|
2022
|
|
|
Euskaraz txerto izena finkatu genuen XIX. mendearen
|
azken
aldian, Iparral dean, xertoa aldaerapean, bakuna izena euskal erroko batez izendatzeko. Gure Herrian aldizkariak zioen bezala:
|
|
|
" Bigarren abentiara eltuz geroz elurra obroena gatzatan da". Bigarren abentia urtearen
|
azken
hilari esan izan zaio, lehen abentia azaroari deitzen zitzaion eremuan. Elurra obroena gatzatan da, elurra haboroen, gehien, orduantxe gogortzen omen da.
|
|
|
—Bost dosi zirenak sei dosi izatera heldu dira.
|
Azken
horri zer izen eman behar diogu: hondar edo kondar?
|
|
|
Baina KIN atzizkia erabiltzeak ez du ezinbestean esan nahi, izen eratorriari ‘sobra edo sobera, alferrik, ezertarako ez den’ adiera eman behar zaionik. Zeren pen tsa lezake, bestela, txertoa hartzera doanak, aurreko beste bostei isuri zaie na baino eskasagoa edo ezdeusagoa dela berari emango dioten
|
azken
hon dar hori.
|
|
|
—Kataluniako
|
azken
asteotako gertakariek hitz bat ekarri digute behin eta berriz mihinera: " antidisturbios" delako polizia atal berezia.
|
|
|
" Soinekoa elu rra baino zuriago zan", idatzi zuen Lardizabalek. Eta irudiaz
|
azkena
emateko, ba da herri errefrau bat dioena: " Elurra, zuria dela, beltza da".
|
|
|
Eta amaitzeko,
|
azken
proposamen bat esango dut: jarrera batzuk" te merario" tankerakoak direla adierazteko, zergatik ez perifrasi ezagun batera jo?
|
|
|
· Eta
|
azkenez
, ohituago gauden kutsapen, kutsatze izenetara joko bagenu, kutsapen ahalmena edo kutsatze indarra hauta genitzake.
|
|
|
—AEBko polizia batek itota hil den George Floyd mutil gazte beltzak, hil aurretxoan esan zituen
|
azken
hitzak biral bihurtu dira. Euskaraz honela itzuli izan dira haren hitzak hedabideren batean:
|
|
|
· Eta amaitzeko hauxe: hilzorian ohean datzana, arnasa larriaz dagoe nagatik esan ohi da,
|
azken
arnasetan dagoela. Eta norbait hil denean, ordea, ea nol a izan den galdetzen duenari, erantzun dakioke:
|
|
|
Pertsona gazteengatik ere esan ohi da, halakoa mentu onekoa dela; izaera onekoa, portakizun onekoa, pertsona modu ona.
|
Azken
batean, gurasoengandik mentu ona jaso duela adierazten da irudi bidez. Zuberoako errefrau zahar batek dioen bezala: " Har hezak aihen onetik lantharea eta ama onetik emaztea".
|
|
|
Euskaltzaindiaren kontsulta corpus garrantzitsuenak ere idatziarenak dira batik bat. Orotariko Euskal Hiztegia, gure tradizio idatziaren ispilu da, Euskal Klasikoen Corpusa (EKC), Ereduzko Prosa Gaur (EPG),
|
azken
40 urteotan
|
|
|
Kontua da, gaur egun, ahoz darabilgun estiloari gehiago erreparatzen hasita gaudela, bal io handiagoa ematen, hori ere euskararen harrobitzat hartuta gaudelako. Joe ra hau albiste ona da neure ustez, zeren
|
azken
batean ezpainetan darabilguna da bizi dugun hizkuntza, eta berdin dio euskara, gaztelania edo galego hiz kuntza izan.
|
|
|
—Hauteskunde errepikapenaz jo eta su aritu gara
|
azken
egunotan. Joan den astean ezin izan genion horri ihes egin izan; erremediorik gabe aritu ginen berriz ere; beste aukerarik ez genuen izan...
|
|
|
—" Pintada" hitzaren inguruan sortu zaigu gaurkoan kezka. Jakingo duzunez, Bilboko San Fran tzisko auzoan birritan agertu dira halakoak
|
azken
asteetan. Euskadi Irratian pintaketa esan genuen, baina uste dugu ez dela gauza bera.
|
|
|
Bat,
|
azken
aldion arreta jarri diodana, Bilboko Atxuri auzoan, ama batek be re alaba hil izanaren epaiak ezarri duena, gaztelaniaz" prision permanente revi sable" deritzana. Euskaraz oraintsu arte gutxi entzun izan den hitz konplexu hirukoitza.
|
|
|
|
Azken
puntu gisa, gogora dezagun era modalean, adberbio gisa erabiltzen direla horrelako hitzak, zerbait nola esaten den adierazteko, gazt. ‘por postureo’ Eta badugu halakoetarako atzizki zahar bat, RREN edo ARREN, itxu ra izenarekin ondo uztartzen dena: itxurarren.
|
|
|
Baina janari edo jakitzat hartzen dugunari ere haragia deitu izan zaio hitz horren zen tzurik orokorrenean, euskararen eremurik gehienean. Salbuespen nagusia,
|
azken
mendeotan eta gaur egun, euskararen sartaldea da. Baina lehenago ez.
|
|
|
Neurez, gehiago joko nuke lagun izenaz baliatzera, eta oin horri tira eginez, lagunarte hautatzera. Edo nahi izanez gero, lagunartekotasun luzeagoa, baina ez dut
|
azken
honen beharrik ikusten.
|
|
|
|
Azken
gerratea eta gerraostea ezagutu ez dugunok, geure bizian ahaztuko ez dugun egoera larri honekin batera, euskarazko hitz batzuk ere, errepikatu izanaren puruz, ez ditugu ahaztuko ziurrik.
|
|
|
Beste proba modu asko ere badira. Jostunarengana doanean bat, jantzi berriaren neurriak hartzera,
|
azken
proba bat egitea ohikoa izaten da, ea soinean on do egokitzen denentz.
|
|
|
Eta amaitzeko,
|
azken
testuinguru bat, probatu aditza gastronomiari aplikatuta: Jatekoa probatu egiten da gatzean, ea gazi ala geza dagoen.
|
|
|
Eta
|
azkenez
, hotzak sortuak ere izan gaitezke, Larramendik idatzi zuen bezala; hau da, hotzak sor eta lor utzi dezake pertsona baten gorputza.
|
|
|
Eta azaroaren
|
azkenetan
gaudenez, iragarpen antzeko hau ere eraz dator, iragarten dena ziurrenik beteko ez bada ere: " Hazila hotz, negua motz; hazila bero, negua gero" (Gotzon Garate, Atsotitzak, 1.730).
|
|
|
Bizkaiera hitza ez dut gogokoegi. Nahiago izaten dut gure euskal hizkera nagusiak izendatzeko sartaldea, erdialdea eta ekialdea erabili,
|
azken
batean euskararen hiru hizkera multzo nagusiak horiek direlako, eta gaurko errealitateari hobeto doazkionak.
|
|
|
Eta garmendi izena onartuago egon da aldi batez, sumendi baino. Azkuek berak ere
|
azken
horri eman zion lehentasuna. Natura fenomenoaren iruditzat zein hartzen den da geure gakoa:
|
|
|
Estilo kontuaz ari gara,
|
azken
batean. Euskaraz dugun estiloa, batez ere hi tzez ari garenean, labur eta zuzen esatekoa da, formalismo edo TASUN gehie gi gabe.
|
|
|
—Euskaltzaindiak noiztik darabil esamoldea adiera horrekin?
|
Azken
urteotan zabaldu ote da erabilera?
|
|
|
—Hauteskundeen bueltan,
|
azken
hilabeteotan sarri entzun dugun hitza, eta zalantza piztu diguna, pintza da. Bi aldeen arteko babesaz ari garenean, beste baten kaltetan, pintza egitea, pintzarena egitea... esan liteke?
|