|
2005
|
|
|
|
Azken
mende erdi honetan anitz gauza aldatu dira Iparraldeko herri ta hirietan, eskoletan eta katiximetan, bainan iduritu zaigu Eskualduna xaharra ren azken zenbakietan, alemanen denboran agertu pasarte horietarik zenbai tek merezi zutela berrirakurketa baten egitea, menturaz gaur beste itxura bat hartu duten baina beti hor dirauten arazo batzuen argitzeko. Post Scriptum:
|
|
|
Bestalde, Waleed Abdalatik, NASAren espazio hegaldien Goddard Zentroko Criofera Programaren (elurrez edo izotzez estalitako eskualdeak) arduradunak, uste du 100 milioi pertsona baino gehiago bizi direla Mississippiko deltatik hasi eta Maldivak uharteetaraino, eta itsasoaren inguruko kosta eremu askotan.
|
Azken
mende erdian, itsas maila urtean 1,8 zentimetro hazi da, gutxi gorabehera, baina azken 12 urteetan erritmo hori hiru zentimetro da urteko. Horrek esan nahi du azken 50 urteetako batez besteko erritmoa baino %50 handiagoa dela.
|
|
|
Klaus Toepfer Ingurumenerako NBEko Programaren zuzendari exekutiboak azaldu duenez, “pobreziaren bideari buelta emateko” unea iritsi da, naturaren ahalmen izugarria erabiliz.
|
Azken
mende erdian bezala ingurumenaren degradazioarekin jarraituz gero, ez da inoiz erabili ahal izango pobreei biziraupenaz haraindi bultzada emango dien garapen ekonomikorako, txostenean esaten da. Egoera onean dagoen ingurumenak nutrizio eta osasun hobea ematen die familiei, bai eta aberastasuna metatzen hasteko aukerak ere.
|
|
|
|
Azken
mende erdi honetan zehar munduak hartu duen astinduak, bata bestearen atzetik etorri dira eta gerrak, ingurumenari loturiko krisiak, goseteak eta era guztietako mehatxuak, ageri agerian laga du itxaropenik eza, are gehiago, etorkizun horren berorren ere absentzia bera.
|
|
2009
|
|
|
|
Azken
mende erdian asko aldatu da errealitate sozio-ekonomikoa. Eta berriemaileek azpimarratzen dute industrializazioak aldea etxearekin geratzearen ohorea desitxuratu zuela.
|
|
2010
|
|
|
|
Azken
mende erdiko merkataritzaren hazkunde bizkorra 3.1 irudian egiaztadaiteke. Ikus daitekeenez bi indizeren berri ematen da, biak ere hazkuntza tasa gisaadierazita daudela.
|
|
|
UZEIren asmazioari, euskararen historia sozialaren garrantziaren predikuari eta Euskal Herriko historia erlijiosoan egindako lanari begiratzen diet harrotasunez teraturak sariak jasotzen ditu.
|
Azken
mende erdian sekula baino indartsuago eta argiagoa izan dugu ondare linguistikoaren kontzientzia. Hala ere, dena dago, alor bakoitza, osatzeko eta hobetzeko.
|
|
2011
|
|
|
«Bere lekua oso argi ez daukan pertsona baten esperientziak kontatzen dira.
|
Azken
mende erdian emakumeak egin duen ibilbidea oso handia izan da, eta horrek gizonezkoaren lekuari eragin egiten dio. Gizonak beste leku baten bila jarri gaitu horrek, oraindik aurkitu ez dugun beste leku baten bila».Ondarroako Udalak emandako Augustin Zubikarai bekaren laguntza izan du Joxean Agirrek nobela idazteko.
|
|
|
|
Azken
mende erdiko musikagintzako diskorik aipagarrienak jaso ditu Azaletatik Sustraietara liburuak
|
|
2013
|
|
|
Saltseatu emakumeei egindako elkarrizketetan eta berehala konturatuko zara, gehienek helburu feministak dituzte, eta boterean daude asko!
|
Azken
mende erdian feminismoak ereindako haziak loratzen eta zabaltzen ari dira. Hirigintza, zinea, ekologia, ekonomia, ekografia... edozein errealitate berraztertzen ari dira emakumeen ikuspuntutik".
|
|
2015
|
|
|
|
Azken
mende erdian, munduko eremu guztietan jaitsi da ugalkortasuna, baina ez erritmo berean: Ekialdeko Asian eta Pazifikoan %70 jaitsi da eta Saharaz hegoaldeko Afrikan %24.
|
|
|
|
Azken
mende erdian, bilakaera garrantzitsua izan da nekazaritzako eta basozaintzako sistemetan izurriteak, gaixotasunak eta landare arrotzak kontrolatzeko ideia eta metodo egokienetan. Ideien eta jarduteko eraren bilakaera, funtsean, plagizida kimikoen erabilera intentsiboak laborantzetan sorturiko arazo biologikoei eta ingurumenekoei erantzuteko gertatu da.
|
|
|
|
Azken
mende erdian bizimoduan eta gizartean gertatutako aldaketen eraginez zabaldu da basoen azalera. Gero eta pinu gehiago daudenaren iritzia orokortu bada ere, alderantzizkoa gertatzen ari da Araban eta Euskal Herrian, Gerenabarrenak azaldu duenez:
|
|
2016
|
|
|
7.000 kilometro eginez.
|
Azken
mende erdian Iparraldean gizarte, kultur, ekonomia, politika arloan gertatu diren aldaketen lekuko zuzen eta eragile izan da. Nekazari munduaren eraldaketa eta kostaldearen turistifikazioari aurre egiteko lanak; Iparraldearen urritze demografikoa eta asimilazioaren aurkako eginahalak; emigrante ekonomiko oldeak eta errefuxiatu olatuak; gerra propioak eta gerra kolonialak; 68ko Maiatz beroa eta Gerra Hotza... zuzenean ezagutu ditu.
|
|
2017
|
|
|
Izan dira lehenago ere euriteak eta idorteak, izanen direla gero ta gehiago daukute hitzemaiten aroaz dakitenek.
|
Azken
mende erdi huntan axolarik gabe indartu den ekonomia zalapartek berotu dute mundu zahar hunen lur azala, eta ondorioak noizbait eta laster jasan ditugu!
|
|
|
Tresna haundiak erosirik, oraingo laborarien laneko moduak aldatu eta iduriz errextu dira, bainan baserritarren kopurua apalduz doa, lekuko ekonomiaren kalterako.
|
Azken
mende erdi huntan, laborantzako lur eremu zabalak iretsi ditu etxegintzak. Bertzalde, zonbait etxaldetan ez da arrahartzailerik.
|
|
2019
|
|
|
|
Azken
mende erdian ikastoletan, euskalduntze alfabetatzean edo euskal hedabideetan herri ekimena oinarrizkoa izan da hainbat proiektu aurrera ateratzeko. Elkarlanean eraiki da euskalgintzaren zatirik handiena.
|
|
2020
|
|
|
Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakundearen (FAO) datuen arabera, hamar milioi hektarea oihan desagertzen dira urtero munduan.
|
Azken
mende erdian, deforestazioak desagerrarazi egin du jatorrizko basoen puska handi bat. Oihan tropikalen kasuan, Amazoniaren %20 inguru desagertu da (milioi bat kilometro koadro), eta proportzio handiagoan soildu dira Afrikako eta Indonesiako oihanak.
|
|
|
|
Azken
mende erdian, baina, deforestazioak desagerrarazi egin du jatorrizko basoen puska handi bat. Oihan tropikalen kasuan, Amazoniaren %20 inguru desagertu da (milioi bat kilometro koadro), eta proportzio handiagoan soildu dira Afrikako eta Indonesiako oihanak ere.
|
|
2021
|
|
|
“Elikagaien industriari dagokionez, bai eraldaketari bai banaketari dagokionez, birformulatu eta garatu egin behar dira biztanleriaren eskakizunetara egokitutako konposizioak dituzten elikagaiak”, azaldu du Rafael Urrialde Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko Biologia Zientzien Fakultateko mikrobiologia irakasleak eta Elikaduran, Elikagaien Segurtasunean eta Nutrizioan adituak.
|
Azken
mende erdian, gutxitu egin dira kaloria beharrak, automobilgintzaren, igogailuen edo aisialdi sedentarioaren ondorioz. Hala ere, industriak oso proposamen energetikoak egiten jarraitzen du:
|
|
|
Hondamendi natural larrienak eta ohikoenak Irudia: geralt
|
Azken
mende erdian, egunero, munduko tokiren batean muturreko gertaera meteorologikoren bat izan da. Hori adierazten du Munduko Meteorologia Erakundearen Txostenaren azken azterketak; duela 50 urtetik azken udara arte planeta jo duten 11.000 klima hondamendi baino gehiago xehetasunez aztertu ditu.
|
|
2022
|
|
|
|
Azken
mende erdian bezalatsu, une honetan gizarteak aurrean duen arazorik larriena gerra nuklearra berriz gerta dadin ekiditea da. Gerra nuklearraren pasarte bakarra izan da orain arte:
|
|
|
|
Azken
mende erdian, prozesu motelegia izan bada ere, ez autoktonoen eta autoktonoen arteko negoziazioan oinarritutako kulturaren ezarpena pixkana pixkana azaleratuz joan da Quebecen. 2000ko udan Ikuspegi Komuna izeneko gobernu politika onartzeak aztarna utzi zuen, bereziki iradoki baitzuen ezen bi komunitateen arteko harremanak bateratzaileagoak izan behar zirela eta elkarrizketarako irekiagoak egon behar zirela guztion ongizaterako.
|
|
|
|
Azken
mende erdian egiturazko bi eraldaketa bizi izan ditu Mendebaldeko unibertsitateak. Lehenengoa, goi mailako hezkuntzaren demokratizazioak eragindakoa.
|
|
2023
|
|
|
|
Azken
mende erdi honetan mapucheen lehen eskaera da kolonizazio garaian desjabetu zituzten lurretaz berjabetzea. Allende presidentearen garaian bozkatu zen legea berriz aplika dadin eskatzen dute.
|
|
|
|
Azken
mende erdiko euskararen aldeko argudiaketa ereduak Krutwig, Aresti, Txillardegi eta abarrek lideratuak izan dira; eta haien ekarpenen zama eta ezaugarriak dauzkate atxikita. Errealitateak, ordea, bestelako baldintza batzuk ere jartzen dizkigu aurrean.
|