|
2013
|
|
|
Erlijio
|
berriak
, hasiera hasieratik, begi bistako eragina izan zuen enperadorearen nagusitasunaren gain. Arean ere, enperadorea bera Jainkoaren ministro bihurtu zen gizakien onerako.
|
|
|
Demandatuari idazki hori helarazi behar zitzaion, demandatu horrek bere defentsa formaliza zezan. Alderdiak epailearen aurrean agertzen ziren, horrek kasuari lotutako arazo juridikoak balora zitzan, eta, lekuko frogaren bitartez, egitateen
|
berri
izan zezan. Horrela, epaileak behar besteko irizpideak izango zituen epaia emateko.
|
|
|
Alabaina, hiri horrek egundoko balio sinbolikoa zuen, antzinako tradizioek halaxe agintzen zutelako, senatua oraindik han zegoelako eta aita santuaren egoitza ere, gero eta garrantzi handiagoa zuena, bertan zegoelako. Arpilaketaren
|
berria
Inperio osoan zehar barreiatu zen. San Jeronimok, sortzez Italia eta Iliriaren arteko mugakoa zenak, Bethlemenetik idaztean, hurrengoa adierazi zuen izututa:
|
|
|
1 Erromatar Inperioaren idazleek, jakina denez, euskal leinuen
|
berri
eman zuten. Orobat, ostean etorri ziren bisigodoen garaiko letradunek.
|
|
|
7.Ezin, ostera, atariko hau amaitu Euskal Herritik, beste kontu baten
|
berririk
eman gabe. Askok ezagutu ez arren, zuzenbide erromatarra ere, egun, aplikagarri gerta daiteke Nafarroan, alegia, sistema bizia dela zenbait kasutan nafarren artean.
|
|
|
Halaxe zehazten du indarrean dagoen Nafarroako Bildumak (1973) bere 1 legean, euskarazko testua aipatzen dela: 1 Legea.Konpilazioa.Foru Zuzenbide Pribatuari buruzko Konpilazio edo Nafarroako Foru
|
Berri
honek bere barnean hartzen du antzinako erresumaren zuzenbidetik egun indarrean dagoen zuzenbide zibila, betiere, tradizioarekin eta bertako ohitura, foru eta legeen praktikarekin bat etorriz. Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa egiteko lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek:
|
|
|
Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa egiteko lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek: Bilduma
|
Berri
berriaz geroztik, Gorteetan emandako legeek; Bilduma Berri berriak; Foruaren hobetze izenekoek; Nafarroako Foru Orokorrak; gainerako legeek, besteak beste, toki foruek eta Foru Laburrak; bai eta zuzenbide erromatarrak ere, ohiturak edo konpilazio honek zuzenbide horretatik jasotako erakunde edo manuei dagokienez.
|
|
|
Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa egiteko lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek: Bilduma Berri
|
berriaz
geroztik, Gorteetan emandako legeek; Bilduma Berri berriak; Foruaren hobetze izenekoek; Nafarroako Foru Orokorrak; gainerako legeek, besteak beste, toki foruek eta Foru Laburrak; bai eta zuzenbide erromatarrak ere, ohiturak edo konpilazio honek zuzenbide horretatik jasotako erakunde edo manuei dagokienez.
|
|
|
Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa egiteko lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek: Bilduma Berri berriaz geroztik, Gorteetan emandako legeek; Bilduma
|
Berri
berriak; Foruaren hobetze izenekoek; Nafarroako Foru Orokorrak; gainerako legeek, besteak beste, toki foruek eta Foru Laburrak; bai eta zuzenbide erromatarrak ere, ohiturak edo konpilazio honek zuzenbide horretatik jasotako erakunde edo manuei dagokienez.
|
|
|
Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa egiteko lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek: Bilduma Berri berriaz geroztik, Gorteetan emandako legeek; Bilduma Berri
|
berriak
; Foruaren hobetze izenekoek; Nafarroako Foru Orokorrak; gainerako legeek, besteak beste, toki foruek eta Foru Laburrak; bai eta zuzenbide erromatarrak ere, ohiturak edo konpilazio honek zuzenbide horretatik jasotako erakunde edo manuei dagokienez.
|
|
|
Bilduma forma egokiz aurkeztu zitzaion herritarren biltzarrari, eta horrek onetsi egin zuen. Onespena eman arren, biltzarrak ez zuen uste izan lege
|
berria
zuzenbide zaharraren ordezkoa zenik; aitzitik, zehaztasun handiagoarekin finkatu zen betidanik eta orokorrean zuzenbidea (Ius) izan zena. Behin zuzenbide hori testu batera bilduta, lex bihurtu zen (de legere, adieraztea?
|
|
|
Epe horretan, demandatzaileak, kateatua? erakutsi behar zuen plazan, merkatuko hiru egun jarraian, haren egoeraren
|
berri
jendaurrean emateko, eta, horrela, haren familiari eta lagunei aukera emateko, eurek konponbidea eskain ziezaieten. Prozedurak porrot eginez gero, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean.
|
|
|
Pontifizeek esangurarik zabalenean, interpretatu? ahal zuten zuzenbidea, eta, are gehiago, erakunde
|
berriak
sor zitzaketen, aurreko zuzenbidean erakunde berri horiek ezezagunak izan arren.
|
|
|
Konponbide
|
berriak
antzinako zuzenbidearen adierazpen modura aurkeztu arte, berrikuntza ezkutatu egin zen. Adibidez, pretoreak ezin zuen jabetzat hartu zuzenbide zibilarentzat halakoa ez zena, zuzenbide hori bete behar baitzuen; horregatik, ezin zion pertsona horri jabearen akziorik eman, pertsona horrek berea zuena berreskura zezan.
|
|
|
Ulpianoren asmoari buruz, hainbat susmo izan daitezke; baina lana Constitutio Antoniniana deiturikoaren ostekoxe kaleratzea berez nahiko adierazgarria da. Ulpianoren asmoa zen, ziur asko, zuzenbide zibil tradizionala Inperioaren esku sartzeetatik babestea, eta, beharbada, zuzenbide hori herritar
|
berriei
aplikatu behar zitzaienez gero, herritar horiei baieztatzea zuzenbide zibila eta zuzenbide publikoa guztiz desberdinak zirela. Bereizketak berehalako ondorioak izan zituen.
|
|
|
Hori dela eta, Ekialdeko Inperioan greziera hitz egiten zuten biztanleak hasi ziren pentsatzen eurak zirela Erromako tradizioen gordailuzain nagusiak. Euren buruei Rhomaioi izena jarri zioten, eta Konstantinopolisi, Erroma
|
berri
. IV. mendearen bukaeran, nolanahi ere, eurek ere barbaroen presioa sentitzen hasi ziren.
|
|
|
Hortaz, pretoreek, ediktuen bitartez konponbide
|
berriak
ematean, zuzenbidea lantzen zuten. Zuzenbide horri Ius honorarium deitu zitzaion (ofizial publikoek ohoreak zituztelako).
|
|
|
Justinianoren Bildumaren zatirik esanguratsuena Kodeak eta Digestoak osatzen zuten, baina testu konplexuegiak ziren, ikasleei ikastaldiaren hasierako urteetan emateko; ondorenez, Justinianok agindu zuen testuekin batera,. Erakunde?
|
berriak
eskaintzea, lau mende lehenago Gaiok egindakoetan oinarritutakoak. Erakundeak deitutakoa oinarrizko testu-liburu moduan sortu bazen ere, azkenean Digestoaren eta Kodearen balioa eman zitzaion.
|
|
|
Italiatik kanpoko ikasketa
|
berriak
65
|
|
|
Zibilistek, aitzitik, testamentua egiteko askatasunean jarri zuten azpimarra. Hil aurretik, testamentugileak une oro eta askatasunez alda zezakeen bere borondatea, testamentu
|
berria
egin eta aurrekoa ezeztatuz. Zin egiteak ez zuen lotzen testamentugilea; izan ere, zin egitea askatasun horren muga zen, eta, beraz, Zuzenbidearen kontrakoa.
|
|
|
Ageri agerian uzteko itxuraz testu erromatarren beste erregelen azpian zegoen arrazoia, Bartolok arau
|
berrien
multzoa egin zuen, eta arau horiek inperioko zuzenbidearen agintea behar zuten. Juristek adostasunez onartu zuten aurrerantzean norbait jurista izateko bartolista izan behar zela (nemo iurista nisi Bartolista).
|
|
|
XV. mendearen amaieran, Europa osoan gero eta eragin handiagoa zuen bartolistek garatutako Ius Communek, eta, aldi berean, unibertsitate
|
berriak
eratzen ari zirenez, gero eta jurista gehiago hezi ziren ikasketa tradizionalen esparruan. Edonondik begira dakiola ere, Ius commune berria zenbatenaz egokitu garai hartako arazoak konpontzeko, hainbatenaz aldentzen zen Justinianoren zuzenbidetik, eta horrexek eratorri zuen haren agintea.
|
|
|
Idatzi, Erdi Aroko latinez idatzi zuten, dotoretasun eta tankera onari lepo emanda. Horretara, aproposeko jomuga bihurtu ziren, Berpizkundeko jakintsu
|
berrientzat
.
|
|
|
Espainian, konparaziorako, gero eta gehiago erabili ziren Zazpi Partidak izeneko testua, toki bakoitzeko berezitasunei aurre egiteko. 1567an lege
|
berrien
bilduma agertu zen, Bilduma Berria izenez ezagutuko zena, bederatzi liburutan antolatuta, Justinianoren Kodeari ekinez.
|
|
|
Berriki aurkitutako testu horiek erabiltzeko orduan, agian apaizek egin zuten jurista sekularrek baino ahalegin handiagoa, elizaren ordezkariek proposaturiko ideia
|
berriak
justifikatzeko. Collectio Britannica izeneko bilduma kanonikoan Digestoaren laurogeita hamahiru laburpen agertu ziren, eta horietatik laurogeita hamarren iturburua Digestum vetus deitutakoa zen.
|
|
|
Berehala onartu zen kanonistek jorratu beharreko gai moduan, eta horiek glosaren metodoaren bidez egin zuten euren exegesia bilduma horren gain. Zuzenbide zibilarekin gertatu aldera, alabaina, zuzenbide kanonikoaren testuak gero eta ugariagoak ziren, aita santuek emandako dekretal
|
berriak
ere bilduma berrietan jaso behar zirelako.
|
|
|
Berehala onartu zen kanonistek jorratu beharreko gai moduan, eta horiek glosaren metodoaren bidez egin zuten euren exegesia bilduma horren gain. Zuzenbide zibilarekin gertatu aldera, alabaina, zuzenbide kanonikoaren testuak gero eta ugariagoak ziren, aita santuek emandako dekretal berriak ere bilduma
|
berrietan
jaso behar zirelako.
|
|
|
Italiatik kanpoko ikasketa
|
berriak
|
|
|
Bien bitartean, zuzenbide erromatar
|
berriak
bere ibilbideari ekin zion. Mendearen amaieran, gero kardinal bihurtuko zen Pedro Cardonakoak zuzenbide zibila ikasita erdietsi zuen bere jakituria, eta horretan, lehenengo katalan ezaguna izan zen; aldi berean, Kodean jasotako bi konstituzio greziar latinera itzultzeko gai ere izan zen (C.3, 10,1 eta 2).
|
|
|
Ingalaterran, aldiz, irakaskuntza
|
berriak
Vacario lonbardiarrarekin lotzen dira; Teodoro Canterburykoa artzapezpikuak hartu zuen berori 1140 urtea aldera Bolognan, konpondu behar zituen «liskar estali» batzuetan bere laguntza izateko. Agidanez, Vicariok noizean behin irakatsi ohi zuen Canterburyko katedral eskolan; horren irakaskuntza formala, alabaina, ez zen hasi Oxforden 1150 urtean, oraintsu arte pentsatu izan den bezala, ezpada
|
|
|
Unibertsitate
|
berriak
sortu ahala, ezari ezarian onartu zen ikuspegi akademiko batetik helduta zuzenbidea ez zela tokiko ohiturazko arauen azterketa bakarrik; kontrara, zuzenbideak zuzenbide zibila eta kanonikoa bibiak barneratu behar zituen. Eratze juridiko bi horiek bakarrik zuten unibertsitateko jakintzagai batek erdietsi beharreko izaera.
|
|
|
Espainiako lehenengo unibertsitatea XIII. mendearen lehenengo hamarkadan sortu zen Palentzian, eta handik Salamancara eraman zen 1239 urtean, zuzenbide zibila eta kanonikoa irakasteko zentro nagusi bihurtuz. XIII. mendearen erdian, errege ospetsu bi, Fernando III eta Alfontso X, teoria
|
berriak
aplikatzeko gai izan ziren, euren lurretan zegoen lege aniztasuna baztertzeko. Federico II.ak Sizilian egin zuenaren antzera, erregeok sistema modernoa sartu nahi zuten, horrek indar bateratzaile gisa jardun zezan, eta Gaztela bide erakusle izan zedin, Europako pentsamendu juridikoari zegokionez.
|
|
|
Bi horiek eginiko lanak hainbat arau nahasi zituen, hala nola: Gaztela eta Leongo ohiturazko zuzenbidea, zuzenbide erromatarra, zuzenbide kanonikoa eta Itun Zaharrak nahiz
|
Berriak
eratorritako arauak, baita patristikak ekarritakoak ere. Alfontso X.aren zaletasunak Erromako zuzenbiderantz jo arren, mendekoek ulertzeko moduko zuzenbide bihurtu behar zuen berori.
|
|
|
Danimarkara itzuli zenean, erreinuko kantziler, Roskilde katedraleko errektore eta 1201 urtetik 1224.era Lundeko artzapezpiku izendatu zuten. Latinez bi lan egin zituen, nolabaiteko heziketa zuten herrikideen artean ikasketa
|
berrien
osagaiak sartzeko. Horietako bat, Hexameron izenekoa, kristau doktrinaren azalpena zen, bertsoz egindakoa eta Pariseko teologoek aurkeztu bezala erakusten zena.
|
|
|
Orleansi bere ospea eman zioten bi maisuek, Jacques Revignykoa (Jacques de Revigny) eta Pierre Belleperchekoa (Pierre de Belleperche) Orleansen ikasi zuten. Ez zuten beste munduko berrikuntzarik ekarri zuzenbide zibila irakasterakoan, baina eite bateko joerak sartu zituzten, Bolognan
|
berriak
zirenak, batez ere arrazoinamendu dialektikoaren erabilera. Testuen aipamen jakintsua egin beharrean, bertsio askeagoa erabili zuten, argudio logikoetan oinarritutakoa; ildo bertsutik, analogiaren bidez usu zabaldu zuten testuaren ratioa Bolognako juristek onartutako mugetatik at. Quaestiones de facto izenekoak egitezko kasuek eratorritako arazoen gaineko eztabaidak ziren (hipotetikoak izan zitezkeen arazoen gainekoak), eta kontuzko lekua zuten ikasketa planetan; halako batzuk tokiko ohituraren ondoreei buruzkoak ziren.
|
|
|
Beraren lanik esanguratsuena Kodeari egindako iruzkin xehea izan zen, eta bertan Jacques Revignykoaren eragina ikus zitekeen argiro. Berorrek ekarri zituen Italiara metodo
|
berriak
, eta metodo horiek bereziki irakatsi zizkion Bartolo, bere dizipulu onari.
|
|
|
Bolognan zuzenbidea irakasten zenean azpimarra gai akademikoetan jartzen zen, praktikan baino gehiago; hala ere, bertara joaten ziren ikasleen kezka ez zen beti ahalik eta gehien jakitea. Eraldaketa gregoriarrek eztabaida hagitz
|
berriak
piztu zituzten, eta halakoak ezin ziren beste barik indarrez konpondu, aurreko mendeetan egin ohi zen bezala. Botereak bere burua legitimatu nahi zuen, eta lege bildumak, erromatarrak zein germaniarrak izan, oinarri oinarrizko jurisdikzio arazoen bide erakusle baino ez ziren.
|
|
|
Zuzenbidearen irakaskuntza berriari esker ikasleek erdietsitako kualifikazioa zela bide, horiek erantzukizun handiko lanpostuak bete ahal zituzten printzeen nahiz gotzainen administrazioan. Eskoladun gotzainek Bolognara bidali zituzten etorkizun handiko apaizgaiak, bertan irakaskuntza
|
berriak
hartu ahal izateko; haatik, printze eta nobleek euren boterea legitimatu nahian, doktrina berriak eurei ere aplikatzea ziurtatu nahi zuten.
|
|
|
Zuzenbidearen irakaskuntza berriari esker ikasleek erdietsitako kualifikazioa zela bide, horiek erantzukizun handiko lanpostuak bete ahal zituzten printzeen nahiz gotzainen administrazioan. Eskoladun gotzainek Bolognara bidali zituzten etorkizun handiko apaizgaiak, bertan irakaskuntza berriak hartu ahal izateko; haatik, printze eta nobleek euren boterea legitimatu nahian, doktrina
|
berriak
eurei ere aplikatzea ziurtatu nahi zuten.
|
|
|
Pandektista
|
berriek
ez zuten onartu filosofia politiko zehatz baten alde jarduten ari zirela; euren aburuz, zuzenbide erromatarrean aurkitutako zientzia juridikoa banakakoen aldekoa zen, ezbairik gabe. Ildo horretatik, kontratu askatasuna gailendu zen, alderdien arteko desberdintasuna zokoratuz.
|
|
|
Testuak aztertzerakoan, kezka nagusia zen horien edukia garbitzea, garai klasikoaren osteko argitaratzaileei zein Digestoaren bildumariei eratxikitzeko moduko interpolazioak identifikatuz. XVI. mendeko humanistek hasitako lana indar
|
berriekin
hartu zen une horretan; horrenbestez, munduko bi gerren arteko epealdian «interpolazioen harrapaketa» nagusitu zen. Testuen aldaketak identifika zitezkeen bai formaren aldetik, latinezko adierazmolde zehatzak erabiltzen zirenean, eta esaten zen halakoak Bizantziokoak zirela eta ez klasikoak, bai edukiaren aldetik, testuan jasotako doktrinaren arabera eduki hori klasizismotik kanpo zegoela zirudienean.
|
|
|
Europako mugimenduaren eta horrek ekarritako erakundeen ondorioz, azken bi hamarkadetan berpiztu egin da Justinianoren zuzenbidearen inguruko arreta, zuzenbide hori antzinako Europa batuaren zuzenbide gisa ikusten delako; aldi berean, Erdi Aroko Ius communeren gaineko interesa ere indartu egin da, nazio mugak gainditu ostean zuzenbide hori modu eta hizkuntza berean agertzen delako leku guztietan. Europar Batasuneko erakunde juridikoak, maiz sarri, ius commune
|
berriaren
hasiera gisa deskribatu izan dira. Batzuetan, alabaina, ez diogu erreparatu desberdintasun honi:
|
|
|
Batzuetan, alabaina, ez diogu erreparatu desberdintasun honi: Europa osoak hala nahita hartu zuen Erdi Aroko Ius commune izenekoa, beste aukeren artean horren nagusitasuna aintzatetsiz; Ius commune
|
berria
, ordea, goitik inposatu da, eraberekotasunaren eretzean, eta horren adibide dira, ekoizkin akastunen ondoriozko erantzukizun arauak.
|
|
|
Azken horien kritikek azpimarratzen zuten osagai erromatarrek itxura zaharkitua ematen ziotela kodeari. Euren aburuz, kode berriaren xedea izan behar zen lege ilun eta kontraesanezkoak ezabatzea, halakoen jatorria erromatarra zein ohiturazkoa izan arren, eta horien ordez zuzenbide zeharo
|
berria
eta
|
|
|
Jarduteko modu horrek matematiken zehaztasuna du. Bide horretatik, erakunde
|
berriak
sartu ahal izan zituzten, lehengoak baztertu gabe: «printzipio iraunkor eta mailakakoen nahaste zentzuduna».
|
|
|
Vitoria buru belarri aritu zen Mundu
|
Berriko
herrien eskubideen alde, justizia eta moraltasunaren kontzeptuak erabilita, baina horren argudioen muinera zuzenbide erromatarrak eratorritako hainbat ideia biltzen ziren. Gerogarrenean, ondokoek eutsi zieten argudio horiei:
|
|
|
Grotiusek baieztatu zuen Jainkoak ez zuela eman zuzenbide hori, berdin berdin existituko zelako Jainkoa ez dagoela onartu arren edota gizakien kontuak ez zirela Jainkoaren ardurapekoak onartu arren (prolegomena II eta I. I. 10.5). Ildo bertsutik, inorenak ez diren gauzen okupazioari buruzko kontzeptu erromatarrak lur
|
berrien
konkistari egokitu zitzaizkion, eta kontratuen zuzenbide erromatarra nazioarteko tratatuei. Zuzenbide naturala Erromako zuzenbide zibilaren luzapen edo lorpen moduan aurkeztu zen.
|
|
|
Aldaketa juridiko horien mekanismoak aurki zitezkeen bai zuzenbide erromatarrean, bai Ingalaterrako zuzenbidean. Batzuetan fikzioak asmatu ziren, lehengo kategoriatan egoera
|
berriak
sorrarazteko, eta beste batzuetan, ekitatea sartu zen, zuzenbide tradizionalaren zurruntasuna biguntzeko, Erromako pretorearen eta Ingalaterrako kantzilerraren konponbideei esker. Aldaketa juridikoa gauzatzeko, zuzenbidea legegintzaren bidez sortzearen ideia beranduago azaldu zen.
|