak izaten jendea nai dugun bidetik eramateko. Ta batez ere euskal literaturari zor zaiona eztiola ematen iruditzen zait.
|
|
|
Agertu zizkigun oiñarriak jatorrak dira geienbat, derizkiodanez, baiña populistegia, Krutwig’en itza erabilli bear emen, arkitzen dut. Gauzak bere neurria bear dute beti eta erabateko jokabide extremistak eztira
|
beti
onenak izaten jendea nai dugun bidetik eramateko. Ta batez ere euskal literaturari zor zaiona eztiola ematen iruditzen zait.
|
|
|
Erlijioa alde batera utzita, bereziki deitoratzen zuen Akademia politikoki erabili izana, hain zuzen, R. M. Azkuek
|
beti
saihestu zuen jarduera. Euskaltzainburuordeak uste zuen Akademiak erabaki ofizial bat hartu behar zuela arazoarekiko, baina presaka ibili gabe.
|
|
|
Horrela bada, Akademiak urtero Iruñean egiten zuen batzarrean parte hartzera mugatzen zen. 1936ko uda,
|
beti
bezala, Donostiako Ategorrieta auzoko etxe dotorean eman zuen. Gerra zibilak izua besterik ez zion eragin eta ez zuen ulertu EAJ PNVk ezkerrarekin bat egitea.
|
|
|
– Era berean, Espainiako euskaldunek ahoskatzen ez duten" h" grafema idatzi zuten
|
beti
, lapurterazko ohituran.496
|
|
|
– Palatalizaziok(" tt", etab.), orobat,
|
beti
idatzi behar ziren.497
|
|
|
Horretarako, F. Krutwigek hitz arrotzak transkribatzeko zenbait lege proposatu zituen. Nolanahi den, kultura hitzok ez ziren herri xeheak erabiltzeko, baizik eta F. Krutwigek
|
beti
xede zituen goi klaseak kulturgintzan euskaraz jardun zitezen.
|
|
|
Ortografiaz den bezainbatean, F. Krutwigek grafia etimologikoa sustatu zuen kultura terminologian, J. Leiçarragaren Iesus Christ gure Iaunaren Testamentu Berrian (1571) bezala. Adibidez, euskaraz" orthographia" idazten zuen
|
beti
. Hala ere, grafia tradizionala gorde zuen ondarezko lexikoan:
|
|
|
" berba, eliza, bakhe, borondate...". 504 Euskararen corpuserako, jeltzale ortodoxoen purismoa baztertu zuen, baina ez erabilera naturalago baten izenean, baizik eta euskara idatziak mendebaldeko hizkuntza nagusien joera har zezan: frantsesa, ingelesa eta alemana aipatzen zituen ia
|
beti
. Euskara, genetikoki hizkuntza bakartua izanda, ezin zitekeen inolaz ere" dialekto erromaniko" batekin nahastu, eta, beraz, arriskurik gabe gerturatu zitekeen mendebaldeko hizkuntzen lexikora.
|
|
|
Euskara, genetikoki hizkuntza bakartua izanda, ezin zitekeen inolaz ere" dialekto erromaniko" batekin nahastu, eta, beraz, arriskurik gabe gerturatu zitekeen mendebaldeko hizkuntzen lexikora. Hala ere, literatura tradizioari eutsi nahi izan zion
|
beti
, berak klasikotzat jotzen zuen literaturan oinarrituz.
|
|
|
Hala ere, Euskaltzaindiaren artxiboan bigarren epealdi horretako kopia mekanografiatuak ere gordetzen dira, oro har euskaraz, eta batzuk gaztelaniaz ere bai.258 R. M. Azkue 1951n hil ondoren, I. M. Echaide buruordeak sinatu behar zituen kopia mekanografiatuak, N. Oleaga idazkariarekin batera, baina ez zuen
|
beti
egin. Batzuetan A. Irigarayk egin zuen mahaiburu eta sinatzaile lana.
|
|
|
1940ko hamarkadan, batzarrak salomonikoki erdibana egin zituzten Bilbon eta Donostian, txandaka oro har. Bilbon, Ribera kaleko egoitza zaharkituan izan ziren ia
|
beti
. Salbuespen gisa, probintzia jauregiko JCVren aretoan bildu ziren 1942ko otsailean, eta J. M. Seminarioren 1949ko sarrera ekitaldia ere bertan izan zen.
|
|
|
Jatorri xumekoa zenez, Eliza katolikoari begiratu zion
|
beti
, hari esker baino ezin izango zuelakoan gora egin. 1930ean A. Lemaître Kartagoko artzapezpikuaren laguntzaile izendatu zuten.
|
|
|
Akademiarekiko harreman hotzaren erakusgarri, Gure Herriak Euskaltzaindiaren batzarren berri labur eta motz eman zuen
|
beti
. Besteak beste, Gure Herriak EIL SIEBen biltzarreko hainbat komunikazio argitaratu zituen 19501951n:
|
|
|
Atsegin handiarekin irakurtu dut Agorrillaren hamaseiko zure eskuthitza eta hartan ikasi
|
bethi
bizi dela hila uste nuen Euskaltzaindia. Jainkoak nahi badu —eta nihundik ahal badut— Donostian hurrengo biltzarrean izanen naiz[...] Arras ongi zait Lafitte jaun apheza hartzea Euskaltzaindian Lacombe ze [n] aren ordain:
|
|
|
– Batzarrak
|
beti
Donostian egitea, erdigune geografikoa zelako.
|
|
|
Etsairen batengandik babestu, alegia. Zaitzeak
|
beti
etsairen bat nai du. Ez litzake artzai bearrik, otsorik ez balego". 463 Diktadura frankistak eragozten zituen idatzizko ekoizpen jasoez gabetuta, euskarak ez zuen etorkizunik:
|
|
|
1035 BFAH EC: E. M. Aguinagaren" Academia de la Lengua Vasca" dosierra,, Educación, Deportes y Turismo 16, C EXP10 Ordura arte
|
beti
Ribera 5 izandakoa lehen aldiz agertzen da Ribera 6 gisa.
|
|
|
Ordainetan, bi eguneko batzarrak berreskuratzea proposatu zuen, bilerei etekin gehiago ateratzeko.1176 Donostiako euskaltzainek erantzun zuten nahiago zutela hilean behin batzartu, agian goizez eta arratsaldez. N. Oleaga azkenaldian makalduta zebilenez, akten kopiak
|
beti
I. M. Echaideri bidaltzea eskatu zioten, Bilboko idazkariak ezin izanez gero, Donostiatik deitutako batzarrak egin ahal izateko. Era berean, 1941 ondoko aktak argitaratu eta lexikografiarekin jarraitzeko asmoari eusten zioten.1177
|
|
|
Diktadurak errepublikanismoa eta abertzaletasun politikoa ez ezik, euskal kultura bera ere (kontzertu ekonomikotik hasi eta herri hizkuntzaraino) suntsitzeko asmoa agertu zuenean, euskal eskuin garailearen eta elizgizonen zati bat, karlismora mugatzen ez zena, desegite hori oztopatzen saiatu zen, bereziki euskararen arloan Gerra Hotzeko abertzaletasun posibilistarekin bat eginda.
|
Beti
areagotu litzatekeen euskal kulturaren pluraltasun historiko horri egiten dio erreferentzia behinola L. Michelenak erabili zuen esaldi biblikoak: " Nere Aitaren etxean egoitza asko dira".
|
|
2021
|
|
|
Hemerografia Historikoaren etiketatzean erabilitako aldagai batzuk ezin ziren neurtu material honekin. Gaia, adibidez,
|
beti
bera zen, txapelketa, eta protagonistak, berriz, antzekoak, finalistak. Beraz, aldagai horien neurketari jarraitutasun bat emateko hirugarren kuantitatibo ere egin da:
|
|
|
Transformazioa graduala izan zen, eta ez zen erabatekoa izatera iritsiko, festak
|
beti
izan baitzuen ikuskizuna elementutzat eta ikuskizunak beti izango baitzuen zerbait festatik. Bestalde, merkatuaren legeak horretarako ere ematen zuenez, eredua populuaren kultur bizipenetara ere zabalduko zen, eta hainbat eremu merkaturatu ez ezik profesionalizatu ere egin ziren pixkanaka:
|
|
|
Transformazioa graduala izan zen, eta ez zen erabatekoa izatera iritsiko, festak beti izan baitzuen ikuskizuna elementutzat eta ikuskizunak
|
beti
izango baitzuen zerbait festatik. Bestalde, merkatuaren legeak horretarako ere ematen zuenez, eredua populuaren kultur bizipenetara ere zabalduko zen, eta hainbat eremu merkaturatu ez ezik profesionalizatu ere egin ziren pixkanaka:
|
|
|
585). Donostiako Euzko Gaztedik edota Euskaltzaleakek militanteentzako afariak antolatzen zituztenean,
|
beti
saiatzen omen zen bertsolariren bat eramaten, eta 1933ko Aberri Egunaren mitin nagusian Agirre eta Monzonen aurretik Matxin Irabolaren saioa jarri izana ere Hernandorenaren burutazioa izan omen zen (id.: 586).
|
|
|
Txomin Olano, Joxe Zubimendi. Haiek
|
beti
eztenka izaten nituen atzetik: hik honetan dek abildadea eta etzak laga...
|
|
|
Epaimahaiaren erreakzioa iradokiTxirrita ez zen gorbatarekin taularatu: "[...] Aurpegi guri, borobil handia[...] begiak, ilargi bete borobil hartan, bi zulotxo ezin geldiak biraka
|
beti
; ohiturako bruxa beltza soinean, oro estaldu eta ilaunduz[...] ‘obispo’ itxura gehiago, gaurko egiazko askok baino." (Zubimendi, 2002: 120).
|
|
|
160 Basarri izango da gainera Txirritaren mitoa betikotzen lanik handienak hartuko dituena. Gerra ondorenean kazetari lana berreskuratu zuenean, Txirritari eskaini zion lehenengo testuetako bat eta gerora errenkada bat idatzi zituen hernaniarraz,
|
beti
errespetu eta begirune handiz. Aranzazu aldizkarian argitaratu zuen Txirritari buruzko lehenengo hori, 1946/XII/15 datarekin eta" ‘Txirrita’ren ateraldiak" izenburuaz.
|
|
|
" Bizirik zegoen mitoa zen ez bakarrik bertsozaleentzat baita bertsolarientzat ere. Maisutzat zeukaten horiek, izugarri gurtzen zuten, eta bera nora joan sekito ikusgarria izaten zuen inguruan
|
beti
" (Lasa, 2008: 598).
|
|
|
" Bertso minez genuen
|
beti
, bertso minez, eta buruz ikasiak zituen anitz" dio Joseba Zubimendik (2002: 39), eta argitaratu zituen hainbat artikulutan bertsolariekiko miresmena ere nabari zaio145.
|
|
|
Euskal Esnalean, Gipuzkoarran, Argian, El Dían eta Euzkadin kolaboratu zuen, eta 1931n El Pueblo Vasco monarkikoan euskarari tarte bat egitea lortu zuen, urteetan astero" Euskal Eresi ta Izkuntzaren Alde" atala argitaratuz: " Kazetari osoa,
|
beti
zeraman Kodak kamera aldean, erreportaiak egiteko hango eta hemengo herrietara irten behar izaten zuenean bereziki" (Izagirre, 2002: 12).
|
|
|
Eta gerora ere errazago egingo da bidea formatu horretan: " Hedabide guztien artean, historiako etapa ezberdinetan, irratia izan da
|
beti
euskarak azkarren eta indar handienarekin irabazi duen lurraldea" (Martinez, 2012: 55).
|
|
|
Donostiako" El Día" bi aste badu ori dela mintzatzen egun guziz, eta guk, hemen, ezpainak yosiak ditugu, den gutieneko axolarik gabe, iduriz[...] ez ginezakea beste hainbeste egin behar? Edo
|
bethi
pikaren azken umiak othe girea?... (La Voz de Navarra, 1936/I/10, ‘Nahas mahas’ Zubiri, Enrike Manezaundi)
|
|
|
¿ Zer lan iruitu zaik gaur zallena? —Irugarrena, ori da, doñuba eta oña epaimaiak astia[...] gaztiak gera, esatekoan berriak, eta orrenbeste jende aurrian ikusi, mai aundi batian 8 edo 10 epaikari eta antzokian, badakizu,
|
beti
alako zerbait[...] ¿ Lasaiago Iñaki? —Bai lagun ez dudikan ere.
|
|
|
" Askotan entzun dit euskararen etsai aundiak dirala izparringiak, zinia ta irratsaiuak. Nere erantzuna
|
beti
izan dek auxe: txarrak diran bezela onak biurtu litezkela" (El Día, 1935/ XII/ 21," ‘Atarrene’ri Tolosa, Zarautz eta Oreretatik".
|
|
|
Bertsos: Zazpi euskalerriak/ bat egin dezagun/ guziak,
|
beti
, beti/ gauden gu euskaldun [audioa]" (Martinez, 2015: 194).
|
|
|
Bertsos: Zazpi euskalerriak/ bat egin dezagun/ guziak, beti,
|
beti
/ gauden gu euskaldun [audioa]" (Martinez, 2015: 194).
|
|
|
171 Bertsoen euskarazko transkripzioa dakar: " Albaiteruen salan/ demoniuen artan/ Demoniosko estraposo bat/ egin nuen bertan./ Demoniua emen,/ demoniuak an/ Demoniuak
|
beti
/ gorputsaren bueltan/ Demoniuak sasoi sukaten/ demoniuetan". Eta gaztelaniazko itzulpena:
|
|
|
Patri Urkizuk seinalatzen digu erabaki horren atzean aurki daitekeen arrazoia: " Badirudi
|
beti
eztabaidatsu diren ortografi arazoak izan zirela, tamalez, euskal kantu bilduma honen moldiztegiratzea oztopatu zutenak" (2006: 13).
|
|
|
Iñork esatenbadizute ezertarako balio ez duten zarkeriak ekartzea dala guk naideguna, erantzuiozute Euskalerria jarri nai degula bide berrian [azpim. nerea] eta jarraitu azi aurrera
|
beti
; gure gauza zarretatik batzuek betiko utzi nai ditugula, antolatu oraingo bearrak betetzeko beste batzuek (R.I.E.V., 1907, 1 zk., 544 or., ‘Euskeraren alde’, Gregorio Mujika; Zalbide, 1988: 397)
|
|
|
115 Hau litzateke zerrenda osoa: Xahoren" Aitor Legende Cantabre" (1845, Ariel), Becerro de Bengoaren" Señor amo imprentualista del Solfa" (1875, El Solfeo), Mogelen" Peru Abarka" (1880,
|
Beti
bat), Ortiz y San Pelayoren" Episodio de un Bascongado" (1884, Euskal Erria), Zabalaren" Gabon gau bat Euskal Erriko baserri batean" (1889, Euskal Erria), Vicente Aranaren" El Bardo de Uribe" (1892, El Aralar), Txomin Agirreren" Iru Erezi" (1898, Euskalzale) eta" Garoa" (1907, RIEV), Lafitteren" El versolari de Aloñaga, leyenda bascongada&qu...
|
|
|
Artistaren garrantzia eta hark medioetan izandako oihartzuna ez dira
|
beti
eskutik joaten, eta garai hartan, euskal kultura eta prentsa elkar ezagutzen hasi berriak baino ez zirenez, gisako diskordantziak are errazago gerta zitezkeen. Horrela, orduko bertsolari handienetako batek, Frantzisko Petrirena Xenpe larek(), ez zuen, Ibaizabal aldizkarian argitaratutako bertso sorta batzuetatik haratago, inolako arrastorik utzi.
|