|
2004
|
|
|
Sabino edo Sabin Aranaren heriotzaren mendeurrenean, gaurko hitzaldi honetan, zera gogoratu nahi nuke: Sabino Aranak, beste gauza
|
askoren artean
, euskara, euskal hizkuntza egitasmo politikoa bihurtu zuela, politikaren bidez berregituratu eta euskararen bizitza sendotu nahi zuen. Eta nire ustez honetan datza bere ekintzabide nagusienetariko bat.
|
|
|
Beste herri
|
askotan
jaretxi arren au, eztau iñoz guretan
|
|
|
emetu aldira gutarren bihotzak? baita
|
askok
berbetan dirudie motzak?
|
|
|
Iparraldean aldiz XVI. eta XVII.mendeetan euskararen funtzionalitatea eta kontzientzia linguistikoa ezagunagoa eta nabarmenagoa izan zen. Horra ba, aldi berrian iraultza liberalaren dinamikan, Frantziako hiritarren Asamblea politikoak frantsesa aldarrikatu zuenean hizkuntza nagusi eta ofizial bakartzat konstituzio berrian, hizkuntzen arazoa politizatzen hasi zirela, beste hizkuntza
|
asko
alboratzen zituztelako.
|
|
|
Bestetik, euskaltzaletasun liberala (gorria, beltza): XVIII.etan mendeetan Adiskideen Batzarrea (1764) A. Pascual lturriaga, (1830) Foru erakundeetako agintari
|
asko
, ez guztiak. Manuel Barandika, Batzar Nagusietan itzultzailea, parlamenaria eta Banco de Bilbao erakundeko zuzendaria izan zen.
|
|
|
Sabino Aranaren eraginpeko euskalgintza aurpegi
|
askotatik
izan daiteke aztertua. Besteak beste, hasierako puntua jarriz, Bizkaian bizpahiru abiapuntu ditut nik nagusi.
|
|
|
Harako horiek zer ekarri zuten euskalgintzaren alderditik modu
|
askotan
jar daiteke aipuetan. Batak literatura aterako du denon bistara; besteak, filología.
|
|
|
Normalizazio hori, bistan da, oro hartzailea da, eta Euskal Herriari nortasun berria eman nahi dio, egundoko iraultza gauzatuz. Leku eta esparru
|
askotara
iritsi beharra dakar horrek, eta anitz puntu aldatzeko premia, lehen esan legez. Aranak, alabaina, ez dio horri beldurrik, bere bibliografiak argi erakusten duenez.
|
|
|
Hortik ere, urte batzuk geroago, Orixek egin zion kritika: euskera gaixoak operazio
|
asko
dauzka egin bearrak, eta, guztiak batean egin ezkero, illiteke (1).
|
|
|
Aipa dezadan oraingoan, haren iritziko komunikabideak. Izan ere, bai berak zuzenean, bai bere jarraitzaile bipilek, etengabe sortu zituzten mota eta tankera
|
askotako
aldizkariak. Nabariena, beharbada, Euzkadi egunkaria eta bere Euskal Ata/ a, hainbat idazleren kabi eta agerleku.
|
|
|
Sabino Aranaren garaian zio
|
asko
zeuden euskararen duintasunaren alde jartzeko. Lehenik berriki Unamuno eta besteek, berek menderatzen ez zutelako, esan ziguten euskara ez zela kulturarako gai, hizkuntza murritza zela eta
|
|
|
Hizkuntzaren aldetik hasieran eragina izan zuen, Bizkaian, batik bat prentsan eta lehen eskola liburuetan, baina Sabinoren euzkerak beste idazle
|
asko
zertxobait kutsatu zituen: Lauaxeta eta Lizardi, lparraldean oso gutxi, Mirande izan ezik.
|
|
|
Azkuek, ordea, gaztaroan «aranismo»
|
askoren
asmatzailea izan ondoren, beste bide bat hartu zuen, gure hizkuntzaren aberastasunak eskainiz, jakiteko
|
|
|
ez ote zen euskaraz, jadanik adigai
|
askorentzat
hitzik eta Sabinorengandik urrundu.
|
|
|
Sabinok besterik ezean eskaini, beharrik gabeko hitz
|
asko
, galdu dira zorionez, gabeukatz, urrutizkina, txadona eta lutelesti gaizki forrnatuak eta ulergaitzak zirelako, baina beste asko salbatu: aberri, abertzale, abertzaletasun, abesti, abeslari, abesbatza, arkatz, ertzantza, espetxe, ikastola, jaurlaritza eta beste.
|
|
|
Halere gerrate zibilako eskarmentuetan Sabinista
|
askok
baserria zer zen jakin zuten hain zuzen Ekaitzpean (1) bezalako eleberrian, traidorea euskaldun hutsa da eta Euskadirentzat hiltzen dena ezkerraldeko erdalduna; bestalde abertzale zauritua baserri batean izkutatzen denean, konturatzen da etxalde horretako jendeek ez dakitela abertzaletasuna zer den. Karlista geratu direla.
|
|
|
Mikel Zarate (Haurgintza minetan), Enaut Etxamendi (Gilentegiko Gilen), edo Joan Mari lrigoien (Babilonia) itxoin egin behar da benetako baserrien kezkak ezagutzeko. Bestalde euskaldunok mutur batetik bestera ibili ohi garelako baserriaz ahaztu ginen, azken nekazarien bizitzaz ez da jende
|
asko
arduratzen, nahiz munduan oraindik% 75.a nekazari izan, gure herrian ehuneko 7 tik behera jaitsi garelako, baina gogoratu behar zaigu gure hizkuntzaren oinarriak, zibilizazio guztietan bezala, artzainek, nekazariek, itsasgizonek eta esku langileek eraiki zituztela.
|
|
|
(269) < < Historia (lariaren) ren subjektibotasuna eta askotariko interes eta ikuspegiak euskala ritzaren historiaren esparruan ere antzeman daitezke: Esate baterako, ikerlari batzuk Arana Goiri ren lanetan hitz berri ugari sortzea, beste hainbaten asmakizunerako iturri izatea eta, horren bitar tez, euskaran tradizio aski luzea zuten mailegu 1atin erromaniko
|
asko
ezabatzen saiatzea azpimarratu dute; beste zenbaitek, aldiz, Larramendiren eraginarekiko haustura nabarmendu dute, horre1a euskaldunen jatorri iberikoa eta, ondorioz, euskaldunen Espainiarekiko lotura deuseztu as moz> >(! bid., 400.or.).
|
|
|
Non, arrazoi akademiko huts hutsa? Sabinoren eskolari zuzenketa
|
asko
egin zaizkiola geroztik. Baiki.
|
|
|
Ederki esana. Musí ka hori oso ezaguna da, egun
|
asko
saltzen dena klase politikoan eta ez gutxi literatura akademikoan. Zalantzarik ez entzungarria ere badela, maila teoriko an kultura eta politika bi esparru automo diren neurrian.
|
|
|
Egia da, bai, XIX. mendeko beste zientzilari
|
askoren
antzera, arrazaren kontzeptua erabili zuela, oinarrizko elementutzat zuela, baina hori egitean Eu ropako joerak jaso besterik ez zuen egin. Euskal Herrian bertan, Kanpionek ere arraza erabiltzen zuen barra barra bere idatzietan.
|
|
|
Oso besterik da, Euskal Herritik at, termino horren inguruan Yacer La pouge k, edo Gumplowicz ek, edo Houston Stewart Chamberlain ek, Joseph Arthur Gobineau k, eta beste hainbatek egiten duten irakurketa garbiki arra zista, batez ere, hitlerismoarekin politikan ondorio genozida izugarriak ekarri ko dituena. Lekuz kanpokoa baino
|
askoz
harago, guztiz deitoragarria iruditzen zaigu nazismoa eta aranismoa ez direla berdintzekoak esatea hutsa (278), ager pen publikoetan esan izan den bezala, zeren Euskal Herria, orduko Alemani arekin konparatuta, oso bestelako egoera soziopolitiko batean aurkitzen bai tzen, zapaldua eta inmigrazio masibo baten pean.
|
|
|
Begiratu besterik ez dago Erdialdeko Europara eta au zo estatuetara zer gertatzen ari den ikusteko. Horregatik, gure inguruko poli tikari profesionalen eta intelektual organikoen diskurtsoak akademikotik baino
|
askoz
gehiago du hipokresia eta maltzurkeriatik, estatu botererik ez duen na zio batí inmigratuak bertakotzat hartzea eskatzen baitzaio, datozela Espainia tik edo nonahitik, inolako baldintzarik jarri gabe, hots, eskubide guztien jabe eginez, baina ez betebeharren erantzule. Diskurtso hori magrebtarrak itsasoan itotzen uzten dituen Espainiatik datorrenean, duintasun etikoari zor zaion be giruneak oinarrizkoenean huts egiten du.
|
|
|
Beraz, Aranak Euskal Herriaren eta euskararen berezitasunaz hitz egiten zuenean, funtsean zuzen ari zen, geroztiko ikerketa linguistiko, arkeologiko eta genetikoek Sabinok orduan eskura zeuzkan baino
|
askoz
datu gehiagore kin, jakina, berak zioena baieztatu besterik ez baitute egin, hots: Euskal He rria, bere ingurukoen ondoan, oraindik bizi den herri zahar bat dela, histori aurrekoa, alegia, hizkuntzaren aldetik ez eze, alderdi seriologikotik ere desberdina dena.
|
|
|
«Aranaren euskal lana ondo aztertu ba rik dago. Bereak ez dituen eritxiak ezarten ei jakoz
|
askotan
. Aranazale batzu en eritxiak alboratu eta bereak dituenak aztertzea lan onuragarria izango ei genduke» (5).
|
|
|
Aranak euskal arraza eta espainola bereizten ditu. Hauena arraza nahasia da, XVI. mendera arte arraza
|
askok
okupatu baitzuten penintsula, «de suerte que la raza es un producto de todas las invasiones que han ocurrido en la península desde hace más de cuarenta siglos: celta, fenicia, griega, romana,
|
|
|
só lo los sonidos se pronuncian, y ellos son los representados por los signos» (68). Ortografiarena bigarren mailako zerbait delako, hain zuzen, hizkuntza
|
askok
ez bide dute sistema grafiko berezi eta bererik, euskarak ez duen bezala: «El Eus kera carece, pues, de alfabeto gráfico peculiar.
|
|
|
Bera baino lehen bi Jan bakarrik zeuden argitaratuak gai honen inguruan. Bata Josef Francisco de Iri goyen en Colección Alfabética de los Apellidos Bascongados con sus Signi ficados da, 1.609 abizenen zerrenda zekarrena, eta bestea Augusto Federiko Pott ek alemanieraz 1875ean idatzi eta gaztelaniara Eliano Ugarte-k 1887an itzulitako Sobre los Apellidos Bascongados liburuxka, azken hau, 43 orrialde besterik ez dituen arren, lehenengoa baino
|
askoz
ere hobea zena. Iturri gisa, Kanpionen Datos Históricos referentes al Reino de Nabarra ere erabiltzen du, harenean azterketa etimologokoa egiteko datu historikorik agertzen delako.
|
|
|
Lecciones de Ortografía del Euskera Biz kaino liburuan ere badator bertan agertzen diren beste 73 hitz berriz osatutako beste zerrenda bat ere (79). Oraindik
|
askoz
luzeagoa da Lenengo Egutegi Bis katarra n aurkitzen dugun neologismoen zerrenda, lehen bost hilabeteri buruz ko azalpenetan datorrena, batezbeste, 30etik gorakoa baita.
|
|
|
Aranari leporatu izan zaizkion hutsegite nabarmenen artean, hain zuzen, garbizalakeriarena izan da, hots, erdal jatorrizko hitzak onartzeari zion higuina. Nahiz badakiten hark as matuko hitz
|
asko
onartuak izan direla, oraindik berekin darama joera hori er
|
|
|
Baina kontu honetan ere Aranaren jo kabidea bere testuinguruan aztertu beharra dagoela iruditzen zaigu, orduko giroa kontuan izanda, alegia. Zalantzarik ez da bere aurreko idazle
|
askok
eta askok erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak.
|
|
|
Baina kontu honetan ere Aranaren jo kabidea bere testuinguruan aztertu beharra dagoela iruditzen zaigu, orduko giroa kontuan izanda, alegia. Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta
|
askok
erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak.
|
|
|
Baina kontu honetan ere Aranaren jo kabidea bere testuinguruan aztertu beharra dagoela iruditzen zaigu, orduko giroa kontuan izanda, alegia. Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz
|
asko
zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak.
|
|
|
Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz
|
asko
jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak. Tradizio bikoitz honen kontra jaikitzen da Arana, euskararen sustraietara joan eta, euskararen eredu jatorragoa bilatzeko asmoz.
|
|
|
Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz
|
asko
euskara garbitzat hartuak. Tradizio bikoitz honen kontra jaikitzen da Arana, euskararen sustraietara joan eta, euskararen eredu jatorragoa bilatzeko asmoz.
|
|
|
Salbuespen bakarrak, Josu eta Miren izango lirateke, edota jato rrizko izenean kasuan, Keperin eta Karla, Zeperin (Zepherinus) eta Karol en (Carolus) ordez. Bestalde, atzerriko izenei euskal itxura emateko, izenen jato rrizko iturburura jotzen baitu, bide horretatik mota
|
askotako
izenak ateratzen zaizkio, batzuk, Koldobika bezala, aski bitxiak, eta beste batzuk, Kepa beza la, onartuagoak izan direnak. Izenak itxuraz euskalduntzean, egiazko premia bati erantzuten ziolakoan zegoen, euskal idazleak gehienetan inguruko erdere tatik gaztelaniatik eta frantsesetik hartuta ematen baitzituen izenak.
|
|
|
gatik, ezinezkoa gertatzen da: a) bizkaitar
|
askok
ez dakitelako euskaraz, b) beste askok, jakinda, nahiago dutelako erdaraz irakurri, eta e) zailtasun mate rialak dauzkatelako (105). Hauek gainditu bezain! aster elebidun bilakatuko de la agintzen du. Zailtasunak, antza, ez zituen gainditu, euskaraz seiren bat titu lu besterik ez baitziren agertu.
|
|
|
gatik, ezinezkoa gertatzen da: a) bizkaitar askok ez dakitelako euskaraz, b) beste
|
askok
, jakinda, nahiago dutelako erdaraz irakurri, eta e) zailtasun mate rialak dauzkatelako (105). Hauek gainditu bezain! aster elebidun bilakatuko de la agintzen du. Zailtasunak, antza, ez zituen gainditu, euskaraz seiren bat titu lu besterik ez baitziren agertu.
|
|
|
(109) < < Euskal Herriko hizkuntza ofiziala ez izateaz gainera, euskerak bestelako problema
|
asko
ere zeuzkan bere barruan: dialektotan banaturik egotea, literatur eredu batuaren premia, or tografi araurik eza, hitz berrien arazoa, Frantzia eta Espainiako erakunde politikoen aurrean ha besa lortu beharra etab. Guzti horretarako, XIX mendeko euskaltzaleek ongi zekusatenez, beha rrezkoa zen Euskeraren Akademia sortzea.
|
|
|
Or duko eztabaida hartan argi pixka bat egin ahal izateko, iturriak berrikusi be barra dago Koldo Zuazok hasitako bidetik jarraituta (111), baina zintzotasu nez eta bere osotasunean, ez komeni direnak bakarrik plazaratuz eta ez direnak ilunpean utziz. Izan ere, historiografia gezurtatzeko modu
|
asko
daude, eta ho rietako bat, datuak manipulatzea, edo aipatzeke uztea da. Gu ere ibiliak gara gai honen inguruan Orixeren lana aztertu genuenean, baina lehengo iturriak berrikusi eta berriak aztertzean, orduko balorazio batzuk findu beharrean aur kitu garela aitortzeko lotsarik ez dugu (112).
|
|
|
a) goizez batzarkideak hiru taldetan banatu zirela, ortografiaren batasunari bu ruz Batzarrari proposamenak egiteko xedearekin; b) arratsaldez aho batez onartu zela batzordeetako batek, adostua izan zedin, gai horri buruz proposa tutako plagintza; e) hurrengo urtean Hondarribian beste Batzar bat egitea au rrikusi zela; d) hiruko talde batek osatutako Batzorde bat izendatu zela, tarte an Kanpion, Sabino eta Hazpameko Anaia bat zeudela, eta hauek, gela batean sartuta, presaka arautegi moduko bat prestatu zutela, baina Batzar Aretora itzultzean, hutsik aurkitu zutela; e) Eskualdun Biltzarra elkartearen izenaz as ko eztabaidatu zela, berdin bere xedeaz; f) Batzorde Iraunkorreko partaideen izendapenari dagokionez, Batzarraren berrespenik ez zuela eta, Kanpion eta Aranaren kasuan, presak eraginda, beren buruak aurkeztu zituztela lehendaka riordetzarako (116). Beste nonbait ere esaten du Aranak, gauzak gaiztotzen ha si zirenean, hasiera hasieratik lehendakariordea izaki, kargu horri uko egin na hi izan ziola (117), baina ez ziotela onartu eta, gainera,
|
askotan
idazkari lanak ere egin behar izan zituela (118).
|
|
|
Aranaren dei horrek izugarrizko katramila sortu zuen bere ingurukoen ar tean, Batzarrerako atxikipen
|
asko
hasi baitziren etortzen Guilbeau jaunaren idazkaritzara. Hemendik dator idazkariaren kezka:
|
|
|
Mota
|
askotako
baiorazioak egin daitezke Batzar famatu haien inguruan gertatuez. Horretarako helburu amestuak eta eginak bereizi behar, talde inte resak eta norberarenak, arazo linguistikoak eta bestelakoak.
|
|
|
XLIV). Lerro beretik arituz, hitzaurrea euskaraz egiten duen Lino Akesolok azpimarratzen duenez,
|
askok
Arana euskararen batasunaren areriotzat jo izan dute, baina oso ezjakinean, zeren < < Bidasoaz andiko eta emendikoak egindako batzar jakiñ arek ez euken euskera batuagaz ikustekorik, euskal idazkera edo ortografiagaz baiño, eta Arana tartean zala Batzar aretan lortu ez zana, ortografi bata suna, geroago lortu zan, Euskaltzaindia sortu zenean, eta Aranak erakutsitako bidetik&am... ).
|
|
|
an. Gertatzen dena da, Granja ri bezala beste
|
askori
ahaztu egiten zaiela pun tu honetaz Aranak ematen dituen argitasunak eta zehaztasunak irakurleari es kaintzea, gutxienik historiografiaren amorez zor zaion informazioa izan dezan:
|
|
|
Bestalde, ezin ukatuko da, ezta ere, Aranak bere irizpide ortografikoak zeuzkala, arras bereak, eta
|
askotan
esan izan denez, argudio logikoaren inda rrari zion fede itsuagatik, ez zuela amore ematen jakin izan e abaki adostu batzuetara heltzeko testuinguruak zalutasun gehiago eskatzen zuen uneetan. Aranak ortografía eta fonetika garbiki ez bereiztean huts egin zuen eta badi rudi, Azkuerekin izandako gutunezko harremanetan azaltzen den bezala (149), Hendaia eta Hondarrabiako Batzarretan sortutako kalapita horretan zetzala.
|
|
|
Batzar hauetako gorabeherak arras ilun eta nahasiak izan baziren ere eta horren errudun nagusi Arana Goiri egin bazuten ere, dena nazionalismoarekin nahasten omen zuelako, historiak erakutsi du bere jokabidea, zeuzkan iritzi or tografikoak onartzekoak izan ala ez, asmoetan bederen zuzenak zirela, garbi ak. Izan ziren azpijokoan zikin
|
asko
jokatu zutenak, batean gauza bat esan eta bestean bestea egin, eta setakerian maisu izandakoak.
|
|
|
(167) Esaldi
|
asko
datoz horrela formulatuta: < < Es dificil averiguar la etimología cierta de euzko.
|
|
|
Hemen arras presente dago orokorrean Aranaren gogoa, hark ereindako nazionalismoaren hazia. Baina,
|
askotan
esaten bada ere, gaur ozenki esan dezakegu, orduko ez Arana bat, baizik bat baino gehiago errebindikatzen dituztela: batzuek lehen aroko Arana in dependentista eta garbizalea, beste batzuek azken aroko Arana autonomista eta ez hain garbizalea.
|
|
|
Orduko eztabaida hari neurria hartzeko, hots, orduko irizpide aldez nahasi eta aldez kontrajarriak egun zer tan zehaztuak geratu diren jakiteko aski da Euskaltzaindiaren arauak begira tzea. Ordukoaz ari baikara, ez gaurkoaz, eztabaida, aipu horietan ageri den be zala, gehienbat Orixeren inguruan pertsonalizatzen bada ere, jokoan dagoen arazoa
|
askoz
sakonagoa delakoan gaude, zeren, azken batean, Sabino Arana euskalariari dioten mirespena eta, agian zuzenado esanda, haren eskolakoak autoizendatzen direnen dogmakeria baitago auzitan. Hori dela eta, egoera as ko ozpintzen da bi aldizkarietako euskaltzale jeltzaleen artean, hots, aranaza le ertzekoen eta aranazale zuhurren artean.
|
|
|
Arrazoi honek ez du balio, zeren nola esplikatzen da Azkueren Euskelzale bezalako aldizkariak hain agudo desagertzea? Kirikiñoren adibide ak ere ez bide du
|
askoz
gehiago balio, honen lanak ere, garaiko beste idazle gehienen antzera, gutxi irakurriak baitira. Haren Bigan·en Abarrak liburutik ale bakar batzuk bakarrik saldu zirelako kexu omen ziren argitaratzaileak.
|
|
|
Hale re, autore handienekin bezala, harekin ere kritikak bere galbahea pasatzen du xehe eta mehe. Beraz, gogoetak eta balorazioak egiteko unea da azkeneko hau, haren inguruan galdera anitz eta mota
|
askotako
salakuntzak egin baitira.
|
|
|
Hain da autonomoa bere iritzi eta jokabideetan, politikoetan bezala bestelakoetan, hurbilekoenak zaizkionekin edota, Azkue zein Kanpionen kasuan bezala, fonetikan maisutzat dauzkanekin ere ez baitu amare emango eta eztabaida garratzak izango baititu. Ideología politikoan ez eze, euskalaritzaren alorrean ere iritzi kontrajarriak zituz tela, jada kontu zaharra da, pasarte
|
askotan
egiaztatzen dena. Aranak argudio po litikoetan babestuz arrazonatzen zuela arazo espezifikoki linguistikoetan edo li terarioetan?
|
|
|
(252) J. Javier Granja Pascual-en tesia da Aranak Kanpionen kontra egindako erasoak irizpi de hertsiki Iinguistikoak ez ezik,
|
askotan
politikoak erabiliz egindakoak direla: < < Creemos que en la relación Arturo Campión Sabino Arana (ya también después de la muerte de éste, con sus discípu los) se dan ambos factores a la vez y en todo caso existe, con diferencia de trato por parte de am bos escritores:
|
|
|
Galdetu izan da, orobat, Aranak zenbateraino ezagutzen zituen autore kla sikoak. Batzuen ustez, idazle zahar
|
asko
irakurri zituen. Bizkaikoak seguru as ka bai, hala nola Astarloa, Zabala, Kapanaga, Añibarro, Fray Bartolomé, El gezabal, Uriarte (256), eta, bereziki, Mogelen Peru Abarka, oso zehatz (257); Hemaniko Agustín Kardaberaz ere bai.
|
|
|
Sabino Aranaren heriotza mendeurrenkari bildu gara, gaur, hemen. Sabino ren ideologia politikoa aztertu da gehienbat,
|
askotan
, gaur egun «trasladuta» be re alderdirik okerrenak, orduan, Europan zehar korritzen zutenak parekatu gabe. Euskararekikoekin antzera gertatu da, baina, gai hau, nik baino hobeki, Agirre azkuenaga, Iztueta, Laka, Pellen eta Urrutiak, jorratuko dute.
|
|
|
Sinatzaileak Eleizalde' tar K., zadorlaria (ote dakite
|
askok
nor zen Elei zalde bergararra eta jeltzalea?) eta R.M. Azkue, euskaltzainburua. Alfabeto ho nen oinarri osoa Sabino Aranarena, egia esan, honek ere k eta beste letra ba tzuk Aizkibel azkoitiarrengandik hartu zituen.
|
|
|
Ehun urte geroago, oraintsu hasita egon arren, burutu gabeko lan bat da. Gure historia ikerketak beste emaitza bat izango zuen, proposamen zuhur hori aurrera atera bazen. lkerke tetarako argitalpenei balio handia ematen ziola bistakoa da, nahiz eta, orain dik, 1+ D,
|
askorentzat
gai teknikoentzat bakarrik egon. 1+ D naziogintzaren mesedetan, historia, hizkuntza eta kulturaren ikerketan izan daitekeenik ere ez dute sumatzen, proposatzaileek ikusten bazuten ere.
|
|
|
Euskal irakaslego baten beharrizanaz zuzen edo zeharka
|
askotan
idatzi zuen Sabinok. Hori guztia biltzea ez litzateke kaltegarri eta, seguru asko, di putatu zegoela proposamenen bat egingo zuela Diputazioan, artxiboan iker
|
|
|
Sabinoren lanetan azterketa tematiko zehatz bat egiteko dagoela uste dut eta onuragarria izango litzateke alderdi
|
askotatik
. Haren idazlan ezagunetatik azterketa xume bat eginda, hara hor, beste arlo batzuetako erkundetzeaz jaso tako adibide zenbait:
|
|
|
Euskal abertzaleen tzat Sabino euskal abertzaletasun politiko modernoaren sortzailea da; berak gainditu zuen ordura arteko foruzaletasuna eta bera izan zen joera politiko ho rren oinarrizko kontzeptuak ezarri zituena, aldaketa sozio-politikoaren eragile bihurtuz kontzeptuok. Guretzat, abertzaleontzat, aipatutako ezaugarri hori ho rren garrantzitsu da ze,
|
askotan
erabili izan dugula justifikazino nagusitzat eta nahikotzat, eta hori ezagutzearekin asetutzat sentitu garela, eta alde hatera utzi dugu Sabinok landutako esparruetan egin zituen ekarpenak sakontze eta azter tzeak eskatzen zuen lana.
|
|
|
Haren testuinguruan esan dut, eta horixe da Sabino Aranaren nortasuna aztertzean
|
askok
, zoritxarrez, ahanzten dutena. Bilboko udalak Aranaren alde estatua publiko bat eraikitzea erabaki du oraintsu, eta horrek, dakizuenez, le hen ere euskarari eta euskal intelektualei dien mespretxua aski garbi erakutsi duen zinegotzi ezagun baten haserrea biztu du, eta Sabinoren ideología xeno foboa Europar foruetaraino eramateko prest omen dago, han epai eta konde na dezaten.
|
|
|
Eta hemen ere, dakusagunez, zozoak beleari ipurbeltz. Izan ere, aipaturiko zinegotzi horren ideologiakoek
|
askoz
ere gero ago eta lasai aski el Dia de la Raza jarri zutela kontuan izanda, ez dirudi Sa binoren jarrera bereziki gaitzestekoa zenik, gure foru Iegislazioa galtzean Biz kaiko erakundeetara hable en cristiano esaka zetozen administrazio eta irakaskuntzako funtzionario kanpotar eta inperialisten aurka, urteak pasa aha Ja, orduko testuingurua aldatzean, haren hitzak, Iekuz eta tokiz kanpoan, ... Edonola ere, ez ziren gozoagoak izan, dakigunetik, Rizal filipinarrak edo Marti kubatarrak espainol okupatzaileen kontra esandakoak.
|
|
|
Gogora dezadan, bidenabar, Sabinorentzat estatua publikoa eskatu zuen Iehenengoa, hain zuzen, Resurrección Maria Azkue izan genuela, Euskaltzain diaren fundatzaile eta hil arteko burua, Aranak «euskararentzat hainbat interes sortarazi eta hainbat irakurle berri lortzeagatik». Eta Azkue, apaiza izateaz gai nera, karlista izana zen, eta ideietan
|
askotan
ez zetorren bat Sabinorekin, bai na halere, haren merezimenduak ezagutu eta aitortzen zituen zintzoki, hark Eta ez zen eskandalizatu giro eta testuinguru berean bizi zirelako, hain zuzen. Eta orain, desorduan, haren aurka jo eta ke ari diren baskofobo batzuek hori ho beki jakin Iukete.
|
|
|
Nolanahi ere den, ez nuke neure aurkezpen hau amaitu gura Aranaren euskal ekarpen batzuk gogoratu barik: lehenengo eta behin, euskara ikasi zu en, geroagoko euskaldun berri
|
askorentzat
eredua izanik; euskarak gure nazio aren osaeran daukan garrantzia azpimarratu zuen; euskararen batasunerako le hen pausoak ezarri zituen, ipar eta hegoaldeko euskaldun guztientzat ortografia batzea planteatu zuenean; onomastika arloan frantses eta espainolaren azpian geneukan menpekotasunetik irten eta euskal santutegi berria eratu zuen, gaur ko lñaki, Jon, Miren edo Edume ugarien sortzail...
|