|
2000
|
|
|
Honekin ez dizut erran nahi, jaun André, ezen jesuita guztien jokabidea halakoa izan zela, zeren eta ezagutu izan baititut nik euskararen alde mintzatu izan diren jesuita sutsuak ere.
|
Baina
aita Bartolomek bai, ohitura hura zuen, eta aitortu beharra dut ezen ez zela hartan bakarra, zeren, urrunagorat joan gabe, aztura eta ohitura bera zabaltzen ari baitzen, bertzenaz ere, jauregian, batik bat aita Villagrandeko dukearekin harremanetan jarri zenetik eta gure prezeptore jaun Marcelek jauregitik alde egin zuenetik. Osaba Joanikotek, aldiz, maite zuen euskara, eta, jaun Marcelen ondoan, are gehiago maitatzerat heldu zen, batik bat gure prezeptore zenak berboari buruzko argibide haiek —logikaren munduarekin lotuak— eman zizkionetik, eta, hala, erran behar zuenaz konbentzitua zegoelako, baina baita apezari kontra egiteagatik ere, halako batean —euskaraz, jakina—, erran zion:
|
|
|
Amak irriz hartu zuen aita Tommék errana, eta iduri zuen ezen mintzatzerat zihoala,
|
baina
aita Tommék eskuaz geldiarazi eta, niri beha jarririk, eratxiki zuen:
|
|
|
Amak anitzetan erraiten zion tentuz eta zentzuz ibiltzeko,
|
baina
aita, aldiz, harro egoiten zen, eta ihardesten zion:
|
|
|
Eta aita Bartolomek erran zuen orduan ezen Mattin deabruak hartua zela, eta hura gorputzetik atera behar zitzaiola lehenbailehen,
|
baina
aita guztiz koleratu zitzaion eta erran zion ezen ez ziola hura aditu ere egin nahi.
|
|
|
|
Baina
aita jesuitak ez zuen, artean, etsi nahi, eta erran zion eta eskatu zion, arren eta arren, ezen utz ziezaiola apur bat gehiago bere egiteko hartan eta bere utziezinezko trabailu hartan, baina aitak ezetz eta ezetz, gaua eta goiz osoa izan zuela hartarakotz, eta aski zela, zeren eta lehenbailehen akabatu nahi baitzuen tigrearen historia harekin... Eta aita Bartolomek orduan erran zion:
|
|
|
Baina aita jesuitak ez zuen, artean, etsi nahi, eta erran zion eta eskatu zion, arren eta arren, ezen utz ziezaiola apur bat gehiago bere egiteko hartan eta bere utziezinezko trabailu hartan,
|
baina
aitak ezetz eta ezetz, gaua eta goiz osoa izan zuela hartarakotz, eta aski zela, zeren eta lehenbailehen akabatu nahi baitzuen tigrearen historia harekin... Eta aita Bartolomek orduan erran zion:
|
|
|
|
Baina
aitak ideiak garbi zituen, eta ihardetsi zion:
|
|
|
Eta amak ere bazekik hori, zeren karta batean jakinarazi bainion hori guztia —eta, begiak urrunean galtzen zituela, malenkoniaren besoetan harturik bezala, erran zuen—: Bai, amagatik ezin gogarago itzuliko nindukek Urbiainerat...
|
baina
aitaren memoriak...
|
|
|
Joan nintzen, bada, haienganat, eta aitak erran zidan: " Aita Bartolome Iruñatik etorri berria duk, eta..."
|
Baina
aitak bide erdian utzi behar izan zuen bere errana, zeren orduantxe aditu baikenituen osabaren ziztuak eta oihuak ere: " Luthero, Luthero!" Eta aita jesuitaren keinu hura ikusi nuen ondotik:
|
|
|
|
Baina
aita Bartolomek, bertzeek ez bezala, bere hitza zuen eta bere predikuak zituen, eta kaperako pulpitutik zabal zitzakeen bere ideiak eta iritziak, baita Urbiaingo elizakotik ere, zeren, bertze nonbait erran dizudan bezala, Urbiango apez berria, don Laureano, aita Bartolomeren erranetarat baitzegoen, halako moldez, non honek anitz igandetan emaiten baitzituen, don Laureanoren orde, bere sermoiak, h... Eta baliatzen zen, hartarakotz, dramatismo handiko hainbat historiaz, zeinak aditzerat emaiten baitzituen ongi loturikako iduri bizi bezain bortitz batzuen bidez, zeren eta halakoa baitzen aita jesuitaren trebetasuna ere, historia haien hariak ezin hobeki mugitzen zituenean.
|
|
|
|
Baina
aita jesuitak gehiago jakin nahi zuen, eta bertze egun batean, hark propio eskaturik, Pagabasoko leizerat eraman nuen.
|
|
|
Sutan zegoen aita jesuita, beraz, eta sutan zegoen ama...
|
baina
aitak ez zuen nahi gauzak bere lekutik atera zitezen eta, noiz eta amak behe solairuko bertze salarat eraman baikintuen —sala tipirat—, erran zuen:
|
|
|
—Eta hala, bada, heldu zen, bai, halako batean, izurritea —erran zuen amak— Eta aita Bartolome egun haietarik batean Iruñatik etorri, eta ikusi zuenean izurriteak eragin miseria, erran zuen, ukabilak hertsatzen zituela: " Urbiainek ez du konponbiderik izanen, Pagabasoko leizea estali arte!"
|
Baina
aita jesuitak mintzagai gehiago zituen, itxura batean, bere zakuan, eta hala aritu ginen orduan ere honetaz eta hartaz... eta, Iruñarat itzuli aitzin, galdetu zidan: " Pentsatu al duzu lehengoan erran nizun zer hartaz, andere Graziana...?" Ene testamentaz eta jauregiaren etorkizunaz ari zitzaidan, jakina...
|
|
|
|
Baina
aita Bartolomek ez zuen ikusten ari zena ikusi nahi, eta ez zuen aditzen ari zena aditu nahi... eta, eskuak eta hatzak begien aitzinean eta belarri zuloetan paraturik, dantzalekutik alde egin zuen, bakarrik uzten ninduela.
|
|
|
|
Baina
aita kaputxino hura ez zegoen han bakarrik, eta bertze lagun bat zuen, Zacarías López de Rojas zeritzana, handik ordu pare baterat edo etorri zena, komarka hartako tribu bateko indiarrak bisitatu ondoren, eta ezin hobeki hartu gintuena. Eta guk hari mapa erakutsi, eta jakin zuenean zertarat gindoazen, halaxe eleztatu zitzaigun hura, abegikortasunez, bai, baina baita engainamendurik gabe ere:
|
|
|
|
Baina
aita ez zegoen, ez, bakarrik, zeren ama baitzuen, ohi bezala, bere alde, eta, horrela, noiz eta aita osaben arteko ihardukiak eta eztabaidak aitzina egin baitzuen, amak, oharturik ezen mokokaldiaren funtsak eta mamiak lehentasunezko auzi baterat jo zuela, zeren eta osabak erraiten baitzuen ezen jendearen eskubideak zirela lehenik, eta aitak, aitzitik, ordena zela lehenbizi, erran zuen azkenik:...
|
|
|
" Jostetan nabil, aita, zuk erregalatu zenidan kanoiarekin", asmatu nuen.
|
Baina
aitak bere manua eman zidan, kontrako errepuestarik onartzen ez zuena: " Kanporat hemendik!"
|
|
|
|
Baina
aita Bartolome ez zegoen hura irensteko prest, eta erran zuen:
|
|
|
|
Baina
aitak, aldiz, halako espekulazioneetan ibili gabe, guztiz klar zituen gauzak eta, akabatu zuenean Pedro Huizik ni hainbertze liluratu ninduen marrazkia, ama eta aita Bartolome ere han berean genituela, erran zion:
|
|
|
|
Baina
aita Bartolome ez zegoen, ez, etsitzeko eta, osabari esku besoetako urratuak erakusten zizkiola, baita sotanakoak ere, erran zion:
|
|
|
|
Baina
aita jesuitak, orduan, bular gainean eraman ohi zuen gurutzea hartu zuen eskuan eta, tigreari hura erakusten ziola, erran zuen:
|
|
2001
|
|
|
Juliak gorroto zion tabakoari.
|
Baina
aita biriketako minbiziaz hil zitzaionean hasi zen erretzen.
|
|
|
Hastear ziren etsaminen estutasunetik libratuko ginen.
|
Baina
aita imajinatzen nuen, ikusi ere egiten nuen nire aita egun batzuk barru, itsuak bere aita aurrez aurre ikusten duen moduan. Ikastetxetik bota egin naute entzutean egingo zuen keinua imajinatzen nuen, eskuaz gorbata laxatuko zuen urkatuak soka laxatuko lukeen moduan.
|
|
2002
|
|
|
|
Baina
aitarenak kapitulu bat aparte merezi du. Aitak, izan ere, ez ninduen erretzaile nahi.
|
|
|
|
Baina
aitaz eta aitak jarri zidan debekuaz ari nintzen, zigarroak erretzea zela-eta, oker ez banago. Esan dut, alde horretatik, nola, lehenengoan, zaplazteko izugarria eman zidan.
|
|
|
Eta are gehiago etsi zuen, enea kasu galdutzat hartu arteraino, esplikatu nionean Rezolako tximiniak liluraturik nindukala, orduan bai, guztiz ulertu baitzuen mundu osoan ez zegoela Zugarramurdiko sorginek prestatutako edaberik, ez fierabrasik, ez beste formula magikorik, ni bizio hartatik sendatuko ninduenik.
|
Baina
aitak bere arauak zituen, eta esan zidan:
|
|
|
|
Baina
aitak eta biok bagenuen, artean ere, beste eztabaida bat. Izan ere, berak ene estudioei lotutako bere beste amets harekin segitzen zuen.
|
|
|
Eta aita –Jaxinto– jostailu mutu bat zen amaren eskuetan, sekula iritzirik ez zuen gizona. Ai, nola egoten zen Sara, halakoetan, aitaren hitzen baten zain!,
|
baina
aitak ez zuen hitzik ere esaten, eta haren isiltasuna amaren aldekoa gertatzen zen, ororen buruan. Halaxe bizi izan zen Sara hogei urtetan, eta halaxe ohitu zen, finean.
|
|
2004
|
|
|
Ama zerbait esatera joan zen Liviarengana,
|
baina
aitak belarrira abisatu zion:
|
|
|
Etxeko atea zabaldu zenean, ordea, Gestapoko agente andana ez
|
baina
aita sartu zen.
|
|
|
bertan egonen baitzen, aitaren arropen artean kukuturik, nire oparitxoa.
|
Baina
aitak galdera anitz izaten zuen artean niri egiteko, maleta zabaltzeko unea heldu baino lehen:
|
|
|
Aita, normalean, tabernako barran egoten zen, eta ama sukaldean,
|
baina
aitak sukaldera ere egiten zuen noizbehinka, amak barrara bezala. Beharren arabera.
|
|
|
|
Baina
aita minduta zegoen, antza, eta, nola errealitateak deus gutxi eskaintzen baitzion bere min hura eta amorrua apaltzeko, irudimenean bilatu zuen bere mendekua:
|
|
|
|
Baina
aita ez zegoen aitatasunaren esperientziarik ez zuèn gizon haren aholkuak entzuteko prest:
|
|
|
|
Baina
aita onttoekin hasi, gibelurdinekin jarraitu, eta amanitekin bukatu zuen. Eta Lukasek esan zion:
|
|
|
Erreala zen faboritoa,
|
baina
aitak bazuen konfiantzarik nigan, eta honela esan zion amari, Lasarterantz abiatu aurretik, Michelinen futbol zelaian baitzen finala:
|
|
|
Azken bolada hartan, gainera, edozein aitzakia zuen on zurrutari ohi ez bezala emateko –nire taldearen garaipenak eta nire arrakastak, esate baterako–, eta horrek are lasterragotu zuen prozesua. Amonak noiznahi esaten zion ez edateko,
|
baina
aitak edan eta edan egiten zuen, baita ezkutuan ere, ezkutuan batez ere, ordu arte ez bezala.
|
|
|
Esan dut aita eta ama hala hola konpontzen zirela, batzuetan hobeto, besteetan okerrago, baina amak Joben pazientzia zuen, eta haren pazientzia zen ekaitzak baretzen zituèn tximistorratza... aita alkoholikoa egin zenean nondiknahi jo baitzezakeen trumoi erasoak.
|
Baina
aitak bezainbat sumintzen ninduen amak batzuetan: beren arteko egoerak muturrera egiten zuenean, aitak despotaren papera jokatzen zuen, amak esklaboarena, eta nik ez nituen atsegin ez bata eta ez bestea.
|
|
|
|
Baina
aita sendaturik zegoen, eta bere argudio bitxi haietako bat asmatu zuen, bihurria bezain handinahia:
|
|
|
|
Baina
aitak ez zuen istilurik nahi, eta ez zuen ezer erantzun.
|
|
2005
|
|
|
gutxi irabazten zuelako baizik.
|
Baina
aitak kinielak egiten zituen, eta bazuen amets bat, kinielaren bat egiten zuen bakoitzean ahazten ez zuena: –Noizbait asmatuko dut, bai, eta, handik aurrera, egunero jango da oilaskoa etxe honetan!?.
|
|
2006
|
|
|
Aitak erranik, Anek bazekien aitonak Frantziara erbesteratu behar izan zuela 37an, eta bertan bizi izan zela 50eko hamarkadara arte.
|
Baina
aitak ez zion erbesteratze haren arrazoirik eman. Eta berak ez zion sekula galdetu.
|
|
|
Joseph eta Abraham Belgikan jaioak ziren –Anberesen, seguru asko–,
|
baina
aitarekin Amsterdamera etorri eta han finkatu eta bertakotu ziren, Anberesen baino indartsuagoa baitzen Amsterdamen harribitxien langintza, eta han sendotu baitzen aitak sortutako konpainia. XX. mendearen hasiera hartan, hegoaldetik iparraldera zihoan ibai bat bezalakoa zen Hegoafrikatik Amsterdamera eta Amsterdametik mundura banatzen zen diamantezko erreka distiratsua, eta bi anaien lantegitik igarotzen zen harribitxizko erreka hartako ur asko.
|
|
2007
|
|
|
Arkitekto handiak nahikoa kontzesio egin dio Pontifizearen autokontzientzia inperialari, muinoaren perspektiba osoa Vatikano aldera itzuliz, berez egiten zuen bezala Foro historikoetara eman ordez, horrela antzinateko Erroma eta moderno pontifikala elkarri lotuz bata besteari begira.
|
Baina
Aita Santuak Plaza Kapitolinoa bera ere autoritate goren paternalistaren oholtza gisa apailatu gura izan du, errepublikarra barik. Plaza hori eta berak hor ipinarazi duen zaldun inperiala eredua izango dira gero mendebal guztian, Donatello-rekin Paduan, Verrocchio-rekin Venezian, eta handik hara Madrilen zein Parisen, Londresko St James, s Square edo Berlingo Charlottenburgen, barokoan nahiz neoklasikoan jaso edo pintatuko diren zaldizko estatuentzat, larderiaren sinbolo faboritoak.
|
|
2008
|
|
|
Eta ez dut negar egiten. Beno, amarengatik batzuetan;
|
baina
aitarengatik inoiz ez.
|
|
|
Aitaren irudikatze hartan orbetarrek belaunaldiz belaunaldi jarraitutako usadioak bazuen zeresanik. Nazarioren aitak eta osaba Bixentek ere ez zuten besterik egin, hura baserriaz arduratzen zela eta hau sutegiaz?, Nazarioren eta Ismaelen gustuak bestelakoak ziren arren, Ismaelek atseginago baitzuen baserria, eta Nazariok sutegia.
|
Baina
aitak bere asmoak bazituen ere, bi anaiek trukatu egiten zituzten beren lanak tarteka, halako eran, non ez baitzen harritzekoa Nazario sutegian ikustea, osaba Bixenteren agindupean, edo astoak, mandoak eta zaldiak ferratzen, edo inguruko baserritarren burdinazko lanabes zartatuak konpontzen: halakoak ziren sutegiari lotutako kontuak inguru haietan, halakoak ikusi zituen osaba Bixentek betidanik?
|
|
|
Gero, markesa andereak bere jarduna bukatu bezain laster?, muturra okertu zuen, keinua berehalako batean desegin bazuen ere.
|
Baina
aita kalonjea zalantzak hartua zegoen, antza, begien eta eskuen etengabeko mugimenduek halako zerbait aditzera ematen zuten behinik behin?, eta luzaz egon zen pentsatzen, hogei segundo, hogeita hamar, berrogei; esan nahi baita aita kalonjeak jokoan ikusten zituela, beharbada, bere ospea eta izen ona, baita bere buru estimua ere, arazo hura berak eta berak bakarrik konpontzera zeramana; badirudi, bestalde, arrisku bat ere ikusi zuela afera hartan guztian, zabaldu ere, zabaldu zituen itxuragabeki begiak, halako batean, beldur ezkutu batek bat batean hartu balu bezala?:
|
|
|
Eta handik aurrera, jakina, barne prozesu haren ondorio gisa, Regina bere iragana madarikatzera iritsi zen, euskararen ur txiki iluna, azken batean, euskara mundu gris bat esateko gai baizik ez zèn heinean?, bere burua ere madarikatzen zuen bitartean, baita aitaren memoria ere, bide batez: ai eskolan gaztelania ongi ongi ikasi izan banu, ai bere garaian doña Engraciarekin ikasi banu, Ernestinak bezala?!,
|
baina
aitak ez zidan utzi: nola utziko zidan, bada, etxeko uso belztzat banindukan eta heriotzako orduan baztertu baninduen!
|
|
|
harrigarria baitzen, erresistentziaren ikuspegitik, hamar urteko mutil argal hark, heroi txiki bat ote zen, bada?? egindakoa;
|
baina
aitak garbi zuen, lehenik eta behin, lezio bat eman behar ziola, horregatik mintzatu zitzaion semeari, beharbada, mintzatu zitzaion bezala, labur bezain lehor, zuhaitz ondora iritsi ahala:
|
|
|
Beñardok guztia ulertu zuen,
|
baina
aitak aurrera egin zuen, badaezpada:
|
|
|
Nora ezean zegoen, beraz, Natalia, k.o. teknikoan boxeolarien hizkeran, bihotza zaldi ero bat iduri, borroka lehenengo roundean bukatzeko zorian,
|
baina
aita kalonjeak beste borroka mota bat nahi zuen, antza, esperientziak aditzera ematen zionaren araberakoa, motza bai, baina ez hain motza ere, katuaren eta saguaren arteko jolasak ere bere tokia izan zezan?, eta orduan, biktimari arnasa ematen ziola, zinismo handiz esan zion:
|
|
|
Makurtu edo ez makurtu.
|
Baina
aita zen zuzendu zitzaiona, eta aitari obedientzia eta begirunea zor zizkion. Baina eta aita urruti samar zegoen, eta harekiko posizio erlatiboak tarte gutxieneko bat eskaintzen zion Beñardori, arriskuari, aitaren balizko erreakzio gogorrari?
|
|
|
–Jaitsiko nauk,
|
baina
aitarekin eta izeba Ursularekin hitz eginda gero.
|
|
|
–Senar ez zuèn beste gizon batekin joan zen ebanjelioko emakumea, hori da adulterioa, ihardetsi zion Ernestinak, zeinak, aitaren onespenaren zain balego bezala, hari begiratu baitzion;
|
baina
aitak mutu jarraitu, eta Ernestinak are gehiago bilatu zuen orduan aitaren inplikazioa, baita honi galdera egin ere, erarik zuzenenean, naturaltasun osoz?:
|
|
|
Baina, era berean, zerbaitek esaten zidan bera ez zela egongo beti, liburuko marka betiko zela
|
baina
aita ez. Ikara sentitu nuen, aita galtzeko izua.
|
|
|
Gure amaren familiakoak bai, ostera, mila kontu dakizkigu amaren aldekoak, halakoren eta bestelakoren istorioak.
|
Baina
aitaren partekoak oso gutxi. Beharbada horrexegatik sortzen zidan aitona hark jakin mina.
|
|
|
–Zoaz umeen gelara eta egin errieta?.
|
Baina
aita gelan sartzen zenean ohe alboan esertzen zen eta hantxe egoten zen guri begira, isil isilik.
|
|
|
Nora ezean zegoen, beraz, Natalia, k.o. teknikoan boxeolarien hizkeran, bihotza zaldi ero bat iduri, borroka lehenengo roundean bukatzeko zorian,
|
baina
aita kalonjeak beste borroka mota bat nahi zuen, antza, esperientziak aditzera ematen zionaren araberakoa –motza bai, baina ez hain motza ere, katuaren eta saguaren arteko jolasak ere bere tokia izan zezan–, eta orduan, biktimari arnasa ematen ziola, zinismo handiz esan zion:
|
|
|
–Jaitsiko nauk,
|
baina
aitarekin eta izeba Ursularekin hitz eginda gero.
|
|
|
Aitaren pausoei erreparatuz gero, erabakitasun handiz zihoala ondoriozta zitekeen; egia zen –itxura guztia zuen– aitari burutik pasatu zitzaiola semea hil zekiokeelako posibilitatea –aitatasuna halakoa da eta bere beldurrak bizi du–; egia zen, halaber –oso litekeena da behintzat–, semearen hiru egun eta hiru gauetako ibilerak eta haren jarrerak –mutila lehen egunean itzul zitekeen, praketan fardela eginda– ezohiko sentimendua piztarazi behar ziotela aitari: Beñardorekiko halako ezagutza bat, adibidez, harrotasunetik hurbil hurbil behar zuena... harrigarria baitzen, erresistentziaren ikuspegitik, hamar urteko mutil argal hark –heroi txiki bat ote zen, bada? – egindakoa;
|
baina
aitak garbi zuen, lehenik eta behin, lezio bat eman behar ziola... horregatik mintzatu zitzaion semeari, beharbada, mintzatu zitzaion bezala, labur bezain lehor, zuhaitz ondora iritsi ahala:
|
|
|
Beñardok guztia ulertu zuen,
|
baina
aitak aurrera egin zuen, badaezpada:
|
|
|
Gero –markesa andereak bere jarduna bukatu bezain laster–, muturra okertu zuen, keinua berehalako batean desegin bazuen ere.
|
Baina
aita kalonjea zalantzak hartua zegoen, antza –begien eta eskuen etengabeko mugimenduek halako zerbait aditzera ematen zuten behinik behin–, eta luzaz egon zen pentsatzen... hogei segundo, hogeita hamar, berrogei; esan nahi baita aita kalonjeak jokoan ikusten zituela, beharbada, bere ospea eta izen ona, baita bere buru estimua ere, arazo hura berak eta berak bakarrik konpontzera zeramana... zer izango zen, izan ere, bere ospeaz eta izen onaz, baldin eta Natalia hiltzen bazen, exorzitatzen zuen bitartean?, zeren, markesa andereak eta doña Normak esan zutenez, Nataliak gaixo gaixo igaro baitzuen gaua, hilzorian ere bai, eta zeren hura ez baitzen exorzismo batek hilen bat eragiten zuèn lehenengo kasua izango, gauzak okerreko bidetik egitekotan.
|
|
|
Aitaren irudikatze hartan orbetarrek belaunaldiz belaunaldi jarraitutako usadioak bazuen zeresanik –Nazarioren aitak eta osaba Bixentek ere ez zuten besterik egin, hura baserriaz arduratzen zela eta hau sutegiaz–, Nazarioren eta Ismaelen gustuak bestelakoak ziren arren, Ismaelek atseginago baitzuen baserria, eta Nazariok sutegia.
|
Baina
aitak bere asmoak bazituen ere, bi anaiek trukatu egiten zituzten beren lanak tarteka, halako eran, non ez baitzen harritzekoa Nazario sutegian ikustea, osaba Bixenteren agindupean, edo astoak, mandoak eta zaldiak ferratzen, edo inguruko baserritarren burdinazko lanabes zartatuak konpontzen: halakoak ziren sutegiari lotutako kontuak inguru haietan, halakoak ikusi zituen osaba Bixentek betidanik... eta halaxe jarraitu zuen, bere buruari galderarik egin gabe, egunerokotasunaren inertzien mende, ezagutzen zuèn mundu zurrunarekin batera beste mundu baten –modernitatearen– hotsak ere iristen zitzaizkion arren, zeinei ez entzunarena egiten baitzien.
|
|
|
Eta handik aurrera, jakina, barne prozesu haren ondorio gisa, Regina bere iragana madarikatzera iritsi zen –euskararen ur txiki iluna, azken batean, euskara mundu gris bat esateko gai baizik ez zèn heinean–, bere burua ere madarikatzen zuen bitartean, baita aitaren memoria ere, bide batez: ai eskolan gaztelania ongi ongi ikasi izan banu, ai bere garaian doña Engraciarekin ikasi banu, Ernestinak bezala...!,
|
baina
aitak ez zidan utzi: nola utziko zidan, bada, etxeko uso belztzat banindukan eta heriotzako orduan baztertu baninduen!
|
|
|
Makurtu edo ez makurtu.
|
Baina
aita zen zuzendu zitzaiona, eta aitari obedientzia eta begirunea zor zizkion... Baina eta aita urruti samar zegoen, eta harekiko posizio erlatiboak tarte gutxieneko bat eskaintzen zion Beñardori, arriskuari –aitaren balizko erreakzio gogorrari– ihes egiteko.
|
|
|
–Senar ez zuèn beste gizon batekin joan zen ebanjelioko emakumea, hori da adulterioa –ihardetsi zion Ernestinak, zeinak, aitaren onespenaren zain balego bezala, hari begiratu baitzion;
|
baina
aitak mutu jarraitu, eta Ernestinak are gehiago bilatu zuen orduan aitaren inplikazioa... baita honi galdera egin ere, erarik zuzenenean, naturaltasun osoz–: Ez al da egia, aita, dantza jolasa dela, adulterioarekin konparatuta?
|
|
2009
|
|
|
liberal kartsua agertu da (halako gisa nabarmendu dira Aita Beñaran sermolaria, Aita Letamendi teologiako profesorea, Aita Larramendi musikaria). Hirurtearen ondoren larri samar ibili dute,
|
baina
Aita Probintzialak nahiago izan du onezkoak onez egin. Antikonstituzionalistak ere ez direla falta izan, esan beharrik ez:
|
|
|
Haren etxean maiz egon ohi nintzen. Gurasoak dibortziaturik zeuden,
|
baina
aita ia egunero etortzen zen etxera, berriz ere ezkontzekotan edo. Oso gizon gizabidetsua zen.
|
|
|
Seme moduan konponbiderik ez zuela, neba moduan zeresanik ez.
|
Baina
aita bezala beharbada, aita bezala beharbada hobeto egingo zuen.
|
|
|
Frantziara ihes egin zuen San Mateo itsasontzian, bere aitarekin eta inguruko herrietako beste hainbat gizonekin. Ez zuten guzti guztiek alde egin,
|
baina
aitaren bizartegiko erratzak ile gutxi jaso zuen egun haietan. Garai hartan ikasi nuen ohoreaz gain, apustuez eta giltzaz itxitako tiraderaz gain, bazela gizonena zen beste gai bat:
|
|
|
|
Baina
aita kalonjearengan baino gehiago emaztearengan jarria zuen Nazariok bere arreta, don Anizetok bukatu ez beste hitz egin baitzuen Reginak:
|
|
|
alde batetik naturaren indarrak daude, beste batetik moralarenak, eta indar horiek askotan ez daude ados; memento batean, esate baterako, norbaiti (zure aitari, adibidez, barka horrela hitz egitea) muturreko bat jotzeko gogoa izan dezakezu, baina nola ezin jo baituzu, gogo hori zapaldu behar duzu zeure aurka: aitari min ez egiteagatik, beraz, zuk hartu behar duzu nolabaiteko mina;
|
baina
aita astintzen baduzu eta min ematen, berdin gertatuko zaizu, aitari min eman orduko hasiko baitzaizu errudun ustea, bakean utziko ez zaituena, min ematen; eta halaxe goaz minak pilatzen eta minak geure baitan korapilatzen: batean harrokeriaren minezko harietan eroriko gara, bestean gorrotoaren eta ezinikusiaren sarean?
|
|
|
–Bai.
|
Baina
aitak ezin du ikusi, eta, haren izena aipatzen duenean, madarikatzeko besterik ez da. Izan ere, gure gurasoak monarkikoak dira.
|
|
|
–
|
Baina
aitak? –defendatu zen Teofilo Maria.
|
|
|
–Liburuek bai,
|
baina
aita Higiniok ez, berari ere galdetu baitiot, badaezpada?
|
|
|
Teofilo Maria, berriz, aitaren suarekin sutzen zen, baina, nola antzezpen haietan aitarena baitzen hitza, keinu batzuk egitera mugatzen zen, burua goitik behera mugitzen zuela edo eskuin eskua ukabil bihurtzen. Maria Bibiana eta Ada, ama izebengandik jaso zutèn heziketatik espero zitekeen bezala, izeba Ernestina ama bezain estua zen alor hartan?, aitaren madarikazioaz eskandalizatzen ziren?. Ez dago gauza itsusiagorik neska bat biraoka ikustea baino?, ama izeben erakutsia?,
|
baina
aitak hain hitz gordinak esaten bazituen bere arrazoiak izango zituen, benetan izugarriak behar baitzuten anarkistek eta komunistek, aitak arao eta birao haiek jaurtitzeko. Etxe hartan, Damaso zen filosofoena, ez aitaren zentzu mugatuan, halere, Damasok noiznahi ekiten baitzion pentsatzeari, baita Elizako doktoreengandik jasotako printzipio ustez aldaezinen aurka, isilean bazen ere?
|
|
|
bezalako betegarriak sartzen zituena, edo, lehenik?,, bigarrenik? eta, hirugarrenik?, edo a), b) eta c), ikasleek deitu ere halaxe deitzen baitzioten apaizari,, aita Abc?; Damasori hain sartu zitzaizkion barruan aita Abcren estiloa eta metodologia, non berak ere antzera ekin baitzion, anai arrebak aspertzeraino ekin ere, bat, bi eta hiru, a), b) eta c); aita Abck izugarri estimatzen zuen, seme espiritualtzat ere hartua baitzuen Damaso,
|
baina
aita Abck ez zekiena zera zen, berak bere mundu ikuskera, erabat ortodoxoa, sendotzeko erabili zuen bezala erabiliko zuela Damasok mintzamolde hura heterodoxiaren bidetik, ez aita Abcren aurrean eta ez haren eskoletan, baina bai bere barruan eta bere baitaren baitan; aita Abck zurezko arkitektura sendoak eraikitzen zituen, ustez, eta Damasok pipia sartzen zion barruan, zuraren egitura jaten zuena, zura zuhirin bihurtu arte; baina, aita Abcren aurrean begirune osoz portatzen saiatzen zen arren, Damasok bazituen, noizean behin, irristada txikiak, bere hitz jario emankorrak nahi gabe eragiten zizkionak, eta irakasleak, orduan, arriskuaz ohartarazten zion:
|
|
|
Aitaren hitzak entzuten zituen neurrian, egia da ez ziola orbetarren adorearen merezimenduzko domina eman,
|
baina
aitagandik zetozèn laudorio haiek ez ziren txantxetakoak, ez horixe!?, gero eta puztuago sentitu zen Domingo; aita espirituala harrokeritis larriaz hizketatu zitzaion, eta halako zerbait nabaritzen zuen barruan, apur bat lotsarazten zuena, bai, baina hain zen neurrigabea, bestalde, anai arreben artean erdigune eta ardatz sentitzeak ematen ziòn plazera, non, arnasa hartzean, haize itxurako bat nagusitzen baitzitzaion, itxurakoa bezain erreala, birikak ez ezik gorputz osoa ere puzten ziona; aitak eskaini zizkiòn hitzen artean gehiegikeriaren bati ere antzeman zion Domingok, nola ez, bada!?, baina hura ez zen ñabarduretan hasteko ordua, hainbestekoa zen aitaren hitzalditxoak sorrarazi ziòn atsegina; harekin batera, baina, abioien kontua zuen, aste hartan aireplano bat ikusi baitzuen hiriko zeruan:
|
|
|
Santa Ines eta Santa Luzia, esate baterako, Diokleziano beldurgarriari esker dira santak, eta inork zalantzarik izan ez zezan, Domingok jarraitu zuen?: Ni oker egon naiteke,
|
baina
aita Isidoro ez.
|
|
|
–Barkatu, izeba,
|
baina
aitak ito egiten nau, eta nik arnasa behar dut orain? –erantzun zion Domingok, irmo.
|
|
|
ahoa ere ireki zuen une batez, egia zen Adak, eroetxean egin zuèn egonaldiaren ondotik, oreka gutxieneko bat berreskuratu zuela, baina egia zen, halaber, egonaldiak berak marka eta estigma ezinbesteko bat eragin ziola: xehetasun hura aipatuko ote zion, bada, anaiak arrebari, Ada are gehiago mintzeko??,
|
baina
aitak, orduan, mugimendu hautemangaitz bat egin zuen, burua zentimetro bat gora eta zentimetro bat behera eraman zuen bi aldiz?, inguruan bilduen begiradak erakarri zituena, sabai zurira begira zegoèn Reginarena izan ezik; jarraian, aitaren keinu nolabaitekoaren esanetara edo jarriz, Domingori begira jarri ziren guztiak. Reginak bere soari eusten zion, burua ere halaxe zuelako, beharbada, sabai ... halaxe hitz egin zuen:
|
|
|
–Nahi duzuna esango duzu,
|
baina
aitak arrazoi du, egin diozunak ez baitu izenik, esan ere, halaxe esan zion, ahots sendo bezain ziurtasun handiz?. Fabrikako medikua, don Fabiano, gaixo dago, lunbagoak jota; hortik aurrera, anbulantziari deitzea zen zure aitaren betebeharra, eta ongitxo bete zuen, zuk zeuk aitortu duzunez.
|
|
|
Domingo, beraz, mila lur eta beste mila mundu ezagutzeko asmoarekin joan zen, bai, baina, egun gutxi batzuen buruan, ikusteko moduan zegoen ezen, lurra utzi zuen arren, aurrean eta atzean ura, eskuinean eta ezkerrean berdin?, ez zuela lurra utzi: are gehiago, itsasaldi hartan marinelen eta enkargatuaren artean sortu zèn eztabaida gogor bakarrean, marinelak bazkariaz kexatzen ziren, hain atera zitzaizkion okaztagarriak sukaldariari dilistak, zomorroak janda, antza?, Domingori iruditu zitzaion zamaontzia bera ere fabrika txiki ibiltari bat zela, aitarena baino txikiagoa,
|
baina
aitarena bezalakoa funtsean, bere mila kontraesanekin eta gizonen arteko ezinikusiekin: aurkikuntzak hainbesteraino goibeldu zuen, non orduetan hitzik egin gabe egon baitzen, enkargatuarekin haserretzeaz gain bere buruarekin ere haserre:
|
|
|
hegaldiari buruzko milaka galdera egiten zizkiola, pilotuak bolante bat ote zerabilen, autoetan bezala, edo eskutoki bat, bizikletetan bezala; hondarrezkoa ote zen hiri inguruko airedromoko pista, hondartzakoa bezala; abioi bat Everesteraino igo zitekeen ala ez; zergatik Gaztelako errotek ez zuten hegan egiten, helizeak bazituzten?; airedromora iritsi zenean, berriz, eta abioia eta pilotua ikusi, halako desilusioa sentitu zuen, pilotuarekin batez ere: izan ere, gizon eder galant batekin topo egitea espero zuen, balleteko dantzari gizonezko bat, adibidez, Enrico Carusoren ahotsa zuena?, baina han ez zuen gizon eder galantik ikusi, burusoil itsusi bat baizik, aita ere burusoila zuen,
|
baina
aitarena beste gauza bat zen, inondik ere!?, bulldog baten antza ere hartu ziona, hain zuen sudurra sartua, hain handia ahoa, eta hain zakarra ahotsa: bai, bulldog bat behar zuen, haren andregaiak ere halakoa baitzuen azala, zurezkoa, itxura batean; gero, baina, pilotua kabinan sartu eta motorra abian jarri zuenean, guztiz aldatu zen egoera:
|
|
|
esan nahi baita zuhurtasuna ez zela Domingoren bertutea, baina zuhur arituko zen hil edo biziko joko hartan, zuhur eta tinko, mutilari iragan baitzitzaion, itxuraz, pausoa inork baino lehenago emateko garaia, jokoari ekin baino lehen kartak agerian uzten zituenekoa; une hartan, adibidez, gorputzak errabiazko oihu bat egiteko eskatzen zion, hain iruditu zitzaizkion amak erabilitako hitzak ankerrak eta bidez kanpokoak, baina ez zuen oihu egingo; une hartan, halaber, egoera analizatzen hasi eta, amak jotako mailukaden ondotik, aita isilik geratu zela ohartu zen: hura, jakina, amarekiko adostasuna agertzeko modu bat izan zitekeen,
|
baina
aitak beti hitz egiten zuen memento erabakigarrietan, gainerakoen aurrean beti erakutsi behar izango balu bezala bera zela etxeko jauna, etxekoandrearen gainetik zegoena eta azken hitzaren jabea; aitak, baina, pilotuak eta miresten zituenak, azken hitza isildu zuen: zergatik?; zalantzaren bat zuelako ote zen, edo aita ere Domingoren iritzia aintzakotzat hartzen hasia zelako?; azterketa hartan guztian Domingok ez baitzuen bere jarrera aldaketa ahazten, aitarena ere eragin zuena, azken bolada hartan; eta hala ere, hala eta guztiz ere?, egoerarik okerrenean jarri zen halako batean, gertatu ere gerta baitzitekeen etxeko bide guztiek kale itsu batera jotzea:
|
|
|
Hala, bada, Teofilo Maria nora ezean zegoen, ohi baino zurbilago ere bai, aurrera edo atzera egiteko zalantzak hartuta, beharbada: aurrera egiten bazuen, heroi bat bezala gera zitekeen, baina baita zerraldo ere, Domingok tiroa jota; atzera egiten bazuen, berriz, koldartzat hartuko zuten;
|
baina
aitak ere Teofilo Mariaren zalantzak irudikatu zituen, ausaz; esan nahi baita aitak orduantxe ulertu zuela irtenbide eroso bat eskaini behar ziola premuari, baita istantean eman ere:
|
|
|
Hil ere, hil zela esan didazu, baina horrek ez du esan nahi bizitzan ordaindu zuenik.
|
Baina
aitak ordaindu ez bazuen, beste norbaitek ordaindu du, eta, Txarorengana jiratzen zela, jarraitu zuen?: Zuk ordain dezakezu, adibidez, aitaren alaba ezin zintzoagoa zaitugu-eta, eta, ile apaintzailearengana zuzendurik, koplarik gabe esan zuen?:
|
|
|
Galdetu du, esate baterako, zergatik jarri zioten Pazientzia teilatuari izen hori. Phineasek ez daki; Musonek ere ez du erantzuten jakin,
|
baina
aitak esanda daki batzarrak egiten zirela Pazientzia teilatuan Liburu Brodatua baino lehen.
|
|
|
Berak eutsi egin zion, irribarre horrekin. Itzuli zenean, 21 urte zituen,
|
baina
aita fusilatua zegoen. Aitona, bi urte lehenago hil zen eta etxea bonbardatuta zegoen.
|
|
|
gogoratu du Ignaciok. ?
|
Baina
aitak galdetu zuen: –joan, orain, zertarako??, eta ez ginen joan.
|
|
|
Elizak ziurtagiri bat ematen zizun, indulgentzia, erositako egun kopurua zehaztuz. 1903an jadanik ezin zen indulgentziarik diruz erosi,
|
baina
Aita Santuak, Pio X.ak, hierarkiako maila bakoitzak dakarren garbitokialdiaren laburtzea zehaztu zuen: kardinalak, 200 egun; artzapezpikuak, 100; apezpikuak, 50 baino ez.
|
|
|
hil egin nahi du, haren lekuan bera jartzearren.
|
Baina
aitaren indarrak ikaratu egiten du, susmatzen du maitasun gorroto horri eutsiz gero aitak zikiratu egingo duela. Horren arabera interpretatzen du alua:
|
|
|
Aldiz, beste adiskide batek aldarrikatzen du psikoanalisiak eromenetik askatu duela, bizitza salbatu diola. Adiskide horrek ez du kalte organikorik garunetan
|
baina
aita hotzegia, zorrotzegia eta goibelegia du, amak berriz ez daki berbetan kexuka baino eta adiskidearen bizkar uzten du beti etxea, mundu herria eta ama bera gobernatzeko ardura eta erantzukizuna. Horrelako kasuetan, umea psikotiko ateratzen da ia beti.
|
|
|
alde batetik naturaren indarrak daude, beste batetik moralarenak, eta indar horiek askotan ez daude ados; memento batean, esate baterako, norbaiti (zure aitari, adibidez, barka horrela hitz egitea) muturreko bat jotzeko gogoa izan dezakezu, baina nola ezin jo baituzu, gogo hori zapaldu behar duzu zeure aurka: aitari min ez egiteagatik, beraz, zuk hartu behar duzu nolabaiteko mina;
|
baina
aita astintzen baduzu eta min ematen, berdin gertatuko zaizu, aitari min eman orduko hasiko baitzaizu errudun ustea, bakean utziko ez zaituena, min ematen; eta halaxe goaz minak pilatzen eta minak geure baitan korapilatzen: batean harrokeriaren minezko harietan eroriko gara, bestean gorrotoaren eta ezinikusiaren sarean... eta hurrengoan, auskalo non –Adak mutu segitzen zuen, baina medikuak bazekien bere zereginaren berri, eta aurrera ekin zion–:
|
|
|
Neron, Domiziano, Trajano... – Santa Ines eta Santa Luzia, esate baterako, Diokleziano beldurgarriari esker dira santak –eta inork zalantzarik izan ez zezan, Domingok jarraitu zuen–: Ni oker egon naiteke,
|
baina
aita Isidoro ez.
|
|
|
Hala, bada, Teofilo Maria nora ezean zegoen, ohi baino zurbilago ere bai, aurrera edo atzera egiteko zalantzak hartuta, beharbada: aurrera egiten bazuen, heroi bat bezala gera zitekeen, baina baita zerraldo ere, Domingok tiroa jota; atzera egiten bazuen, berriz, koldartzat hartuko zuten;
|
baina
aitak ere Teofilo Mariaren zalantzak irudikatu zituen, ausaz; esan nahi baita aitak orduantxe ulertu zuela irtenbide eroso bat eskaini behar ziola premuari, baita istantean eman ere:
|
|
|
Teofilo Maria, berriz, aitaren suarekin sutzen zen, baina, nola antzezpen haietan aitarena baitzen hitza, keinu batzuk egitera mugatzen zen, burua goitik behera mugitzen zuela edo eskuin eskua ukabil bihurtzen. Maria Bibiana eta Ada, ama izebengandik jaso zutèn heziketatik espero zitekeen bezala –izeba Ernestina ama bezain estua zen alor hartan–, aitaren madarikazioaz eskandalizatzen ziren –" Ez dago gauza itsusiagorik neska bat biraoka ikustea baino", ama izeben erakutsia–,
|
baina
aitak hain hitz gordinak esaten bazituen bere arrazoiak izango zituen, benetan izugarriak behar baitzuten anarkistek eta komunistek, aitak arao eta birao haiek jaurtitzeko. Etxe hartan, Damaso zen filosofoena –ez aitaren zentzu mugatuan, halere, Damasok noiznahi ekiten baitzion pentsatzeari, baita Elizako doktoreengandik jasotako printzipio ustez aldaezinen aurka, isilean bazen ere– eta buruargiena, halako eran, non, arrazoi baten ondoan, beste bat ikusten baitzuen ia beti, edo arrazoi kate bat, eta orduan ere zera pentsatu baitzuen, ausaz, mailaz mailako ariketarik surrealistenean:
|
|
|
Teofilo Maria erantzutera zihoakion arrebari... ahoa ere ireki zuen une batez –egia zen Adak, eroetxean egin zuèn egonaldiaren ondotik, oreka gutxieneko bat berreskuratu zuela, baina egia zen, halaber, egonaldiak berak marka eta estigma ezinbesteko bat eragin ziola: xehetasun hura aipatuko ote zion, bada, anaiak arrebari, Ada are gehiago mintzeko? –,
|
baina
aitak, orduan, mugimendu hautemangaitz bat egin zuen –burua zentimetro bat gora eta zentimetro bat behera eraman zuen bi aldiz–, inguruan bilduen begiradak erakarri zituena, sabai zurira begira zegoèn Reginarena izan ezik; jarraian, aitaren keinu nolabaitekoaren esanetara edo jarriz, Domingori begira jarri ziren guztiak –Reginak bere soari eusten zion, burua ere halaxe zuelako, be...
|
|
|
–Zure senarra, beraz, errepublikanoa zen –esan zuen Tasiok, tonua pittin bat eztituz– Hil ere, hil zela esan didazu, baina horrek ez du esan nahi bizitzan ordaindu zuenik.
|
Baina
aitak ordaindu ez bazuen, beste norbaitek ordaindu du –eta, Txarorengana jiratzen zela, jarraitu zuen–: Zuk ordain dezakezu, adibidez, aitaren alaba ezin zintzoagoa zaitugu-eta –eta, ile apaintzailearengana zuzendurik, koplarik gabe esan zuen–:
|
|
|
–Barkatu, izeba,
|
baina
aitak ito egiten nau, eta nik arnasa behar dut orain... –erantzun zion Domingok, irmo.
|