|
2022
|
|
|
Emil Larrek zuen kronika sail hori sortu, Jean Hiriart Urruty zenaren" Eliza berri" sailari segida emateko. " Galdegina zaizuena, zioen Emilek, fededun baten gogoetak, bereak, bihotza mintzo, ebanjelioa plazaratuz, biziratuz, gaurkotuz, bakoitzak
|
berak
sentitzen duen gisan, gaia libre, muga horien barnean..." Dozena bat lagunen artean onduriko kronika saila, besteak beste Mixel Itzaina, Maite Iratzoki, Jean Louis Laka, Klaudio Harluxet, eta bistan da Jean Louis Davant. Nihaur ere sarrarazi ninduen geroxeago Emilek sail horretako kronikari gisa, Klaudio Harluxet zendu zenean.
|
|
|
Alde horretatik, aitor dezagun Herria astekaria aski pobrea izan dela betidanik, edo" praubea" han dioten bezala. Baina Panpeiak idazten zuena, zuberera biziki onean idazten zuela zidan erran Allande Sokarrosek
|
berak
, Sarako Idazleen Biltzar batean gurutzatu nuen batez.
|
|
|
Horrela hasi zen beraz Allande Herriarentzat berriketari lanetan. Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek
|
berak
egin lezakeen baino lan askoz hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik.
|
|
|
Abiatu aitzin jada, patruilako batek ez zuen bertara upatu nahi, beldurtuta. Eta hegan gindoazelarik, guk baino beldur handiagoa zuten
|
berek
! Izugarriko burrunba egiten baitzuen traste hark!
|
|
|
Jakin 58 baitira. Eta hain zuzen ere, nire ustea da Atarratzeko" frantximantek" nolabait gaizki bizitzen dutela egoeraren bilakaera hori, hots euskaraz jakitea
|
beraiek
ez daukaten zerbait gehiago dela eta ohartze horrek diela min egiten.
|
|
|
Züberoan emaiten dügün eüskara, arren, eüskalki bat da. Berezitarzün haboroenetarik düan eüskalki bat da, bena ez, egünko egünean ere züberotar zonbaiten ahoan entzüten den bezala, eüskara oso
|
berez
edo desbardin bat, eta orano gütiago" egiazko eüskara" bezala eman daiteana! Üdüri eta beste eüskalkiak" eüskara ez egiazkoak" diren...
|
|
|
Nire oroitzapenetan ez da emazterik garai hartan, eta ez, hala ere, batere baztertzen genituelako. Hautetsi izana naiz, eta ohartu naiz, batzuetan,
|
berak
baztertzen direla. Herri batean hautetsi zerrenda egiten delarik, emazteek ezetz erraten dute gehienek.
|
|
|
Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora eraman ninduen. Oroitzen naiz, han ginelarik, galdegin ziotela kantatzen zuen kantu haietarik bat kanta zezan, eta
|
berak
, niri begi keinua egin eta" Gu gira Euskadiko, gazteri berria..." hasi zen kantatzen. " Zozoilo horiek ez dute tutik ulertuko!", erranez bere baitan.
|
|
|
Ez gara frantses sistematik atereak. Euskaldun izatearen harro direnak ere,
|
beren
iritzian euskara biziarazi eta indartu nahi dutenak ere, une batean, ez dira urrunago joaten, frantses sistemaren barruan geratzen dira. Eta frantses sistemaren barruan, goiz edo berant, euskara desagerraraziko da".
|
|
|
Aldaketa haren ondotik, Allandek munduko edozein berriri buruz idatzi zuen. Baina," Estatuak" sailean hasi zenean bezala, beti arreta handiarekin jarraitu zituen
|
beren
askatasunaren alde borrokan ari zi ren herrialdeetako berriak, oroz gainetik Korsika, Bretainia, Kaledonia Berria, Guadalupe edo Martinikakoak. Euskaldunon Egunkaria itxi ondoren, Berrian se gitu zuen lanean, eta munduko berri franko landu zuen:
|
|
|
Bena segunda zonbaiten bürüan izigarriko flash argi batek denak txütiarazi güntüan eta zoin lehentaka kanporat elkarazi. Erran behar da aro haietan, hede xuriek akudiña handiak zütüela abertzale bazter nahasle haien nolabait tinkatzeko edo pürü
|
beren
egingeietaz ahal bezain bat xehetarzün biltzeko. Bena gaü beltza zen, txakür herexarik ihon ere ez, bena ezezagün harek esküaldea gük beno hobeki ezagützen züan, horkoa zelakoz:
|
|
|
Erran behar da Frantziako aministrazioari bigabostetan galteginik izan zeiola gure herrietako izenak euskaraz jartea bena beti bezala, euskalzaleen galtoak, jakobinen lanoetan galtzen ziren. Arren, norberak ez badü egiten ez beita sekülan eginik izanen, abertzaleek
|
beren gain
hartü züen herriko izenen euskara hütsean agerreraztea. Bena etsaiak goaitan ziren, eta aski bertan, lantatürik izan ziren taula güziak ebatsi edo elki eta prefosta desegin zütüen.
|
|
|
Taula hau Etxebarrekoa zen eta herriko altxor bat izan balitz bezala, Etxebartarrek zaintü züen, gaü eta egün. Etsaiak hüilantü ziren bai behin beno haborotan, bena taulatik hürrün baratü ere, zeren bertan ohartü beitziren taula hori hunkiz
|
beren
larrüa ere, hoinoihal gisa herriko atean ütziren züela. Hilabete zonbait berantago, tinta galtzen hasi zelarik, taula hau, herritar gazteek berriz tintatü züen eta berriz lantatü ere.
|
|
|
Eta kanpoareki mintzatzeko, lotsa gaintitü behar da. Allandek, alde batetik ikasleak
|
beren
hizkuntza berrian fidantxa harrerazten kausitzen züan eta gainera euskara hobetzen zeien (hiztegi xüxena erabilaraziz, aditz egokienak etb...). Ikasle eta erakasleeki mintzatüz, Gaü Eskolako nekeak ikusiz, hiztegi ttipi bat ere agerrerazi züan.
|
|
|
Arrenküra horri bürü egiteko gogoa ükeitean, güdükü gogor batetan sar türik direla üdüri zaie Sü Aziakoer. Halerik ere, argiki erran deiküe,
|
beren
ahal ttipiekila, ahozkatzearen lerratze horri nahi liratekeala bühürtü eta zübe ro tar mintzoa entzünarazi, haiek eta beste züberotar eüskaldünek, hots orai 50 nahiz 60 urtez goitiz düenek, ikasi eta mintzatü bai eta mintzatzen jarrai kitzen düen be zala.
|
|
|
Bigerren libürü honek, arren, Jose Miguel de Barandiaranen lan ezazagütü bat agerialat ekarri dü, Allande Etxartek egin ikerka lan bati esker. Barandiaranen xehetarzün eta ohar horik espainolez izkiribatürik beitziren, Allandek
|
berak
züberotarrealat ezarri dütü.
|
|
|
Barandiaranek jenteer galtatzen züan istoria eta alegia edo lejenda kontatzea. Entzüna xeheki
|
beretako
idazten züan. Eüskal jakintsü eta ikerlari handi horren ezagütgarri nausia zen iraganeko gaüzetan arraheinki non, zer, eta nola galtatzen züala... haatik behin ere ez zertarako...
|
|
|
Hala ere, makurbide orok badute, egun batez,
|
beren
bukaera eta Eus kaltzain diari, azken batez, Zuberoan, euskalgintzan gabiltzanoi arreta egitea gogo ratu zaio. Hemendik aurrera, beraz, Zuberoako herrien izenak idazkera arautuan agertuko dira hedabideetan eta ez dugu jasan, nik behintzat, folklorismo hitzaz definitu dudan jokaera.
|
|
|
Halere, itxaropena ematen zuten esperientza arrakastatsuak azalduz, Azkorria gaztandegiarena aurkez ten zuen. 2006an Zuberoako hamazazpi ardi hazlek langune berri hori sor tu zuten
|
beraien
gazta egiteko, gaztandegi handiei ardi esnea saldu baino. " Oro har, laborariek beren lanbidea eta izatea bera ere berek gobernatzearen ikusbide ederra eman eta emaiten dü Azkorriak" iruzkintzen zuen Allandek.
|
|
|
2006an Zuberoako hamazazpi ardi hazlek langune berri hori sor tu zuten beraien gazta egiteko, gaztandegi handiei ardi esnea saldu baino. " Oro har, laborariek
|
beren
lanbidea eta izatea bera ere berek gobernatzearen ikusbide ederra eman eta emaiten dü Azkorriak" iruzkintzen zuen Allandek.
|
|
|
2006an Zuberoako hamazazpi ardi hazlek langune berri hori sor tu zuten beraien gazta egiteko, gaztandegi handiei ardi esnea saldu baino. " Oro har, laborariek beren lanbidea eta izatea bera ere
|
berek
gobernatzearen ikusbide ederra eman eta emaiten dü Azkorriak" iruzkintzen zuen Allandek.
|
|
|
Bai bena, halakorik izanen ote dea hebentik aitzina? Galtoaren egiteak
|
berak
arrenküra handi bat badela markatzen dü... arrenküratzekorik beita segür!
|
|
|
Denek dakigü, Zuberoan haboroxeagoa den laborantxa ttipiaren gibel egite hori, Frantziatik haratago ere Europako Batarzünaren heinean eginik diren hau tüen ondorioa dela. Alta, zerbait gisaz
|
beren
hitza entzünarazi düe hebenko laborariek, bai eta politika kargüdünek ere, eta beste laborantxa süerte batentako asmatürik diren jokabideak kanbiaraztea edo pürü hebenko nahien eta beharrentako doitzea kausitü... gaine horietan xedatü bide horik Züberoako eta Ipar Eüskal Herri osoko laborantxarentako ez ditean orozbateko galbide izan. Arrisküa beita, bai seriosa ere, azkenean heben gainti baratüren den laborantxa heinttoa bazterren doi bat xahü etxekitzeko eta aizi narteen bai bakantza igaraileentako berdegüne segürtazale bera izan dadin.
|
|
|
Kalitatezko mozkin baten ildoaren lantzeko xedeareki abiatü ziren eta hortan ari dira 2006az geroztik.
|
Berek
ekarri eznea gaznakatzen düan koperatiba bat izatez, halagi sako ebilmolde batetara doitü dira. Hala, urteko bederatzü hilabetez, Azkorriako partxuer bakoitxak astean hiru egün erdi eskentzen dütü gaznakagiako lanentako, aldian aldika eznea etxalteetara biltzera joaiteko, gaznaren egitean parte hartzeko edo salmentaz axolatzeko.
|
|
|
2011 urtean, Azkorriak 60 tona ardi gazna egin zütüan. Oro har, laborariek
|
beren
lanbidea eta izatea bera ere berek gobernatzearen ikusbide ederra eman eta emaiten dü Azkorriak.
|
|
|
2011 urtean, Azkorriak 60 tona ardi gazna egin zütüan. Oro har, laborariek beren lanbidea eta izatea bera ere
|
berek
gobernatzearen ikusbide ederra eman eta emaiten dü Azkorriak.
|
|
|
Ez ardüra ttipia, haatik, zeren eta agerizkoa beita lan hortan tematsüki erauntsi züala. Honen probarik ez balin bada ere –Ziberoko Egünariako artikülüak ez beitziren sinatürik–, arrazuak ba dira pentsatzeko kaseta hontan agertzen zen gehiena
|
berak
idazten edo arramoldatzen züala. Xiberoan, haatik, bazütüan ezagünak eta adiskideak, hala nola Albert Constantin eta Dominique Iribarne atharraztarrak, Marcelin eta Marc Zügün zalgiztar osaba/ llobak.
|
|
|
Hor ere bertan behazaleak laketü ziren, eta lehen ebilaldiak berak haütatü balin bazüntüan, herritarrak hasi ziren deikan
|
beren
herriaren üngürüa egin dezan Allandek, berek ahatzerik ziren jakintzaren arrabiltzeko. Hala agitü zen Peio Quihillalt Ligiko merarekin eta Ligi Etxebarre izan zen arren Allanderen azken ebilaldia Xiberoko Botzarentako.
|
|
|
Hor ere bertan behazaleak laketü ziren, eta lehen ebilaldiak berak haütatü balin bazüntüan, herritarrak hasi ziren deikan beren herriaren üngürüa egin dezan Allandek,
|
berek
ahatzerik ziren jakintzaren arrabiltzeko. Hala agitü zen Peio Quihillalt Ligiko merarekin eta Ligi Etxebarre izan zen arren Allanderen azken ebilaldia Xiberoko Botzarentako.
|
|
|
Barka diezadazue ene buruaz mintzatu bainaiz hor, baina anekdota horrek erakusten du Allanderen atxikimendu mota nolakoa zen Herria eta Herriarentzat. ...arrazoia da hain segur Herriaren" espiritua" ez dutela ongi ezagutzen, ideia orotakoeri idekia den kazeta delarik, abertzale edo ez abertzale, sinesdun edo ez, euskararen atxikimendua eta ezberdintasunaren errespetua dituzten ber. Azken urteetan," Hitza Pitz" blogea zuen erregularki atxikitzen Allandek eta sarean banatzen, idazlerro zorrotzez osatua," gogoeta as keak"
|
berak
izendatzen zituen moldean. Baina Allanderentzat, ez zen kontrae rranik aldi berean Hitza Pitz blogean eta Herria astekarian idaztean.
|