|
2000
|
|
|
Haatik, aurreko lege guztiei men egin eta lekukoen froga onartu dugu, aurretiazko eta idatzizko froga zantzurik badago. Aldiz, idatzizko froga zantzua ez da premiazkoa merkataritza negozioetan, horiek Burtsan, plazan edo
|
bat
bateko elkarrizketan gauzatzen baitira.
|
|
|
Gizabanakoa, ordu arte menpeko genuena, herritar gertatu eta herritar bati dagozkion eskubideen jabe egin. Eskubide politikoena,
|
batik
bat. Eskubide zibilak ere, beretik datozkio norbanako herritar horri.
|
|
|
Norbera absente egon daiteke beraren edo errepublikaren interesarengatik. Absenteek,
|
batik
bat arrazoi publikoak tartean direla, egoera horretan badiraute, badute eskubide propiorik legeen babeserako: eskubide horiek zehaztu ditugu.
|
|
|
Arazo horietan, Estatuaren esku hartzea ezin utzizkoa dugu, behar beharrezko baita
|
baten
bati oinorde izateko eskubidea ematea eta zatiketa modua ere finkatzea. Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da ikusten, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino.
|
|
|
Aginpide hori magistratura da eta horri eman behar zaio, Estatu askeetan, halako zabalera taxuzkoa. Zinezko magistratu behar ditugu gurasoak,
|
batik
bat askatasunaren jagotzak magistratuak guraso hutsak izatea beharrezko duenetan.
|
|
|
Kode Zibilaren oinarri berriak eta Foruen aspaldiko indarra: horra hor dema lazgarria; gaur ere, askok kontrakoa uste arren, esanahi berezi duena,
|
batik
bat euskal gizarte zibil baten moldakuntza berezkoan.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...a izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta
|
bat
bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea. Objektu askoren zabal horietan,
|
batik
bat gai zibilek osatzen dituztenetan, epaitzea da, kasurik gehienetan, testu zehatz baten aplikazioa baino gehiago, testu batzuen konbinaketa, testu horiek, ebatzia bera eduki beharrean, ebatzira bertara eramaten gaituztela. Halakoetan ezin zokondora jaurti jurisprudentzia, legeekin batera behinik behin.
|
|
|
Testuan enfasi positibista eta zientifista oro alde batera utziz, zientzi ezagutzaren muga eta posibilitateen ikusmolde pragmatikoa defendatu zuen. Zientzi eginkizunaren baldintza historiko, soziologiko, ideologiko eta linguistikoak azpimarratu zituen
|
batik
bat, eginkizun hura zerbait konplexua, ez lineala, kontingentea eta partziala bailitzan hartuz. Bere ustez, pentsatzeko moduen aldaketak gizarte edota teknika mailako eraldaketetatik hurbil zeuden, eta ez zuten ezagutzaren inolako metatze prozesu linealik jarraitzen, historiaren ikusmolde enpirista inozoak uste bezala.
|
|
|
Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin? Hegselmannek garbi aurkeztu lez," zein da enpirismo logikoaren eta (in) kultura politikoaren arteko erlazioa?" 133 Ikusi dugunaren arabera, eta Horkheimerren burugabekerien aurka, munduaren ikusmolde zientifikoak ondorio latzak ekar ziezazkiokeen nazien ideologiari,
|
batik
bat hiru zio hauek direla eta:
|
|
|
2 Argi dago Vienako Zirkuluaren filosofiak bere eginkizunagatik bakarrik nahikoa duela filosofiaren historian agertzeko. Dena den, alabaina, interesgarria da beti ikusmolde filosofiko bat bere garaiko beste batzuen aurrean kokatzea,
|
batik
bat antagonikoak badira. Antagonismo mota hauen haria erraz nabaritzeko, ikus adibidez D’AGOSTINI, F.:
|
|
|
Fenomenalismoaren noraeza subjektibismoan erortzeko arriskuan zegoen, eta joera honek ez zituen Zirkuluaren partaide gehienak ase. Batzuek Tractatus aren joerari jarraitu zioten,
|
batik
bat bere solipsismoari, baina inork ez zuen idealismoaren tesia onartu, ez baitzuten uste errealitatea adimenarekiko independentea denik. Beste batzuek jarrera antierrealista arbuiatu zuten.
|
|
|
Oinarriztapen xedeak Vienako Zirkuluaren zati batek jorraturiko proiektu errealistaren nukleoa osatu zuen. Oro har, enpirismo logikoa mugimendu antierrealista bailitzan aurkeztu arren, bere partaide batzuk,
|
batik
bat Schlick, salbuespena izan ziren. Hauek Russellen atomismo logikoaren ideiak bereganatu eta adimenetik independenteak diren objektuak, esperientziaren bidez subjektuekin loturikoak, existitzen direla onartu zuten.
|
|
|
zientziaren filosofia eta epistemologia gauza bera direla baieztatzen duenari. Berlingo taldea ere guztiz ados zegoen honekin, hain zuzen ere Reichenbach izan baitzen hobekien aurkeztu zuena106 Reichenbachen baliokidetasun horrek oso ongi islatzen zuen filosofia zientifikoaren ikusmoldearen pentsaera, eragin handia izanik harrezkeroko ikusmolde estandarrean,
|
batik
bat hark garatu zuen aurkikuntza/ justifikazio testuinguruen arteko dikotomia izan zela eta.
|
|
|
Beraz, Schlickek oraindik ez zuen positibismoarekin guztiz bat egin. Soilik 1918tik aurrera hasi zen bere filosofiaren ikuspegia Vienako Zirkuluan onartuko zuten egiaztagarritasunerantz hurbiltzen,
|
batik
bat 1921ean" Kritizistische oder empiristische Deutung der neuen Physik?" [Fisika modernoaren interpretazio kritikoa ala enpirista?] 114 artikulua agertu eta gero.
|
|
|
Bada, interpretazio hau, alde batetik, zuzena dela deritzogu, batez ere bere premisa orokorretan, baina ez horrenbeste xehadura ugaritan. Ikuspuntu historikotik, ez ditu aipatzen Carnapek bere proiektuari lotu zizkion epistemologia neokantiarraren hainbat garapen,
|
batik
bat Cassirer, Rickert eta Bauch enak. Epistemologiaren ikuspegitik, aldiz, Aufbau ari egin diezaiokegun berrinterpretazio finago batentzat gako garrantzitsuenetakoren bat izan daitekeena ezkutatzen du:
|
|
|
Demagun, adibide gisa,
|
baten
batek ‘babiga’ hitz berria asmatzen duela, objektu batzuk ‘babigak’ direla eta beste batzuk ez direla mantenduz. Hitz honen esanahia ulertzeko bere aplikapen irizpideez galdetuko genioke:
|
|
|
Heideggerren diskurtsoak —’deusak deusten du’ [Das Nichts selbst nichtet/ The nothing nothings/ La nada nadea] eta antzeko adierazpenez betea—, deskalifikazio gogorrak jaso zituen bere jite guztiz absurdua zela eta60 Carnap eta Heideggerren arteko eztabaidak, 1929ko martxoaren 6an Davosen (Suitza) lehenengo aldiz elkarrekin topo egin eta gero, denborarekin, anglosaxoniar filosofia analitiko eta zientziazalearen eta kontinenteko filosofia antizientifikoaren arteko muga ia gaindiezin bihurtu zuen. Izan ere, Carnap, Vienan egon arren, filosofia analitikoaren lehenengoetako zutabea izan zen61 Heideggerren eta heideggertarren aldetik emandako erantzunak aintzat hartu gabe, Vienako Zirkuluaren partaideek, Neurathek eta Carnapek,
|
batik
bat, beren erasoa metafisikoei zuzenduriko galdera probokatzaile batean laburbiltzen zutela esan genezake, alegia: ‘Zer nahi duzue esan horrekin? ’ Esan beharrik ez dago ikuspegi honetatik heideggertarrak ezin duela ez bere terminoen erreferenteak seinalatu ezta bere adierazpenak egiazta edo errefusa ditzakeen modua zehaztu ere.
|
|
|
Printzipioa hertsiegia zenez, bere arabera diziplina batek, ezagutzazko diziplina izan nahiez gero, ez lituzke zentzurik gabeko enuntziatuak onartu behar. Alta, honen ondorioak sakonak izan zitezkeen, eta izan ziren,
|
batik
bat filosofiarentzat, Vienan filosofia izenaz izendaturiko arazo oro errefusatzera heldu baitzen. Carnapek 1934an aipatu bezala, azpimarratu nahi dut ez garela eskola filosofiko bat eta ez ditugula tesi filosofikoak proposatzen, edozer gauza izanda ere(...).
|
|
|
garrantzizkoena, lehen mailakoa, hemen eta orain behagarria dena deskribatzen duten proposizio faktualek osaturikoa zen. Bigarren mailako sistemaren eginkizuna kontzeptu eta proposizioen kasu aktualentzat eta,
|
batik
bat, posibleentzat, legeak ematean zetzan, horretarako haiek, ahal den neurrian, behagarria denarekin lotuz. Sistema horren helburua argitzearena zen batez ere.
|
|
|
Nondik atera ziren, haatik, arestian aipatu ditugun erantzun irmoak?
|
Batik
bat, Logische Syntax (1934) testuan Carnap bere uste konbentzionalistetan indar handiagoz bermurgildu zenean. Bere ustez, eta Tolerantzia Printzipioa deiturikoa aplikatuz, esanahia konbentziozko auzia da:
|
|
|
Neurath iritzi horren aurka zegoen, berarentzat gizarte garapenaren etsaiei laguntzen baitzien,
|
batik
bat Hans Hahn orduantxe jorratzen ari zen parapsikologia sasizientifikoa ikusita. Halere, Zirkuluko ezker alderdiaren partaideak elkarren artean ongi moldatzen ziren:
|
|
|
1963ko" Intellectual Autobiography" [Autobiografia intelektuala] idazkian adierazi zuen legez, fenomenalismoa, materialismoa eta enparauak, zio pragmatikoek bultzaturiko hizkuntza hautaketak errepresentatzen dituzten hitz egiteko moduak besterik ez dira. Prefosta, bada, Aufbau aren jitea eta xedeak sistema fenomenalista bat baino pluralagoak ziren, eta hori izan behar da kontuan
|
batik
bat.
|
|
|
Hobekien inspirazio nahasi lez deskriba dezakedanaren ezaugarri bat filosofiatik izan zen erbesteratua —berriro ez dela etorriko esaten ez naiz arriskatzen, baikorregia litzateke eta—, nahiz eta bizirik iraun eta berriro agertzen den oraindik,
|
batik
bat nire gaztaroko heroiei zor diegun zorroztasun mailako kritika bideratzeko behintzat.
|
|
|
Enpirismoaren aurrekariak tradizio filosofiko britainiarrean aurkezten zaizkigu,
|
batik
bat Oxfordeko pentsalariengan, Roger Bacon esaterako. Razionalisten eredu kognitiboa matematika bazen, enpiristena esperientzian oinarrituko da.
|
|
|
Azkenik, ziurra eta egiazkoa dena ere nahi du adierazi ‘positibok’, preseski zalantzatiaren aurka, dudatsuaren kontra. Filosofia positiboak —positibista, beste modu batera esanda— gizabanakoaren harmonia logikoa osotzen duela pentsatzen zuen Comtek; ziurra, ongi oinarritua eta zalantzen arerioa zenaren esparruan, ezagutzan
|
batik
bat, mugitzeko ikusmoldea.
|
|
|
Machek filosofiaren esparruan ez ezik, zientzian bertan ere, fisika teorikoan eta esperimentalean
|
batik
bat, azaldu zituen bere ideiak. Zientzia induktiboen historiaren Katedra bete zuen Vienan bere bizitza unibertsitarioaren azken aldian.
|
|
|
Kontuan izan behar dugu elementu hauek neutroak direla, hots, ez fisikoak ezta psikikoak ere; soilik interpretatu behar ditugun datuak dira, eta interpretazio horrek modu ugari izan ditzake, horien artean fisikoa nahiz psikologikoa ere. Oinarriztapen fenomenalista honen azken helburua zientzien batasuna zen, psikologia eta fisikarena
|
batik
bat, garai hartan bata bestetik oso urrun zeudela baitzirudien. Zientzien batasuna ez zen jada soilik posibilitate hutsa Machentzat, errealitate epistemologikoa baizik, ezagutzaren objektua beti berbera baitzen, alegia:
|
|
|
Eta azkenik, esan dezagun metodo filosofikoak soilik esperientzian oinarritu behar zuela, kontuan izan barik ez espekulazio ez esperimentalak ezta ezagutza a priori sintetikoa ere. Jakina, Machek eta Avenariusek ezin izan zituzten beren tresneria kontzeptualaren mugak gainditu,
|
batik
bat zeukaten logika zurtzagatik; baina lortu zuten, Hume eta positibistekin batera, Vienako Zirkuluko ikusmoldearen zutabeak finkatzea.
|
|
|
konbentzionalismoa.
|
Batik
bat, Poincareren ildoan ikus dezakeguna. Doktrina konbentzionalistaren oinarri teorikoa munduaren deskribapen baliokideen proposamenean zetzan.
|
|
|
zeintzuk dira logika berriaren ezaugarri bereziak hura hain eraginkorra izan dadin? Bada,
|
batik
bat, bere sinbolismoa; matematikak erabiltzen dituen formula sinbolikoak logikak ere antzera erabili ahal izatea, hain zuzen. Zeren, batez ere, sinbolismoak bi abantaila nagusi eta berri zituen:
|
|
|
Idatzi honek eta George Boole ingelesaren The Laws of Thought [Pentsamenduaren legeak] liburuak logika matematikoan izandako iraultzaren zutabeak ezarri zituzten. Vienako Zirkuluan, haatik, lehendabizikoaren lana onartuko zuten aitzindari gisa,
|
batik
bat Carnapek logizismoari emandako ongietorrian, Fregeren eragina ia absolutu bihurtu baitzen XX. mendeko hasierako pentsamendu analitikoan. Aldez aurretik, logikako eskuliburuak Aristotelesen patroiei egokitu bazitzaizkien ere, mende honetakoak Frege dute lemazain.
|
|
|
Wittgensteinen Tractatus aren eragina guztiz erabakigarria suertatu zen Vienako Zirkuluaren pentsamenduan. Carnap eta,
|
batik
bat, Schlick izan ziren haren tesiak modu adeitsuenean onartu zituztenak, nahiz eta hauek liburuari eginiko intetpretazioa izan urte batzuk beranduago Wittgenstein Zirkuluaren inguru eta ideietatik aldendu zuena28.
|
|
|
Hortaz, ‘ (ez p eta ez q) edo (p edo q) ’ proposizio osoa egiazkoa da edozein kasutan, bere ‘egibalioa’ ez baitago ez bere esanahi faktualaren ezta bera osatzen duten barne proposizioen ‘egibalioaren’ menpe. Esate baterako,
|
baten
batek esaten badigu" Orain eta hemen euria ari du edo elurra dago", errealitateari buruz zer edo zer ari zaigu esaten, proposizio horrek beste aukera batzuk baztertzen baititu: euria aritu eta eguzkia egon, euria ez aritu eta eguzkia egon, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko.
|
|
|
Vienako Zirkuluko partaideek horrenbeste azpimarratzeak badirudi azalpen pragmatiko bat izan dezakeela: esate baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun asko argitzeko balio zezakeelako,
|
batik
bat mundua eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko erabiltzen zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak.
|
|
|
Tractatus aren eragina, hala ere, oso sakona izan zen Zirkuluan, Waismann eta Schlickengan batez ere. Azken honek, neurri batean, filosofo sortzaile izateari uko egin zion Wittgensteinen ideien iruzkintzaile bihurtzeko34 Beste batzuk, aldiz,
|
batik
bat Neurath, Hahn eta Frank enpirista erradikalak, aurka jarri ziren —Neurath oso kritiko agertu zen Wittgensteinen mistizismoa eta ‘goreneko’ filosofia zirela eta— eta, bitartean, Carnapek ongi onartu zuen bere egia analitiko eta logikoaren ikusmoldea35, nahiz eta Viena utzi eta gero, 1931n, iritzia guztiz aldatu zuen36.
|
|
|
Haatik, 1929ra arte ez zen Zirkulua behin betiko eta autonomoki finkatu, beste talde batzuekin ere harremanak mantendu arren, Berlineko taldearekin
|
batik
bat. Hau ‘Filosofia Enpirikoaren Elkarte Berlindarra’ deitzen zen, eta 1929an, Vienako Zirkuluarekin batera, hiru ekitaldi antolatu zituen:
|
|
|
Bide teoriko nabarmenenak difinitu zituzten sinadurak ziren horiek; egun, egoera hura hobe uler dezagun, berariaz kontuan hartu behar dira.
|
Batik
bat, Schlick, Carnap eta Neurathi buruz ari gara, Reichenbachekin batera —hau Berlinen—, laurak izan baitziren enpirismo logikoari identitate ezaugarri ahaztezinak erantsi zizkiotenak. Ikus ditzagun, orduan, lehenengo hiruren ibilbideak.
|
|
|
Familia nobleko prusiar liberal baten semea izanik, bere jarrera irekia eta sortzetiko itxura aristokratikoaren elegantzia ongi konbinatzen zituen Schlickek. Bere berezko kortesiak, baina
|
batik
bat irakaskuntzan eta ikerkuntzan zuen esperientziak, Zirkuluaren buruzagitzara eraman zuten, beste partaideen aldetik inolako kexarik entzun gabe41.
|
|
|
Metafisikaren errefusatzea soilik ezaugarri negatibo bat da. Filosofia egiteko modu berria zientzien ikerkuntzak egiten duen lanarekin erlazionaturik sortu da,
|
batik
bat matematika eta fisikarenarekin. Honen ondorio bat, filosofian zihardutenak ikerketa zientifikoaren jarrera zorrotz eta arduratsura hurbiltzearena izan zen, filosofo tradizionalaren jarreraren aurka —zientzialariarena baino, poetarena gogoratzen duena—(...) Jarrera ahaidetasun hurbila sentitzen dugu egun bizitzaren esparruak desberdintzen dituen jarrera orokorrarekin —gure eginkizun filosofikoa horretan oinarritzen da—:
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 290 orr.21 Zozketa baten azken aztarnaren antza duen zerbait ikusten dugu hemen. Eta, irudi honen bidez, sakontasuna lortzen du
|
bat
batean. Jakingo bagenu botoiez egindako pastela, kasu batean, nolabait, botoiak egin dituenaren ohoretan prestatua izan dela, eta eskualdean ohitura honek bizirik iraun duela, ohitura honek bere" sakontasuna" galduko luke, non eta sakontasun hau ohituraren beraren gaurko itxuran sartuta ez badago.
|
|
|
Baina demagun halako gertakaria agertu dela: imajina ezazue zuetako
|
bati
bat batean lehoi baten burua sortu eta orroka hasten dela. Dudarik gabe imajina dezakedan gauzarik arraroena izango litzateke hau.
|
|
|
Baina demagun halako gertakaria agertu dela: imajina ezazue zuetako bati
|
bat
batean lehoi baten burua sortu eta orroka hasten dela. Dudarik gabe imajina dezakedan gauzarik arraroena izango litzateke hau.
|
|
2001
|
|
|
denboran zehar irauteko, gizarteari beharrezkoa zaio sexu eta belaunaldi ezberdinen arteko proportzio egokia gordeko duen banako kopuru jakin bat bere baitan biltzea. Populazio aldaketek,
|
bat
batekoak direnean batez ere (epidemiak, boomak), gizartearen gainerako azpisistemengan (erlazio pertsonalak barne) eragin latzak izaten dituzte. Dimentsio honi errepmdukzio demokratikoa esaten zaio.
|
|
|
Nik, niri dagokidanez behintzat, egia besterik ez dut esaten, gizon arruntak egin behar duen moduan. Eta orain, pentsa ezazu galdetzen nizun horri buruz, zein erraza eta ohikoa den gizon guztiek nik esaten nuena ulertzea, hots,
|
baten
batek teknika osoa lortzen duenean azterketa metodoa berbera dela. Jarrai dezagun arrazoiketarekin; orduan, margolaritza teknika osoa al da?
|
|
|
adigai batekin orokorki bat datorrena edo adigaia kontraesaten duena era berean bat dator edo kontraesaten du adigaiaren barne jasoa dagoen oro; ezin da esan, ordea, adigai batean jasotzen ez dena adigaian barnebilduta dagoenean jasotzen ez denik. Gizakiek eskuak eta hankak dituzte eta, beraz, gizaki bakoitzak ere izango ditu arrunki; baina ezin da esan gizaki oro beltza ez delako,
|
baten
bat beltza ez denik. Kantek, ondoren, gaia lau puntutan jorratzen du.
|
|
|
Era guztietako gauza onak, era guztietako egiak, era guztietako gauza ederrak, berez izan daitezke maitagaiak. Edo maitagogo
|
baten
batentzat maitagarriak direlako. Edo norberarentzat maitagarriak direlako.
|
|
2002
|
|
|
" Ni bezalako gizon batek zuon konfiantza eta errespetua merezi du, diruari muzin eginez, nire burua zuon zerbitzutan jarri baitut; zuen susmopean egoteak irain egingo lidake, eta azalpenak eman beharrak, berriz, nire ohoreak berak horretara bultzatuko ez banindu, behintzat, ofentsa ezin handiagoa egingo lidake". Publikoak noski ez du berdin pentsatzen; gehiegikeriaren baten berri izaten duenean,
|
baten
batek axolagabeki jokatu duela jakiten duenean, administrazio eskuzabal uste horrek umiliazio lotsagarriak eragin dituela konturatzen denean, haren aurka altxatzen da irmo.
|
|
|
Egongo da
|
baten
bat oraindik ere esandako guztiaren aurka eragozpenen bat jartzen duena. Artean maltzurkeriatan iaio dena maltzurregia ez denarekin nahasteak ez al luke espetxea krimen eskola izugarri bihurtuko?
|
|
|
Artean maltzurkeriatan iaio dena maltzurregia ez denarekin nahasteak ez al luke espetxea krimen eskola izugarri bihurtuko? Galdetuko du
|
baten
batek.
|
|
|
Hark kontatzen duenez, bazen behin kartzelari bat, espetxeko alde batean harri mordoxka bat bildu eta presoak harri zakukadak alde batetik bestera garraiatzera behartzen zituena.
|
Baten
batek galdetu omen zion kartzelariari ea zein zen ariketa anker haren helburua. Kartzelariak orduan:
|
|
|
Eraikinaren inguruko xehetasun ugari eskaintzen ditu Benthamek bere idatzietan7 Hala nola, lurraren materiala, berogailu, argi eta ur sistemak luze eta zabal azaltzen ditu. Baina
|
batik
bat bi ezaugarriren zerbitzura ezarriko ditu arkitekturari dagozkion alorrak. Batetik, zaintza eraginkorra bideratzeko eraikina bilatuko du, argiarekin eta gardentasunarekin jokatuz.
|
|
2003
|
|
|
Saiatu ahalik eta gehien niri adi egoten. Maie tasun kontuetan honaino hezi dena, gauza ederrak ordenean eta zuzen ikusirik, maitasun kontuetan jada azkenera hurreratuz,
|
bat
batean zerbait izaeraz harrigarriro ederra hautemango du, aurreko neke guztien helburu hura hain zuzen ere, Sokrates, hasteko beti existitzen dena, eta ez sortzen ez desagertzen ez dena, ezta hazten ezta murrizten ere, eta ez alde 211 batetik eder eta bestetik itsusi, ezta ere batzuetan eder eta besteetan ez, ezta ere zerbaitetan eder eta beste zerbaitetan itsusi, ezta ere toki batean eder eta be... Eta ez zaio ederra aurpegi bat, eskuak edo gorputzak duen beste ezer bezala agertuko, ezta ere hitzaldi ala jakintza bat bezala, ezta ere nolabait beste zerbaitetan egonik, izaki batean, lurrean, zeruan edo beste edozertan, edertasuna bera baizik berez beti bera bezalako bakarra izab nik; gainerako eder guztiek ordea haren parte dute halako moldez, non nahiz eta gainerakoak sortu eta desagertu, hura ez baita ez handitzen ez murrizten eta ez du ezer jasaten ere.
|
|
|
Sokratesek hau esan eta gero, batzuek laudatzen zuten bitartean, Aristofanes zerbait esaten saiatu zen Sokratesek hitz egiterakoan bere hitzaldiari buruz zerbait esan zuela gogoratzen zelako. Baina
|
bat
batean patioko atea jota parrandazaleen bezalako zarata handia sortu zen eta flautista baten ahotsa entzun zen. Eta Agatonek esan omen zuen:
|
|
|
Sokrates al da hau? Nire zelatan etzan zara hemen berriz ere, ohi c duzun bezala
|
bat
batean agertzeko zu egotea gutxien espero nuen tokian. Eta orain zertara etorri zara?
|
|
|
Agaton beraz Sokratesen ondoan esertzeko asmoz jaiki omen zen, baina
|
bat
batean parrandazale mordo ugari etorri omen zen ate ondora eta, norbait ateratzen ari zela ateak irekita topaturik, zuzenean berengana joan eta etzan omen ziren. Dena zarataz bete zen eta jada antolaketarik gabe ardo piloa edan behar izan zuten.
|
|
|
Hau da nire
|
bat
bateko ekarpena zuretzat, Fedro, Maitasunari buruz.
|
|
|
Aipatu adibidearen inguruan, ezin ahantz daiteke ekitate naturalaren beste printzipio batek ere alabei semeekin batera oinordeko izateko aukera kentzen ziela, baina horrekin ez zitzaien kalterik egiten alabei, oinordeko izateko eskubidearen ordez, legeak ezkonsaria ematen zielako; hori ez zuzena izan beharrean, guztiz naturaltzat hartzen zen, ezkonsari horren bitartez nebei utzitako abantailen modukoak aurkitu ahal zituztelako alabek euren familia berrian. Guk ere antzeko eskubideak ikus ditzakegu zenbait probintziatan; halakoetan, alabek ezkonsaria jasotzen dute gurasoengandik, eta horrekin, haien ondasunen gaineko eskubideei uko egiten diete, are gehiago, ab intestato oinordeko izateko eskubidea ere galtzen dute,
|
batik
bat, nebekin batera agertzen badira, edo eskubide horri uko egin badiote.
|
|
|
legeok gai naturalen nahiz gai asmatuen inguruko erregela multzo nahasgarri bat osatzen dute, eta guzti guztiei lege izena jarri zaie. Aniztasun horretan, batek baino gehiagok ez dituzte antzematen legeon ezaugarri bereizleak, eta sarritan, erregela naturalak nahierarako erregela hutsak direla uste dute,
|
batik
bat, printzipioak ageri agerikoak izan arren, horiek ondorioztatzen dituzten erregelak ez direnean hain argiak, edo printzipioetatik aldentzen diren ondorioak direnean; halakoetan, ez dute ikusten horien arteko lotura, eta, horren ondorioz, ezin dute antzeman horien egiaren oinarria ez ziurtasuna.
|
|
|
Hori dela bide, zenbaitetan, legeok gaizki ulertzeaz gain, horiek ondo aplikatzeko eta bakoitzari bere ondore zuzena emateko hausnarketak falta dira; aldi berean, gerta daiteke legeok adimen zorrotzegia ez duen norbaitengana heltzea, hots, bere buruan orotariko legeak dituen norbaitengana heltzea. Bi inguruabar horiek batzen direnean, erraza da legeok ikuspegi faltsu batetik aztertu eta gaizki aplikatzea,
|
batik
bat, maiz sarri jazotzen den bezala, zuzentasunaren aldekoak izan eta arrazoiarekin bat datozen legeak bilatu beharrean, pertsona horiek euren negozioei hobeto datorkien legea bilatzen dutenean, lege hori harago aplikatu barik.
|
|
|
Aurrekoak gorabehera, Domaten egitasmoak jarraitutasun gehiago izan zuen Alemanian, eta,
|
batik
bat, XIX. mendeko Pandektistika germaniarrean eta bertako Kode Zibilean (BGB/ 1900), horien arnas emailea ere baita Domaten ekarria.
|
|
|
Batzuentzat premiazko izan daiteke argitzea zergatik jarri ditudan nire Legeak frantsesez. Lege guztiak,
|
batik
bat, ekitatearen erregela berezkoak baino ez direnak, herri eta gizabanako guztientzat dira, eta, horren ondorenez ere, hizkuntza guztienak... Egun frantses hizkuntzak antzinako hizkuntzak hainbat gauzetan gainditzen ditu; arrazoi hori dela eta, herri guztiek ezagutzen dute, eta berari dagozkio halako argitasun, zorroztasun, zehaztasun eta duintasuna, horiek ere legeen ezaugarri oinarrizkoak direla; horrexegatik ez dago beste hizkuntzarik gai honi hain atxikia izan dakiokeenik...
|
|
|
Horrek ekarri zion zuzenbideko jardunaren berri eta eskarmentua. Bestera ere, baliagarri izan zitzaizkion Clermonteko auzitegian egin zituen ezagupideak,
|
batik
bat, Le Pelletier auzitegiburuarena. Berori izan zuen ararteko, urte batzuk geroago, liburuaren egitasmoa erregeari aurkeztu eta Parisera deitua izateko, oraintsu aipatu denez, bertan lanari bukaera emateko.
|
|
|
Medikuntza, fisika edo biologia bezalako gaiak oso gaizki erakusten direlako soilik dirudite zailak, hezkuntza programa arruntak osagai erredundantez josita daudelako, eta bizitzan oso berandu hasten direlako horiek irakasten. Gerra bitartean, amerikar armadak oso denbora gutxian medikuak behar zituenean,
|
bat
batean posible bihurtu zen trebakuntza medikoa urte erdira laburtzea (haatik, zegozkien trebakuntza testuliburuak aspaldi desagertu ziren. Zientzia gerra garaian sinpletu daiteke.
|
|
|
Xede horretaranzko bidea argi dago. Metodo egoki bakarra eta emaitza onargarri bakarrak bereak direla azpimarratzen duen zientzia, ideologia da, eta estatutik eta
|
batik
bat hezkuntzatik banatu behar da. Irakats daiteke, baina superstizio berezi hori bere egitea erabaki dutenei bakarrik.
|
|
|
Bere lana
|
batik
bat teorikoa edo esperimentala izanik, badirudi zientzialariak eskuarki ezagutzen duela, bere ikerkuntza proiektua erabat bideratuta egon aurretik, proiektuak lortuko duen emaitza, xehetasun txikienak izan ezik. Emaitzara azkar iritsiz gero, ondo baino hobeto.
|
|
|
Adiskidetu al litezke nolabait ere gertakari horiek zientzi ikerkuntza emankorraren gure ohiko irudiarekin? Halako adiskidetze batek iraganean funtsezko arazorik ekarri ez badu, honegatik izan da
|
batik
bat: erresistentziak eta aurreiritziak eskuarki zientziari arrotz balitzaizkio bezala ikusi izan direlako.
|
|
|
Baina zientziatan, testuliburuak dagozkien gaiak aurkeztera mugatzen dira, giza eta gizarte zientzia askotan gertatzen den bezala, arazo esparru berezi bateranzko hurbilketa ezberdinak adibidetu beharrean. Zientzia partikularren baten ikasturte batean liburu gisa onartzeko lehiatzen diren testuak ere,
|
batik
bat, maila eta pedagogi xehetasunetan desberdintzen dira, baina ez mamian edo kontzeptu egituran. Oso zaila litzateke fisikari edo kimikari bat irudikatzea esanez ezen bere hirugarren ikasturtean lehenengo printzipioetatik abiatzera behartuta ikusi duela bere burua, aldez aurreko ibilbide osoa diziplinaren bere ikusmoldea kontsistenteki bortxatzen zuten liburuekin egin duelako.
|
|
|
Eredu hori —ezarritako teknikak eta usteak kolokan jartzen dituen anomalia baten bitartezko aurkikuntza— behin eta berriro errepikatu da zientzi garapenaren ibilbidean. ...15 Gasetan zeharreko eroapen elektrikoaren ezaugarri anomalo batzuk azaltzeko proposatu zen elektroia, eta spina espektro atomikoan behatutako beste anomalia mota batzuen berri emateko iradoki zen.16 Neutroiak zein neutrinoak beste adibide batzuk eskaintzen dituzte, eta zerrenda hori mugarik gabe luza liteke.17 Ustekabeko berrikuntzak, zientzia helduetan, zerbaitek huts egin ondoren aurkitzen dira
|
batik
bat.
|
|
|
Elektrizitatearen beste ikertzaile batzuek ere, eta bereziki William Watsonek, ordurako aurreratu zituzten Franklinen teoriaren zenbait atal. Eta are garrantzitsuagoa,
|
batik
bat Aepinus i zor zaizkion funtsezko aldaketen ondoren bakarrik irabazi ahal izan zuen Franklinen teoriak paradigmaren baldintza den adostasun orokorra. Eta orduan ere, elkarren ondoan teoriaren bi formulazio egoten jarraitu zuten:
|
|
|
doktrinamenduaren biktima izan da. Aplika daitekeen teknika bat ikasi du hura zergatik aplika daitekeen galdetu gabe(
|
batik
bat, mekanika kuantikoan). Ondorioz, zientzialari aplikatua esaten dena izatera heldu da, nik zientzialari hutsa deituko niokeen aurrez aurrekoa.
|
|
|
Jakina ez dudala eztabaidarik piztuko termino baten inguruan.3 Adierazi nahi dudana honakoa da: zientziaren historiak gogoratzen dituen zientzialarien artean gutxi direla,
|
baten
bat izanez gero, zientzialari ‘normalduak’ Kuhnen zentzuan. Beste hitzetan:
|
|
|
Dena dela, eta bitxia badirudi ere, aipatutako Londresko Colloquiumean Kuhnek Popperren tesiek azken buruan izugarrizko jite psikologiko eta soziala dutela azpimarratu zuen,
|
batik
bat haren aieruei eta ezeztatzeei dagokienean. Hori da Kuhnek Popperren lazgarritasunari emandako erantzuna.
|
|
|
Ezin ahaztu Nietzsche, Heidegger edo, egun, Sloterdijk, horien ildotik gizakiaren irudia eta, horrekin batera, humanismoarena ere, kolokan jarri baitira postmodernoen lurrikararen gainean. Oro har, oinarri finkoaren bila ari diren diskurtsoek —epistemologia modernoa eta zientzia barne—, hori guztia gure kultura humanistaren funtsezko osagai gisa ulertuta, jakina,
|
bat
batean izugarrizko erasoak jaso dituzte. Erasotzaileak gauza ‘sakrosantuen’ etsaiak dira; ez dituzte onartzen ez esentziak ezta betiko izan daitekeen ezer ere.
|
|
|
1960ko hamarkadan zientzi ikerkuntzari emandako diru laguntzek gora egin zuten nabarmen,
|
batik
bat Estatu
|
|
|
zientzialariak, paradigma bat emanda, naturarekin gero eta egokitzapen estuagora eramateko borrokatzen du bere kemen eta abilezia guztiarekin. Ahaleginik gehienak,
|
batik
bat paradigmaren garapenaren hastapenetan, hura eratzera bideratzen dira, jatorrizko formulazioa ezinbestean zehaztugabea zen eremuei zehaztasun handiagoa eskainiz. Adibidez, elektrizitatea fluido bat zela jakinik, non partikula banakoek distantzia jakin batera elkar eragiten duten, Franklinen ondoko elektrizitatearen ikertzaileak partikula elektrikoen arteko indarraren lege kuantitatiboa ezartzen saiatu ahal izan ziren.
|
|
|
4 Bricmontek eta SokalekImpostures intellectuelles (1997) liburu ospetsuaren 3 atala eskaintzen diote zientziaren filosofiari,
|
batik
bat erlatibismo epistemikoari kritika egiteko. Erlatibisten postu gorenetan, jakina, Kuhn eta Feyerabend aurkitzen ditugu (Sokal & Bricmont 1997:
|
|
|
Horregatik iruditzen zait harrigarria soziologiara edo psikologiara begiratzea. Eta etsipengarria iruditzen zait, aldez aurretik joera eta modu psikologisten aurka,
|
batik
bat historian, esan dudan guztia alferrikakoa izan dela erakusten duelako.
|
|
|
(P2) Zientziaren garapena paradigmen onarpen eta desplazamendu gisa ulertzea hutsegite bat da Popperren aburuz,
|
batik
bat prozesuaren azpian logika baten eragina ez bada onesten. Are gehiago, Popperri ez zaio batere gustatzen Kuhnek zientzi ikerkuntza nola garatzen den analizatzeko, logikaren ordez, psikologia edo soziologia erabiltzea, egiaren bilaketaren helburua inondik inora aipatu gabe.
|
|
|
(ii) Bestetik, filosofiak badu joera bat jendaurrean aurkezteko,
|
batik
bat auzi estetiko, etiko, sozial edo kulturalak ukitzen dituenean. Irekitze hori hala ‘kaleko’ jendeari —zientzia eta teknologiaren dibulgazioaren hausnarketan gertatu lez, adibidez— nola zientzi eginkizuna ere aztertzen duten beste esparruei —soziologia, historia, politologia, esaterako— zuzentzen zaie.
|
|
2004
|
|
|
Eta ezin esan buruan duen lana, eta berak egin zuen ekarpena, lan makala direnik,
|
batik
bat kontuan badugu gaur egun ere funtzionamendu hori, oso neurri handi batean, Descartesentzat bezain helezina, iluna, zaigula. Handiak izan badira gizakiaren aurrerapenak mundu fisikoaren ezagupenean —eta mila bider handiagoa den arren ezagutzeko dagoena— benetan eskasak eta zalantzatiak dira giza eta gizarte ezagutzan eman direnak.
|
|
|
Urrats hau eman guran Jainkoarengana joko du atzera, Jainkoaren existentziaren frogapenera. Pentsa dezake
|
baten
batek dagoeneko frogatuta dagoen gauza dela (hirugarren meditazioan) eta kontu horri buelta gehiago eman beharrik ez dagoela, aurretik egindako bidera itzultzea litzatekeelako. Baina badirudi aurretik burututako frogapenek ez dutela Descartes nahikoa asetzen maila honetan, ez direlako egokiak izango mundu sentigarriarekin lotura bermatzeko.
|
|
|
Wittgensteinek baieztapen harrigarri bat egiten digu,
|
batik
bat ñabardurarik gabea delako: perpausek soilik dute zentzurik (Sinn).
|
|
|
Hartara, ez litzateke alferrik izango oso gogoan hartzea truke sinbolikoaren unibertsotik ezin garela atera, mundutik bertatik eta geure burutik ateratzea bezala bailitzateke. Halaber, ezin proposa daiteke
|
bat
bateko truke sistema sozial bat hautabide gisa, horrelako sistemarik sekula existitu ez delako, batetik, eta gizakiaren (banaka hartuta nahiz elkartean) berezko izaera sinboliko eta balioeslea ukatzea litzatekeelako, bestetik.
|
|
|
Gauzak honela, honako ondorioak atera ditzakegu: a) Ezin pentsa daiteke izenik perpausik gabe, eta
|
batik
bat atribuzio perpausik gabe. b) Perpausak subjektu bat eskatzen du derrigorrez: ezin pentsa baitaiteke perpausik hura esango/ idatziko/ pentsatuko duenik gabe. c) Subjektuak bere marka ezartzen dio perpausari, pragmatikak ongi ikusi duenez eta Wittgenstein zaharra jada ohartu zenez.
|
|
|
Gizakiak, animaliek ez bezala, errealitatea bereganatu, ulertu, balioetsi eta eraiki egin behar du. Baina horretarako naturak ez dio
|
bat
bateko eta behin betiko erantzunbiderik eskaintzen. Oinarrizko ahalmen batzuk eskaintzen dizkio naturak era inkoatibo batean baina gizakiaren (eta gizartearen) ardura da errealitatearen esangura (bere buruarena eta inguratzen duten gauzena eta beste pertsonena) atzematea eta horren arabera jokatzea.
|
|
|
Alta, bere garaiko lan baldintzen izugarrikeriek eta soldaten miseriak itsutu bide zuten puntu bat baino gehiagotan. Marxek uste izan baitzuen kapitalismoaren truke sistema onartezin hari
|
bat
bateko truke sistema sozial bat kontrajar lekiokeela, merkantzien fetitxismoa (fetitxizazioa) desagertuko zelakoan. Oker zegoen horretan, historian zehar sekula egon ez delako bat bateko truke sistema sozialik, batetik, eta, bestetik, truke oro, neurri batean edo bestean, sinbolismo baten barruan suertatzen delako.
|
|
|
Marxek uste izan baitzuen kapitalismoaren truke sistema onartezin hari bat bateko truke sistema sozial bat kontrajar lekiokeela, merkantzien fetitxismoa (fetitxizazioa) desagertuko zelakoan. Oker zegoen horretan, historian zehar sekula egon ez delako
|
bat
bateko truke sistema sozialik, batetik, eta, bestetik, truke oro, neurri batean edo bestean, sinbolismo baten barruan suertatzen delako.
|
|
2005
|
|
|
Lehendabizikoa frogatzen da izaera razional eta sozialarekin egintza horrek duen adostasun edo desadostasuna erakutsiz. Bigarrena, zehaztasun osoz ez bada ere, bai, ostera, nahiko ziurra da, horrela agertzen baita herri guztietan,
|
batik
bat, herri zibilizatuetan. Ondorio unibertsalak kausa unibertsala behar du.
|
|
|
26 Isil bitez, beraz, legeak gerraren aurrean,
|
batik
bat, lege zibilak, prozedurarenak eta bake garaikoak direnak. Ez, ostera, bestelakoak, betikoak eta aldi guztietakoak direnak.
|
|
|
Hori dela eta, nahiago izan ditugu greziarrak eta antzinako erromatarrak, beste herri batzuk baino. Iritziak ere ez dira baztertzeko modukoak,
|
batik
bat, euren artean bat datozenean. Lehen esan bezala, zuzenbide naturalak adostasun hori hartzen du frogatzat, eta jendeen zuzenbideak ez du hori besteko frogarik.
|
|
|
58
|
Baten
batek zitalkeria egingo du, gure egunetako gatazkak, jadanik sortu direnak eta gerokoan sor daitezkeenak, kontuan hartu ditudala pentsatzen badu. Nik argi eta garbi aitortzen dut zuzenbidea aztertzeko orduan kasu zehatzetik aldendu egin naizela.
|
|
|
Zuzen hartuko ditut, hortaz, poetaren hitzak, oker ez banago, izaeraren espezie horretatik eta ez beste nonbaitetik sakon aztertuko baititut zenbat zor diegun besteei eta zenbat gure buruari. Hori dela bide, gerra zuzenbidea eta
|
batik
bat, presarena ikertuta, kontua argituta geratuko da adimen arrunta duen edonorentzat.
|
|
|
Argumentu asko dago hori ere frogatzeko eta aldioro frogatu da mirakuluen bitartez. Beraz, Jaungoiko Sortzaileari zor dizkiogu denak, gu geu eta gure gauzak; hari ere men egin behar diogu inolako erreserbarik gabe,
|
batik
bat aintzat harturik gure aurrean agertu dela horren ongile eta ahaltsua. Bera da men egiten diotenei sari nagusiak eta betikoak eman diezazkiekeena.
|
|
|
Zuzenbidea zer den, haste hastetik, zuzenbide natural horretan dago, arrazoimenak sustaturiko zuzenbide naturalean. Horren eustazpia, arrazoimena da, eta horren erakuslea, Domaten kasuan legez, zuzenbide erromatarra,
|
batik
bat, arrazoimenean sustraiturikoa. Honetan ere, Grotiusen lerrakera erromanista begien bistakoa da.
|
|
|
Lehen hitza ahoskatu zuena, gizaki izatera iritsi zen lehenengoa izan zen. Berau
|
bat
bateko ideia batek harrapatu zuen ustekabean: hausnarketa egin zezakeela, ordura arteko bere betiko apatia eten zezakeela eta bere burua objektu baten aurrean jarri eta berau behatu zezakeela konturatu zen.
|
|
|
norbaitek hizkuntza bat denbora luzez ikasi duenean, une horretan, ordura arte arrazoi faltan ikusten zituen hainbat gauza argitzen zaizkio eta, honekin, taktu bat irabazten du, alegia, oraindik ikasia edo asmatua ez den baina bai egiazki eta ziurtasunez antzemana den taktu bat. Hizkuntza asko ikasi dituenak, eta bere burua zeregin horretan behatu duenak, gogoratuko du nola ia horietako bakoitzean,
|
bat
batean, azalpen argi bat eskaintzen zioten hainbat oharrekin topo egiten zuen, lehenago aurkituz gero esfortzu asko aurreztu ahal izango ziotenak. Horrela, bada, hizkuntza bat bere kabuz eta irakaslerik gabe ikasteko adorea duenak, beti, hizkuntza horren gramatika osoa zehazki irakurriz eta beronen lexikoa gutxienez sarritan miatuz hasi du bere jarduera.
|
|
2006
|
|
|
Homeroren testuetan diafragman frhn edo frhnejj eta bihotzean (htor edo khr) kokatzen da giza abere heroikoaren arima edo espiritua1 Adimena, emozioak, hausnarketa ahalmena, pentsamendua, nahimena, gogoeta eta
|
bat
bateko bulkada, hori guztia nahas mahas:
|
|
|
• menoj (menos),
|
bat
bateko bulkada izango litzateke, giza abereak nekez mendera dezakeena9, borroka oldarra, esaterako. Suarekin parekatzen da, maiz, hura bezala pizten eta itzaltzen baita10.
|
|
|
Ematen du, gainera, lehen filosofiaz edo filosofiaren hastapenez hitz egiten denean —bi adiera horiek indartu baitira hizkera historikoan— aurrez filosofiarik egon ez dela adierazten dela: filosofiaren sorrera mirariz etorriko balitz bezala, beltzetik zurira
|
bat
batean iragango balitz bezala. Batzuetan egin ohi den partiketa taxonomiko —etiko— hau onartzea oso zaila egiten da, ordea, joan, doan errekan bainatzen denarentzat:
|