|
2000
|
|
|
Gaur egungo hizkuntzalarien artean ez dago zalantzarik euskara hizkuntza preindoeuroparra dela. Horregatik, iturriak
|
behar
bezala erabili izan balitu jakingo zuen, bai horixe, Antonio Gómez Moreno eta Ramón Menéndez Pidal ikertzaile bikainek egoki eman zutela gai horren berri. Gainera, Antonio Tovar eta Koldo Mitxelenarekin mintzatua zen Gómez Moreno euskararekikoan.
|
|
|
Bereziki, Frantziak zekarren aldakuntzan oinarritzen nintzen. Baina ondotiko politikariek gauzak ez dituzte
|
behar
bezala eraman giza eskubideei dagozkienetan. Jaramon gutxi egin zaio Dei xionne legeari, eten eta deuseztu dituzte lege horren arabera A. Chamson, M. Legris eta P. Sérant jaunek erakutsi zizkiguten itxaropen bikainak, eta jaramon gutxiago egin diote 1953ko Unescoren gomendiozko L, emploi des langues vernaculaires dans l, ensei gnement delakoari.
|
|
|
Hezierarik ezaz noski, demokraziaren heldutasunik eza gure egunotan nabari zaigu, Uda Treviñoren kasuan argi azaltzen zaigunez. Bestalde, epaitegietan gure hizkuntzak duen sarrerarik ezaren lekukotasunak ematen ditugu eta horren arabera norbere burua
|
behar
bezala zuzen defendatu ezinarenak. Hori ere giza eskubideen aurka doa.
|
|
|
Txemak ez zuen arnasarik ere hartu nahi, zarata guztiak isilduko zituzkeen Fergusek esango zuena
|
behar
bezala ulertzeko, eta Eiderren inguruan gertatutako pasadizo hura Eider ez zen beste norbaiten ahotik entzuteko. Izan ere, Txemak jokatuko luke atentatu txiki haren egileak Ipar Irlandako sei tipo haiek izan zirela.
|
|
|
Kauendios, bota zuen, eta supituan konturatu zen oinen ehuneko ehuna lurrean jartzea zela onena, haize harekin ez zegoela funanbulu jokotan ibiltzerik. Atzeranzko pauso bat emateko ahalegina egin zuen baina azken haize kolpe hura gogorregia izan zen, eta ostia ostia... ikusi zuen gorputzak ez ziola
|
behar
bezala erantzun, eta ezinbestean erortzen hasia zela. Besoak mugitu zituen gorputzaren beheranzko indarrari kontra egiteko, baina beranduegi zen eta jadanik turista zaharren oihu eta laguntza eskaera antzuak ere ez zituen entzuten.
|
|
|
Denbora aprobetxatzen maisuak ziren (larunbatero laupabost ordutan mozkortu eta desmozkortu egin behar baitzuten, etxera onik bueltatzeko), eta gauerdirako lurretik arrastaka zebiltzan jada. Likore eta konbinatuak ziren euren bazka gau hartan, H ordua iristean
|
behar
bezala ekiteko nesken erronkari.
|
|
|
Hala ere, Bitakora, honek ez du esan nahi momentu txarra denik. Zeren lehenengo autoarekin, edo aurreneko biekin, sentsazio hori ez nuen
|
behar
bezala apreziatu. Ezeroso sentiarazi ninduen zurrunbilo horrek.
|
|
|
nahikoa sufritu, eta gainera heriotza baten karga ez zion, ba, zamatu? Alde batetik ulertzen zuen Maiteren jarrera, ze, nahiz eta berak kontrakoa esan, bere alaba hilda zegoenik ez zuen
|
behar
bezala onartu, eta noski, arrazoiak behar zituen hutsune hori justifikatzeko. Gero, hortik aurrerako pausoak errazak dira:
|
|
|
Ez dut denbora larregi izan hiria
|
behar
bezala ezagutzeko, etxetik ekarri dudan Irlandako gida honen arabera hamar mila leku interesgarri baitaude Dublinen, eta beraz, larrialdiko aukeraketa bat eginda, hiru edo lau tokirekin konformatu behar izan dut. O’Connel Street eko postetxe historikoa, Trinity College, Grafton kalea eta kantoiz kantoi egindako ibilbide ez oso zehatzean aurkitu dudan elizaren bat, horiek izan dira nire gidaren iritziz denboraz estu dabilen bidaiariak ikusi beharreko batzuk.
|
|
|
—Bada, jaun Marcelen erranetan, eskolastika omen da zientzien zientzia, munduan dagoen zientzia dibino bakarra, hitza
|
behar
bezala erabiltzen ikasteko ezinbertzekoa dena.
|
|
|
Arestian mintzatu natzaizu nigarraz, baina nola adieraziko nizuke zer nolakoa izan zen nigarraren gaineko bertze nigar hura? Nik baino hobeki dakizu ezen gorputzean mila zain ditugula, odolaren irioiteko eta bideratzeko, geure organoak eta bertze gorputz zati guztiak
|
behar
bezala trabaila daitezen eta berrizta; eta berdin eta orobat dakizu ezen bertze hainbertze gertatzen dela arimaren lurretan, nondik joaiten baitira hemendik harat eta handik honat mila erreka eta errekasto, adimenduaren pentsuak eta bihotzaren sentimenduak iturburu dituztenak: erreka haien urak, haatik, lohitsuak eta istiltsuak ziren ene baitan, zeren, aspaldi hartan, ubideei mugak eta hesiak ipini izan bainizkien, hormak eta kontrahormak, uren abiada geldiarazi zutenak eta haien galtzerat eta usteltzerat utzi; nigar hark, ordea, uholde bortitz batek bezala, aitzinetik eraman zituen hesiak eta mugak, baita ene pentsu eta sentimendurik lohienak ere, eta hala garbitu ninduen arimaren barrendik eta utzi ninduen biziberriturik eta hats berriturik.
|
|
|
Eta arrazoin zuen, beharbada. Eta hargatik ez zion
|
behar
bezala buru egin, maleruski, bere bi olen gainbeherari, zeina baitzegoen loturik, bertzalde, aspalditik zetorrèn eta Euskal Herri osorat hedatu zèn burdinaren gainbeherarekin... Ordea, noiz eta baitzirudien ezen negozioa galdugordean zegoela eta hondoa jotzerat zihoala, Urbiainerat heldu zen jigant hura, falkoina baino begi zoliagoa zena eta harririk arruntenaren azpian urrezko moneda bat ikusteko gai zena, eta jigant hura gure aita izan zen.
|
|
|
Bertze nonbait erran dizudan bezala, Frantziako erregeren eta Espainiako infantaren ezkontza sonatu hartarik itzuli zelarik, behin baino gehiagotan aipatu izan zigun aitak nola Villagrandeko dukeak promes egin zion ezen markes tituluarekin sarituko zuela, baldin berarekin eginikako tratua —ehun kanoi eta bi mila fusil Espainiako armadarentzat—
|
behar
bezala konplitzen bazuen, hurrengo lau urteetan. Eta gau hartan, bada, afalorduan, hala mintzatu zitzaion dukea:
|
|
|
Eta segidan Ptolomeoren teoriak esplikatu zizkidan, erraiten zidala nola astronomo greziarrak orbiten inguruko orbitetarat jo behar izan zuen —epizikloideetarat eta eszentriketarat—, planeten eta izarren mugimendu uste baino konplexuagoei
|
behar
bezala ihardesteko.
|
|
|
Ordu arte, osaba Joanikotek irakatsi izan zizkigun aritmetika, geometria eta lehenengo letrak, denetik apur bat, batzuetan jostetan bezala, aitona Nikolas hartan ere lagun zuela, eta bertzeetan seriosago. Haatik, aitonak nahi zuen ezen latina eta erretorika ere
|
behar
bezala ikas genitzan, baita erlijionea ere, jakina, eta, nola aitona Nikolasek, arestian erran bezala, biziki estimatzen baitzuen gure apez don Frantzisko, hala izendatu zuen hura Mattin eta bion prezeptore, nik buruz harria jo eta handik gutirat, sei urte bete berri nituela eta Mattinek bederatzi.
|
|
|
Gabrielitarrek ez ditek, oro har, Corsini, Pazzi edo Pittitarrek duten maila eta gradua, baina gabrielitar harena etxe printzipal bat zuan eta oraino ere duk, eta hamar urtez aritu ninduan haren zerbitzuan, harik eta Constanza zeritzàn hogeita bi urteko eperrak, gabrielitar haren iloba zenak, tentatu eta narritatu ninduen arte... Baina kontu hura ere ez zuan
|
behar
bezala joan, eta etxeko andereak saloi batean musuka harrapatu gintuèn egun batean eskandalua sortu zuan... Eta, nola manatzen duenaren etxean manatzen duenak baizik ez duen arrazoin, hala, gure artekoen falta eta hobena niri egotzi zidatean... egotzi ninditean, finean, gabrielitarren etxetik.
|
|
|
Eta orduan izan zen, orduantxe bai, noiz eta biak salatu behar nituela bururatu baitzitzaidan. Zeren eta anaiak bihotza hautsi baitzidan, baina nik moneda bertsuan pagaraz niezaiokeen, ordainez ordain, Mattini bizkarrean ederrak emanez, konparazione, neure eskua mugitu ere gabe gainera, baldin hariak
|
behar
bezala mugitzen banituen...
|
|
|
—Maradika zaitzatela Jainkoak, baldin indiar gaixo horiek
|
behar
bezala tratatzen ez badituzue...!
|
|
|
Ordea, borroka hark ez zuen historia luzerik izan, zeren, hasi bezain sarri, lehenengo entseiuan zauritu eta akabatu baitzuen Joxe Aberasturik, eta hala gelditu zen eskarnio egin ustea eskarniatua eta odol isurle ustezkoa odolustua, lurrean etzanik, bere kapelu hegal zabala —baita ile-ordea ere— burutik kanpoan eta bere iduri irrigarri harekin, zeren halakoa baitzen haren begitarterat bildurikako keinua, eta zeren buruan orraztatu gabeko bi ile baitzituen, biak ere nahasirik eta izurturik. Eta joan ziren zaldunaren lagunak lurrean zetzan kidearen laguntzan, eta ikusi zuenean haietarik batek ezen hura hilik zetzala, ezpata maginatik deblauki atera eta bizkaitarraren aitzinean paraturik, erran zion ezen koldar bat zela, jaun Lorenzo Cortési kasik denborarik eman ez ziolako bere lekuan jartzeko eta konbaterako
|
behar
bezala prestatzeko; baina bizkaitarra ez zen isiltzekoa, eta ihardetsi zion ezen hura gezurra zela eta bere ohorearen kontrako falta, gezurti deitzen ari zitzaiolako eta koldar, eta erran zion, halaber, ezen, baldin gizona bazen, egin zezala urrats bat aitzina berak ere, zeren munduko denbora guztia emanen baitzion bai bere lekuan jartzeko eta bai bertze prestakuntza guztien egiteko ere, nahiz et... Eta, orduan, gaztelau hark keinu bat egin zien bere lagunei eta guztiek, supituki eta deblauki, jauzi batean ezpata biluztu eta bizkaitarra inguratu zuten.
|
|
|
Edo, ez al dakizu ezen hortik datorkidala etxerat datorren emazteki bakoitzari bere soinekoa erosteko usantza? Baina zu marinela izan zara, eta jakinen duzu, halatan, ezen ez dagoela deskarga on baten egiterik, baldin untzi azpiak
|
behar
bezala kargatzen ez badira... Eta nik laket dut emaztekien orkatila agerian jartzea, gero belauna, gero izterra...
|
|
|
—Denbora guti daramat zurekin, Joanes, eta oraino ez zaitut
|
behar
bezala ezagutzen. Halarik ere, zure prezeptorea naizen neurrian, irakasle ez ezik zure lagun ere izan nahi nuke, zeren eta ni filosofoa eta teologoa bainaiz, eta zu, berriz, apez jaun don Frantziskok ongi erraiten duen bezala, etxe honetako filosofo tipia, eta, halatan, biok gara filosofo eta biok izan gaitezke lagun handiak.
|
|
|
—Jauna, nihaur ere ibilia naiz borzpasei urtez itsaso horietan barrena kabotaje untzi batean. Eta untzi batean orotarik behar da... zeren eta behar baitira trabailariak, beren esku besoez trabailatzen direnak, zamen batetik bertzerat eramaiteko edo ezpataz
|
behar
bezala baliatzeko, eta behar dira, orobat, buruaz trabailatzen direnak...
|
|
|
skribatzaile gisa, munduan izan diren erretorika maisurik ederzaleenen pareko, etorri eta hitz jario handikoa, baina baita doia eta zuzena ere, ugaria bezain zehatza; pentsalari gisa, Trentoko kontzilioaren jarraitzaile ezin fidelagoa eta leialagoa, halako suertez, non beldurrik gabe afirma baitaiteke ezen deus guti berririk eransten eta eratxikitzen diela Trentotik hedatu ziren ideiei eta arau moralei... nahiz eta ezin zaion kendu, bertzalde, ezen, haien janzteko eta indartzeko, ezin hobeki erabili zituela bai bihotzaren eta arimaren jaidurei buruz zuen jakintasuna, zuhurra eta zorrotza, eta bai antzinateko eta elizako doktoreen aipu kontaezinak ere, guztiak ongi lotuak eta maisuki josiak, skribatzaile handien eredurat. Aineza nik ere haren trebezia, nahi dudana edo nahiko nukeena
|
behar
bezala adierazteko, eta neure burutazio eta ideiei gorputz emaiteko, gorputz sendo bat, zeinak harria den hitza eta hitza den harria bailituzke oin eta zimendu!
|
|
|
Esker mila". Uste dut anaiari eskerrak behin emanen eta orduan eman nizkiola, eta uste dut, orobat, ezen haren nagusitasuna onartzeko eta hartarat ohitzeko bidean jarri nintzela, hartaraz gero... baita anaia
|
behar
bezala estimatzeko eta maitatzeko bidean ere, eta hala oroitzen dut bertze eszena hura, udazken batean —urte hartako udazkenean izanen zen, segur— anaia eta biok basoan jostetan ibili ginenekoa, orbelaren gainean besarkaturik, arrodaka, munduko umerik zoriontsuenak bagina bezala, urrunetik alboka baten notak eta soinuak zetozkigun bitartean, artzainen batek edo joak...
|
|
|
Errukiaren errukiz
|
behar
bezala erabili gabe botatako kondoia. Nire lagun zaharra.
|
|
|
Nik nahi baino gutiagotan, bistan da; horien maiztasuna areagotzeko komenigarritasunaz lotzen nintzaionean," egun inspiratuak" zirelakoan zuritzen zuen gehiago ezina. Inspirazioa
|
behar
bezala biziaraziz gero —nik maiz egiten izan behar ez nuena—, zalantza guti nuen lehengo lepotik aterako zuela burua. Ximurraren abileziez ez nuen zuzeneko ezagutzarik.
|
|
|
Buruak
|
behar
bezala erantzun zidan oraingo aldian. —Ttipi!
|
|
2001
|
|
|
Ez nuen edozein neska nahi. Danielaren ahalik eta antzik handiena zuen emakumea behar nuen mendekua
|
behar
bezala betetzeko, eta sartu orduko zilarrezko begiak zituen beltzaranari keinu egin nion gertura zedin. Trago pare bat eta irribarre goxo bat besterik ez genituen behar izan.
|
|
|
Garai hartan, baina, ez nuen Carlos Gardel
|
behar
bezala ezagutzen eta boleroen esanari ere ez nien arreta handiegirik ipini sekula. Tamalez.
|
|
|
Eta opariarekin egin zuen amets: zubi baten gainean zeuden biak (Parisekoan edo Lisboako luze hartan) eta Romak paper gorrian bildutako oparia eman zion eta berak ahaleginak egin zituen papera kentzeko baina ametsa lekuz aldatu zen orduan, zortzimilako mendi batean zeuden (Annapurna?) eta atzamarrak ezin zituen
|
behar
bezala mugitu; gutxika, baina, oparia zabaltzen joan zen baina ordurako ametsetan ari zela konturatu eta erabaki zuen ez zuela zabaltzea merezi, hura guztia buruaren jolasa baino ez zela.
|
|
|
Hil aurretxoan ere bai, gaixotu zenean. Zerbait zeukan ahoan Juanek gaixotu zenean eta hil ondoren ere ezin zuen
|
behar
bezala hitz egin.
|
|
|
zineetan, metroan, akuarioetako dortoken ondoan, biriketako espezialistarenean (biriketako espezialistarenean batez ere). Edonon topa daitezke eta horregatik ez ditu jendeak, agian,
|
behar
bezala estimatzen.
|
|
|
Eta arazo inozoa dirudi pentsatu aurretik, baina hamar orduko hotzaldia izan daiteke kasurik larrienetan. Eta literatura unibertsaleko esaldirik brillanteenak irakurtzen ibil naiteke agian eta ez ditut
|
behar
bezala estimatzen, oinak hotz ditudalako.
|
|
2002
|
|
|
Julen dardara ezkutatu nahian zebilen, aurrera edo atzera egin erabaki
|
beharrez
bezala. Beste neskak Mirariri laguntzea eskaintzera zihoazela antzeman zionean, pauso bat eman zuen.
|
|
|
Badira, halere, bestela pentsatzen dutenak. Zakurra gaizki begiratzen dutenek, ganadua ere ez dutela
|
behar
bezala jamongo.
|
|
|
Halako moduan, non, geroztik, urtero abiatu izan baitzen ermita hartarantz erromes, bere familiarekin lehenik, eta Dionirekin gero, harekin Alpujarretan bizitzen jarri zenean, biek ere astebete bat jai harturik, erromesaldiari orain oinez eta orain auto stopean ekiteko. Eta, harekin aski ez balu bezala, Ticesko Ama Birjinaren iruditxo bat zuen, txerpolari bati Ohanesko festetan erosi ziona eta etxeko egongelan jarri zuena, kandelatxo pare bat aldamenetan, etxea
|
behar
bezala zain zezan. Eta ez zegoen debozio hura baztertzeko prest:
|
|
|
–Artxandako hartan Euzkadiko gudarosteko infanteriak lubakiak
|
behar
bezala egin izan balitu, nekez galduko genian posizioa, baina hori hobeto azalduko lizueke osaba Dorok, goian bego.
|
|
|
Izan ere, zenbatetan ez ote dut hartu musika tresnaren bat jotzen ez jakitea gure garaiko eskoletako heziketaren hutsik eta porrotik handientzat...! Orduan ez baitzen
|
behar
bezala baloratzen musika. Eta hargatik esan nizkion hitz haiek Leireri, halaxe proiektatzen baititugu gurasook seme alabengan geure goseak eta geure aseak, nik bete ezin izan nuen ametsa hark bete zezakeelakoan... eta nik ere bai, bide batez, hain sentitzen nuen alaba nigan haragiturik ete neure baitan bat eginik.
|
|
|
hain ongi, non hortxe ibiltzen baita gaur egun, kalean saltoka. Eta Ekain ere halatsu ikusiko duzue, tratamenduari
|
behar
bezala erantzuten badio...
|
|
|
Biharamun goizerako hartu zuen, etxeko itxaronaldia laburragoa gerta zekion. Susmoa baitzuen ama mindu egingo zuela, eta honek ez zuela erantzungo
|
behar
bezala, edo Sarak berak nahiko lukeen bezala.
|
|
2003
|
|
|
Bizkitartean, Populuen Autodeterminazio Eskubideaz argitaratu zuen liburu ederraren azken orrialdean aita J. A. de Obieta Chalbaud Deustuko jesuita zenak sartu zituen Paulo VI.ak 1973ko Eguberrietan eman abisu hauek: . Munduko populu guztien eskubideak eta, bereziki, Autodeterminazio eskubidea eta Beregaintasuna
|
behar
bezala onartuak eta zainduak ez direno, ez da izaiten ahal egiazko bake iraunkorrik. Ez eta jazar litezkeen populuak zapaldurik atxikitzen ahal balira ere memento bat armen indarrez.?
|
|
|
Gretarekin nengoen egongelan. Bainua amaituta, arropa dotoreak jantzi nizkion eta ezpainak
|
behar
bezala makillatu. Boleroaren erritmoak bereganatu ninduen eta, ustekabean, konturatu orduko, Greta beso artean neukan.
|
|
|
Idatziz oso motel doa guztia, zaila da nahi dugun guztia
|
behar
bezala adieraztea. Hitz eginez askoz ere hobe dugu.
|
|
2004
|
|
|
Era honetako arrazoibideak entzundakoan, batek ez daki zer pentsatu egiazki: edo europarrek etxean bertan eta mundu zabalean barrena burutu duten genozidio eta etnozidioen historia ez du
|
behar
bezala ezagutzen, edota dena delako euskaldun abertzale hori ere europarra sentitzean, sentiera horren lilurak zeharo itsutu egin du eta ez du gaitasun ideologikorik eta moralik bere tradizio nazionalista ankerrarekin eteteko. Bidenabar:
|
|
|
Ez zaigu ahuntzaren gauerdiko eztulaz mintzatu hor Aristi: euskararen egiazko osasuna ezin da
|
behar
bezala diagnostikatu harik eta eginkizun nagusien zertzelada batzuk argi eta garbi ikertu arte. Zertarako darabilgu euskara?
|
|
|
Maitasun gorrotoen ehundura nola josia dagoen ikusteko, has gaitezen idazle donostiarraren pasarte batzuk hona iraultzen, eta irauli ahala iruzkintzen: . Euskara nazionalismoaren beharrean gertatu izan da, nazionalismoa euskararen
|
beharrean
bezala. Euskarak argudio nagusietakoa eman baitio nazionalismoari ideologikoki bere burua justifika zezan; baina euskarak nazionalismoaren babesa behar izan du, haren eskutik jaso du bere fikzioaren justifikazio ideologikoa.
|
|
|
Euskararen eta euskal ideologiaren arteko gorabehera hauek ez dira batere sinpleak. Badirudi, alde batetik, inondik inora ezkondu ezinezko kideak direla hizkuntzaren eta ideologiaren zer horiek; beste alde batetik, aldiz, bata bestearen
|
beharrean
bezala hautematen ditugu nahi gabe ere. Gurpil zoro baten itxura guztiak ditu lotura edo etendura horrek.
|
|
|
Euskaltzale askoren ikuspegia botila erdi betea ikusteko aldera makurtzen baldin bada, horretarako arrazoiak
|
behar
bezala argitu gabe, Kike Amonarriz ekarri dugu hona botila kontu hauen auzia garbitzeko. Betetzen ala husten ari ote zaigu euskararen botila?
|
|
|
Eta datu horrek are larriago bihurtzen du Mitxelenaren ardura: batetik, egiantzeko tesiak aldeztu zituen euskaldunon hizkuntzazko jatorriari zegokionez; bestetik, berriz, ez zuen aintzat hartu
|
behar
bezala nolako testuinguru nazionalean bota zuen hitzetik hortzera erabilia izan den bere esakunea. Ezin esan behinik behin zuhur hitzik itzuri zitzaionik, holako egoeretan hobestekoak izan arren.
|
|
|
helduko garela jakinarazi nahi diot balizko irakurleari, euskaldunok ere ez baikara santu santuak. Euskaldunok, modernitatearen atariko ikasgaiak
|
behar
bezala ikasi gabeak garelako edo, bat batean, atea ireki eta demokraziaren kultura unibertsalean sarraraziak izan gara. Ederki dago hori, bai, baina hobeki izango zen kultura demokratikoaren erreinuan sartu aurretik,, etnokraziaren?
|
|
|
Hizkuntzen estatusa begiz joko badugu, beraz, hizkuntzak hiztunen komunitatean bereganatua daukan lekua eta eginkizuna zehaztu ditugu. Baina, horretara baino lehen, hizkuntzaren gizarte izaera hori gure burmuinean
|
behar
bezala iltzatzeko, Koldo Mitxelenaren definizio ezin ederrago bat, ahaztezin horietako bat ezarri nahi nuke abiapuntuan bertan. Eta horretara noa, luzamendutan ibili gabe:
|
|
|
Hain kaltegarria zaigun ikuspegia, hain justu. Hizkuntzaren gorabehera sozialak
|
behar
bezala antzemateko, haren galbide eta garaipenak hautemateko, oinak lurrean landaturik behar ditugu; eta irudi hori, esan bezala, dotore marraztu digu Errenteriako euskalari eta euskaltzale apartak.
|
|
|
Baina, Iturriotzen ñabardura horri esker, ondo gogoan hartzeko xehetasuna daukagu hemen: horrela, sistema soziolinguistiko jakin baten egitura ez dugu sekula
|
behar
bezala ezagutuko, harik eta bertako hizkuntza osagaien arteko osagarritasun/ aurkaritzak zertan diren zehatz jakin gabe. Bataren estatus egoerak bestearenean eragiten duelako, eta bestearenak batarenean.
|
|
|
Zeren argitan azaldu behar dugu euskal hiztunaren gaitasun komunikatiboaren, esan nahi eta ezin esana?? Zeri zor zaio euskarazko trebetasunetan komunikazioaren berbaldia
|
behar
bezala taxutzeko daukan ezina. Izan ere, euskarazko berbaldiak eraikitzeko orduan sumatzen dugun ezintasunean ahozko kodearen izaera murritza nabarmentzen zaigu hitzetik hortzera:
|
|
|
Gaitasun komunikatiboaren zer nolakoa ez baita soil soilik hizkuntzaren egoerari darion tasuna edo keria. Egoerarik gorenean egonda ere, ikusten dugunez, erdaldun askok ez du nonbait
|
behar
bezala bereganatzen hizkuntzako baliabideen errepertorio zabala. Hizkuntzarekin daukagun sozializazio moduak erabakitzen baitu mintzamenaren luze zabala.
|
|
|
Hizkuntzaren ikuspegi dinamiko eta aldakor hori onartzen duen inor gutxik ezetsiko digu orduan aurrekoa: hots, gizarte dinamika berrietara egokitu ez duten hizkuntzak arazoak izango dituela eraldaketa horietan sortutako komunikazio premiak
|
behar
bezala asetzeko. Moztasuna hortik datorkio halako hizkuntzari, eta moztasun horren arrazoiak azaltzeko orduan, kanpo historiaren eta barneegokitzapenaren arteko doikuntza kontuak dauzkagu azalpen gai.
|
|
|
Baina aukera horrek euskarazko irakaskuntzaren kalitatea bermatzea suposatuko lukeen neurrian, handik eta hemendik entzuten gatozen bezala, eleaniztasunaren eredu hori ere auzitan jarri beharrekoa izango litzateke. Gure ustez oraindik goizegi da orain arteko emaitzak
|
behar
bezala aztertu eta baloratzeko?. 690
|
|
|
Beste alde batetik, berriz, aurreko planteamenduan ageri diren arrazoi azalpenak gutxietsi gabe, erabilera eremu formaleko hizkuntzaren eginkizun komunikatiboak ere besteak bezain funtsezkoak direlako iritziari eusten diotenak daude. Ez dute uste, alegia, jarduera komunikatibo ez formaletako erabilera maila
|
behar
bezala berma daitekeenik, alde eta aldi berean, funtzio formaletako erabilera maila kementsu erroturik eta hedaturik ez baldin badago.
|
|
|
Ez ote dago, ordea, hori eta horrenbestez, beste ezer auzigai horretan? Den dena, burutik burura, esana ote dago, eta esana ez ezik,
|
behar
bezala jorratua eta ondua. Ez nuke nik hori esango.
|
|
|
Nire uste apalean, hala ere, ez dago halakorik, halako usteen oihartzuna egunetik egunera ozenagoa bada ere: euskarak etxe eta lagunarte giroko betekizunak
|
behar
bezala mamitzeko ezintasun gorria azaltzen badu ere, eta hori, bistan denez, ezin ukatuzkoa da, ezin da aitortu aitortzen den moduan, normalizazioaren bidea nagusiki hortik igarotzen denik. Bai, jakina, bide horri esker iraun du euskaldungoak bizirik menderik mende, baina gizarte aldaketen iraultze bortitzak lurrikara gupidagabea eragin dio euskararen erabilera mota horri.
|
|
|
Unibertsitatean erabilera normalizatua daukan hizkuntzak ez du arazorik izaten eskuarki etxe eta bizigune arrunteko betekizunak
|
behar
bezala mamitzeko. Azken honetan arazoak dituen mintzairak, aldiz, lanak izango ditu hezkuntzaren, kultura informazioaren eta bizitza ekonomikoaren arloetan adierazpide aitortua eta onartua izateko.
|
|
|
Espainiaren aldeko apustua eginda daukatenek, esaterako, oso argi daukate hezkuntza beraien tresna ideologiko nagusia dela. Abertzale sentitzen garen guztiok, ordea, hori ez dugu horrela demostratzen, eta ez dugu
|
behar
bezala egituratu?. 455
|
|
|
Ez dut uste iritzi horiek oso zuzenak direnik, horretara, erabat hartuta behintzat. Hizkuntzaren gizarte funtzioa
|
behar
bezala kontuan hartu gabe egindako bihozkadak dira, ñabarduretan sartu gabe. Hori zehaztu ondoren, esan dezadan beste gauza bat:
|
|
|
beharrak eragindako hizkuntza ikasten ez duen gutxi baitago munduan. Aldiz, beharrizan hori gabe, xede hizkuntza ezin da gizarteko komunikazio esparru naturaletan
|
behar
bezala txertatu eta landu.
|
|
|
Ez, ez du horrelakorik aditzera eman nahi berez: berez, esan nahi du, Euskararen Erabilera Normalizatzeko Legea, bere motzean eta murritzean, ez dela
|
behar
bezala hezurmamitzen hainbat eta hainbat alorretan, horretarako ere gaitasunik ez daukalako etnozidioa jasan duen herriak. Horixe esan nahi du, zehatz mehatz.
|
|
|
Kalitate eta prestigio hori lortzeko, ordea, presa eta inprobisazioak ez dira batere onak. Irakasleak eta materiala (testu-liburuak eta abar) eta euskarazko irakaskuntzaren ezarkuntza
|
behar
bezala prestaturik eta programaturik ez baduzu, epe laburrera helburu formalak iritsiko dituzu; baina euskarazko irakaskuntzaren kalitatearen eta imajinaren kaltean, eta horrek epe ertain eta luzera faktura pasako dizu. Eta euskalduna naizen aldetik, biziki kezkatuta nago ez ote den halako zerbait gertatu unibertsitate publikoan euskarazko irakaskuntzarekin?. 441
|
|
|
Darabilgun idatzizko adierazpide honek ordea ez digu horretarako aukerarik ematen, eta, tamalez, beste batean du izan. Nolanahi ere, ez da, ez, erraza izango, delako dialektika horren hari mutur nagusiak hartu eta gizartearen ehundura taxutzen duen oihala
|
behar
bezala irudikatzea. Oihal horren josturetan dago josia hizkuntza, baina honek badu, hala ere, nolabaiteko autonomia erlatiboa gainerako egitura eta jarduerekiko.
|
|
|
Bestalde, haiek ere ez digute deus ere eskainiko. Dena den, erran dizudan bezala, nazioarteko egoera alde izan genezake orain...
|
behar
bezala jokatzekotan, noski. Hasteko, Alemaniak laster piztuko du gerra.
|
|
|
Maletako beste txoko batean musika katalogo batzuk ikusi zituen. Baina ez zegoen astirik haiek
|
behar
bezala aztertzeko: Hansek keinu larriak egiten zizkion atetik.
|
|
|
–Batzuetan, ezer espero ez denean, ez da
|
behar
bezala begiratzen.
|
|
|
Emma eta amaren artean, normalki, baina niri ere deitzen zidaten noizean behin. Eta, hala, egun hartan, amak niri deitu, eta hura kentzen ahalegindu ginen, biok ohe gainean zutik jarrita, hain zorte txarrarekin, non koadroa erori egin baitzitzaigun, nik
|
behar
bezala eutsi ez niolako. Bekatuan izan nuen, ordea, ordaina, koadroa oinaren gainera erori baitzitzaidan, erpinetako batek oinbularrean jotzen ninduela.
|
|
|
Bai, ez dut dudan jartzen Adela pasatu egin zela, baina nik ireki nion bidea. Bai, nik ere neure partea nuen afera hartan, eta noizbait erantzun nuen,
|
behar
bezala... Arrazoi zuen, gainera, Adelak, oso ederra baitzen haurra, argazkiaren arabera, eta xamurtu eta hunkitu ninduen horrek ere...
|
|
|
Biziki gorrotatzen bainuen aita momentu hartan. Baina amaren jokabidea ere ez nuen atsegin, ahula zelako eta aitari
|
behar
bezala erantzuten ez ziolako. Eta negar egin nuen gau hartan, eta negar malkotan blai utzi nuen burkoa... hil ezazu aita, hil ezazu bertan, hiltzen ez baduzu, hilko zaitu berak...!
|
|
|
–Barkamena eskatu nahi dizuet kazetarioi, baina badakizue gauza hauek isilpean egin beharrekoak direla, eraginkortasunaren mesedetan. Hori argituta, esan beharra dut, halaber, atzo ertzaintzaren objektu galduen sekzioan gordeta egon nintzela, armairu batean, eta, beraz, Enekok
|
behar
bezala begiratu ez bazuen, bere errua da...
|
|
2005
|
|
|
bukatu ditun txorakeriak! Hasteko,
|
behar
bezala gosaldu, hiruzpalau egun egin ditun-eta, ia mokadurik probatu gabe, meditatzen eta arnasketa ariketak egiten! Eta, indartzen haizenean, kanpora irten eta hoa eskolara, nexka batentzat kaltegarria baita gau eta egun gelan sartua egotea?
|
|
|
protestak, itxialdiak? baita piketeak ere, langileek susmoa baitzuten hainbat lantegitan ez zela greba hura
|
behar
bezala bultzatuko.
|
|
|
–Azken gaua Japonian, beraz –atera zaio ahopeka Naroari– Ez dakit,
|
behar
bezala dastatu ez dudalakoan nago. Neurekin usain, sentipen, irudi gehiago eroatea espero nuen.
|
|
|
Urtebeteko etena eskatu du lanean, Aritz eta Lander
|
behar
bezala zaintzeko. Hartara, egun osoa umeei dedikatuta bizi da.
|
|
|
Mateok sentitu zuen jertsearen azpian zeukan liburua beherantz ari zela irristatzen, prakek ez ziotela
|
behar
bezala eusten. Izerditan hasi zen, liburuzaina begira zeukalako eta argazki liburua edozein momentutan geratu zitekeelako agerian, handik edo hemendik.
|
|
|
Horretarako sartu ziren golf zelaira hain zuzen ere, gauerdian: leku egokia aurkitu eta
|
behar
bezala neurtzeko. Eta ordurako lan erdiak amaitu zituztenez, hau da, golf zelaiko lekurik egokiena aurkitu zutenez, atseden hartzea erabaki zuten.
|
|
|
Herrian ez bazen
|
behar
bezala ikusten, mendira igo ahala paisaia gero eta zuriago zegoen. Hasieran bide bazterreko sasiak baino ez zeuden elurtuta, bideko harri eta lokatzarekin nahasturik; gorago, berriz, zuritasuna guztiaren gainean hedatzen zen.
|
|
2006
|
|
|
printzesa hura
|
behar
bezela kortejatzeko lotsetan
|
|
|
Zergatik ez zion ezer esan? Ez zuen
|
behar
bezala agurtzeko aukerarik ere izan. Ez izan kakatia.
|
|
|
–galdetu zion Geppertek– Pozik hitz eginen nuke zurekin. Dena
|
behar
bezala azalduko didazu eta elkarrekin erabakiko dugu zer egin.
|
|
|
–Egia da. Ez nuen
|
behar
bezala maitatu. Putakume hutsa izan nintzen.
|
|
|
–Bakarrik moldatuko naiz, milesker –erran zion Anek, ataria ireki bitartean– Baina igo, denbora baitut dena
|
behar
bezala uzteko.
|
|
|
Momentuz garbitu eginen zuen.
|
Behar
bezala lan eginez gero, negua baino lehen bukatuko zuen. Bota beharreko traste guztiak bota, gordetzeko modukoak gorde, eta orduan erabakiko zuen zer egin:
|
|
|
Nahiz eta pozak, arrosak bezala, berekin izan beti bere arantza. Aloñaren kasuan, goragaleak eta halako gorabeherak ugari izan zituen,
|
behar
bezala lo egitea ere kosta egiten zitzaion, eta, lotarako pastillarik hartu nahi ez zuenez, Hankapaloren dj festak jasan beharrik ez izateko zer edo zer asmatu behar.
|
|
|
Abd al Azizek gauzak
|
behar
bezala egin nahi zituen, itxuraz, eta Roderiko erregearen alabarekin ezkondu zen. Horrela legezkoagoa izango zen indarrez hartua zeukan agintea...
|
|
|
Izan ere, gobernari berriaren ustez baziren New Orleans eta inguruetan oso zuzenak ez ziren hainbat sujetu, hiritarren artean gizon trebeen eta prestuen ospea zuten arren. Gauzak
|
behar
bezala egiteko asmoz, neurriak zorrozteko eta legearen bidea jarraitzen ez zutenei zigor gogorrak aplikatzeko helburua hartu zuen Claiborne jaunak, eta, asmo horri jarraituz, 1813 urtean justiziarekin gorabeheraren bat zuten guztiak hiritik erretirarazi edo atxilotzeko bidea ezarri nahi izan zuen. Duda mudazko pertsona horien artean Jean Laffitte jauna zegoen, hiritar susmagarria gobernariaren begietarako.
|
|
|
Saiakuntza edo esperientzia hura guztia
|
behar
bezala aztertzearren, sendagile ospetsu bat jarri zuen egin beharreko azterketa guztiak egiteko eta hartu beharreko ohar guztiak hartzeko; zorrotz eta egunero egunero hiru pertsona haien osasuna azter zezan, alegia. Halaxe egin zen, eta saiakuntzak ezusteko emaitzak izan zituen:
|
|
|
Penitentzia berezia aurkitu zuen aita Romerok Salazar de las Palmas parrokiako bekatariek konplitzeko; bakoitzak egindako bekatuaren larritasunaren araberakoa izaten ohi zen penitentzia hori betiere, eta, bizitza honen ondorengo paradisuko loriak erraz eskuratzeko bidean jartzeaz gain, mundu honetarako onurak ere ekarri ohi zituen. Beste era batera esanda, bekatu larrien zama astuna ez zen kitatzen abemarien eta paternosterren errezoekin soilik aita Franciscoren ustetan; bekatu larriak
|
behar
bezala kitatzeko –abemariak errezatzeaz eta paternosterrak murmurikatzeaz gain– probetxuzko penitentzia egin behar zen mundu honetan: kafe landare bat edo beste aldatu, esate baterako.
|
|
|
Lanbide ona zen, esaterako, Ameriketatik zetozen ontzi haiek babestea, eta ontzietan zetozen ondasun haiek lapurren esku odolduetan eror zitezen eragoztea; eta horretan aritu ziren hainbat eta hainbat marinel, ontzi ofizialen" bizkartzain" lanetan, esango bagenu bezala. Baina oraindik lanbide hobea zen Ameriketatik zetozen ontzi haietako gaiak eskuratzea,
|
behar
bezala babestuta ez bazeuden edo babesleak baino indartsuago edo azkarragoa izanez gero. Lan horretan jarduten zuen zenbaitek nagusi, ugazaba edo patroi boteretsua zuten:
|
|
|
Bestalde, Lilithen mendekua ere ez da hutsala izan: Lilithek beretzat hartzen du haur jaio berrien bizitza indarra; haurrak
|
behar
bezala babestuta ez daudenean, haien odola edo bizi ahalmena zurrupatzen du banpiro baten gisa, eta indar horrekin sortzen ditu seme demonio gehiago.
|
|
|
Inoiz sortu den lorerik ederrena omen da arrosa. Jainko zaharretan jakitunak direnek ez dakite arrosaren sorrera
|
behar
bezala agertzen. Batzuek diote Eros maitasunaren jainkoaren irribarretik jaio zela, baina beste batzuen ustetan egunsentiaren jainkosaren, Auroraren, ile adatsetatik jaioa da, hura orrazten hasi eta egunaren lehengo oskorrietatik askatu zitzaiona.
|
|
|
Berehala ikusi genituen gure lehen zaurituak lur gainean luze. Gu baino gutiago baziren ere, ezin
|
behar
bezala ihardetsi: ura harresi bat baino eraginkorragoa zen udaberriak hazitako errekan, eta inoiz zubirik izan bazen, gu hartara baino lehenago eraitsia zuten.
|
|
2007
|
|
|
Dena bandejan prestatu didazu, ahoko zuloan utzi didazu erantzuna, eta nik atzera egin dut. Ez dut adorerik izan
|
behar
bezala erantzuteko. –Bai, zuregatik utzi dut!?
|
|
|
Ana Isabel Ibar Goikoetxeaerrotaburu. Kosta egin zitzaidan Elisaren abizenaz oroitzea eta areago abizena
|
behar
bezala idaztea, akatsik gabe. Hiru zirriborro egin nituen, azkena, taxuzkoena, burutu baino lehen.
|
|
|
Elisak, izan ere, ederki asko ikasia zuen haren abizena, erraza ez dena, noski. Ordezkoak hamabost egun behar izan zituen erreak
|
behar
bezala ahoskatzeko, erremerrerik gabe, eta hilabete batez lanean aritu ondoren soldata igoera eskatu zuen, lan handia zela argudiatuz. Lana utzia zuen Elisak; ez nik.
|
|
|
Baina nik bulego lan horietako bat daukat, eta irailaren batean zain izango nuen abuztuaren batean abandonaturiko nire mahai desordenatua, nire telefonoa, nire Excel orritxo madarikatua. Hori gutxi balitz, abuztuaren lehenengo egunak alferrik xahutu genituen nire arrebaren ezkontza zela-eta, eta opor hil horren bukaera baino ez genuen libre ateratzeko, oporrak
|
behar
bezala egiteko.
|