|
2000
|
|
|
1984an Amnesty International erakundeak
|
atera
zuen beste bat aipaturiko lau hizkuntzetan, Joaquín Ruiz Giménezen hitzaurrearekin. Euskarazkoa neronek prestatu nuen Orixerenaz baliatuz, baina era herrikoiagoan jarriz.
|
|
|
Hortik
|
atera
kontuak, Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, zenbait juristaren esku uzteko baino askozaz serioagoa dela. Herriaren zentzuzko jokabideak baizik ez gaitu eramango demokraziaren bidera; grekeraz, demokrazia?
|
|
|
Ondoko Borbondarren dinastiakoek harrera horri ez zioten jarraitu. Beraz, hortik
|
atera
kontuak hizkuntza nork politizatu zuen.
|
|
|
" Eta orain zer?", pentsatu zuen," zelan
|
aterako
da eguzkia nire kantuak iluntasuna urratzen ez badu. Gauza jakina da gaua amaitzean, eta eguzkirik irteten ez bada, amildegi handi bat agertzen dela muinoen atzetik, mundu guztia irentsiko duena gupidarik gabe!
|
|
|
Minutu bat geratzen zen, berak bazekien. Kanposantuko hormara igo zen, ezin kantatu ahal izatearen errua berea zelako, eguzkia bere lozorrotik
|
atera
ezin ahal izatearen erruduna bera zelako, eta beraz bere burua eskaini nahi zuelako lehen martiritzat.
|
|
|
Eta badakit zerbait absurdua ematen duela, ezin dela hain modu sinplean bost pertsona hil, baina holaxe izan zen. Lealista protestanteek ez zuten zirkinik ere egin, pistola
|
ateratzeko
edo oihu egiteko. Ezer ez.
|
|
|
Eta beno, kontua da gurditxoan sartu nituela konpresok. Edo hori uste nuen, ze Lahinchera heldu eta motxilak
|
ateratzen
hasi ginenean, konturatu nintzen ez zeudela inon. Eta mutilei esan nien dendaren bat bilatzera nindoala Lahinch hartan, eta eurak joateko aterpetxera bien bitartean.
|
|
|
Gero aitortu zidan bera izan zela konpresak gurditxotik
|
atera
zituena, eta ondo irten zitzaiola. " Eta beste bostak?", itaundu nion.
|
|
|
Gauean, suaren inguruan geundela, Ralphek egurrezko kutxa bat
|
atera
du nonbaitetik. Liburuz eta hautsez beteta zegoen eta zerbaiten bila hasi da aspalditik ireki gabeko kutxaren barruan.
|
|
|
Askoz ere gauza gehiago ziren. Eta egunerokotik
|
ateratako
beste esaldi batek eman zion atentzioa, alegia, zer ez den hiltzen edo amaitzen Connemara higuingarri hartan. Txemari zerrenda luzea bururatu zitzaion:
|
|
|
Boy scouten txilio eta neurriz kanpoko algarek
|
atera
zuten bere pentsamenduetatik. Zuzen begiratzen zien, euren poza gorrotatuz edo.
|
|
|
Neskak pozik ematen zuen, batek daki zein txikikeriaz berbetan. Eta orduan, mostradore azpian desagertu ondoren, Polaroid bat
|
atera
zuen. Umeei zerbait esan eta denak bildu ziren euren nagusiaren inguruan, argazkirako prest.
|
|
|
belaunak, sustraietatik agertu behar zuen umeak bidea libreago izan zezan buru likatsua
|
ateratzean
. Indarra egin zuen, bere eskuen noraezean kausitutako beso arrotz bat oratu zion, kexu indartsu batek egin zion ihes eztarritik gora umearen burua ate zarratuak irekitzen ari zela ohartzean.
|
|
|
Argazkiak
|
atera
dizkiet sareak josten ari ziren gizon edadetu eta indartsuei, itsas kaio handiz betetako txalupei, ilaran jarritako ehundaka butroiei eta marinel zaharrei.
|
|
|
Orain, pentsatu zuen, Eider nire aurrean agertuko balitz ere, tabernariak
|
atera
berri didan zerbeza hotza aukeratuko nuke bien artean. Behintzat edan egingo dut, eta bada zerbait.
|
|
|
Gauaren amaitzean hamalau urteko mutikoak bere etxeko portalera bideratu zuen gainean zeraman bakardadea. Etxera igo, nano bufoia zela adierazten zioten mozorroak erantzi, eta ohera sartu baino lehenago koaderno bat
|
atera
zuen mahaiko kaxoitik. Izkiriatutako azken orrialdean ireki zuen.
|
|
|
Nirea" Swift logela" da), handik ordu erdira edo, atetik sartu eta literara igo da ezertxo ere esan gabe. Bere ohea eta nirea lotzen dituen eskailera txikian gora egin du, eta segituan
|
atera
ditu koadernoa eta boligrafoa, egunak eman dizkionak papereratzeko asmoz. Nik, bien bitartean, disimulurik gabe begiratzen nuen azpiko literatik, Rocíoren gorputza goiko koltxoiaren bigunetan nola sartzen zen; eta igartzen nizkion ukondoak mugitzen, eta belaunak eta hanken puntak ohea emeki ostikoz jotzen, eta orain ahozpez etzanda ari zela idazten eta gero alboz, eta koltxoiak bigunagoa ematen zuen holakoetan, dudarik gabe bere izterrak ziren haiek ukitzeko besoa pixka bat baino ez nuenean altxatu behar.
|
|
|
Txortan egin dutela, alegia. Aterpetxeetako jabe zein gelakideak izan dira Rocíoren atseginen lekukoetako batzuk, baina pub etan ere etekin polita
|
atera
omen die edandako zerbeza pintei eta bere abentura izpirituari.
|
|
|
Argazki bat
|
ateratzeko
modukoa izan zen Txemaren aurpegia. Ordenagailuak, beti bezala, kontrazeinua idazteko agindu zion, eta Txemak duda izpirik gabe R-a l p h tekleatu zuen.
|
|
|
Gero soldadua kanpora
|
atera
da autobuseko gazte gehienon karnetekin, eta ordu laurden batez datu guztiak kopiatzen ikusi dugu leihatilatik. Berriz autobusera igotzean, banan banan itzuli dizkigu karnetak eta ezer esan barik bueltatu da etorri den bidetik.
|
|
|
Irlandan
|
ateratako
argazki eta diapositibak erakutsi dizkiot Txemari (Ralph edo Rocío agertzen zirenak kenduta, noski). Argazkiz argazki, nahiko azalpen zehatza egin diot Txemari.
|
|
|
Halere, esan dit, zerbait egin duzu. Eta tabernariak zuritoak
|
ateratzen
zizkigun tarte motz horretan lau zertzelada txiki eman dizkiot, mutil batekin eta neska batekin enrollatu naizela, baina batez ere mutilarekin. " Nire antza zuenarekin, ezta?", galdetu dit.
|
|
|
Ez zen izan bilatutako istorio bat, hori lehen ere esan dut. Barrutik
|
atera
zitzaidan. Orain barrutik beste zerbait ari zait azaltzen:
|
|
|
Makina bat gai
|
atera
zituzten euren elkarrizketan, ez baitzen gutxiagorako: zazpi urte igaro ziren neska hark eskuarekin agur egin eta tabernako atea bere atzean itxi zuenetik.
|
|
|
Eta badakit hori ez dela bilatzen ari naizen Irlanda esmeralda, nire gidaren azaleko paisaia ez dudala inguru horretan aurkituko. Hala ere, inguru hau zerbait desberdina da, itsasoa usaindu daiteke eta nonahi daude zohikatza
|
ateratzeko
zuloak. Eta loreak daude, eta haize bortitza, eta" gizon zuriak" oraindik deskubritu gabeko merkatuak, eta esne saltzaileek egurrezko gurdi koloretsuetan eramaten dituzte ume baten tamainako kantinak.
|
|
|
ni neu izatera etorri naiz. Zukua
|
aterako
diot Irlandako egonaldi honi, azken tanta ere zurrupatuko dut, eta ez diot iraganari so egingo Euskal Herrira itzuli arte. Eta orduan Rocíorekin gogoratuko naiz, eta nire askatasuna aurreiritzirik gabe gauzatzen ari naizen bidaia honekin.
|
|
|
ez diot erantzun. Soilik esku bat
|
atera
dut izaren epeletik, eta bere adatsean galdu zait, nire hatzak bere ikatzezko hariak txirikordatzen hasi diren une berean. Bihotzeko taupadak entzun behar izan dizkit derrigorrean.
|
|
|
Eta gero mingain xeratsua, ahosabaia... Ordurako Rocíok itxita zituen begiak, eta hatz luzea bere ahotik
|
atera
gabe izarak apartatu ditut nire ondoan leku txiki bat zain zuela uler zezan.
|
|
|
Técnicas de psicología jurídica. Izango ziren hamar bat urte lizentziatu zenetik, eta gutxiago bulego txiki batean lanean hasi zenetik, eta horra non
|
atera
zion lehenbiziko aldiz etekina irakasgai horri. Gutxienez Maitek hasitako liskarrean burua hotz mantentzeko balio izan zion.
|
|
|
Eta igual hirira joaten ere jakingo zutelako. Baina batez ere, eta hau zen garrantzitsuena, herriko zulotik
|
ateratzen
zekitelako.
|
|
|
Ondo gogoan zuen, bai. Zehaztu gabeko ordu txikiren batean
|
atera
zuen gaia, eta Txemak une hartako mozkorraldiaren ondoriozko pozari egotzi zion Eiderren supituko amets hura. Aspaldi hartan perretxikoak bailiran sortzen ari ziren ukitu zeltiko artifizialeko pub batean gertatu zen.
|
|
|
Geltokian bertan eskatu dut lo egiteko tokiren bati buruzko informazioa, eta beharbada neke aurpegia ikusi didate, ez dakit, kontua da hasieran uste nuena baino gertuago dagoen" Isaac’s" aipatu didatela. Eta orain hemen nago, beheko solairuko gelatxo honetan, sofa erdia niretzat harturik, makinatik
|
ateratako
kafe merkea eskuan. Bero dago, eta lurrean utzi dut; ez daukat gogorik eskuak erretzeko.
|
|
|
Eta bidearen ertzetan harrizko hiru txabola; gizon zahar bat txabola nagusiaren aurrean jesarrita. Ardiren bat, lurretik
|
atera
berria izan daitekeen zohikatza; eta topikoegia ematen badu ere, zelai berdeak, berunezko zeruak. Londresko eztandatik hona amesten ari naizen berde esmeralda.
|
|
|
Zeren, hark skribaturik utzi zuen kartaren arabera, ezin izan baitzitekeen bertzela... nahiz eta karta hura jaun Albert Etxegoienen sasoinean —aitona Ni ko lasen aitarenean— galdu zen... Baina hemendik
|
ateratzen
haizenean, soseguz mintzatuko gaituk, honetaz eta hartaz... Eta jakin ezak, bitartean, ezen protestantei buruz erraiten diren gauzak —deabruak bezalakoak direla eta, halatan, adardun eta isatsdun—, funsgabeak direla eta gezur handiak; baina ireki ongi begiak eta erradak adarrik edo isatsik ba ote dudan:
|
|
|
" Bitartean, disimulatzerat eta iduri egiterat ohitu duk, Joanes, zeren zuhurtzia baita itzalen artean bizi behar duenak bertze itzal bat izan dezan babes..." Hura, bai, mementuan ulertu nion, zeren huraxe baitzen nik bezperan ikasi lezionea ere, aitak eman zaflakoaren ondoren, nik hari eman errepuestagatik, komunionea zela kausa! Horregatik, aita ziegan sartu zitzaidanean, ni handik
|
ateratzeko
asmoz, eta galdetu zidanean, irri urduri bat betartean: " Eta zer...?
|
|
|
‘Aski duk, Joanikot! Zeren, bide horretarik aitzina egiten baduk, guztiz alda baitezaket testamenta Martinen alde... ’, eta ez nioan bertze hitzik
|
atera
".
|
|
|
Bederatzi hamar urte nituenean —edo hamar bete berriak nituenean izanen zen, ausaz, eta Mattinek hamahiru, zeren, oker ez banago, aita Frantzia eta Espainiako errege infanten arteko ezkontza sonatu hartarik itzuli zenean izan baitzen... bai, orduan izan zen, segur, zeren oroitzen baitut nola aitak, okasino hartan ere, bere ondoreak
|
atera
zituen gertaki hartarik, azpimarratzen zigularik ezen Eliza katolikoak bedeinkatu ezkontza hura ez zela soilik bi pertsonaren artekoa, Espainia eta Frantziaren artekoa ere bai, eta ezkontza hark bi estatuen eta bi erresumen arteko urte luzeetako gerlak eta guduak itzali, eta bakealdi sendoa ekarriko zuela, zeina ezin egokiagoa gerta baitzitekeen, bertzalde, bai frantsesen eta bai espainiarren pro... Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina.
|
|
|
Baina filosofo tipi honek, hil edo biziko puntuan izan den bakoitzean, beti izan ohi du mihian, uroski, larritasunetik
|
atera
zezakeen hitzen bat prestik... eta hitzak, orduan ere, ez zidan huts egin:
|
|
|
Bertze nonbait erran dizudan bezala, bazuen osabaren studioak terraza edo balkoi tipi bat, norat
|
ateratzen
baitzuen aparatua, baterat eta bertzerat destatu ahal izaiteko, batean objektibo baterat, bertzean bertzerat.
|
|
|
—Bada, ilargia Jainkoaren begia bada, makar ederrak
|
atera
zaizkiok Guztiahaldunari!
|
|
|
—Zertarako nahi ditut nik hire ahate filosofikoak, hitzaren hitzez deus ere erraiten ez dutenak, kua kua eta kua kua ez bada...? —eta egun osoan ibiliko zitzaidan kua kua eta kua kua, neure onetik
|
ateratzen
ninduen arte.
|
|
|
Bi aldiz hasi nintzen skribatzen, eta bietan utzi behar izan nuen: batean, zeren papererat tinta tanta bat erori baitzitzaidan; bertzean, zeren letra ez baitzitzaidan nahi bezain berezia eta diferenta
|
atera
; hirugarrenari, berriz, anitzez ere itxura hobeko iritzi izan nion, eta, hura ontzat emanik, zure etxeko ate azpitik sartu nuen... orduan ere kontrakarrean zeuden bi indar nabaritzen nituela neure baitan. Izan ere, beldur nintzen alde batetik zeren perilean jar bainintekeen, edozein begiluzeren aitzinean... eta, beldur nintzelako, hala nabaritu nuen bihotza, bularretik iltki izan balitzait bezala, baterat eta bertzerat so egiten nuela, disimuluz, papera atepetik sartu nuenean; bertzetik, plazer apur bat ere igarri nuen, zeren, etxea guztiz hertsirik zenuela sartu bainintzaizun, eta horrek ahaltsu egin ninduen, ipuinetako iratxoak, intxisuak eta gainerako spirituak bezainbat.
|
|
|
—Zoro ezin perilosagoa izan behar du mutil honek, zeren, baldin egia bada Kristok erran zuela ezen hurkoa maite behar dugula nork bere burua bezainbat,
|
atera
itzazu kontuak... Izan ere, bizkarra hala badu eta hurkoa bere burua bezainbat maite behar badu, ez dakit, bada, hurrengoan karrikaratuko ez ote zaigun zigorrarekin, harrapatzen dituen guztien zafratzeko...
|
|
|
Zu izan al zara...? —eta sakelatik karta
|
atera
eta mahai gainerat luzatu zenidan.
|
|
|
HANDIK aitzina, astean behin edo —ortzegunetan, zeren ortzegunetan ez baitzenuen eskolarik emaiten—, unibertsitatetik
|
ateraz gero
, xuxen joaiten nintzaizun etxerat, zeina gure egoitzarako bidean baitzegoen, bisita labur edo ez hain labur batzuen egiterat... eta hala bihurtu zinen ene kontzientziaren aitzindari, gidari eta argi egile —ene uste osoaren kontra, derradan bide batez, zeren, Salaman carat joan aitzin, net sinetsirik bainengoen ezen, harat iritsi bezain fite, hango jesuitekin harremanetan jarriko nintzela eta...
|
|
|
Eta eman zenizkidan, lehenik, apez erreboltariaren joan jinak ezin xeheroago, baita herritar katoliko eta jauntxo protestanten arteko gorabeherak ere: ...auziaren xuxentzeko asmotan batzuen eta bertzeen artean izan ziren konbertsazioneak, guztiak ere alferrikakoak, batean erregeren kontseilari jaun Bernard d’Arche Paristik Zuberoarat zetorrela, bertzean Oi he nart Zuberoatik Pariserat zihoala, Zuberoako parlamentuko ordezkari gisa; aitortu zenidan, finean, ezen, zu protestant izan arren eta Orthezko unibertsitateko irakasle, lehengusuaren alde
|
atera
zinela, zeren eta, kontu hartaz denaz bezainbatean, haren aldekoa baitzinen; eta akabatu zenuen:
|
|
|
Baina ama ez ezik, ni ere hunkiturik
|
atera
nintzen, partikularzki biharamuneko sermoian, ortziralekoan, kontatu zuenean ezen bazela etxe batean zortzi urteko mutil bat, bekatu mortalean hil eta infernurat joan zena. Eta nola kontatu zituen ume bekatariaren sufrimendu lazgarriak xehetasun oroz, zatiz zati eta puskaz puska, oinetako azazkaletarik hasi eta buruko azken ileraino...!
|
|
|
Izan ere, haur hura betiko zegoen kondenatua, zeren pena eternala baitzen bekatu mortalaren ordaina eta ez pena tenporala...! " Imajina ezazue ezen mutila infernurat doan mementuan inurri bat
|
ateratzen
dela Urbiaindik Iruñarat —erran zigun, elizako itzalen artean bere iduri berez handia are handiagoa egiten zela, ipuineko jigant baten eredurat—; edo, hobeki, imajina ezazue ezen inurriak badakiela igerian, eta Urbiaindik mundu berrirantz abiatzen dela, Indietarat, orain oinez, orain igeri... Eta joan eta etorri egiten dela, etorri eta joan, behin, bi aldiz, mila aldiz...
|
|
|
Mezatik
|
ateraz gero
, osabak bazter baterat eraman ninduen, eta, begietarik txinpartak zerizkiola, erran zidan:
|
|
|
Eta, noiz eta biharamuneko hil elizkizunetan gure aita izan zenaren panegirikoa egin baitzuen, heroitzat eta saindutzat hartu zuen hura: batetik, bere aitatasunari zegozkion obligazinoekin konplitu zuelako, semea zauritu eta eritu zuen piztiaren kontra abiatuz eta bizia galtzeko perilean jarriz; bertzetik, biktorios
|
atera
zelako tigrez mozorroturikako deabruaren aurkako borrokan, zeren eta deabruak jaun Martin Etxegoien igorri nahi izan baitzuen leizean beheiti, infernuko zulorat, eta azkenean jaun Martin Etxegoien izan baitzen deabrua leizean beheiti igorri zuena.
|
|
|
Nola
|
aterako
nintzen, bada, kontzientziaren gudu eta konbat haietarik garaile. Nola bentzutuko nituen haragiaren tormentak eta kontrak, eta nola eginen nuen, bada, soseguaren porturat, baldin tentamenduak behin eta berriro akometatzen baninduen, atsedenik gabe, baita konfesatzen nintzenean eta ustez porturatzen nintzenean ere, eta baldin tentamenduaren lur linburietan labaintzen eta linburtzen banintzen, nola oina zur ezkoztatuaren gainean, baita erortzen ere, ezezko guztien arteko baiezko haietarik bat zela kausa, kontzientzia garbitu bezain fite likisten ninduena?
|
|
|
Eta biktimaren izua eta espantua da hura, laztura eta mindura! Eta nago ezen, nola txinatarren tormentu hura gorputzaz baliatzen den, nekearen eta oinazearen areagotzeko, hala ipintzen zuela bertze tormentu hark ene arima sufrimenduaren eta pairamenduaren atzaparretan, eta ezezko haiek ene gogoa zulatzen eta guztiz minberatzen zutela, eta neure onetik
|
atera
nindutela azkenean; eta pentsatu ere pentsatzen dut batzuetan ezen burua ere gal nezakeela, segur galduko nuela, baldin bide belar gaixtoz bete hartan barrena zurekin inkontratu izan ez banintz, jaun André, halako batean.
|
|
|
" Aita, barka iezaiezu, ez baitakite zer ari diren"... Eta sinesten dut, halaber, ezen, gure munduak zentzurik badu, hitz horietan hartzen duela, zeren eta amorioa baita, hainbat alkimistaren erranetan, munduan dagoen harri filosofal bakarra... eta amorioak bakarrik
|
atera
diezaioke, halatan, baita materiarik satsuenari eta zantarrenari ere, urre distirarik distiratsuena, nola atera baitzien Kristok bere hiltzaileei, barkamenduaren eta barkamenduzko besarkadaren arauaz, Kalbarioko hartan, zeren argiak itzala besarkatu, eta argiaren besarkadak bihurtu baitzuen itzala argi.
|
|
|
" Aita, barka iezaiezu, ez baitakite zer ari diren"... Eta sinesten dut, halaber, ezen, gure munduak zentzurik badu, hitz horietan hartzen duela, zeren eta amorioa baita, hainbat alkimistaren erranetan, munduan dagoen harri filosofal bakarra... eta amorioak bakarrik atera diezaioke, halatan, baita materiarik satsuenari eta zantarrenari ere, urre distirarik distiratsuena, nola
|
atera
baitzien Kristok bere hiltzaileei, barkamenduaren eta barkamenduzko besarkadaren arauaz, Kalbarioko hartan, zeren argiak itzala besarkatu, eta argiaren besarkadak bihurtu baitzuen itzala argi.
|
|
|
Eta aita Bartolomek erran zuen orduan ezen Mattin deabruak hartua zela, eta hura gorputzetik
|
atera
behar zitzaiola lehenbailehen, baina aita guztiz koleratu zitzaion eta erran zion ezen ez ziola hura aditu ere egin nahi.
|
|
|
—Eta erran didate ezen tigreak Pagabasoko leizean duela bere habia, bertze deabru guztiek bezala, eta harat joaiteko, bakar bakarrik, gauaren lehen orduan, zeren noiznahi den
|
atera
bailiteke handik, bere gaixtakerien egiterat.
|
|
|
Oroitzen al haiz nola erabaki nahi izan genuen, gaztetan, geure etorkizuna? Baina erabaki hura gaizki
|
atera
zitzaidaan, eta, haren ondorez edo, ez zekiat libertatea bertze ilusione bat ere ez oten den...
|
|
|
Edo erran zezakeat, bertze hitz batzuetan, ezen pintura zaharrean koadroa bat zela eta beti bat zela, bere osoan ez ezik zati bakoitzean ere; pintura berrian, aldiz, iduri bakoitzak eta zati bakoitzak bere libertatea dik, bere dantza dantzatzen dik, eta koadroaren batasuna elementuen libertate horretan eta dantza horretan aurkitu beharra zagok bertze deusetan baino gehiago, formen libertateak libertatearen forma islatuko balu bezala... —eta, bere teoria hura azaldu ondoren, bere ondoreak
|
atera
zituen—: Ez, Pedro, libertatea ez duk ilusione hutsa, are gutiago Urbiain bezalako toki batean, non bere kabuz pentsatzen duen gizonak nekez hats har dezakeen...
|
|
|
—Ez kezkatu —ihardetsi zion osabak— Bazekiat ezen florentziarrak bankari arrazakoak direla, eta ni ez nauk gutiago —eta eskua barrengo patrikarat eraman eta,
|
ateratzen
zuelarik poltsatxo bat urrezko ezkutuz betea, erran zuen—: Bai, banku ibiltari bat nauk, Pedro... eta hire babeslea izanen nauk egunotan, nola izan baitzen Mezenas Horaziorena eta Virgiliorena erromatarren denboran —eta, hamar ezkutu luzatzen zizkiola, erantsi zuen—:
|
|
|
—Beraz, Galileo zientziaren alde hil zitekean, baina zientziaren alde bizitzea erabaki zian, eta, hargatik, zientzia irabazten
|
atera
zuan.
|
|
|
Halaxe erran nion, bai, eta esplikazionea ere eman dizut, baina badakit ezen nik eman esplikazionea motza eta laburra geratzen dela. Anitzetan galdetzen diot neure buruari nola
|
atera
zitzaizkidan hitz haiek, eta oraino ere neke eta gaitz egiten zait bertze argibide baten edireitea... baina bai erraiten ahal dizudala ezen, hitz haiek trenkatu orduko, bi sentimendu errotu zitzaizkidala, biak ere kontrakarrean zeudenak, zeren sentitu bainuen, batetik, halako kezka bat, osabari modu hartan trufa egiteagatik eta zor nion begirunearen hausteagatik, berak napolitarrari zor ziona hau... Edo, ez al zen arrazoin printzipalena izanen ezen maisu ezin hobea nuela osaba, eta harenganik eta haren injeniotik gero eta gehiago ikasten ari nintzela, zeren eta nik osabari eman ihardespena, osabak berak egina izan baitzitekeen bertze zirkunstantzia batzuetan?
|
|
|
Aita Bartolome Ziaurrizkoa zeritzan misionest ezaguna —zeina izan baitzen don Frantziskoren eta jaun Marcelen ondotik izan nuen hurrengo prezeptorea, azkena, eta zeinaz aitzinago luze solastatzeko parada izanen baitugu— Urbiainerat etorri lehen aldian, hunkiturik utzi zituen eliztarrak bere sermoi distiratsu haiekin, halako tailuz, non, konfesioneen eguna iritsi zenean, harekin nahi izan baitzuten urbiaindar guztiek, don Frantzisko bazter uzten zutela; zeren bi errenkada zeuden han: bata, aita Bartolomerekin aitortu nahi zutenena, luzea, inurriena baino luzeagoa; bertzea, don Frantziskorena, laburra, jondone Pedro Ermitauak bere haitzuloan hartzen zituen bisitariena baino laburragoa; ordea, ikusirik zein betilun
|
ateratzen
ziren aita Bartolomerekin konfesatzen zirenak, berehala iragan ziren errenkada luzean zeudenak don Frantziskorenerat, luze zena labur egiten zelarik, eta labur zena luze, minutu guti batzuen buruan. Eta, oroitzen ez badut ere don Frantziskok jarri zuen aurpegia, betilun imajinatzen dut alde batetik, ikusirik zer penitentzia zetorkion gainerat jende uholde harekin, baina baita betilunetik betargirat egiten ere bertzetik, loratzen zitzaiolarik, finean, ezpainetan, irri ezkutu bat, zeina izan baitzitekeen, hitzetarat bihurtua, apezak eliztarrei xuxendu komentario balizkoa, malizios bezain inozenta:
|
|
|
Lehenengo egunean, goizetik, bisitariei errezibimendua eta ongi etorria egin genien, biderat
|
ateratzen
gintzaizkiela, musikari talde bat aitzindari, eta arratsaldetik ehizaldia izan genuen, zeinetik azpimarratu behar bainuke, ni hartan izan ez nintzen arren, ezen Villagrandeko dukea zoraturik geratu zela ene anaia Mattinek erakutsi zuen trebeziarekin.
|
|
|
" Eta zuk ere probatu zenuke". Eta utzi genituen dukea eta kondea beren egiteko hartan,
|
atera
ziren bertatik denbora luzean egon ondoren, felizitatu zuen dukeak osaba, eta gero erran zuen: " Gaur etorri naiz, eta bihar ez dut huts eginen, zeren, hauek hemen daudela, soberan baitaude gure kakontziak ere"; eta osaba Joanikotek, nola baitzekusan ezen dukea txantxazalea zela, ihardetsi zion:
|
|
|
haietarik bat kalonje bat zen, don Claudio izenekoa, dukearen konfesorea zena eta dukeak bidaia guztietan eramaiten zuena, badaezpada, zeren nehork ez baitaki zein izan daitekeen Jainkoaren nahia eta borondatea, eta dukeak bere ondoan nahi zuen hura heriotzako orenean; bertze biak, berriz, bi toreatzaile haiek ziren, Curro Banderas eta Paco Corrales zeriztenak: azken honek torero ausart bezain adoretsuaren fama zuen —ongi irabazia, bertzalde, kontatzen ziren erdiak egia izaitekotan—, zeren erraiten baitzen, konparazione, ezen, ehun zezenez goiti toreatu eta lau adarkada larri izan zituela, eta ehunez goitiko haien artean hiru zezen hil zituela, haiek toriletik
|
atera
bezain sarri, paratzen zelarik, hartarakotz, toriletik beretik hamar bat urratserat, hanka bat belauniko, lantza eskuan tinko... eta harekin egiten ziola buru zezenari, zeina, bere lasterraldian, lantza topatu eta ziplo eroriko baitzen, toreroak bere" lantzean" asmatzekotan, noski; edo, huts eginik, toreroa bera harrapatu eta adarkatuko zuen zezenak, inarrosiko zuen airean itzulipurdika...
|
|
|
Laugarren zezena Curro Banderasek toreatu zuen. Baina, toreatzen hasi aitzin, lastozko hiru panpina
|
atera
zituzten, burua kartoizkoa zutenak, gorputza kortxozkoa eta zangoak berunezkoak. Eta zezenak panpinak adarkatu, eta hauek zutik erortzen ziren beti ere, zangoen gainean.
|
|
|
Baina osaba ez zen isildu, nik ez dakit orduko zerbait pentsatua zuelako, edo bertzerik gabe hala
|
atera
zitzaiolako, zeren halakoa baitzen, berez eta izaitez, osaba, ezinaren aitzinean kikiltzen ez zen gizona, eta, hala, aitak igurikitzen ez zuen atetik egiten zuela, erran zion:
|
|
|
JAUREGIKO sehien ahotan zebilen berria, Pagabasoko herensugea —izen bereko leizean ezkutatzen omen zena— urduri ez ote zebilen egun haietan eta leizetik burua
|
atera
ez ote zuen, eta, hala, ingurune hartarik iragan behar zuten guztiei —neskatxei batik bat— gomendatzen zitzaien ezen ibil zitezela kontuz eta egin ziezaiotela otoitz san Migel arkanjeluari, zeren san Migelek bertze herensuge bat hil baitzuen jadaneko, han hegoaldean, Aralarko mendietan.
|
|
|
baldin gazte zelarik koadro horiek egiten bazituen, zer ez ote du eginen gaur egun, hainbertze urteren buruan...? Haren txakurrak koadrotik paseatzerat
|
aterako
dituk, segur...!
|
|
|
Ez dakit amets haren arrazoina ene ezinegona ote zen, bidaiaren kontu harekin urduri nengoelako, edo afalorduan izan genituen konbertsazioneak ote zeuden guztiaren azpian, zeren haietarik batean Alessandroren gidariak aditzerat emaiten baitzigun ezen bazirudiela egun batzuk lehenago bidelapurrek noble batzuen kotxea akometatu zutela, eta noble haietarik bat hil zutela ez dakit non, eta zeren ene ametsa guztiz haren idurikoa izan baitzen: Urbiaindik Donibanerat gindoazela osaba, Alessandro eta hirurok, bat batean bidelapur batzuk
|
atera
zitzaizkigun... eta, zalapartaren erdian tiro baten hotsa entzun, eta Alessandro lurrean ikusi nuen zerraldo, bekokian zulo bat zuela eta zulo hartarik odola zeriola.
|
|
|
, eta hirurok baterat egiten genuen geure ahalegina, nork bere tokitik. Eta, hartan ari ginela, ohartu nintzen ezen osaba ere urduri zegoela, ez dakit zergatik... harik eta, halako batean, gurdia bere lekutik
|
atera
genuen arte, baina, hain fortuna gaixtoarekin, non, aldi berean, gurdiari eman genion bulkadarekin baterat, oinen gainean labaindu baitzen osaba eta ahozpez erori, bularra eta gorputzaren aitzinalde osoa lohitan blai. Hantxe ene urduritasunari eta neure ezinegonari leku emaiteko okasionea!
|
|
|
Gurdia lohitik
|
atera ondoren
, osabak erran zidan:
|
|
|
—Hainbatik hainbatean, hire aita baino gehiago ninduan egiteko haietan, zeren beti joan izan baitzaizkit ongi matematikak eta filosofia naturala. Baina bakoitzak bere dohainak ditik... eta harriekin aberastea ez duk, konparazione, ene dohaina, zeren, harria nola erortzen den eta zergatik erortzen den ikustetik, ez baitago aberasterik; aitzitik, hire aitak, harririk arruntenari ere, harri preziatuaren prezioa
|
ateratzen
ziok merkatuan... —eta, arestian erranaren ondore gisa, eratxiki zuen —:
|
|
|
Zeren eta, orainokoan erran ez badizut ere, latsaren goiko aldean bertze urtegi bat baitzegoen, ateska bat zuena, nondik erregulatzen baitzen uraren emana. Eta ura, handik aitzina, harrizko kanal batek bideratzen zuen etxe aitzineko jardineko iturriraino lehenik, agerian, eta errotako urtegiraino gero, ezkutuan; errotatik
|
ateratzean
, berriz, urak bertze kanal batetik egiten zuen, zeina baitzihoan berriro agerian eta jauregi gibeleko paretari atxikirik, latseraino, arestian erran dizudan bezala: kanal hura, batzuetan, lohitu egiten zen, zeren eta lohikeria baita eskrementuen eta bertze mila hondarren emaitza, eta, haien garbitzeko, errotako urtegiko ura husten zen noizik behin, uraren lasterrak haiek guztiak jauregitik urrun zitzan.
|
|
|
Izan ere, badirudi ezen orain dela bi mende eta erdi —Urbiain fundatu zenetik ehun bat urte geroago edo, beraz— lehorte izugarria izan zela Urbiainen, ekainean eta uztailean ur xortarik ere egiten ez zuela. Eta ekainaren azken aldean herritarrak kezkatzen hasi, eta uztail osoan prozesioan
|
atera
zuten herriko patroina, zeina baitzen denbora hartan san Mamerto, bere ezin konta ahala mirakuluengatik ezaguna izan zen Vienako artzapezpikua, baina alferrik. Eta erraiten zioten san Mamertori:
|
|
|
Haatik, Pedrok anitzez ere zaharragoa zirudien, osabari ez bezala orduak eta urteak neurrigabeki juntatu eta pilatu balitzaizkio bezala, eta horrek bietan bat erakusten zuen: edo bizitzak tratu gordinagoa eta gogorragoa eman zion Pedrori, edo Pedrok berak deliberatu zuen ezen bizkor bizi beharra zuela, denborari aitzina harturik, bizitzari, halatan, urinik eta zukurik apetitosenak
|
atera
ahal izaiteko, baita lurrinik usaintsuenak ere; edo izan zitezkeen bi posibilitateak batera ere, zeren egiaz baitzegoen Pedro zaharturik eta zabarturik, bere ile zuri harekin, zuria baina lohia eta zikina, ahotik hatsa eta kiratsa zeriola.
|
|
|
—eta, begietarat xuxen so egiten zidala, irri maltzur bat ezpainetan, eratxiki zuen—: Baina oraino ez zaik bizarrik ere
|
atera
, eta zer ulertuko duk hik gauza hauetaz...?
|
|
|
" Ba al dakik zer eginen nukeen nik, san Jenaro banintz eta napolitarrek katedraleko altxorrean gordetzen duten sainduaren buruan sarturik banengo...? Mihia
|
aterako
niekek egun batean, eta irri eginen niekek, zeren eta irri egiteko modukoa baita jendea hain inozenta eta hain ergela izaitea...! Hori bai izanen litzatekeela mirakulu handi bat, Joanes!
|
|
|
Eta, nola bainengoen galdurik, ahal bezala
|
atera
nintzen herstura hertsi hartarik, eta, errazenerat jorik, erran nion:
|
|
|
Osaba itzarri aitzin oheratu nahi nuke, eta joan egin dut, baina joan baino lehenago... —eta, osabak napolitarrarekin zuen zorraren kitatzeko, poltsikotik zilarrezko bi errealak
|
atera
, eta eskurat luzatu nizkion— Osabak afaria zor zizun, eta honekin iritsiko zaizu...
|
|
|
Arrai eta alegera joan nintzen oherat, baina ez guztiz, zeren ragazza ren kontu hark, noiz eta napolitarrak galdetu baitzidan zer zen Italiatik gehien gustatu zitzaidana, halako atsekabea utzi baitzidan, haren aitzinean neure buruaren jabe izan ez nintzelako, odola masailetan bor bor: ustekabeko galdegiteari ustekabeko ihardespena emaitea nuen kinka larri hartarik airos eta biktorios
|
ateratzeko
modu bakarra; aldiz, ihardeste merke hura eman nion: " Pisako dorrea".
|
|
|
Ordea, anitzetan gertatzen den bezala, gure solas hark bertze bide bat hartu zuen. Izan ere, noiz eta igande goiz hartan osabak proposatu baitzidan ezen Pisako inguruetarat joan gintezkeela egunaren iragaiterat, larre landa zabal haietako hegazti eta loreen miatzeko eta obserbatzeko —hirian biltzerat zihoazen jendeenganik ihesi—, barren barrendik
|
atera
zitzaizkidan hitzak:
|
|
|
Baina zalantza haien artean kontu bakarra zen zalantza gabeko: hitz haiek barren barrendik
|
atera
zitzaizkidala. Eta beldur puntu bat sentitu nuen, eta libertate sentimendu izugarri bat ere bai, beldurrarekin batean...
|
|
|
NOLA erran eta nola deskriba ostatutik
|
atera
aitzineko istant hura! Hura urduritasuna, eta hura bozkarioa!, habia uzterat zihoan txoriñoa banintz bezala, bere lehen hegaldiari —zeinak osin beltzean beherat eraman baitzezakeen eta heriotzarat, edo zeruaren jabe izaiterat— ekiteko puntuan...
|
|
|
Eta gauza bat ikusi orduko bertze bat ikusi nahi nuen, toki baterat iritsi orduko bertze baterat nahi nuen, eta ene oinak ez ziren nekatzen ez ene begiak asetzen. Harik eta, goseak amorratzen, plaza bateko iturri baten ondoan jarri, ostalersak prestatu gazta eta urdai puskak, baita ogia ere, zorrotik
|
atera
, eta jaten hasi nintzen arte. Eta, lehen ahamenean nengoela, hamar bat urteko neskatxa bat galdez hurbildu zitzaidan:
|
|
|
Eta, ene tristeziaz jabetu balitz bezala, Arkimedesek ene zangoen artean sartu zuen burua eta mihia
|
atera
eta eskuak ferekatu zizkidan.
|
|
|
Eta kaperatik aldaturik bezala
|
ateratzen
nintzen, aita Bartolomeren erranetarat jartzeko disposizionean, gero eta haren erranetarago...
|
|
|
Baina derradan ezen, Pedro Huizik bere fresko hura egiten eman zuen denboraren azken partean, aita eta Mattin harat eta honat ibili zirela, anaia negozioen munduan treba zedin eta aitzina; ni, berriz, kasik ez nintzen denbora hartan jauregitik
|
atera
, eta osaba are gutiago bere dorretxetik: horregatik, aita etorri zenean, eta erran zuenean ezen freskoaren inauguraziorako osaba Joanikot ere gonbidatu behar zuela, urduri jarri nintzen.
|
|
|
Sutan zegoen aita jesuita, beraz, eta sutan zegoen ama... baina aitak ez zuen nahi gauzak bere lekutik
|
atera
zitezen eta, noiz eta amak behe solairuko bertze salarat eraman baikintuen —sala tipirat—, erran zuen:
|
|
|
—Ongi da. Datorren hilean, dakizun bezala, berriro
|
atera
beharra dut, bertze bizpahiru hilabeterako, eta, handik aitzina, gabonetan edo, mintzatuko gara —eta, isilune baten ondotik, aitak, bere boza eztitzen zuela, erran zuen—: Baina Joanikot Maddalenez orduko gogaiturik egonen da, benturaz, nola haur bat bere jostailuaz...
|
|
|
Bazkarian, hatsarrean bederen, honetaz eta hartaz aritu ginen, aitak egin bidaiaz, etxeko tigrearen ihesaldiaz, zeren eta piztiak lehengo urteko uda hondarreko egun batean egin baitzuen ihes oihanerat, eta zeren mila historia entzuten baitziren herritarren ahotan, tigreak Pagabasoko leizea hartu ote zuenetz gordelekutzat, eta handik
|
ateratzen
ote zen gauero bere egitekoen egiteko... gai korapilatsuak alde baterat utzirik, kortesia osoz.
|
|
|
Xindak eta inarrak
|
atera
zitzaizkion aitari begietarik.
|
|
|
Zeren, hasteko, bazkalorduan —hantxe genituen egun hartan osaba Joanikot eta Pedro Huizi ere, zeinak, bertze nonbait erran dizudan bezala, haserre antzean baitzebiltzan sasoin hartan, eta zeinak, egun hartan ez ezik, bertze anitzetan ere etortzen baitziren bazkaltzerat, aitak hala nahi izaiten zuelako, hura etxean egoiten zenean—; bazkalordu hartan, bada, ez zen bertze mintzagairik izan, Mattin eta Elbiraren artean gertatua baizen. Baina, aitak, amak eta aita Bartolomek
|
ateratzen
zituzten arrazoinen aitzinean, osaba, ohi ez bezala, isil isilik egon zen denbora guztian, atsekabetua eta desgogara. Eta aitak erraiten zuen ezen ez zegoela etxegoiendarren ohorea horrela lohitzerik ez zikintzerik, Mattinek lohitu eta zikindu zuen bezala... non eta bere etxean eta gurasoen etxean!; amak, deabruak nonahi den eta noiznahi den erein zezakeela bere hazia, baita handikien baratzean ere, eta neurri guztiak ere ez zirela aski, hari buru egiteko; eta aita Bartolomek, finean, arrai eta alegera egoitekoa zela eta Jainkoari eskerrak emaitekoa, bai, halarik ere, zeren gaitzak tenorez harturik baitzuen erremedioa, eta zeren Mattinekin bederen tenorez ibili baitziren.
|
|
|
Eta, nola bakardade jasanezin hark nonbaitetik lehertu behar baitzuen, hala, hurbildu nintzen sagarrondo baterat, zeinak adar lodi bat baitzuen, enborraren behe aldetik
|
ateratzen
zitzaiona, paratu nituen besoak adarraren gainean, eta nigarra jauzi zitzaidan. Eta, nigarrarekin batean, jauregitik eta osaba Joanikotenganik ihes egiteko gogoa izeki zitzaidan, jaundu eta nagusitu.
|
|
|
Norat joan behar nuen nik, baldin ez banuen norat joan? Edo, benturaz, bai... zeren eta, bat batean, napolitarraren kontseiluz Pisako katedralean aditu nuen meza etorri baitzitzaidan bururat, eta, harekin batean, oihu erdiragarri hura, erro errotik eta bihotzaren erditik
|
atera
zitzaidana: Credo!, apez izaiteko dei bat ere izan zitekeena, eta ozentki eta bortizki deitu ninduena... eta, uste nuen arren ezen, irririk gabeko egun goibel haien ondotik, ahantzia izan nezakeela zer zen irri egitea, aldiz, irri egiten ikusi nuen neure burua... zeren eta gurasoek ere apez nahi baininduten, eta, baldin erraiten banien ezen apez izan nahi nuela, kolejio edo komenturen baterat igorriko baininduten, Iruñarat edo Baionarat, uda finatu bezain fite, jauregitik eta osaba Joanikotenganik urrun...
|
|
|
Baina amaz ari nintzaizun, eta amaren maitasunaz eta haren fideltasunaz, ene eritasunean ondoan izan nuenean. Eta amak noiznahi den emaiten zidan eskua, eta nik esker onez estutzen nion, iduriturik ezen esku hark galbidetik
|
atera
ninduela, eta gidatu eta gobernatuko ninduela, handik harat, bide zuzenetik, arimaren gau ilunetik betiko argirantz.
|
|
|
Eta neure konbentzimenduen fintkatzeko eta sendotzeko, hitz eta iduri berriak etortzen zitzaizkidan laguntzerat: aitaren hitz haiek, konparazione, noiz eta Mattinen alde
|
atera
baitzen, hura hartzaren ehizan zebilelako, gogortki eta ostinatuki: " Mundua aitzina egiten dutenena da, ezbeharren eta ondikoen gainetik"; edo, amaren figura eta iduria —amaren irria eta amaren musua—, hain eder egin zitzaidana eta behin eta berriro dei egiten zidana, zintki eta fintki jarrai nenkion, bere irri hark eta bere musu hark ireki zidaten bidetik... eta gogoratu zitzaidan, halaber, nola san Agustinen ama, santa Monika, otoitz egiten ibili zen, gau eta egun etsi gabe, semeak bekatuzko bideari utz ziezaion amoreakatik eta zuzenekoari atxik, eta nola erdietsi zuen azkenean bere xedezko xedea...
|
|
|
Zeren, baldin egia bazen ere ezen pertsona haserreak aski izan dezakeela halakoetan bere buruaren eta bere bisaia itsusiaren ikustea berriro ez haserretzeko, ez nengoen, ez, ni, puntu hartan, mirail baten aitzinean paratzeko trenpean, Platonen dizipuluetarik bat banintz bezala, ez horixe... hain bainengoen neure pena hartan dolorezki penaturik, eta hain bainengoen, halaber, neure gorputzeko parte eta endrezera guztietan gogorturik eta gozakaizturik, ez anaiarekin baketzeko asmotan eta ez harekin bihozbera eta uxter jokatzeko disposizionean, baina eztitasunik gabe eta mendekos. Zeren deusek ere ezin
|
atera
bainintzakeen neure tentutik eta pazientziatik, nola anaiak Elbira modu itsusi hartan kentzeak, eta zeren hark neuri eginaren ordaina bihurtu nahi bainion, eta doblea bihurtu nahi nion, ahal izanez geroz! Garesti ordainarazi behar nion eta neure betea eman behar nion, zinez!
|
|
|
—eta, eri erakuslea goititzen zuela, erantsi zuen—: Hala, bada, jakizu, alde batetik, ezen Potosi goiti beheiti doala eta gaurkoa ez dela atzokoa, zeren egun bateko zilarra biharamuneko hauts bihurtu baitzen —Sibiliatik
|
atera
zenetik bere galeoiko hainbat kideren ezpainetarik aditua zuen iritzia aditu zion Joxek aita Zacaríasi ere—, eta zeren, harat joaitea, ondorez, nekea eta gaitza ez ezik, erokeria hutsa ere izan baitaiteke, baita munduko ezpataririk handienarentzat ere, zure entseiuaren fruituak idorrak, agorrak eta hautsaren parekoak izan litezkeelako, finean. Eta jakizu, bertzetik, ezen, Potosirat joan gabe ere, badirela Santo Tomáseko asentamenduaren ondoan etxaldeak edo haziendak, batik bat behi aziendaren hazkuntzari emanak eta zureak bezalako beso indartsuen beharrean daudenak, beren ondasunen begiratzeko eta ordenaren ezartzeko, eta nagusi haietarik bati eskain diezazkiokezula zeure zerbitzuak eta endrezuak...
|
|
|
Eta jakin zuenean noren partetik gindoazen eta zertarat, bere etxerat gonbidatu gintuen. Eta igan ginen elizako eskaileretarik haren etxerat, non kausitu baikenuen haren erranetarat zegoen emazteki bat, indiar horia zena eta adinean sartua; jarri ginen aulki luze baten gainean,
|
atera
zigun emazteki indiarrak guaiaba zukua, eta solasean hasi ginen; eta erran genionean don Anselmori ezen kaputxinoen misionerat joaiteko asmoa genuela eta aita Zacaríasen gomendiozko karta bat generamala, ihardetsi zigun ezen lagun zituela berak ere misioneko indiarrez arduratzen ziren kaputxinoak; baita bertze muturrean zeuden frantziskotarrak ere, zeinek fundatu berri baitzuten bertze misione b... Eta, noiz eta hango eta hemengo indiarrez galdetu baikenion, erran zigun, Fernando Pachecok bezala, ezen bi indiar suerte zirela inguru haietan:
|