|
2000
|
|
|
Titulu ederra, zin zinez, zaharrek horri —eta ez lizunkeriari— irizten baitzioten bertutea eta ohorea. Bistakoa da, baita ere, lasaitu
|
beharra
dagoela batu egiten diren gizonezkoaren eta andrazkoaren egiazko gogoaren aldetik, batze hori gauzatzen bada jakineko baldintza eta eretan. Baldintza eta era horiek batuketa horren izaera ezagutarazi eta ondorioak ere bermatu egiten dituzte.
|
|
|
Senarraren aginpideari lotsarik ere ez zaio, andrazkoei emandako askatasun zabalago horren bitartez eskuratzen baita bizitzaren gorabeheretan molde eta tenore berriak zertzea. Oinordetza sistema osoa aldatu
|
beharra
dago, herritarren aukera berria arin atondu behar delako jabedun berrien bitartez. Unean unean, aldaketak aldaketetatik sortzen dira eta inguruabarrak inguruabarretatik.
|
|
|
Jabetza auzia edo antzeko beste zerbait ezin daiteke beraien artean zalantzan geratu, ebatzi gabe. Ebatzi
|
beharra
dago, edozein modutan bada ere, auzia bukatu beharra baitago. Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer egin behar du Estatuak?
|
|
|
Jabetza auzia edo antzeko beste zerbait ezin daiteke beraien artean zalantzan geratu, ebatzi gabe. Ebatzi beharra dago, edozein modutan bada ere, auzia bukatu
|
beharra
baitago. Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer egin behar du Estatuak?
|
|
|
Arras bestelakoa da gai zibila, hemen jurisprudentzia behar beharrezkoa baita. Gai zibil guztiak legeen bidez arautzea ezinezkoa da; hartara, beharrezkoa da norbanakoen artean egon daitezkeen eztabaidak amaitzea eta horretarako eztabaidok ebatzi
|
beharra
dago herritar bakoitza bere kausaren epaile egin gabe, betiere aintzat hartuta subiranotasunaren lehen zama justizia dela.
|
|
|
Gisa berean, gorde egin ditugu hobesteko modukoak ikusi ditugunak, erakunde higatu eta makurren gainetik. Aldatu
|
beharra
dago, nahitaez, aldaketarik kaltegarriena aldatze eza den guztietan. Ez dago zertan amore eman aurreiritzi itsuen aurrean.
|
|
|
Ezkontza, familiaren gobernua, seme alaben egoera, tutoretzak, egoitzaren kontuak, absenteen eskubideak, ondasunen izaera desberdina, aberastasuna eskuratu, gorde eta gehitzeko modu ezberdinak, oinordetzak, kontratuak, horiek dira Kode Zibil baten objekturik beharrenak. Gai garrantzitsuotan gure lege proiektuen oinarri izan diren horiek azaldu
|
beharrean
gaude. Berebat, proiektu horiek onura orokor, ohitura publiko, norbanakoen bozkario eta gauza guztien oraingo egoerarekin izan ditzaketen harremanak agerian utzi beharrekoak dira.
|
|
|
Pentsamendu teorikoak ere behin behineko arauen arabera aritzen baitira, eta ez horrenbeste Descartesek uste zituen arau hauen menpe, alegia: 1) egiazkoa argi eta garbi ezagutzen dena da, 2) arazo oro gai bananduetan disekzionatu behar da —analisia—, 3) arazoak konplexutasunaren arabera ordenatu behar dira, eta 4) arazoen azterketa zehatza eta osoa egiten ahalegindu
|
beharra
dago ikerketaren baitan.
|
|
|
108 Gogoratu
|
beharra
dago, berriro ere, Neurathen salbuespen argia eta hizkuntzaren analisi eginkizunerako Carnapek proposaturiko lan trikotomia: sintaxia, semantika eta pragmatika (ikus FRANK, P.:
|
|
|
aniztasuna. Esan
|
beharra
dago, lehenengo eta behin, Aufbau ak berez jite fenomenalista nabarmena erakusten zuela, baina esan behar da baita ere liburuan erakutsitako sistemaren jite hori beste askoren arteko bat zela, Carnapek argi eta garbi utzi lez. Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako.
|
|
|
Analitikoak ez ziren enuntziatuak, logika eta matematikarenak ez zirenak, Zirkulukoen arabera esperientziarekin lotu behar ziren, esanahia eduki nahi bazuten behintzat. Enuntziatua gertakari baten aurrean kokatu
|
beharra
zegoen, eta azken hau enuntziatuan deskribaturik agertzen zen bezalakoa zenentz aurkitu. Aurrejartzea baieztatu ezin bazen, orduan enuntziatuak esanahirik ez zuela ondoriozta zitekeen, hau da, sasiproposizioa zela:
|
|
|
Hots, bi ezagutza mota daude soilik, enpirikoa eta logikoa, hirugarrenik gabe. Diziplina ezberdinak hauetariko batean sartzen ote ziren ikusteko, haiek aztertu
|
beharra
zegoen, ea Vienako Zirkuluak proposaturiko frogak gainditzen zituzten. Eta ez bakarrik metafisika, baita teologia edo etika diziplinak ere; soziologia ere analizatzear zegoen, eta psikologia, ekonomia, historia, denak egiaztagarritasun frogaren azpian kokatuz.
|
|
|
Erantzuna, nola ez, ezezkoa litzateke. Hortaz, Lewisen arabera, konduktismoa ez zebilen ongi; irizpide psikologikoa aldatu
|
beharra
zegoen besteen egoera mentalei buruz mintzatzeko. Era horretan, 1934an79, egiaztagarritasun irizpidea ahultzeko ahalegin horretan, Lewisek honakoa iradoki zuen:
|
|
|
Hortaz, zirkulukideek printzipioa utzi behar izan zuten. Erreflexibotasuna ez zen baliozkoa egiaztagarritasunarentzat baina, hala ere, propietate hura onartu
|
beharra
zegoen: egiaztagarritasunaren printzipioan oinarrituriko ikusmolde oso batek esanahirik ba ote zuen ala ez jakiteko, ikusmoldeari egiaztagarritasuna aplikatu behar zitzaion.
|
|
|
Geroago, Mathesis universalis monografian, eta aurreko ideia bera hedatuz, matematikak zeukan zorroztasuna filosofian gura izan zuen barneratu, logika berri batez baliatuz. Tamalez, bere ustez, filosofoak ez ziren gai logika hori garatzeko, eta jarduera hori matematikarien esku utzi
|
beharra
zegoen. Hau guztiaren gakoa notazio sinboliko baten diseinuan zetzan, hau da, ‘ezaugarri unibertsal’ bat eratzean:
|
|
|
Tesi hauek guztiak funtsezkoak izan ziren Vienako Zirkuluak Tractatus ari egindako ongietorrian, areago beharbada filosofiaren kontzeptu argitze eginkizunarena eta egiaztagarritasun printzipioarena. Alta, Wittgenstein errespetatu behar dugunez, esan
|
beharra
dago Tractatus ean egiaztagarritasun printzipioak hain funtsezko lanik ez zuela bete. Askok horrela pentsatzea Schlicki eta Carnapi lepora dakieke, beren interpretazioa izan zelako egiaztagarritasunari Tractatus ean ez zeukan indarra eman ziona.
|
|
2001
|
|
|
Zu, rapsoda eta aktore zaren hori, erdikoa; poeta bera delarik lehendabizikoa. Eta jainkotasunak horien guztien bitartez gizakien arimak nahi duen lekura erakartzen ditu, arima horien indarrak elkarren
|
beharrean
egon daitezela eraginez. Eta koreuta, maisu, nahiz bigarren mailako maisuen ilara anitzean bata bestearen eraginpean daudelarik, harri famatu hurarekiko moduan, eraztun batzuk zeharkako eraginpean daude Musaren menpe.
|
|
|
Aldi orotan zer den zuzen eta oker, arauaren bitartez jakin
|
beharra
dago, gure beharrei dagokiolako; eta ezin dugulako obligaziorik izan jakin ezin dugunari buruz.66
|
|
|
Aldi orotan zer den zuzen eta oker, arauaren bitartez jakin beharra dago, gure
|
beharrei
dagokiolako; eta ezin dugulako obligaziorik izan jakin ezin dugunari buruz.66
|
|
|
Bizitza hitzaren esanahian, hierarkia bat dago. Eta giza hilkor mailako bizitza (uxn) galdu
|
beharra
dago, goragoko bizitza maila (Z®n) lortzeko asmotan. Beti gizakiaren ona maitatuz, onena hobetsiz.
|
|
|
Gizakiaren definizioan zehaztezin maitasuna sartuz gero, argi dago gizakiagan ezin dugula legerik kokatu. Kantek dioenez," Aldi orotan zer den zuzen eta oker, arauaren bitartez jakin
|
beharra
dago" 91 Kantek eginkizuna gizakiaren ‘adarretan’, potentzietan ipintzen du, arrazoimenak nahimenean ipintzen duen determinazioan. Joera arrunta izan da, nonbait, filosofoen artean:
|
|
|
Maitabeharraren ondorio dira. Maita
|
beharra
dago gogoan, maita sena da sorrarazten dizkiona egin beharrak. Gizakiaren eginkizun bakarra maitatzea da.
|
|
|
Gogoan eduki
|
beharra
dago aztergai, zer zen, non, zelan zegoen —ni zigotoan, eta gero beti nigan— ni naizen honen eraketa harrigarri hori burutzeko gauza izan zen gidari orokorra. Ez bakarrik zigotoko kromosomak eta abar lanean ipintzeko gai, zigoto osoa baizik; hau da, hasieratik eta bizi naizen artean nire gidari holistikoa dena baizik, giza ataletan, zelula, kromosoma, DNA, gene eta abarretan gertatzen diren guztien hasierako, funtsezko gidaria, arau idazle nagusia.
|
|
|
Arazoa egia hori arakatu eta zehaztea da. Etikan ere, oinarri bila, gure hasierako galderara jo
|
beharra
dago: Zer da gizakia?
|
|
2002
|
|
|
Egongo dira, jakina, batere interesik eduki gabe, ohore hutsak bultzatuta eta ongizate publikoaren mesedetan lan egiteko prest dauden administratzaileak; hala ere, egindako lanagatik soldata bat jasotzen duenak baino lan hobea egin balezate ere, ez litzateke lan hori inoiz enpresaburu batek egin dezakeenaren mailara iritsiko. Lanpostu batek ematen duen botere eta autoritatea atsegin izatea ez baita beti izaten lanpostu horrek dakartzan neke eta deserosotasunak atsegin izatearen pareko; ez da gauza bera, halaber, lanpostu bat atsegin izatea berritasunaren xarma gordetzen duen bitartean eta berritasun hori agorturik, lanean jarraitu
|
beharra
dagoenean. Horrez gain, zuhurtziarik eta interesik ez dagoenean, erraza da lanaren zeregin egunerokoak alde batera uztea.
|
|
|
Honela, frantsesezko testuak Benthamen Panopticon idatzien gai eta xehetasunen erakusgarri bat, lagin bat, ematen digu, baina Benthamen kontzepzioa erabat ulertzeko jatorrizko testura jo dugu bihar etzi. Esan
|
beharra
dago, halere, Dumonten testuak ingelesezko testuaren punturik garrantzitsuenetariko asko ukitzen dituela, eta horiek modu ulerterrazagoan azaltzen dituela agian.
|
|
|
Azkenik, nabarmendu
|
beharra
dago Benthamengan delitu egilearen gaineko kontrola ez dela panoptikoaren zuloetan geldituko, presoak espetxetik ateratzerakoan ere bergizarteratze kontrolatu bat jasan baitu.
|
|
2003
|
|
|
— Nola bada, zorioneko hori —esan omen b zuen Sokratesek—, ez naiz estualdian egongo ni eta beste edozein ere horren hitzaldi eder eta aberatsa esan ondoren hitz egin
|
beharrean
egonik. Gainerakoa ez zen horren harrigarri, baina bukaerakoa, hitz eta esamoldeen edertasuna aditzerakoan nor ez litzateke liluratuta geldituko?
|
|
|
Bi gertaera horien bitartez, gizarteak aurrera dirau, bera eratzen duten gizaki berberekin. Horrez gain, hemen oinarri sendoago eta indartsuago bat aitortu
|
beharra
dago. Oinarri horri helduta, Jainkoak bere probidentzia erakusten du gizakien gain, eta unean unean eta tokian tokian ordena iraunkorra ikus daiteke, haren ahalguztiduntasun eta jakituriari esker.
|
|
|
Eta, laugarrenari helduta, gizakiak jaitsiera izan eta gero, gizaki horri arrazoiaren argia geratu zaio, eta, horren bidez, ekitatearen berezko erregelak jakin ditzake. Azken horretatik hasi
|
beharra
dago, gero besteetara heldu ahal izateko.
|
|
|
Bi gertaera horien bitartez, gizarteak aurrera dirau, bera eratzen duten gizaki berberekin. Horrez gain, hemen oinarri sendoago eta indartsuago bat aitortu
|
beharra
dago. Oinarri horri helduta, Jainkoak bere probidentzia erakusten du gizakien gain, eta unean unean eta tokian tokian ordena iraunkorra ikus daiteke, haren ahalguztiduntasun eta jakituriari esker.
|
|
|
Gizarteak iraun egingo du, erlijioak eta politikak bat eginez gero. Horregatik, jakin
|
beharra
dago nola egiten duten bat bi biok, ordena eratzeko nola banatzen diren eta zein den bakoitzari dagokion ministerioa. Zernahi gisaz, gai hori gizarte planaren oinarrizko atala denez gero, eta lege zibilekin lotura estuak dituenez gero, hurrengo kapituluan aztertuko da.
|
|
|
Hortaz, ezkontza lotura Jainkoak berak ezarri du eta, hori gogoan izanik, ezkontza duintasunez egin
|
beharra
dago, hori ezarri duenaren santutasunak hala merezi duelako. Arrazoi berbera dela medio, ezkontzaren aurretik eta horretan zehar ere, zintzotasuna, ezkontideen arteko hautaketa eta gurasoen adostasuna izan behar dira; izan ere, gurasoek, errespetu handienarekin, Jainkoaren lekua betetzen dute.
|
|
2004
|
|
|
Behin frogatutzat jo duela Jainkoa izan badela eta bere ezaugarriengatik ezin duela engainatzailea izan eta, beraz, egiara heltzea nire esku dagoela, saiatu du argitzen ea baden errurik Jainkoak sortu duen berarengandik kanpoko mundu horretan eta, egonda, zein den huts horren jatorria. Egia esan, Descartes onartu
|
beharrean
dago errua egon badela, osterantzean egia izango litzateke gizakiak burura dezakeen guztia. Urrunago joan gabe, ikusi besterik ez dago zenbatetan egin duen Descartesek berak huts zalantzan jarri dituen gauza guztiak sinetsi izan dituenean.
|
|
|
Onartu
|
beharra
dago Descartesen argudioaren indarra esaten digunean sentimen hutsen bidez zaila, edo ezinezkoa, dela ezagutza justifikatzea; horregatik izango zaio beharrezkoa sentimenez eta baita fedezko kontuez gaindiko irtenbide bat aurkitzea. Eta horretarako, garbi geratu den bezala, pentsamenduan jarriko du gizon emakumeok mundua ulertu ahal izateko oinarria eta hastapena.
|
|
|
Esan
|
beharra
dago, edozein modutan, perfekzioaren, eta Jainkoaren, adiera hori Descartesek (aipatu ditugun beste puntu batzuetan bezala) berea egiten duela frogatu gabe. Zer arrazoi dago esateko perfekzioa ulertzeko ez dugula inperfekzioaren ideiaren beharrik?
|
|
|
Bere lanetan behin eta berriro agertzen den ideia da hau, eta horretaz jabetzeko bere Filosofiaren hastapenen hasieran egiten duen baieztapena ekar dezakegu harira: egia aztertzeko zalantza egin
|
beharra
dago, ahal deneraino eta gauza guztiez bizitzan behin —esango du— Zalantza egin, gutxienez bizitzan behin eta gauza guztiez, hori izango da bere egitasmo filosofikoaren abiapuntua, Meditazio metafisikoetan ere antzerako modura zehaztuta agertzen zena:
|
|
|
Egia esan Descartesek ez du larregi sakontzen argudioaren urrats honetan, nahiko agerikoa iruditzen zaiolako. Onartu
|
beharra
legoke sentimenek engainatzen gaituztela batzuetan behintzat, eta zenbat eta zenbatetan geuk ere egiazta dezakegu sentimenezko ezagutzean oinarrituta sekulako hanka sartzeak egiten ditugunez gero. Eta, Descartesek, gauza guztiez zalantza egiteko erabakia hartu duenetik, zerbait egiatzat hartzeko erabateko fidagarritasuna behar duenez, argi geratzen da berarentzat sentimenezko ezagutza, urrun xamarreko gaiei dagokienez, baztertu behar dela.
|
|
|
Onartu
|
beharra
dago, dena dela, gaur egun ere ez duela ematen hain erraza denik zalantza egitea eta geuri ere nekeza egingo zaigula erroetaraino jotzea geure sinesmenak eta konbentzimenduak auzitan jartzen hasiz gero; baina Descartesi bezain zaila, ez gutxiago baina ezta gehiago ere. Izan ere, arrazoiak egon badaude, eta ugariak gainera, gure oinarrizko ideiak eta gure munduaren ikuskera zuztarretatik auzitan jartzeko.
|
|
|
Hizkuntzak bezala bizi eta barne zeharkatzen gaitu etikotasunak. Hizkuntza eta hizkuntzak sakon aztertu eta oraino aztertzen ari diren bezala, etika ere sakon eta metodikoki aztertu
|
beharra
dago. Garena eta izan nahi duguna baitago jokoan.
|
|
|
Mundua, errealitatea ezagutzeko berorren berri eman
|
beharrean
gaude, eta errealitatearen berri emateko, hura irudikatu beharrean gaude ezinbestean, hizkuntzaren bidez irudikatu ere ororen gainetik. Gogoan izan dezagun hizkuntza dela artea bera ahalbidetzen duena.
|
|
|
Mundua, errealitatea ezagutzeko berorren berri eman beharrean gaude, eta errealitatearen berri emateko, hura irudikatu
|
beharrean
gaude ezinbestean, hizkuntzaren bidez irudikatu ere ororen gainetik. Gogoan izan dezagun hizkuntza dela artea bera ahalbidetzen duena.
|
|
|
Gogoan izan dezagun hizkuntza dela artea bera ahalbidetzen duena. Zerbait ezagutu nahi badugu, hura irudikatu
|
beharrean
gaude; hizkuntza dugu irudikatzeko bide nagusia eta saihestezina. Zer ote da, baina, errealitatea irudikatzea?
|
|
|
Balizko liburu horrek" munduko deskribapen osoa edukiko luke", eta horrenbestez" zientzi egiazko proposizio guztiak eta balio judizio erlatibo guztiak" ere, baina ez luke" judizio etiko deitzen dugun ezer edukiko, ezta halako judiziorik inplikatuko duen ezertxo ere". Gorago galderen bi maila nagusi bereizten genituen bezala (goizago edo beranduago erantzun daitezkeenak eta inoiz erantzun ezin [go] daitezkeenak), orain ere bi errealitate maila bereizi
|
beharrean
gaude: deskribatu daitekeena (goizago edo beranduago) eta ezin deskribatu daitekeena (ez orain eta gero ere).
|
|
|
Horrexegatik, munduaren zentzuak mundutik kanpo egon behar du (6.41). Horrexegatik ere ezin adieraz daiteke eta hartaz isildu
|
beharra
dago. Hobeki ulertzen dateke orain zer esan nahi zuen Wittgensteinek esaten zuenean bere liburuaren zentzua etikoa dela.
|
|
|
Areago, Tractatus a oldoztu eta idatzi zuen Wittgensteinen arabera, zientzia da, errigore hertsian, errealitatearen nola delakoaz zuzen hitz egin dezakeen jakintza bakarra. Errealitatearen berri emateko, baina, ez da aski nola den esatea, zer den ere azaldu
|
beharra
baitago, eta hori metafisikaren zeregina da. Beste gauza da nola ekiten dion zeregin horri.
|
|
|
Haren Egunkari filosofikoa n etikari buruzko aipamen interesgarri batzuk irakur badaitezke ere, ez dugu etikaren izanaz azalpen sistematikorik aurkitzen. 1929ko Etikari buruzko hitzaldia ra jo
|
beharra
dago horretarako, izkribu hori baita Wittgensteinek etikaz idatzi zuen testurik luzeena eta sistematikoena. Baina, hitzaldi honi heldu baino lehenago, begira dezagun zer dioskun Wittgensteinek etikaz eta erlijioaz bere Egunkaria n.
|
|
|
Idazlan honetan zehar jada aipatu ditugu etikotasunaren oinarri biopsikikoak, psikoafektiboak eta soziokulturalak, guztiz elkarlotuak direnak, baina metodologikoki eta analitikoki bereizi beharrekoak. Oinarri horiei guztiei barne lotura eta uler bide orokorrago eta sakonago bat eman diezazkieketen giza ezaugarri existentzialak azaldu
|
beharrean
gaude, gizakiaren ikuspegi integral bat emango badugu.
|
|
|
Galdera mataza batek asaldatzen du gizakia, nora eta nola jo ez dakiela. Orientatu
|
beharra
dago ezinbestean. Zentratu egin behar du bere baitan, errealitatean zentratu ahal izateko.
|
|
|
Lehenago erakutsi ditugu batzuk eta orain arte eman ditugun azalpenetan beste batzuk iradoki ditugu, zeharbidez izan arren. Aipamen labur batzuk egitera mugatu
|
beharrean
gaude orain, tradizio filosofikoaren lorpenak eta ezinak hobeki ulertzearren.
|
|
|
Wittgensteinen solipsismoarekin bat etorri gabe, subjektu metafisikoaren errealitatea eta honek duen berealdiko munta azpimarratu
|
beharra
daude. Bat gatoz gure filosofoarekin ni filosofikoa eta subjektu metafisikoa identifikatzen dituenean eta adierazten —ulertarazten bederen— duenean subjektu metafisikoak mundua kontenplatzen duela munduaren" mugatik", nolabait esatearren.
|
|
|
Balio sozialen berebiziko garrantzia azpimarratu
|
beharra
dago, horiek baitira taldearen kohesioa eta berezitasuna segurtatzen dituztenak eta, halaber, taldekide bakoitzaren unibertso mentala konfiguratzen dutenak. Balio sozialak diogunean gizatalde edo kultur jakin batek aro historiko batean dituen balio komun nagusiak adierazi nahi ditugu bereziki.
|
|
2005
|
|
|
Gerraren zehaztapenean, berriz, ez dut justizia barruratu, horren bila baikoaz eztabaida honetan, alegia, ea gerra zuzenik dagoen, eta, halakorik egonez gero, zein den hori. Bereizi
|
beharra
dago zer den eztabaidapean dagoena eta zein eztabaidapeko objektua.
|
|
|
Hain zuzen nazioen ezberdintasuna era zehatzen eta garbienean euren hizkuntzetan adierazten delako, horrelako deskribapenetan, hizkuntzaren estudioak halabeharrez bilatu behar du ohituren estudioarekiko eta historiaren estudioarekiko lotura. Azken aldi honetan, onartu
|
beharra
dago, egin izan da hainbat ekarpen estimagarri honi buruz, baina estudio linguistiko historiko batua, oraindik, ez da perfekzioaren maila egokira iritsi, eta guk geuk ere ez ditugu artean ikerketa eremu horren atal bakar bat ere errazago aztertzen lagunduko liguketen ideia orokorrak lortu. Hizkuntzen ahaidetasun gradua zehazteko beharrezkoak diren printzipio sendoak falta dira oraindaino.
|
|
|
Horietako batek, lehenengoak, hizkuntzak bi dimentsio dituela edota berau bi perspektibatatik kontsideratua izan daitekeela dio, ideia hau azaltzeko hark" ergon eta energeia" kontzeptu pare ezaguna erabiltzen duelarik: esan
|
beharra
dago, hasteko, antzeko bereizketa egingo dutela askoz ere beranduago F. Saussure-k (1916) eta N. Chomsky-k (1965), hurrenez hurren," langue eta parole" eta" competence eta performance" bezalako kontzeptuak proposatzerakoan. Hizkuntza, alde batetik," produktu" bat bezala agertzen zaigu eta honengatik hitz egin dezakegu bere dimentsio edo izaera" estatikoaz" (ergon).
|
|
|
Honekin batera esan
|
beharra
dago, ordea, hizkuntzaren esku hartzea prozesu horretan ez dela inolaz ere bigarren mailakoa, ze, berau hizkuntza partikularretan bakarrik denez erreala, hauekin loturiko ezaugarri historiko, kultural eta sozialek ere paper garrantzitsua jokatzen dute bertan. Honengatik idazten du:
|
|
|
Bestela eta azkenik, hizkuntzak gizakiaren eta munduaren artean egiten duen artekari lana izan dugu hizpide eta, era honetan, hark nolabaiteko" bitarteko espazioa" osatzen duela ikusi dugu. Beti ere esan
|
beharra
dago, bukatzeko, erreflexio filosofiko linguistiko hauek guztiak beharrezkoak baldin badira ere, ezinbestekoa dela hauetaz gain bestelako erreflexio antropologiko linguistikoetara ere jotzea hizkuntza bera bere osotasunean hobeto ezagutu eta ulertu ahal izateko.
|
|
|
Humboldten hizkuntzari buruzko gogoetek, berriki aipatu bezala, aspektu ezberdin asko biltzen dituen teoria zabal bat osatzen dute eta, jarraian, antropologia pedagogiko edota pedagogia antropologikoarekin zuzenago loturiko bere aspektuak komentatuko ditugu. Perspektiba honetatik egin beharreko ikerketek, egiaz, jada ikusitako hizkuntz erreflexioek esandakoa osatu nahi dute, hori bai, hasieratik eta bukaeraraino garbi edukita objektu horren inguruko azterketa gizakiari buruzko estudioarekin uztartu
|
beharra
dagoela. Zentzu honetan esan dezakegu bere helburua bikoitza dela:
|
|
|
Lehenik aipatu nahi dugun aspektua, Humboldten hizkuntzaren inguruko erreflexio antropologiko pedagogiko guztien oinarrietako bat dena," hizkuntzaren izaera sozialarekin" zerikusi zuzena duen bat da. Dagoeneko esan
|
beharra
dago hizkuntza ez dela inoiz subjektu bakar bati loturiko zerbait, baizik eta bere izaeraz beste subjektu bat inplikatzen duen zerbait; alegia, hizkuntzaz hitz egin ere ezin dugu baldin eta bertan gutxienez bi gizabanakok parte hartzen ez badute. Pertsona baten ekintza, halabeharrez, beste pertsona baten ulertze ekintzarekin batera gertatzen da, eta honengatik bi ekintza horiek" indar linguistiko beraren efektu ezberdinak baino ez dira" 96.
|
|
|
Honek ez du esan nahi, ordea, ideien trukaketa hori era uniboko edo eztabaidaezin batean eman daitekeenik; alderantziz, pertsonak ezin du inoiz ezer eman edo jaso berau interpretatu gabe. Honengatik aitortu eta onartu
|
beharra
dago ulertzearen posibilitateak berak ez ulertzearen posibilitatea bera dakarrela bere baitan: hitz egiten eta entzuten dutenen arteko elkartzea" ez da inolaz ere puntu zatiezin batean gertatzen deneko errepresentazio formen topaketa bat, baizik eta pentsamendu esferen arteko topaketa bat" 98 Erabilitako hitza ez da inoiz guztiz neutrala edo arras objektiboa, ez emailearentzat ez hartzailearentzat, ze bakoitzak beti atxikitzen dio haren esanahiari bere esperientziarekin loturiko ezaugarriren bat.
|
|
|
Aurrekoaren haritik iristen gara Humboldtek" hizkuntzaren izaera nazionala" 104 deitzen duen aspektua aztertzera, zeinek bere hizkuntz teoriaren baitan erreflexio antropologiko pedagogiko garrantzitsuenetako bat osatzen duen. Lehenik eta behin oroitu
|
beharra
dago" nazionala" bezala ezaugarritzen duen hizkuntza hori, azken finean, giza hizkuntza orokorraren eta hizketa ekintza indibidualen artean kokatzen den eta komunitate linguistiko bat ezaugarritzen duen hizkuntza zehatza dela. Gizabanakoen hizketaren esku dago hizkuntzaren errealizazioa, baina, aldi berean eta ikusi bezala, hizketa hori pertsonala izateaz gain soziala ere bada eta, honengatik, ezinbestekoa da ere horizonte linguistiko komun batez hitz egitea.
|
|
|
" Hizkuntza" eta" nazioa" hain daude beraien artean" lotuta", ezinbestean behar dutela izan elkarrekin pentsatuak eta kontsideratuak: " Horrela, bada, hizkuntza bakoitzean aurkitzen da jatorrizko singularitate eta eragiteko era bat" 106 Lehen gizatiarra denaren eta linguistikoa denaren arteko aldiberekotasun genetikoaz hitz egiten genuen bezala, orain nazioa hizkuntza baino lehen edota hizkuntza nazioa baino lehen ez dela existitzen aitortu
|
beharrean
gaude. " Nazioen arabera ematen den giza-generoaren banaketa, hizkuntzen arabera ematen den banaketa baino ez da" 107, eta, honen ondorioz, nazio bat" hizkuntza jakin batengatik ezaugarritutako eta osotasun idealarekiko indibidualizatutako gizadiaren forma espirituala" 108 dela esan dezakegu.
|
|
|
Honekin batera adierazi
|
beharra
dago, hala ere, hizkuntzak gizakiarengan duen eragina ez dela ere absolutua eta, beraz, gizabanakoak ez duela honengatik bere nortasuna modu sortzaile batean garatzeko aukera erabat galtzen, nahiz eta beronen askatasuna beti erlatiboa izango den. Aipatu ere, bukatzeko," hizkuntzen izaera nazionala" planteatzen den unetik, gizabanakoaren eta hizkuntz komunitatearen arteko lotura estu hau aitortzen den unetik, onartu beharra dagoela baita ere giza-hezkuntzaren dimentsio linguistiko eta dimentsio nazionalaren arteko interakzioa112.
|
|
|
Honekin batera adierazi beharra dago, hala ere, hizkuntzak gizakiarengan duen eragina ez dela ere absolutua eta, beraz, gizabanakoak ez duela honengatik bere nortasuna modu sortzaile batean garatzeko aukera erabat galtzen, nahiz eta beronen askatasuna beti erlatiboa izango den. Aipatu ere, bukatzeko," hizkuntzen izaera nazionala" planteatzen den unetik, gizabanakoaren eta hizkuntz komunitatearen arteko lotura estu hau aitortzen den unetik, onartu
|
beharra
dagoela baita ere giza-hezkuntzaren dimentsio linguistiko eta dimentsio nazionalaren arteko interakzioa112.
|
|
|
Era honetan iristen gara azaldu nahi dugun hirugarren ohar antropologiko pedagogikora, alegia, Humboldtek bere teoria linguistikotik abiatuz" hizkuntzaren izaera formatiboa" bezala ezagutzen duen horretara. Hemen ere gogora ekartzekoa da, aldez aurretik eta orokorrean, haren ustetan hizkuntzak" paper garrantzitsuena" jokatzen duela pertsonen etengabeko humanizazio" prozesuan" eta, zehazki, bere bitartekaritza ezinbestekoa dela gizabanakoak bere" indibidualitatea" etengabe" unibertsalitatera" gerturatu ahal dezan113 Ideia nagusi hau xehatzerakoan esan
|
beharra
dago, lehenik, gizakiaren formazio prozesu hori neurri batean beronen ezagupenen zabaltzearen edo bere burua intelektualki garatzearen emaitza dela. Honen oinarrian," gizakiak" aurrera egiteko berez duen grina dago, hau da, honek ez du inoiz bere horretan geratzeko asmorik eta," barneko sakonenetik batasuna eta osotasuna" lortzeko helburua duelarik," bere indibidualitatearen mugak gainditu nahi ditu" 114 Apenas esan beharrik ere ez dago batasun eta osotasun hori lortzea" desideratum" baten moduko zerbait dela eta, egiaz, honetara zuzenduriko bilakaera intelektuala amaierarik gabeko prozesu bat bezala ulertu behar dela.
|
|
|
Ideia garrantzitsu honek dakarren planteamendu berria zehaztu nahian, ondorengo orrialdeetan," Bildung" delakoaren eta" Hizkuntzaren" beraren arteko erlazioari buruzko zenbait ohar eskainiko ditugu. Argitu
|
beharra
dago, lehen buruan," Bildung" kontzeptu alemanak, jakina den bezala, ez duela itzulpen erraz bat onartzen eta, zehaztasun gehiago edo gutxiagorekin, haren adiera moduan erabiltzen direla" humanizazioa"," formazioa" eta" hezkuntza" bezalako hitzak. Gure aldetik zera esango dugu bakarrik:
|
|
|
Lehenik giza-formazioaren prozesuan ematen den garapen intelektualean edo kognitiboan barrenduko gara Humboldten eskutik, gure helburua hizkuntzak bertan duen eginkizuna hobeto ezagutzea eta ulertzea delarik. Gogoratu
|
beharra
dago, aldez aurretik, garapen honetan pertsona bakoitzak etenik gabe situazio berriei egiten diela aurre, ordura arte bereak ez ziren ezagupenak bereganatzen dituela eta, honela, pixkanaka bere munduaren pertzepzioa eta ikuskera aberastuz doala. Prozesu honek, baina, ez du amaierarik ezagutzen eta egiaz ezin du ere horrelakorik ezagutu, ze honek gizakiaren beraren amaiera suposatuko luke.
|
|
|
Humboldtek" hizkuntzaren estudio entziklopediko" hori dela eta eskaintzen digun erreflexio garrantzitsuenetakoak —bere betiko antropologiarekin gertatzen zen bezalaxe— hark jarraitu lukeen" metodologia konparatiboarekin" du zerikusia. Esan
|
beharra
dago, ezer baino lehen, antzeko zerbait esan zuela jada G. W. Leibniz-ek 1765ean" Nouveaux essais sur l’entendiment humain" obran.
|
|
|
Hizkuntzen ikerketa sakon eta zabal honen" helburu nagusia", jarraian azaldu bezala, hizkuntzaren beraren dimentsio antropologikoan oinarritzen da, eta, egiaz, hemendik abiatuz iristen da Humboldt modu honetako ikerketen" interes orokorraz" hitz egitera. Honetaz aparte esan
|
beharra
dago, bukaeran adierazi bezala, hizkuntzen estudio entziklopedikoak baduela ere" bigarren mailako helburu" praktiko bat, honek hizkuntza ezberdinen ikas irakaskuntzari oinarri eta erreferentzi puntu bat eskaintzen dion heinean. Orokorrean esan dezakegu, beraz, autore honek interes handia duela hizkuntzaren estudioa beronen aniztasunetik bideratzeko, ze, bere ustetan, hau ezinbestekoa da gizakia bere izate pertsonalean gehiago ezagutzeko eta bere garapen prozesuan hobeto ulertzeko.
|
|
|
Bere hizkuntz teoriak, bestetik, badu ere ondoriorik hizkuntzaren psikopedagogian eta, jakina, baita honekin loturiko psiko linguistikan edota hizkuntz psikologian ere: aurrenik esan
|
beharra
dago, M. Belinchon ek egiten duen bezala, garrantzitsua dela oso berak" hitz egitearen eta pentsatzearen" arteko loturaz esaten duena, ze, honen eraginez edo, posible izango da lehenengo aldiz" psikologizazio bat sartzea hizkuntzaren kontzeptualizazioan" 194 Hizkuntz portaera eta giza portaera ezin dira banandu, eta, hain zuzen hau agerian jartzeagatik, gure autoreak parte har... Antzeko zerbait esan dezakegu ere hizkuntzaren psikopedagogiari buruz, ze, R.
|
|
|
Gizabanakoak, beti ere historikoa delako, denboran zehar bakarrik erakusten du bere burua, aldiro partzialki bakarrik ikus daiteke eta, gainera, unetik unera era ezberdinetan agertzen da. Giza-indibidualitatearen berezko eta barruko dinamizitateak, honela, ez digu uzten berau kontzeptualki finkatzen, eta hau onartu
|
beharra
dago.
|
|
|
Humboldtek burutu nahi duen gizakiaren teoriak, jada aipatu moduan," konparazioa" (Vergleichung) du metodo bezala eta, hain zuzen, honek ezaugarritzen du deituran ere bere" antropologia". Esan
|
beharra
dago, hasteko, hark bat egiten duela hemen bere garaiko zenbait gizaeta natur zientziek ezagutzen duten erkaketarako joerarekin, honen adibide bezala" hizkuntzalaritza konparatua" eta" anatomia konparatua" aipa daitezkeelarik. Gurera itzuliz, lehenik, konparazioaren metodoa, gizabanako baten ezaugarri esentzialak antzemateko eta hauek kasualitatezkoak direnetatik bereizteko ezinbesteko tresna dela esan dezakegu.
|
|
|
Humboldten esanetan, hain zuzen, saihestu beharreko" akatsa" da" klase bakar bat ezagutu" edota" banako isolatu bakoitza klase partikular batean bihurtu" nahi izatea46 Pertsona bakoitzak bere nortasuna baldin badu ere, gizadiaren parte den heinean, beste pertsonekiko loturan ezagutu eta ulertu behar du bere burua eta, gainera, hauekin batera bakarrik eraman ahal izango du bere formazio prozesua aurrera. Esan
|
beharra
dago, beti ere, erkaketa ezberdinen bitartez lortutako giza-karaktereen multzokaketa behin behineko taldekatze erlatiboa dela, eta ez behin betiko klasifikazio absolutua, ze, azken batean, giza-ikerketan dena da gutxi gorabeherakoa. Konparazioaren metodoak gizakiaren humanizaziorako duen garrantzia, bestela, ez dago zalantzan jartzerik:
|
|
|
Bere antropologiaren izaera ulertzailea eta konparatzailea azpimarratzeaz gain, Humboldtek beharrezkoa ikusten du ere berau posible egiten duen giza-ahalmena edo" irudimena" (Embildungskraft) aztertzea. Esan
|
beharra
dago, dena den, kontzeptu honek garrantzi handia izan duela filosofiaren historian eta, garai honetan bertan, I. Kantek ere esanahi berezia aitortzen diola ahalmen honi, honek intuizioak antzeman ditzakeen hainbat elementu batzeko indarra duen neurrian. Antzeko zerbaiten beharrean dago ere haren antropologia konparatua, ze jarduera honek giza-karaktere ezberdinak aztertu nahi ditu, bai, baina hauen konstatazio enpiriko historiko baten eta beraien kontsiderazio filosofiko espekulatibo baten arteko erdibidea bilatuz.
|
|
|
Esan
|
beharra
dago, gainera, Humboldtek lortu nahi duen giza-karakterearen" irudia" edo" erretratua" —aldi berean honen oraingo errealitatea eta beronen etorkizuneko posibilitatea aditzera emango dituena— giza-ahalmen berezi honi esker bakarrik izango dela posible. F. Schiller lagunari zuzendatuko eskutitz batean honako hau irakurtzen dugu:
|
|
|
autorearen izena, argitalpenaren data eta orrialdea. Esan
|
beharra
dago, bestela, erreferentzia hauekin batera aipu hauen jatorrizko alemanierazko hitzak ere eskaintzen ditugula. Itzulpen guztiak, printzipioz, guk egindakoak dira; beti ere, tarteka, lagungarri izan zaizkigu Humboldten zenbait obren gaztelaniaz zein euskaraz argitaratutako itzulpenak (ikus Humboldt, 1988, 1990, 1991, 2001).
|
|
|
Gai honi buruzko bere lehen oharrak urteetakoak dira: aldi honetan idatzitako egunkari, karta edota bestelako testu batzuetan" hizkuntza" eta" nazioaren" arteko erlazioari buruzko aipamenak aurkitzen ditugu, bai eta" karaktereen ikerketa" eta" hizkuntzen konparaketaren" artekoari buruzkoak52 Esan
|
beharra
dago, hala ere, gogoeta linguistiko hauek, gutxi izateaz gain, kasualitatezkoak edo direla eta, gainera, bere irakasleen" kutsu ilustratua" agerian uzten dutela53 Esanguratsuagoa da urteetan idatzitako" Ueber Denken und Sprechen" 54: testu labur honetan adierazitakoaren arabera," gizakia izaki pentsatzaile bat delako" esan dezakegu ere" gizakia izaki mintzatzaile bat dela" eta, honela," gizakia funtsean izaki linguistiko bat bezala definitzen" zaigu55 Hemen hasten da hizkuntzari buruzko bere kontzeptu propioa lantzen eta, espresuki, pentsatzearen esentzia osatzen duen" erreflexiotik" abiatuz hizkuntzaren esentziara iristeko ahalegina egiten.
|
|
|
testu labur honetan adierazitakoaren arabera," gizakia izaki pentsatzaile bat delako" esan dezakegu ere" gizakia izaki mintzatzaile bat dela" eta, honela," gizakia funtsean izaki linguistiko bat bezala definitzen" zaigu55 Hemen hasten da hizkuntzari buruzko bere kontzeptu propioa lantzen eta, espresuki, pentsatzearen esentzia osatzen duen" erreflexiotik" abiatuz hizkuntzaren esentziara iristeko ahalegina egiten. Gainera, urte hauetan idatzitako beste karta batzuetan —eta bere garaikide askoren kontra— hizkuntza" karaktere jakin bat" duen" osotasun organiko" bezala kontsideratzen du56 Dena den, eta harritzekoa bada ere, esan
|
beharra
dago ohar garrantzitsu hauek ez dutela segida edo oihartzun berezirik ondorengo urteetan berak proposatuko duen" antropologia konparatuan". Honi buruzko testuetan, egiaz, hizkuntzak bigarren mailako papera betetzen du, ze berau bertan gizabanakoak eta giza-taldeak ezaugarritzeko kanpo elementu erabilgarri bezala bakarrik kontsideratzen da57 Aipatu bezala, urte inguruan iristen da Humboldt egiaz hizkuntzaren sakoneko garrantzia antzematera:
|
|
2006
|
|
|
Taulatxo mizenikoen bidez eta ondare arkeologikoak erkatuz eraiki den soziologia mizenikoa bat dator, gehienetan, testu epikoetan, bereziki Homeroren testu zaharrenetan, agertzen den gizarte heroikoarekin. Halere, ardura handiz ibili
|
beharra
dago testu hauekin; batetik, Aro mizenikoa islatzen duten pasarteekin batera, Aro Lausoa eta Aro Arkaikoa islatzen dutenak ere badaudelako; eta, bestetik, bereizketa historiko soziologikoak egiterakoan interpretazioaren eskuetan eror gaitezkeelako: etorri ere, aditu guztiak ez bat, sarreran ikusi dugunez.
|
|
|
7 Esan
|
beharra
dago filosofo batzuen ikuspegian usteak eta desioak, biek, eduki errepresentatzailea dutela; batetik bestera aldatzen den gauza bakarra da gogo egoera horiek munduarekin duten erlazioaren norantza. Ez dut eztabaidatuko ikuspegi hori, baina, dena dela, ‘eduki errepresentatzaile’ adierazpena zentzu estuago batean erabiliko dut une honetantxe eta behin behinean; alegia, norantza hori funtsezkoa izango da gogo egoera batek eduki errepresentatzailea duela esan ahal izateko.
|
|
|
Gai horrek eztabaida handia sor dezake hainbatetan; zalantzak egon daitezke eta kontrako interesak ere ager daitezke. Baina alde bat edo bestea aukeratu
|
beharra
dago, oso zehatzak diren azterketak eta, baliagamtasunari dagokionez, desberdintasun txikiak kontuan izanik. Hori guztia nabarmena da justizia auzietan; izan ere, hala behar du, bertute horri lotzen zaion baliagarritasun mota aintzat hartuz.2 Justiziaren kasu partikular guztiak —borondate onaren kasuak bezalaxe— baliagarriak izango balira gizartearentzat, orduan auzia sinpleagoa litzateke eta gutxitan sortuko luke eztabaida handia.
|
|
|
[11] II. Gizaki batek bere jokabideaz hausnartzen duenean (esaterako, anaia edo ongile bati ea lagundu liokeen larrialdi batean), maila goreneko eginbeharra eta betebeharra zein den erabaki dezan, aintzat hartu behar ditu bestelako erlazio horiek, pertsonen zirkunstantzia eta egoera guztiekin batera. Halaber, triangelu bateko lerroen arteko proportzioa zein den erabakitze aldera, figura hori nolakoa den, bai eta haren zatien arteko erlazioak zeintzuk diren ere, aztertu
|
beharra
dago. Baina aipatu bi kasu horien arteko itxurazko antzekotasuna dagoen arren, sakonean badago haien arteko alde nabarmena.
|
|
|
4 Goiko hipotesia —hau da, bereizketa moralak sentimenduak egiten dituela dioen hipotesia— faltsutzat hartzen du Humek, baina behin behinean. Hipotesi hori faltsua bada, razionalismo motaren bat onartu
|
beharra
dago, eta Humek aurreratzen digu razionalismoaren aurkako zenbait argudio aurkeztuko dituela.
|
|
|
[16] Gogoeta gorputz gustuaren arteko antzekotasun handiak erakutsiko digu nola erabili istorio hori. Nahiz eta ziurra den edertasuna eta deformazioa, gozoa eta mikatza bezala, objektuetan dauden tasunak ez direla eta sentimenduarenak direla guztiz, bai barnekoarenak bai kanpokoarenak, onartu
|
beharra
dago objektuetan badaudela zenbait tasun sentipen partikular horiek ekoizteko egokiak direnak izatez. Dena dela, tasun horiek neurri txikiago batean egon daitezkeenez gero, edo beste tasunekin nahastuta egon daitezkeenez gero, sarritan gertatzen da horrelako tasun ñimiñoek gustuan ez dutela inongo eraginik izaten, edo modu nahasian agertutako zapore partikular guztiak bereizteko gauza ez dela gustua.
|
|
|
Eta pertsona batek esaten baldin badu Ogilby izugarrizko poeta dela, inork ez du kontuan hartuko haren gustua. Ikusiko dugun eran, gustua ere landu
|
beharra
dago, eta lantze eta eskarmentu horren ondorioa izango da gustuaren erabateko erlatibismoa zalantzan jartzea.
|
|
|
Usteak arrazoimenaren ordezkariak dira; desioak, ordea, alderdi grinatsuarenak. Esan
|
beharra
dago, Humeren ikuspegian, bi gogo egoera (mota) horiek osatzen duten sareak ekintza, azaldu ez ezik, kausatu ere egiten duela. Hortaz, goian aipatu dugun eztabaida dela-eta, badago sintonia bat Humeren eta Davidsonen artean (T 2.3.3.2). 9
|
|
|
Objektu bat (ekintza bat edo pertsona bat edo pertsona baten ezaugarria edo izaera) moralki ebaluatu nahi dugunean, objektu hori ikuspuntu tinko eta orokor (steady and general) batetik behatu behar da. Nonbait, gure partikulartasunetik harago joan
|
beharra
dago ebaluaketa morala egin ahal izateko. Ikuspegi partikularretatik ikuspegi orokorrerako jauzian irudimenak zeresan handia dauka (Baillie 2000, 190 eta Cohon 1997).
|
|
|
deontologikoak (edo eginbeharretan oinarritutakoak), bertuteetan oinarritutakoak eta ekintzen ondorioetan oinarritutakoak (ik. Arrieta 2002, 9 kap.). Esan
|
beharra
dago, Humeren sistema morala bigarren taldean kokatu genukeela. Aristotelesen etika ere talde berean kokatzen da.
|
|
|
Grina horien guztien deskribapen kausala egiten du Humek, deskribapen konplexua. Dena dela, esan
|
beharra
dago deskribapen kausal hori ez dela interpretatu behar analisi logiko gisa. Grinak, jatorrizko inpresioak bezalaxe, ezin dira analizatu edo deskonposatu, bakunak baitira.
|
|
|
Dena den, nolabait badagoela onartu
|
beharra
dago, zer den esan baitezakegu oraindik; aldiz, ezerez hutsaren gainean ezin dezakegu deus ere esan. Maitea hil ondoren, haren" oroimena gorde" dugula esaten dugu, zenduaren izena ez dugula oraindik galdu.
|
|
|
Hortaz, jarraikako orain bion arteko bitarte horretan, pitxerrak kokagune eta aldi tarte batean existitzeari uzten diola esan
|
beharra
dago, hala ere zerbait ez ezik pitxer bat edo are pitxer horixe bera izateari uzteke. Izaki enigmatiko horri Kojevek zentzu deituko dio.
|
|
|
pentsamenduan" soilik" existitzen dena ere gauzatua dago, eta ondorioz kokagune batean dago eta aldi tarte batean dirau, nire gorputzaren barnean pentsatzen baitut, ez beste inon, eta denbora tarte jakin batean pentsatzen baitut. Agian honako kasu honetan aipatu morfema ni neu naizela esan
|
beharra
dago. Gizakia, pentsatzen ari delarik (hitzen bitartez horrenbestez), morfema bat duzu gizaki hori, esaten, pentsatzen edo idazten duena" daramana" hain zuzen ere, zakur morfemak ‘zakur’ adiera daraman ber.
|
|
2007
|
|
|
Baina nonbait nabarmendu nahi bada presokratikoen ahalegin razionalizatzailea, Eleako eskolari erantzun nahi izan zion joniar berpizkundeari begiratu
|
beharra
dago: zentzumenaren balioa berresten dute eta egiara daraman tresneria zientifikoa berreskuratzen dute33; hitz batean, mugimenduaren gertakaria gauzetan funtsatuz, errealitateari lotzen zaio zientzia, berriro ere34.
|
|
|
Lehen filosofiaren irakurketa endogenoa uztera goaz, ondoren. Baina, lehenago, kosmogonoek, fisikariek, pitagorikoek eta beste pentsalari arkaikoek espekulazio filosofikoaren barrura ekarri zituzten berrikuntza eta lorpenak onartu
|
beharrean
gaude: hori ere filosofia historiarekin uztartzeko modu bat da.
|
|
|
mitoaren eta arrazoimenaren arteko ebakiak ez dira hain zorrotzak izaten, ez ziren hain zorrotzak izan Heladen. Ikuspegi askotatik ulertu da lehen filosofiak iragarri zuen arrazoimen hura historian jarri
|
beharra
zegoela —eta erlatibizatu beharra—: mitoarekin eta erlijioarekin oso nahastuta, zientzia esperimentalaren eskutik helduta, egitura politiko eta juridikoan txertatuta.
|
|
|
Errealismo puntu gehiago ere antzematen zaizkio: garai mitikoaren gainetik, haragizko giza abereak jasan behar zuen burdinazko garaiari aurrez aurre begiratzen dio Hesiodok534 eta aldarrikatzen egia ezagutu
|
beharra
dagoela, ezagutza horren bidez giza aberearen bide okertua zuzendu beharra dagoela535.
|
|
|
" Hizkuntza bakoitzak, berori hitz egiten dutenen mundu ikuskera biltzen du. [...] Hizkuntza bat hiltzen denean, betiko galtzen da giza kulturaren zati bat" 221 Esan dezagun, horrenbestez, euskal hezkuntzara itzuliz, aniztasunaren aldeko aldarrikapen orokorra —lehenik eta beste ezeren aurretik—" euskal hizkuntz eta kultur komunitatea" indartzearen aldeko jarreretan eta ekintzetan konkretatu
|
beharra
dagoela.
|
|
|
Batek ez du euskaraz hitz egiten bere borondatez bakarrik; aldiz, horretarako ezinbestekoa da ere bere inguruneak hori posible egitea edota ezartzea. " Elebidunen kopurua handitzeak", horrenbestez, euskararen" erabilera maila handitzea" dakar, eta, horrexegatik, hori baino ezin daiteke izan" planifikazio linguistikoaren" helburua, bai hezkuntzan bai orokorrean243 Esan dezagun, bukatzeko, euskal hezkuntzaren ardatza euskal hizkuntzan eta euskal kulturan kokatu
|
beharra
dagoela —Katalunian gertatzen denaren antzera244—, ze horrela bakarrik izango da posible euskal munduaren berreskurapen linguistiko kulturala bideratzea.
|
|
|
jarduera pedagogiko eta hezkuntza linguistiko ororen berezko alde etikoak, gure kasuan, euskal hezkuntzaren beraren zentzu etiko orohartzaileaz galdetzera garamatza eta, bide batez, baita bertan euskarak betetzen duen edota bete lukeen paperaz hausnartzera ere. Kontua da, bada, aniztasun antropologikoaren diskurtso teorikoa gure errealitatera ekarri
|
beharra
dagoela eta, orduan, ezinbestean hitz egin behar dugula giza eskubide orokorren baitan kokatu eta ulertu beharreko euskal hezkuntza, hizkuntz eta kultur eskubideez. Horrela, bada, eta etika komunikatiboaren haritik, beharrezkoa dirudi gure euskal hezkuntza elebiduna, funtsean, elebitasunerako euskal hezkuntza bezala planteatzea, zeinak egiazko —bazterketarik gabeko eta baldintza berdinetan gauzatutako— elkarrizketa ahalbidetuko duen.
|
|
|
Euskararen inguruko auzia, batetik, nahitaez da epe luzera kontsideratu beharrekoa: espainierarekin eta frantsesarekin alderatuz euskal hizkuntzak egun erakusten duen egoera eskasa, zinez, aspalditik datorren arazoa da, eta, horrexegatik, berorren ezagutzaren eta erabileraren normalizazioa ere pazientzia historikoz bideratu
|
beharra
dago. Adibide moduan esan dezakegu —data historikoetan sartu eta errudunen bila hasi nahi izan gabe— euskararen normatibizazioa eta bertan emandako alfabetizazioa erlatiboki oso berantiarrak izan direla edo, bestela, aipatutako beste hizkuntzek horretan abantaila handia eramaten digutela.
|