|
2009
|
|
|
«Zubi zaharra desegin zen moduan» (147) deuseztatu baitzuen gerrak eleberriaren abiapuntu den lagunartea.
|
Bat
batean, modu dramatikoenean. Literaturak drama horren intentsitatea sentiarazi behar digu, nahiz eta jakin testu perfekturik ez dagoela, perfektu izatekotan bizitza bera izango bailitzateke (177 or. «Mapa perfektua, Borgesen arabera, munduaren tamainukoa izango litzateke»).
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen
|
baten
bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin.
|
|
|
Ezaguna da, literatura unibertsalean, jujeenganako eta justiziarekiko mesfidantza, alderdi baten mendean eta esanetan lerratzen direlakoan; orobat, aurreko aldietan, azken judizioa itxuratzeko behin eta berriro erabili izan diren lur honetako judizio aldiak eta horren protagonistak. Zer esanik ez, administrazio eta burokrazia ez dira salbu geratu,
|
batik
bat, aske eta libre ibili nahi izan duten pertsonaia literarioetatik hainbaten aurrean.
|
|
|
Pete Aguereberry Shorty Harrisekin zihoan urre aurkikuntza historiko hura egin zenean Harrisburgen, Panamint mendietan; hobeto esanda, Pete bera izan zen aurkikuntza egin zuena. Duela 36 urte izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek
|
bat
batean sortutako beste mea herri askoren bide berbera hartua du aspaldian. Baina Pete Aguereberryk hantxe jarraitzen du bere hasierako alor huraxe ustiatzen?
|
|
|
Gaztelaniaz erantzuten dut, salbu eta berez adierazgarriak diren une berezi batzuetan. Zenbaitetan lagun talde bat katalanez ari denean, eta zerbait gaztelaniaz esaten baldin badut
|
bat
batean hizkuntzaz aldatuko direla dakidanean, ahalegintzen naiz nire pidgin katalanez mintzatzen. Adeitasun keinu ttipi bat da nire aldetik, haien hitz jarioa ez moztearren eta haien oharkabeko begirunea nolabait eskertzeko.
|
|
|
Abuztuan Britainia Handira joan ginen oporretan nire gurasoenera. Han bere lehengusu gusina guztiak ezagutu zituen, eta
|
batik
bat, Hammah eta Jemma lehengusinak, bera baino bi urte zaharragoak. Kosta ahala kosta nahi zuen haiekin jolastu eta horretarako zekien ingeles guztia behar zuen.
|
|
|
Telebista moduko ontzi hartan, amaren eta bere arropak nahasian ikusten ditu, eta horrek sentsazio berezia sortzen dio.
|
Bat
batean, isiltasuna. Garbigailua isildu egin da, baina ez da isiltasun osoa, oraindik ere, zaratatxo bat nabari daitekeelako barru barruan.
|
|
|
Mutikoak ondo aztertutako zerbait da isiltasuna. Belarriak tapatzen ditueneko isiltasuna, telebista edo irratia itzaltzen duenekoa, udan hondartzan galtzen denekoa, gurasoak haserretzen direnekoa, eta
|
batik
bat pasillokoa. Bere gelatik gurasoen gelaraino dagoen pasillokoa.
|
|
|
Nire ibilbidean bada gauza interesgarri bat. AEBetako unibertsitate sistemaren barruan bigarren mailako unibertsitate batera etorri nintzen; bigarren mailakoa, orduan
|
batik
bat. Reno ez zen Harvard, ez Berkeley, ez?
|
|
|
Azalpen horiek eman ostean, nire galdetzeko txanda heldu zen, eta halaxe bota nion
|
bat
batean: adieraziko zenidake zuk zer ikusten duzun begiekin?
|
|
|
Denok berdinak gara liburu baten aurrean, denok begiak ditugu liburuaren azala irekitzen dugunean. Pertsonaia baten paperean sartzen gara, ditugun arazoak eta mundu iluna atzean utzi, aurrera jo eta
|
bat
batean beste bat gara, eta pertsonaiaren begietatik ikusten dugu. Etxeak, jendea, mendiak, hiriak, itsasoa, izarrak?
|
|
|
Eta liburuaren azken hitzera iristen garenean,
|
bat
batean, berriz iluntasunaren mundura itzultzen gara. Liburuaren argiak irauten duen arte, eleberri edo istorioko pertsonaien begiekin ikusten jarraitzen dugu, baina gauza on askok bezala argia pixkanaka pixkanaka itzaliz doa, eta orduan gure beste sentipenekin ikusteari ekin behar diogu berriro, beste liburu bat esku artean izan arte behintzat.
|
|
|
Amaigabeko istorioa liburuan bezala gertatzen dira gauzak eleberri baten aurrean aurkitzen garenean. Liburuan, Bastian izeneko ume batek liburu bat irekitzen duenean,
|
bat
batean, jauzi bat egingo balu bezala, mundu irreal batean agertzen da, eta bera pertsonaia garrantzitsuenen artean dago. Nik ere, Bastianek egiten duen bezala, liburu azala altxa, eta jauzi batez, beste mundu batean aurkitzen naiz.
|
|
2010
|
|
|
Eta ipuinak egiteko molde pertsonal hori ondo lortuta dago. Narrazioak maila desberdinekoak dira, eta
|
baten
bat nabarmendu banu, Estibalitzek bezala, «Katu jendea», «Hagina» eta «Omarren uda» nabarmenduko nituzke.
|
|
|
«Momentu batean, ETAren buruzagitzan,
|
baten
batek, ea, gerla izen berriak banatuko ditugu, bota zuen.
|
|
|
Gainera, ezizen bat edukitzea bereizgarria ere bazela sentitzen nuen. Denborak arrazoi eman zidan, zeren gero Panpina ustela aldizkaria atera genuenean Koldo Izagirrek eta biok, ezizena edukitzeagatik libratu nintzen
|
batik
bat poliziaren atzaparretatik. Salaketa eduki baikenuen.
|
|
|
|
Bat
batean, sirena hotsak eta iskanbila kaletik. Mututu egin dira solaskideak, kaleko ateak arreta bereganaturik.
|
|
|
Bederatziak dira ia eta zaparrada galanta ari du kanpoan. Atezain lanak egiten dituen gizon bat agertu da
|
bat
batean, giltzak eskuetan klis klas: ixteko ordua dela ematen du.
|
|
|
Atzoko belazeak gaurko sagastiak edo eta alderantziz. Har dezagun artea edertasunaren ingudean, abiapuntu bezala eta
|
bat
batean zenbait hitz jario bertan behera geratuko zaizkigu. Leku guztietan sortzen den edertasun uholdea iristen zaio publikoari?
|
|
|
Neure buruari oroitarazi behar izaten diot zeinen latza izanen zen harentzat zu eta bion arteko sekretutxoa; areago, zeinen zaila, zeinen ezinezkoa izan behar zitzaion bere Iñakik egin izugarrikeriaren irudikatze hutsa ere. Bere bihotzeko semeak egin izugarrikeria, eta hura hainbat urtez luzatzea,
|
batik
bat.
|
|
|
Arazoen aurrean neuk erabiltzen ditudan irtenbideak agertu nahi ditut. Aditzari buruz, esaterako, proposamen ausartak egiten ditut, aditz trinkoaren erabileraren inguruan
|
batik
bat, eta berdin lexikoan edo beste eremu batzuetan ere. Inguruko hizkuntzekin konpetitzeko moduko euskara bat behar dugu.
|
|
|
Eta sarritan konturatu gara, eta hau denon esperientzia da agian, hainbat urte lehenago irakurritako lan batera itzultzea, gaztetan irakurritako batera agian, oso esperientzia desberdina suertatzen dela askotan. ...lkonsky Printzearen heriotza; Anna Kareninan, Annaren eta Vronskyren arteko harremanak ez dirudi agian duela berrogei urte zirudien bezain erromantikoa, baizik eta suntsitzailea eta itogarria, eta Levin, bere huts guztiak gorabehera, argi positibo, are heroiko batean agertzen zaigu; Don Kixotek subertsiboagoa dirudi duela urte batzuk aurrenekoz irakurri genuenean baino, irakurlea ohartzen baita,
|
batik
bat bigarren atalean, Cervantes ez dela Kixotez eta Santxoz trufatzen ari, baizik eta haiek topatzen duten jende ustez «sanoaz». Benetan, nobelak bere freskotasun eta modernotasunagatik harritzen du orain, eta are modernismoaren hainbat alderdiren aitzindari izateagatik.
|
|
|
Philippeville/ Skikda itsas porturako bidean, Biskratik landa,
|
bat
batean, hare muino horailen artetik, mendikate gorri baten harresia urrundik agertu zitzaidan, eta laster horren behera urradura sakon bat: Al Kantarako zintzurra!
|
|
|
»Ez nion berehala utzi idazteari; ez zen
|
bat
bateko erabakia izan. Zirriborratu nituen bospasei istorio gehiago, hor nonbait, gero eta esfortzu handiagoak eginez, kostata.
|
|
|
Gero, horretan pixka bat pentsatu izan balu bezala, gehitu zuen: «Hots, Capotek idatzitakoa gustatzen zait, noski, Odol hotzean
|
batik
bat, eta Gosaria Tiffany, s en, noski, eta baita Kameleoientzako musika ere; gutxik aipatzen dute, baina ipuinlari ona zen Capote. Baina bera antipatikoa egiten zait.
|
|
|
Han jatea ez zen
|
bat
bateko abertzalealdi baten ondoriozko guraria, ez funtsean behintzat, nahiz eta, euskal arimaren barrunbe hondogabeen natura misteriotsua kontuan izanda, ez dagoen inoiz jakiterik. Nirea apeta literarioa zen:
|
|
|
«Bibliotekan lanean, irakurtzeko eta idazteko denbora izango duzu». Gero, zuzendariaren idazkari izan nintzen, agiriak idazten, frantsesez
|
batik
bat; arabieraz, oso gutxi. Denera 9 urtez jardun nuen irakasle eta beste lauzpabost egin nituen eskolan, bestelako lanetan.
|
|
|
Txabolatik irten eta poltsikoan eramaten nuen tximeleta, ez probokatzearren. Tetuanen
|
batik
bat, 60ko hamarkadan. 25 urte nituen eta nire gizarte maila ukatu nahi nuen.
|
|
|
Lorca, Cernuda, Vicente Aleixandre, J. R. Jimenez, eta arabierazko idazleak ere bai; Libanokoak
|
batik
bat. Haren gustua zen.
|
|
|
Sartu baino lehen Toledoko kale estuetan barrena ibili ginen, Xukrik taberna honetan eta hartan geldialditxoak egin nahi zituen moskatel kopatxo batzuk dastatzearren, ordurako ez bide zegoen alkoholismotik oso urruti. Bere liburuetan ikusten da betidanik edan duela asko, alkohol asko eta denetik, droga asko eta denetik, sexu asko eta denetik,
|
batik
bat prostitutak: («Ez dakit nor den ondoan lotan daukadan emakume hau»).
|
|
|
–Itsasgora zegoen eta atzeraxeago jarri naiz.
|
Bat
batean galdu egin zaitut.
|
|
|
–Nola iritsi zara sorosleengana? , galdetu nion
|
bat
batean.
|
|
|
Supermerkatuan nengoen, gurdia erosketaz beteta eta ilaran, kutxatik pasatu eta ordaintzeko txandaren zain, bi atso haien arteko solasak, norbaitek bidalitako seinalea balitz bezala,
|
bat
bateko ihes itsura bultzatu ninduenean.
|
|
|
Simenonen nobela hor gelditu da, liburuak denbora pasa gisa hartzen dituztenen atseginerako. Salmenta onak izan ditu, 1950eko edizioak
|
batik
bat, «tormentuzko eta desiozko nobela zirraragarri» gisa aurkeztu baitzuten. Azaleko irudian, mutil gazte bat, baserriko ganbarako atetik, barruan zain zirudien titi handiko neska gazte bati begira zegoen, begirada grinatsuaz.
|
|
2011
|
|
|
Afrikako literaturaz gaur egun frantsesez eta ingelesez egiten den kritika,
|
batik
bat pentsamendu orijinalerako tarterik uzten ez duelako egiten zaigu hain kamutsa, geza eta friboloa. Klixe berberak aipatzen dira behin eta berriro:
|
|
|
Woldek, agurtzeko, «osasuna» esaten zuen.
|
Baten
batek irakatsiko zion. Patxi Alkortak akaso?
|
|
|
Beheititurik gordetzera doan iguzkiak urreztatzen du oraino zeru xoko bat, garaitiko eremu guzia?». Eta
|
bat
batean, bigarren pasarte «sugotzle» hau:
|
|
|
Bestalde, Etxepareren pasartean «nola» izan dena(= ez dakigu nola Biziaz amatzeko), Lafittek «nork» bilakatu du(= ne sait à qui attribuer l' origine de la Vie), ura bere pentzeraino bideratuz, noski. Hirugarrenik,
|
bat
batean pasartearen egilea ez da ganorazko mediku bat idazten gure maisua dena, kontenplalari zuztarbako bat baino(= «notre contemplatif»). Lafitteri jaramon eginez, ez dago esan beharrik, pasarte horrek diletante baten bazkalosteko digresio merkearen balioa luke.
|
|
|
Europan egin zuen soldadutza, Bigarren Mundu Gerran. Kubismoa eta,
|
batik
bat, Pablo Picasso zituen gogoko. Horien itzala nabaria da hasierako artelanetan, baina espresionismoa, abstrakzioa eta irudi geometrikoak ez zituen baztertu.
|
|
|
Borroka antikolonialaren garaian, gaitasun mugagabea erakutsi zuten jarrera antiinperialista ongien eta sendoen artikulatzen zuten liderren edo alderdien inguruan batzeko. Izatekotan, burgesia txikiak,
|
batik
bat comprador12 direlako horiek, beren frantses eta ingeles eta portugesarekin, beren lehia ziztrinekin, beren chauvinismo etnikoarekin?; horiek sustatu zituzten goitik beherako zatiketak batzuetan gerra egoeraraino. Ez, nekazariek konplexurik ez zuten beren hizkuntzen eta haiek zekartzaten kulturen aurrean!
|
|
|
Hizkuntza berriak sortzeraino afrikartu ere, hala nola krio deritzona Sierra Leonan edo pidgina Nigerian, beren izaera Afrikako hizkuntzen sintaxiari eta erritmoei zor dietenak. Hizkuntza horiek guztiek bizirik iraun zuten eguneroko jardunean, zeremonietan, borroka politikoetan, eta
|
batik
bat ahozkotasunaren biltegi aberatsean: atsotitzak, istorioak, poemak eta igarkizunak.
|
|
|
Ingeles ikasketak egiten ari nintzen orduan Makereren (Londreseko Unibertsitateren atzerriko fakultatea). Chinua Acheberekin elkartzeko aukera seguruak erakartzen ninduen
|
batik
bat. Idazten ari nintzen nobela neraman aldean, Weep Not, Child, trakets mekanografiatuta, eta irakur zezan nahi nuen.
|
|
|
Antzeko zerbait gertatu zitzaidan Euskadi Irratiko «Arratsaldekoa» saioan, Vikingoen sorterrira liburuaz hitz egitera eraman nindutenean. «Zergatik hainbeste auto istripu?», galdetu zidan
|
bat
batean Arantxa Iturbek. Harridura azalduko nion, berehala hasi baitzitzaidan aletzen, ipuinez ipuin, liburuan topaturiko istripu sorta.
|
|
|
moldatze, gaurkotze, jostatze edo itxuraldatze bat. Gure kasuan, Tartaloren istorio klasikoa zegoen proposatutakoen artean, eta
|
bat
batean ohartu nintzen Homero zaharraren Polifemok XX. mende amaierako terrorezko pelikulen egitura bera zuela ia ia; hortaz, (per) bertsio bat egitea pentsatu nuen, The Texas Chain Saw Massacre film mitikoaren ohorez, Motozerra bataiatu nuena. 2011ko udazken honetan kaleratuko da, haur eta gaztetxoentzako liburu gisa, baina hemen uzten dizuet, aurrerapen gisa, hasiera.
|
|
|
Gure eztabaidan katramilaturik geundela,
|
bat
batean hots bat entzuten hasi zen.
|
|
|
Ni ere maldizioka hasteko puntuan nengoen baina, ustekabean, baretu egin nintzen.
|
Bat
batean ulertu banu bezala Alainen haserreari neurea pilatzeak ez zuela ezer konponduko, eta guk irtenbide bat behar genuela, handik lehenbailehen ateratzeko.
|
|
|
Gaur nioke garraio publikoak eskatzen duen kortesiari eutsi, autoa bezain mekanikoa dirudien masak gaizki darama sufrimenduaren antzezpen groteskoa, nuke zotinka negar egin, egin dudan eran, bolantea sorbalda laguntzat, interbentziorik gabe, nahigabe egin dut,
|
bat
batean gauza asko ari naiz egiten gaur nahi gabe, brageta irekitzea bat, trenean nukeen zerbait, nahigabe eta oharkabean indarka hasi zaidanari lekua egiteko, sabela seinalatzen didan energia bat, martxa aldatzen dudanero laztanduko banu bezala. Euria ari du, bustitzen ari naiz eta trabaturik dago kristala igotzeko mekanismoa; honek dagoeneko ez du nire alkazar izaniko makina bera ematen, nire usaina aireztatzen du haize bustiak; teorian familiaren autoa zen, baita emaztearena eta semearena ere, baina ez dut halakorik sentitzerik lortu, harremana estuagoa da nire eta autoaren artean, sarri lehia bat, egia delako, goizero giltza jiratzen dudanean, motorrak baino hausten ez duen isiltasun goiztiarrean, ingurura begiratzen dudala, arriskuari arnasa hartzeko, batzuetan kikildu egiten nauena egun osorako, zakila loditzen didana bestela, ez egun osorako, baina bai egun osoari eraginez.
|
|
|
1944ko urte hartan, eta
|
bat
batean, tropa nazi guztiak desagertu egin ziren ziztu batean leku guztietatik, arratoiek itsasontzia uzten duten modura. Bidasoa ibaiaren bi aldeetatik desagertu ziren supituki.
|
|
|
–Baina zertara etortzen zen herrira? , bota nion
|
bat
batean. Zuregatik soilik etortzen al zen?
|
|
|
Brujula txar bat hartu, ez zegoen GPS eta halakorik?, intuizio pixka bat, eta aurreko kamioiaren arrastoetatik.
|
Bat
batean, lo egin, goizean jaiki eta haizeak eramana zuen arrasto guztia, dena ezabatuta. Galdetzen ziguten:
|
|
|
Ni ez naiz nor eredu berriak inori erakusteko, baina egarri bat sortua zait, eta bide horri sakonago heldu behar zaiola iruditzen zait, ez bakarrik artista plastikoei eta musikariei «letra» apaingarri edo hurbilketa girokoak eskainiz, baizik eta sortze prozesuan berean inplikatuz. Musikariekin lan asko egin izan dute poetek gure artean,
|
batik
bat kantautoreekin, Javier Muguruzaren estilo errezitatibo poetikora iristeraino. Musika klasiko garaikidearekin, ordea, uztartu ezin bat edo gertatzen zaigu; hala ere, Beñat Achiary egiten ari den lanak bide bat erakusten du, oso landua, eta aurrerantzeko ereduetan kontuan izatekoa; kantu inprobisazioaren, hitzaren eta esperientzia estetiko zuzenaren (performance mistiko bat edo) eredu harrigarriak lantzen baititu; beste bide bat Jean Louis Hargous, Miren Aranburu, Chris Martineauk eta beste zenbait musikarik jorratua, musika, plastika eta hitza uztartuz, non jazz a, musika garaikidea eta musika herrikoia uztartzen diren performance edo esperimentazio giro harrigarrian.
|
|
|
Joan ginen denok etxera, itxi genituen leiho eta kontraleiho guztiak, eta ni goiko pisura igo nintzen, nire estudiora. Eta
|
bat
batean, telefonoa. Nire anaia, Madrilekoa!
|
|
|
Txabolaren eta hesitxoaren artean, porrua, patata, tipula eta holako gauzak zeuden aldatuta.
|
Bat
batean, hirurogeita hamar urtetik gorako gizon bat azaldu zen, mahonezko galtzak eta alkandora koadroduna soinean. Eta handik gutxira, beste bat, aurrenekoaren berdin berdina.
|
|
|
Nere baitan, egundaino ez dudala eliza pollita fotografiatu: elizaren itzulia egiten duen bidea hartzen dut eta
|
bat
batean, autoren aitzinean, jarleku bat. Berehala, arrastak.
|
|
|
Jonek bertze alde batera behatu du,
|
bat
bateko gorritasuna nabari ez dakion.
|
|
|
|
Bat
bateko iluntasuna txaloka hartu du ikusle mordoak. Istant bat geroago, hotzak dendara bulkatu ditu Jone eta Xabier.
|
|
2012
|
|
|
Begira begira geratu nintzaien. Bi buru kentzen zizkidan haietako bakoitzak gutxienez, eta
|
baten
batek hiru ere kenduko zizkidan, seguru.
|
|
|
Halakoxe analisi burutsuetan ibiltzen nintzen Perurenari kartoi batekin arnasa ematen zioten bitartean. Gerora esan zidan
|
baten
batek praka pintzadun eta plaieren konbinazio hori ez zela batere dotorea. Ah..., pentsatu nuen nik.
|
|
|
Horren ordez, idazteko paper batean zer nahi zuen, haien artean bazela-eta irakurtzeko gai zenik, eta era horretan arriskurik gabe lortuko zuela nahi zuena. Aitak aholkua onartu zuen, idazteko tresnak bazituen-eta, baina idazten hasi orduko haietako batek besotik heldu zion
|
bat
batean, eta Aitak kolkoan zeraman Jainkoaren izenean askatzeko eskatu zionean, halaxe erantzun zion hark, ongi ebakitako hitzekin: –Hementxe akabatu behar duk, gezurtia!?.
|
|
|
Gehiago jakin nahi genuke Apakintzako fraide adoretsuaz, baina alferrik bilatutako dugu Saroberi edo garai horretako misiolariei buruzko dokumentazioan maila pertsonaleko ezer. Gainera, Saroberi buruzko ohar biografiko guztiak
|
bat
batean amaitzen dira, bere bizitza bera bezala. 1790ean, 22 misiolari berri errekrutatzea lortuta, ondoezik hartu zuen Cádizen Veracruzera zihoan San Juan Nepomuceno fragata, alias «El Dragón».
|
|
|
Errealitatea era magiko horretan azaltzea belaunaldiz belaunaldi eta ahoz aho iragan da Mexikoko kulturan. Mendebaldeko jakintasunetik, hangoa bitxia, deigarria eta
|
batik
bat exotikoa iruditzen zaigu.
|
|
|
Kontua da onenean ere talde militarreko jendeak trantsizioaldian pelikula pornoak metrailetaz asaltatu eta mozten bukatu zuela eta talde politikoak Euskadiko Ezkerra osatzen. Indar honen ezaugarri nagusia izan da bere historian denak izan direla inoiz Euskadiko Ezkerrako baina inoiz ez denak batera edo
|
batera
batera esaten dena oso gutxi, horregatik bere arrakastak, elektoral ez beste guztiak. Zu ez zara izan Euskadiko Ezkerrakoa?
|
|
|
Prestatua ala
|
bat
batekoa, neskak ez zion armairuan miatu izana leporatu, ez zion zaparradaren gehiegikeria aurpegiratu, ez zuen barkamenik eskatu. Kaskoen dantzak azpimarratzen zuen bere gorputzaren dardara.
|
|
|
New Yorken jaiotako idazle honek ia bizitza osoa eman zuen Europan,
|
batik
bat Ingalaterran eta Frantzian. Sentsibilitate handiko emakumea, borrokatu behar izan zuen bere burua idazletzat hartua ikusi arte hainbeste gizon idazleren artean.
|
|
|
Ikastolako andereñoaren «zergatik?» guztien atzean amona hil izana entzuten nuen, ez dakit esan zuen; azkenean, ondorioztatu nuen gezurra esan izanagatik haserrearen ordez gupida jasotzearen arrazoia, bekatua zerbait larriagoarekin lotzen zutelako zela, amonaren heriotzarekin; uste nuena baino larriagoa behar zuen, nire ikastolako guztiek aipatu baitzuten funerala deitzen zioten festa bat, nire amona hil zelako ospatua, nire familia guztia bildu zuena, eta baita nire lagunak ere, ni izan ezik. Nik ama negarrez ikusi nuen telefonoan, bere lagun baten etxera eraman ninduten,
|
bat
batean denek nahi zuten nirekin hitz egin, tontakeriak kontsultatu, zer meriendatuko dugu gaur?; urtebetetze eguna nuenez oparia ekarri zidaten amaren lagun dibertigarriaren etxera, mendiko motxila handi bat, eta amona hil zela esan zidan aitak; lakura erori zen eta ito, igeri ez zekienez. Eta besterik ez.
|
|
2013
|
|
|
Plaka inguratu egin dute hasieran, baina gero alde batean jarri dira guztiak.
|
Bat
batean ezpalarta nagusia olatu bat sortzeko mugimenduak egiten hasi da, eta ondoren mugimendua imitatu dute gazteek.
|
|
|
Baina
|
bat
batez iluntasuna sortu zait orain kolkoan.
|
|
|
Horregatik, Legazpira iritsi zirenean, mendiz ingura turiko haran hartara,
|
bat
batean begi niniak itxaropenkolorez bete zitzaizkiola esaten du amak, ordura arteohituta zegoen kolorearen aldean zeharo diferenteabaitzen, eta zelaien freskotasunak larruazala ikaratuziola.
|
|
|
ez nituen ezagutzen beren abestiak, beren ohiturak, beren janak... Eta,
|
bat
batean, 1993an, Tolosan Extremadurako Kultur Elkartea zabaldu zuten. Tarteka azaltzen nintzen, afaritxo bat egitera lagun batzuekin, eta pertsona haiek ezagutzen hasi nintzen izen eta guzti.
|
|
|
Nik orduan ez nekien, baina gehienak Valle de la Serena eta Quintana de la Serenakoak ziren. Batzuk
|
bat
batean azaldu ziren, beste batzuk betidanik inguruan izan nituen: kaleetan, eskolan...
|
|
|
J.S.: Ba, behin baino gehiagotan gertatu zait,
|
baten
batekin solasean hasi eta, ustekabean, Joseba Sarrionandiari buruzko argibideak eman dizkidala, hirugarren pertsona bat balitz bezala. Behin, Brasilen bizi zela eta euskal literaturaz gogaituta zegoela kontatu zidaten.
|
|
|
J.I.: Gai luzea eta zabala da
|
bat
batean laburtzeko baina, kultur mailan, orokorrean hitz eginda, zer nolako aldaketak nabaritu dituzu urte hauetan guztietan. Zer egin da ondo?
|
|
2015
|
|
|
Misterio handi horrek horrela jarraitu zuen, isilpean, denbora batez. Gero,
|
bat
batean, dena desagertu zen.1942 urtean izan zen. Aleman haiek supituki desagertuegin ziren, eta langile gailego haiek ere bai.
|
|
|
Adin kontua izango da baina gero eta gehiagotan gertatzen zait, prentsa irakurri ondoren, nire burmuinak eguneko portadatzat obituario bat aukeratzea (benetako prentsari eregertatzen ote zaion...). Gero eta gehiagotan heriotza oharrak ez dira ezezagun adindueiburuzkoak, nire biografian hil ondoren hartzen dutenak bizitza, edo urrunetik iritsitakohotsak;
|
bat
batean, gero eta maizago, hilaren jarraitzailea nintzen, eta pertsonaia ezagutzennuen. Eta batzuetan, Foster Wallacerekin gertatu zitzaidan, nora ez txiki batek hartzennau galeraren tamaina neurtu bitartean, kolpeak dagoeneko minik sortzen duen jakitekoedo.
|
|
|
Ez naiz psikiatra, ez dut gaixotasuna goraipatuko ere, ez dago askatasunik zenbaitegoera mentaletan,
|
baten
batean baldin badago; Eroak gaixotasun asko biltzen ditu, etaez denak ere bai; psikiatraren aurrera normaliza zaitzan hurbiltzen zarenean, ez da errazaurrundu zaren tartetik atzera zenbat egin nahi duzun erabakitzea, ni zer den, non kokatunahi duen, besteek ematen dioten beldurra zergatik ez den benetakoa; eta dena horrelaxe, hirugarren pertsonan. Ez diet inbidiarik inoiz tarte horren bertigorik sentitu ez dutenei.
|
|
|
Ez diot inori desio ere. Paneroren heriotzaren ondoren irakurri edo entzundako zenbaitek beldur zenbait gogorarazi dit, eta oheak oraindik, goizetan abandonatzen dudanean (psikiatrari esker berreskuratu ahal izan nuen gaitasuna), sortzen didan erakarpena, etatelefono deiei, bestearen
|
bat
bateko sartzeari, diodan fobia.
|
|
|
Bazekien, aurkezpen gisa, pinturaz eta arteaz hitz batzuk esan zituela, baina GaztelaBerriko nekazaritza giro hartan ez zekien oso ongi nondik jo. Adiskideari estutasun hartatik irteten lagundu nahirik,
|
bat
batean ideia bat izan nuen. Alde batetik, pintatzaileekkoloreekin egiten dute lan; bestetik, Alcarria ezti eskualde famatua da, eta erleak erekoloreez baliatzen dira beren ezti iturriak, loreak, aurkitzeko.
|
|
|
Arrazoi ekonomikoek Euskal Herrian eragindakoezberdintasunaz ari zaigu idazleabi garai, orainaldia eta Peñafloridakondearen garaia, aurrez aurre jarrita. Ezberdintasuna longue durée naztertzeko ariketa honek EuskalHerriaren iraganaren gainean (iraganeko izen handi eta loriatsuen inguruan
|
batik
bat) oraindik indarrean dauden hainbat mitorekin hausten du: Peñaflorida kondea eta haren modukoak sortzea eta mantentzea ahalbidetu zuen sistema ez zaigu hain zuzena, hain loriatsua iruditzen, baina jakina, jazartuei, hizki larriz idatzi ohi den historiatik kanpo geratu direnei, ahotsa eman behar zaie bestelako (h) istoriak sortu ahal izateko.
|
|
|
Azken batean dena da fikzio, baina fikzio izanagatik ez du esan nahi ondorio materialik ez duenik. Aitzitik, fikzioek (sakratu bihurtzen diren horiek
|
batik
bat) heriotzara eraman gaitzakete. Ez heriotza metaforiko edo fikziozko batera, baizik eta heriotza psikologiko eta materialera, euskal gatazka hizpide duten ipuinek azaldu bezala.
|
|
|
Itsumustuan bestealdera jo eta apuntatu egin genuen, balak jaurtiz kabinarantz. Gure tiroek metalezkokaskoan errebotatu zuten nire kargagailuko azken balak kabinako kristala zulatu arte, eta hegazkinak bira hartu zuen
|
bat
batean. Pilotua nahasturik zegoen, hori besterik ez zen.Egoeraz jabetzeko igo zen baina berehala itzuliko zen guregana.
|
|
|
Maldan Behera (1960) poema liburutik Harri eta Herri liburua idaztera doan bidean, Gabriel Arestik() bide zaila egin zuen. Aldaketa, baina, ez zen
|
bat
batekoa izan; artean ongi argitaratu ez zen Zuzenbide debekatua dago, oso berandu arte (Karmelo Landa, 1986) ongi ezagutu ez genuena. Bilboko poetari zartada handia eragin zion 1961.urtean Bilboko Boluetan izan zen Javier Batarritaren erailketak (Santarén, 2014).
|
|
|
egin dit gogoak alde
|
bat
batean;
|
|
|
Hitzak, adjektiboak, barne prosodia, errepikak, onomatopeiak, bustidurak, ñabardurak, keinuak, doinua? hoberenez hoberen, denak
|
bat
batean eta oharkabean bezala josiak, segundo bat ere aukeratzen galdu gabe.
|
|
|
Amak haurrari, ordea,
|
bat
batean hitz egiten dio. Ez du hitzik hoberenak aukeratzen batere denborarik galtzen.
|
|
2016
|
|
|
Antzeztokian txalo egingo lizuke, zuzenean, baina pantaila bidez heldu bazaio hori guztia, zu kalean ikustea da daukan aukera bakanetakoa bere oniritzia emateko. Gehienetan
|
bat
bateko kontua izaten da, espero gabea. Eta zerbait esatera ausartzen bada, seguru asko ez daki nola egin, eta ahal den moduan ahaleginduko da bere barneko gauza hori zuri adierazten:
|
|
|
|
Baten
batek, topaguneen zerrendatxoa ikusita, irudimena hegan utzi eta San Anton inguruko kafetegiaren leiho ondoko marmolezko mahai baten aurrean jesarrita irudika lezake idazlea, begirada malenkoniatsua galdurik aurretik traka traka igarotzen zen tranbiari so. Lisboan Pessoa izan zitekeen antzera.
|
|
|
Handik aurrera Administrazioan jardun dut, Jaurlaritzan, inork irakurtzen ez dituen testuak itzultzen. Lantegi ezin antzuagoa, benetan;
|
baten
batek itzultzaileen armada deitu duen horren zerbitzuan (txorizogintza, lagunartean): itzuli eta itzuli, kopuru handitan, behin ere auzitan jarri gabe zer, nola eta norentzat ari garen itzultzen.
|
|
|
«Munduan orain arte inoiz ikusi ez den ahalegin bati esker, europar
|
baten
batez besteko prestakuntza maila lortu dut. Hau, berez, ez da gauza handia?».
|
|
|
Nik uste unibertsitateak hori dena erakutsi behar duela, alderdi guzti horiek landu behar ditu. Badut gogoa Dantzertin ikasten ari den
|
baten
batekin hitz egiteko.
|
|
|
Eta bertsio horietan dugu, hain zuzen, eleberriari buruzko informaziorik esanguratsuena eta aberatsena.
|
Batik
bat horiei esker suma dezakegu nola eraiki zuten eleberria Zavalak eta Salaberriak, tolosarra arkitekto eta oiartzuarra igeltsero. Antoniok sarri erabili ohi zituen irudi horiek, eta egoki islatzen dute bakoitzaren lana.
|
|
|
Berriz ere, tropelka sortzen zaizkigu iruzkinak. Baina,
|
batik
bat, bertso honek eleberrian izango duen garrantzia da azpimarratzekoa. Izan ere, bertso honekin, hobeto esanda, bertso honen ordezkoarekin?
|
|
|
Inprentako hiru gizonak zuzenketa bukatu eta zutik jarri dira. Eta,
|
bat
batean, Felipek esaten dio Sebastiani:
|
|
|
–Grabatzerik ez det nai.
|
Bat
batean izketan jardunda, komeni ez diranak ere esaten dira, eta tresna orrek danak jasotzen ditu. Nik neronek eskribituko det.
|
|
|
Txirritaren bizitzarena (Auspoa 18) eta Pello Errotaren bizitza bere alabak kontatua (Auspoa 32). Lehenengoa,
|
batik
bat, Txirritaren iloba Jose Ramon Erauskini jasotako kontakizunez osatu zuen, «berak patxadaz kontatu eta nik idatziak, garai batean beintzat eskoletan diktadoa egiten zan antzera». Bigarrena, berriz, magnetofonoz jaso zion Mikela Elizegiri, galderak eta eginez, eta gero transkribatu egin zuen.
|
|
|
Aski da euskaltegiko irakasle gela irudikatzea, atsedenaldian.
|
Bat
batean, A irakasleak bertara sartu eta «Nola da, hilgo ala hilko?» botako du, ziplo, ate ondotik. Handik bost minutura, B irakasleak, ozen, fotokopiak egiten dituen bitartean:
|
|
|
Egiten hasi zareten pintada hau bihurgune garrantzitsua izango da zuen bizitzan. Ustekabeko iniziazio erritua, helduarorako sarrera
|
bat
bateko eta dramatikoa. Hau argi edukitzea nahiko nuke, aurrera jarraitu baino lehen.
|
|
|
(
|
Bat
batean, espazioaren beste gune batean, Ertzaintzako inspektore baten irudia agertzen da.)
|
|
2017
|
|
|
1960 eta 1962ko txapelketetan parte hartu zuen. Plazetan, Txomin Garmendia, Joxe Lizaso eta Lazkao Txiki izan zituen,
|
batik
bat, kantu lagun.
|
|
|
Egun batean azkenez, armairu bat irekitzean, gainera erori zitzaion hilotza. Dirudienez ez zen giza gorpu bat, misterioko nobeletan bezala, baizik eta ahaztutako objektu pila bat,
|
bat
batean amildu eta ia ia zanpatu zuena. Halaxe hasi zen errebelazioa gizon honentzat.
|
|
|
Baina ezkondu gabe dagoenak ez dio begiratzen DBEari, ze guk nahiago dugu lan egin prestazioetatik bizi baino. Beste aukerarik ez badago bizi zara prestazioetatik, baina lana topatuz gero, nahiago duzu lan egin,
|
batik
bat ezkongai bazaude.
|