|
2009
|
|
|
Neuk ere oso gogoko dut Etorkizuna, hasieratik gozatu nuen bere irakurketarekin eta liburuaren alde egin nuen aipatzen dituzun Euskadi Sarien deialdian. Ipuin liburuez
|
ari garenean
, gehienetan aipatzen diren gorabehera kontuak alde batera utzita, oroimenean itsatsita geratu zaizkigun ipuinek «salbatzen» dute liburua, lagunei kontatzen dizkiegun ipuin horiek hain justu. Horietakoak dira neuretzat ere zure mezuan aipatzen dituzunak.
|
|
|
Estanpa kostunbrista bare askoak diruditenak detaile txiki batek itzulipurdikatzen ditu, besterik ez bada, irakurlearen gogoan. «Udako bidaia» komentatu dugu biok, eta narrazio labur horretan icebergaren punta erakusten dela esaten badut, gehiegi esaten
|
ari naizela
iruditzen zait. Atzean duen mamia sekulakoa da esaten duenaren aldean.
|
|
|
John katedraleko artxiboak kontsultatu zituzten, han izan baitziren euskaldunen hileta elizkizun gehienak, eta alderatu egin zituzten hileta elizkizunetako artxiboak, hileta etxeetako artxiboak eta Morris Hilleko ehorzketa daten artxiboak, eta ondoren ehorzketa lekuak eta datak bateratu zituzten. Morris Hilleko artxibategian bilatzen
|
ari zirelarik
, Hardestyk eta bere taldeak «O» letran zerrenda luze bat topatu zuten «Occupied Unknown» (ez da ezagutzen nork betetzen duen) kategoria zeramana. Hor zeuden zerrendaturik zenbakidun eremu, lerro, eta hilobi jakinak, gorpu lurperatuak adierazten zituztenak; hala ere, ez zen agertzen izenik hilerriko artxiboetan.
|
|
|
Nork beteta zeuden ezagutzen ez zen hilobi horietan al zeuden oroitarririk gabeko 70 euskaldun horiek, oraindik beste inon kokaturik ez zeudenak? Misterioa argitzen
|
ari zen
.
|
|
|
José Goikoetxeta zenaren hilobia bilatzen
|
ari zelarik
, Dolores Totoricak oroitarririk gabeko beste sei euskaldun topatu zituen Morris Hill hilerriko artxiboetan; hortaz, Euzkaldunak Inc. erakundeko zuzendaritza batzordera jo zuen, berak hasitako ikerketa burutzeko egitasmoan interesik ba ote zegoen galdezka. Liz Dick Hardesty garai hartan lanean ari zen zuzendaritza batzordean eta, Totoricak egitasmoa aurkeztu zuenean, ekimena zuzentzeko prest agertu zen, betiere, aste gutxi batzuetako jarduera izanez gero.
|
|
|
Mateo Arreguiren bilobak, Liz Dick Hardestyk, onartu zuenean Euzkaldunak Inc. erakundean oroitarri gabeko hilobien proiektuaren erantzukizuna bere gain hartzea, aitonak eta berau lako hainbatek bi belaunaldi lehenago eginiko antolakuntzaren azken xehetasunak
|
ari zen
ixten. Aitxitxek Boisera iritsi eta bertan geratzen ziren euskaldunak babestu zituen moduan, Lizen ardura bilakatu zen haiek munduan igarotako denbora iraunkorki markaturik uztea.
|
|
|
Ahitzen
|
ari zaizkidan
orduak besterik ez opari.
|
|
|
Bakarrik ilunabarreko grisak hedatzen
|
ari direla
,
|
|
|
Eta, hala ere, poesia, diogu, abantailaz betetako generoa da: «poesia gauetako tele-dendako iragarkietan saltzen dituzten trepeta horien antzekoa da», dio Chirbesek, «kableak eta pilak dituzten traste horietaz
|
ari naiz
, gorputzeko edozein partetan jarri eta haiek bakarrik giharrak sasoi puntuan jartzen dizkizutenak, zimurrak kendu edo tripa gutxitzen dizute zuk zirkinik ere egin beharrik gabe. Poesia irakurriz gero orduerditxo bipila igaro dezakezu orrialdea pasatu ere egin gabe.
|
|
|
Idatzi zeure buruaren kontra, baina baita irakurleen kontra ere, haiek begien bistatik galtzeko irrikaz bazeunde bezala, haiek zeure bizitzatik uxatzeko irrikaz bazeunde bezala». Chirbes poesiaz
|
ari da
nobela baten baitan. Chirbes perla ahaztuak uzten, geure ohepean.
|
|
|
Ferraterrek tranpa egiten zigun poema bat gutun komertzial baten eran ulertu behar zela esaten zuenean. Esaldia burutsua da, eta denok ulertzen dugu zertaz
|
ari den
, baina tranpa egiten duela uste dut, poema bat ulertzea gutun merkantil bat ulertzea baino prozesu konplexuagoa delako. –Ulertze?
|
|
|
Ez formaz bakarrik, baita antolakuntzan ere. Egun kulturak, eta, zehatzago, literaturak bere legeak, zuzenbidea sortua du, sortzen
|
ari da
. Frantsesez Droit de la culture izendatu dute, eta bertan dira jabetza intelektuala, sorkuntzaren gaineko babesa, literaturaren ondarea?, zerrenda larregi luzatu gabe, ukitu beharreko puntuak.
|
|
|
Nolanahi ere, euskara bera
|
ari da
oraingoan mendeetan zehar ments izan duena garatzen eta egituratzen; hain zuzen, mundu juridikoari zor zaion erregistro linguistikoa. Horretan, bistan da, legebiltzarrak eta aldizkari ofizialak behar-beharrezkoak dira.
|
|
|
Nigatik berdin zait. Zahartzen
|
ari naiz
. Baina zerbait utzi nahi nioke anaiaren familiari.
|
|
|
Ballaratetik etorri eta berehala izan zen. Alor bat markatzen
|
ari nintzen
dendariarentzat, Yorken-tzat. Frank Kennedy izeneko tipo bat etorri zitzaidan.
|
|
|
«Zer
|
ari haiz
, Frenchie?», galdetu zidan. «Alorra markatzen», esan nion.
|
|
|
«Ondo zegok», eskuak saihetsetara jaitsi zituen. Nire mantenuaz arduratzen zen gizonarentzat alorra markatzen
|
ari nintzela
esan nion. «Ez hik ez beste inork ez zian muino honetaz ezer jakingo, Shortyk hitz egin ez balu», esan nion.
|
|
|
Eta lur ernaria ilunki hasperenka
|
ari dela
.
|
|
|
Sutondoan eseri ginen bere etxolan. Kanpoan gogotik
|
ari zuen
euria. Jasaren hotsa beheko Panamint ibarreko haizearen intziriekin nahasten zen.
|
|
|
Frantses batek. French Pete delako batek? egindako aurkikuntza batez
|
ari ziren
. Harantz zihoazen zuzenean.
|
|
|
Eta, esan bezala, ahaztu ere egin nintzen poema hartaz. 2008an, hala ere, ordenagailuko artxibategi zaharrak berrikusten
|
ari nintzela
, hara non agertu zitzaidan olerkia berriz ere, ezustean, deika ari balitzait bezala. Poema bizi-bizirik zegoela sentitu nuen orduan.
|
|
|
Eta, esan bezala, ahaztu ere egin nintzen poema hartaz. 2008an, hala ere, ordenagailuko artxibategi zaharrak berrikusten ari nintzela, hara non agertu zitzaidan olerkia berriz ere, ezustean, deika
|
ari balitzait
bezala. Poema bizi-bizirik zegoela sentitu nuen orduan.
|
|
|
Baina barruan gaudenean, zer? Hau da, idazle bat nobela bat idazten
|
ari denean
, zer gertatzen da. Zeintzuk dira idazle batek izan ditzakeen zalantza handienak?
|
|
|
«Bi duda klase izaten ditut: idazten hasi aurrekoak eta idazten
|
ari naizen
garaikoak. Lehendabizikoan, egunero istorio bat baino gehiago bururatzen baitzaizu, zeri heldu da izaten dudan zalantza-iturririk handiena.
|
|
|
Idazten
|
ari naizen
garaiko zalantzak, berriz, idazkuntzari berari buruzkoak izaten dira gehien kezkatzen nautenak. Zein da idatzi nahi dudanak eskatzen duen hizkera?, da galdera nagusia, eta ez dut lehendabiziko hiruzpalau paragrafoak osatu arteko onik izaten, haiek emango baitidate gero testuak izango duen tonu nagusia.
|
|
|
komunikabideetan agertzen dena eta kritika akademikoa. Esan gabe doa, literaturako, zinemako zein beste edozein arte esparrutako kritikaz dihardugunean, ehunetik laurogei eta zortzitan, komunikabideetan (egunkari, irrati-telebista, aldizkari) gertatzen den jardun sozialaz
|
ari garela
. Gertakari sozial horrek bete behar duen baldintza nagusia informatiboa izatean datza, eta ez da gutxi kontsumismoaren gurpil zoro bezain kitzikagarrian orientabide argigarriren bat eskaini ahal izatea.
|
|
|
marka berriak sortu behar dira, ongi funtzionatzen dutenak mantenduz. Industria, aldiz, urtetan geldirik egon ondoren apurka-apurka esnatzen
|
ari den
dinosauro gisara ikusten dut.
|
|
|
Bestalde, eztabaida antzuei iheska hasten zara. Nahiz eta gutxitan hitz egiten dudan katalanez, ederki ulertzen dut, hain ongi non zenbaitetan ez naizen ohartzen zein hizkuntza
|
ari naizen
entzuten. Gaztelaniaz erantzuten dut, salbu eta berez adierazgarriak diren une berezi batzuetan.
|
|
|
Gaztelaniaz erantzuten dut, salbu eta berez adierazgarriak diren une berezi batzuetan. Zenbaitetan lagun talde bat katalanez
|
ari denean
, eta zerbait gaztelaniaz esaten baldin badut bat-batean hizkuntzaz aldatuko direla dakidanean, ahalegintzen naiz nire pidgin katalanez mintzatzen. Adeitasun keinu ttipi bat da nire aldetik, haien hitz jarioa ez moztearren eta haien oharkabeko begirunea nolabait eskertzeko.
|
|
|
Etxera heldu nintzen goiz hartan, bizarra egiten
|
ari nintzela
, Julia bainugelako atearen kontra bermaturik jarri zen haurrek zerbait esaten dutenean hartu ohi duten itxura ausart horrekin:
|
|
|
–Nahi izango zenuke nik katalanez egitea? , bota nuen, bizarra arreta handiz mozten
|
ari nintzela
.
|
|
|
Beste inork, senideek, lagunek edo ostatu zein jatetxeetako jendeak? zer esaten
|
ari ginen
jakiterik nahi ez genuenean, ingelesera jo genezakeen. Hizkuntza bat baino gehiago mintzatzearen ezkutuko abantailetako bat horixe da:
|
|
|
Espainian kontrakoa gertatzen da. Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian
|
ari diren
atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia bera baino gehiago interesatzen zaielako, eta jakin badakitelako hizkuntzak nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Izan ere, bolada batez «Me cago en la leche» eta horrelako esamolde koloretsuak barra-barra erabiltzen nituen. Gaztelaniaz zehar-esana balioesten da zenbait egoeratan lagun bati irrigarri geratzen
|
ari dela
esan behar diozunean. Berehala harrapatu nuen.
|
|
|
Nire barnean ordura arte inolaz ere nabaritu gabeko izaera borrokazalea kausitu nuen, kaskamotz eta elastikoz jantzita irudikatzen nituenen parekoa: «Nire ama-hizkuntza mehatxatzen
|
ari haiz
, ala?»
|
|
|
Beste batzuen jatorria topatzea errazagoa zait, berriz. Adibidez,«!» hitzena (zer arraio
|
ari haiz
–) edo «I want doesn, t get» delakoarena (gauzak, lortuko badira, gizatasunez eskatu behar). Esaera hauek guztiak burura datozkit; berriro erabiltzen ditut.
|
|
|
Solasean
|
ari direlarik
, gure ezustekoak nonahi sortzen dira: nola beregana dezake haur txiki batek berez halako soinu eta esanahi mataza gaitza?
|
|
|
Harik eta hiru urte bete zuen arte, ez zen ohartu hizkuntza ezberdinak mintzatzen
|
ari zela
. Rita jaio zenerako, Julia hasia zen bere hitzak asmatzen, zentzugabeko mintzaira berezi eta propioa, eta gehienbat herriko norbaitek, berari entzutearren, ingelesez hitz egiteko eskatzen zionean erabili ohi zuen.
|
|
|
Nire aburuz, hizkuntza bakar baten bidez erabateko komunikazioa izango zelako ametsa okerra zen, eta nolabait naturaren kontrakoa ere. Pidgin ingelesa, munduko lingua franca, gaur egun eraikitzen
|
ari diren
Babelgo Dorrea, oso erabilgarria da, baina, aldi berean, oso tresna kamutsa.
|
|
|
Balirudike hizkuntza jasoak erregistro hori bakarrik eman dezakeela. Euskara erregistro bakarreko hizkuntza bihurtzen
|
ari zaigu
jardun formal askotan, eta, astiro-astiro, gurdi astun batena bezalako ibilera hori hizkuntzaren ia kale-kantoi, bazter eta zulo guztietara iritsi da. Hizkera zurrun uniboko hori da jendearen erreferentzia nagusia.
|
|
|
Izaki bakarti, neurotiko, egozentrikook hor jardun dugu ahalegin kolektibo batean murgilduta: nobela bat idazten
|
ari ginenean
ere, beti geneukan kaskezurrean hizkuntza estandarizatu baten aldeko inperatibo kategoriko halako bat. Baina idazlearen zereginetako bat ez da ba tribuaren hizkera erabilgarri egitea bai zerurako nola infernurako?
|
|
|
Ez dauka egoera guztietara egokituko den fraseologia malgurik; beti topatzen du bere estiloari enbarazu egiten dion osagarri txikiren bat, zailtasun apalen bat, baina apala izanagatik ere, enbarazutsua dena. Hizkuntza hegemoniko batean
|
ari den
idazle batek, ingelesez, gazteleraz, frantsesez, ez die erreparatu ere egiten osagarri txikioi.
|
|
|
Aukera artistikoak diodanean, aukera sortzaileak esan nahi dut. Aukera sortzaile horietaz
|
ari zen
Yorgos Séferis idazle greziarra ere honakoa idatzi zuenean bere Egunerokoan:
|
|
|
Greziera modernoak literatura landuagoen aurrean dituen abantailaz
|
ari da
poeta greziarra, eta Séferisek dioen gauza bera sentitzen dut nik neuk ere euskaraz ari naizenean: eragozpenei abantaila, gozamen sotzailea?
|
|
|
Greziera modernoak literatura landuagoen aurrean dituen abantailaz ari da poeta greziarra, eta Séferisek dioen gauza bera sentitzen dut nik neuk ere euskaraz
|
ari naizenean
: eragozpenei abantaila, gozamen sotzailea?
|
|
|
Ez, nirea bezalako hizkuntzetan
|
ari garen
idazleok ez daukagu hizkuntza hegemonikoetan ari direnek baino sen artistiko gutxiago. Sortzen ari gara, egiten ari gara, normaltzen ari gara:
|
|
|
Ez, nirea bezalako hizkuntzetan ari garen idazleok ez daukagu hizkuntza hegemonikoetan
|
ari direnek
baino sen artistiko gutxiago. Sortzen ari gara, egiten ari gara, normaltzen ari gara:
|
|
|
Ez, nirea bezalako hizkuntzetan ari garen idazleok ez daukagu hizkuntza hegemonikoetan ari direnek baino sen artistiko gutxiago. Sortzen
|
ari gara
, egiten ari gara, normaltzen ari gara: ez literatura bat bakarrik, baita hizkuntza bat ere.
|
|
|
Ez, nirea bezalako hizkuntzetan ari garen idazleok ez daukagu hizkuntza hegemonikoetan ari direnek baino sen artistiko gutxiago. Sortzen ari gara, egiten
|
ari gara
, normaltzen ari gara: ez literatura bat bakarrik, baita hizkuntza bat ere.
|
|
|
Ez, nirea bezalako hizkuntzetan ari garen idazleok ez daukagu hizkuntza hegemonikoetan ari direnek baino sen artistiko gutxiago. Sortzen ari gara, egiten ari gara, normaltzen
|
ari gara
: ez literatura bat bakarrik, baita hizkuntza bat ere.
|
|
|
Lehendabiziko aukera hautatzen badut, alena? Etxepare baino lehenagotik datorkidan tradizio erritmiko batean
|
ari naiz
; bigarren aukerak, berriz, erritmo hain gure hori puskatzen dit, nahiz euskara batuak bedeinkatutako forma izan. Gramatikak eta arauak ezin dituzte hizkuntzaren tripak mendean hartu.
|
|
|
eserita nago, bizpahiru ume, ni baino txikiagoak, ezker-eskuin ditudala. Komiki bat dut eskuetan eta istorio bat asmatzen
|
ari natzaie
komikiko irudien eta testuen laguntzarekin. Komikia gaztelaniaz dago, ni orduantxe ikasten ari naizen hizkuntza batean, baina alboan ditudan umeei euskaraz ari natzaie.
|
|
|
Komiki bat dut eskuetan eta istorio bat asmatzen ari natzaie komikiko irudien eta testuen laguntzarekin. Komikia gaztelaniaz dago, ni orduantxe ikasten
|
ari naizen
hizkuntza batean, baina alboan ditudan umeei euskaraz ari natzaie. Gaztelaniaz dagoena-edo euskaraz ematen ari naiz.
|
|
|
Komiki bat dut eskuetan eta istorio bat asmatzen ari natzaie komikiko irudien eta testuen laguntzarekin. Komikia gaztelaniaz dago, ni orduantxe ikasten ari naizen hizkuntza batean, baina alboan ditudan umeei euskaraz
|
ari natzaie
. Gaztelaniaz dagoena-edo euskaraz ematen ari naiz.
|
|
|
Komikia gaztelaniaz dago, ni orduantxe ikasten ari naizen hizkuntza batean, baina alboan ditudan umeei euskaraz ari natzaie. Gaztelaniaz dagoena-edo euskaraz ematen
|
ari naiz
. Egiten ari naizena ez da, ordea, itzulpena.
|
|
|
Gaztelaniaz dagoena-edo euskaraz ematen ari naiz. Egiten
|
ari naizena
ez da, ordea, itzulpena. Ez da egokitzapena ere.
|
|
|
Ez da egokitzapena ere. Kontatzen
|
ari naizen
istorioa nirea da. Neuk asmatua.
|
|
|
Lehendabiziko ekintzan, komikiarenean, beste hizkuntza batean jasoa dut nire formazioa; beste hizkuntza bateko informazio, irudi eta formulekin betetzen
|
ari naiz
nire ganbara, nire irakurle-altxorra. Baina gero, euskaraz ari naizelarik, neurera ekarri behar ditut haiek guztiak, moldatu, egokitu, itxuraldatu egin behar ditut (eta, askotan, sortu).
|
|
|
Lehendabiziko ekintzan, komikiarenean, beste hizkuntza batean jasoa dut nire formazioa; beste hizkuntza bateko informazio, irudi eta formulekin betetzen ari naiz nire ganbara, nire irakurle-altxorra. Baina gero, euskaraz
|
ari naizelarik
, neurera ekarri behar ditut haiek guztiak, moldatu, egokitu, itxuraldatu egin behar ditut (eta, askotan, sortu). Nire idazle-bizitza guztian egin behar izan dut hori:
|
|
|
ezinbestekoa dut tradizio batetik bestera ibiltzea, beste hizkuntzetatik neurera etortzea. Beste hizkuntzetan irakurtzen baitut interesatzen zaidan gehiena, bidaiatzen
|
ari naiz
etengabe. Paradoxikoa badirudi ere, eremu urriko hizkuntzetan ari garen idazleok, itxiak eta ez-kosmopolitak omen garenok?
|
|
|
Beste hizkuntzetan irakurtzen baitut interesatzen zaidan gehiena, bidaiatzen ari naiz etengabe. Paradoxikoa badirudi ere, eremu urriko hizkuntzetan
|
ari garen
idazleok, itxiak eta ez-kosmopolitak omen garenok, une oro begiratzen diogu auzoari:
|
|
|
Horretan
|
ari gara
, horretan segituko dugu.
|
|
|
ura borborka ateratzen denekoa, geroz eta zurrumurru handiagoz, arropak uretan egiten dituen palasta txikiak, bustiz doan heinean. Arroparen zirti-zarta hotsa, alde batera eta bestera, itotzen
|
ari balitz
bezala. Arropen kexu-hotsak.
|
|
|
Umeak telebista xelebre horren aurrean egoteko gogoa sentitu ohi du. Batez ere, makina edaten
|
ari dela
ematen duenean, ur trago handiak irensten dituela, eztarritik pasatu ezinean ari balitz bezala.
|
|
|
Umeak telebista xelebre horren aurrean egoteko gogoa sentitu ohi du. Batez ere, makina edaten ari dela ematen duenean, ur trago handiak irensten dituela, eztarritik pasatu ezinean
|
ari balitz
bezala.
|
|
|
–Zentrifugatzen
|
ari da
! –aldarrikatzen du mutikoak, zentrifugatu hitza ikastea eta ondo esatea asko kostatuko baitzaio, eta errepikatzea maite du.
|
|
|
Gogoan dut, behin, nola joan nintzen amerikar antropologoen kongresura. Han
|
ari ginen
, hitz eta pitz, gure artean antropologo europar zale batzuk zirela. Halako batean, Italiara joateko asmoa nuela esan nuen, kanpo-lana egitera.
|
|
|
Halako batean, Italiara joateko asmoa nuela esan nuen, kanpo-lana egitera. 1972an Agnonera (Italia) egin nuen bidaia
|
ari nintzen
prestatzen. Bada, asmoa aipatu orduko, antropologo europar zale haietako batek:
|
|
|
Bene-benetan
|
ari zen
, ez zen txantxarik. Antropologoa, doktoregoa egina, Europan espezializatua.
|
|
|
Aitzitik, morroia herrialdeko lehenengo hamar unibertsitatekoa ez bada, gorriak eta bi ikusiko ditu artikulua, eman dezagun, argitara diezaioten, lanak urrearen balioa badu ere. Orokortzen
|
ari naiz
, baina horixe da bene-benetako errealitate akademikoa. Unibertsitatekoa.
|
|
|
Horrek, alde batetik, liburuak errazago argitaratzen lagundu zigun; beste aldetik, ordea, estereotipo profesionalaren leloa erantsi zigun. Horretaz
|
ari nintzen
antropologo europar zale hura hizpidera ekarri dudanean: «Douglass Italiara baldin badoa, non edo non Apeninoetan euskaldunak bizi direlako izango da.
|
|
|
Urteetan maindire zikinak garraiatu zituen hoteleko eskailera estu eta pikuetan gora eta behera, etxean garbitzen baitzituen ikuzgailu zaharkitu batean, zabaltzeko burdin-harian zintzilikatu baino lehen. Holly eta biok hoteleko gelak pintatzen laguntzen izan ginen uda batez, osabak esan zigunean hoteleko teilatua konpontzen
|
ari zela
eta nire amama, laurogeita zazpi urteko emakumea, leiho batetik igo zela teilaturaino berari laguntzera. Konturatu nintzen altzairuzko neska gazte hura eta nire amama pertsona bera zirela.
|
|
|
Beste alaba alkoholiko bat, zenbait senar, dibortzio eta maitale izan eta gero, emakume goxoa niretzat?, amamarekin bizi zen, nire arreba umetan Battle Mountainen bisitan izan zen batean. Amama baratzea ureztatzen
|
ari zenean
, izeba etxetik atera zen, erabat kargaturik eta maleta txiki bat eskuan zuela. Amamak nora zihoan galdetu zion.
|
|
|
Operazio-mahaiaren marmolean disekzionatzeko asmoz nire arimaren bila dabiltzanei, nire eskua idazten
|
ari denean
haren gainean lupa jartzen dutenei, ez dakit, ez dakit, nire polizi fitxa egin ondoren hartan nire taupada xaloak eta nire hatsaren dardarak agerrarazten dituztenei dena egina utziko diet. Idatz dezatela beren koardenottoan:
|
|
|
oilo-errota, behi-giltzurruna, potxak zerri-buztanarekin, barkamen eskerik gabe?, oliotan egositako patata, pikillo-piperrak, huts-hutsik beste deus gabe, gatza eta olioa baizik ez dutela, baratxuri-zopa. Pentsatze hutsarekin ahoa ur egiten
|
ari zait
.
|
|
|
Antza denez nik ere heredatua dut komunikatzeko modu hori. Saio hau idazten
|
ari naizela
, Nevada jaioterritik eta han dudan familiatik urruti naraman auto bidaian, aldameneko eserlekuko kutxatilaren pisua antzematen dut. Artemisia adaxka bat, Lake Tahoe-ko harri bat, belatz luma bat daude barruan.
|
|
|
Bestalde, euskarazko itzulpenari egindako hitzaurrean, hauxe dio Mendigurenek: Dominique bezalako gure arbasoen ekintzak gogorarazteko balioko duela liburuak, eta «gure nortasuna eta herri-izateari etorkizun-bideak urratzen
|
ari diren
guztiei omen egiteko». Euskal aberritik egiten du irakurketa Mendigurenek, Laxaltek irudikatzen duen nortasun konplexua ahaztuta.
|
|
|
Jende gutxi geratzen da hondartzan, eguzkia zeru ertzera gerturatzen
|
ari denean
. Ur bazterretik paseoan doazen bi emakume bata bestearekin gurutzatzera doaz.
|
|
|
Irakaslea ez zegoen adi. Borbor egiten du olioak Laiaren azalean eta ume guztiak, kilkerraren atzetik
|
ari zirenak
ere bai, Laiaren inguruan bildu dira oihu batean, larri. Laiaren begirada izutuak bere gelakideen aurpegiak miatu ditu eta Anerenarekin geratu da.
|
|
|
Taberna-zuloren batean gaua da eta gogora etorri zaion gizon hori, ez dut ezagutzen? Anerekin hizketan
|
ari da
, berarengandik oso hurbil. Laia ezagutzen duzu?
|
|
|
Anek jakin nahi duen ala ez aintzat hartu gabe. Indiara joan behar nuen negozioak egitera baina istripu batetik suspertzen
|
ari nintzen
artean. Medikuek bidaia luzerik ez egiteko gomendatu zidaten.
|
|
|
Mozkorrak bere istorioa jaurti nahi du Aneren belarri zulora, zigarro kearekin batera gorputzetik atera. Erosketak egiten
|
ari zela
sinetsita nengoen bitartean, sozio indioarekin jo zidan, hiru hilabetez. Baina barnean ondo itsatsita geratzen den horietakoa da.
|
|
|
Udako oporrak etorri zaizkio gogora, hondartzako irudia, eta harekin, gainontzekoa. Laiaren oroitzapenetan murgilduta
|
ari da
patatak zuritzen. Harrituta, umetako gauza batzuk zein gutxi aldatzen diren pentsatuz.
|
|
2010
|
|
|
Bathü zizün tartaro bat, eta tartaro harek eraman zizün bere etxerat. Tartaro harek egün oroz jaten zizün jente bat, eta haur haren aldia ere
|
ari
züzün hüllantzen.
|
|
|
Erhaztüna
|
ari
beit zen aitzina oihüz «ni hebe, ni hebe», tartaroa hur hartarat jauzi züzün eta han itho.
|
|
|
Horrek baieztatzen du kazetaritza eta literatura arteko genero baten aurrean gaudela. Eta horretaz
|
ari garela
, ezinbestean etortzen zaigu Ryszard Kapuscinski-ren izena gogora, poloniarra maisu izan baitzen kasik nobela baten modura irakurtzen ziren kazetaritza lanak idazterako orduan. Bestalde, beste kontu bat iruditu zait azpimarragarri, liburuak kazetaritzaz egiten duen hausnarketa.
|
|
|
Unai Elorriagaren Londres kartoizkoa da liburuaren gainean gauza asko irakurri ahal izan ditugu, eta zaila da gauza berriak esatea. Nik esango nuke Unai gai dela erregistro desberdinak erabiltzeko, eta ematen du estilo propio bat garatzen
|
ari dela
. Liburu hau beste pauso bat da ildo horretan.
|
|
|
Esan bezala, Azurmendik gai askori oratu die eta garatu. Areago, sarritan ohartzen zara une horretan irakurtzen
|
ari zaren
gaia gorago ere azaldu dizula Azurmendik, lehenago ere jorratu duela, azken batean kasik obsesiboki interesatzen zaiola-edo. Errepaso osoa egingo dio.
|
|
|
Liburuan zehar hainbat kontu findu litezkeen arren (erredakzioa bera, esaterako), azken garaiotan atera den eleberri kitzikagarrienetako bat iruditu zait, gurean gisa horretako lanak ez baitira oso ohikoak eta nolabaiteko aire freskoa dakarrela uste baitut. Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen
|
ari den
idazkera onbera horretatik. Hasteko pertsonaia bera da aipagarri, antiheroi moduko bat, «dudako guraso, dudako kooperatibista, dudako euskaldun», bere askatasun pertsonala jartzen duena edozeren gainetik.
|
|
|
SPrako tranbiatik hona gutxi aldatu da Elorriagaren estiloa, hots, aipatu lan horretan bezala, Londres kartoizkoa da nobelan absurdoaren «langue»ra jo du berriro. Eta «langue»z
|
ari naizenean
, Saussure-ren terminologia dut buruan, alegia, «langue» kode moduan ulertuta, horixe iruditu baitzait Londres kartoizkoa da, kode bat esanahian (parole) sakontzera iristen ez dena. Aukerak egon bazeuden:
|
|
|
Gerra garaian gazte zirenen barne-gatazkaren korapiloak modu estilizatuan ikusten ditut liburuan. Inoiz sakonago ere bai, hala nola, Teresari plazaren erdian ilea mozten dioteneko eszenaren dramatismoa islatzean, baina ez da maila berean
|
ari
beste une batzuetan. Agian ez zuen asmorik ere.
|
|
|
Lerro gutxi batzuetan laburbildu dezakegu nobela baten edukia, baina laburpen hori ez da nobela. Horixe nuen buruan dena hitzez hitz azaldu beharraz
|
ari nintzenean
.
|
|
|
Bere laburtasunean (91 orri besterik ez ditu), handia iruditu zait Esnaolaren estreinako lana. Lan honetan ezin hobeto uztartuta azaltzen dira giroa (udako azken egunak, galerna gertu dela) eta pertsonaien arteko gorabeherak (berrogei urteren bueltan dabilen emakumea; adin txikiko neskatila batekin dabilen haren senarra; neskatilaren aita, bikotea uda igarotzen
|
ari den
hoteleko zuzendaria; neskatila bera). Galernak, Esnaolak liburu hasieran aipatzen duen bezala, udaren amaiera iragarri ohi du pertsonaiak dauden kostaldeko herrian, S.S. delakoan.
|
|
|
Sotero, nagusia, bertso jartzen aritzen den langile apala, analfabetoa, baina astoa erreginaren izenez bataiatu duena; Frantsesa, ahoa bete iraultza, luzamendutan ibili dabilen poeta; eta Estudiantea, bizargabea, gonak ezagutu berria, burua hemen baino gehiago han daukana. Gerra garaiak dira, guztiak bezalatsu, Kubakoak, XIX.a bukatzen
|
ari da
, Canovas garbitu berri dute, eta hiru morroiok Angiolilloren itzala luzatu nahi dute, dinamita, norbait itzulipurdikatu, arrain potoloren bat. Modu ez oso heroiko batean egingo dute aurrera baina, joan-etorrian, dena bukatzen bada ere, bukatzeko indar nahikorik egiten ez dutela.
|
|
|
Dudarik ez dago narraziogintzan bere bidea egiten
|
ari dela
Rodriguez. Aipatu Katu jendea lanaz gainera, beste bi narrazio bilduma argitaratu ditu:
|
|
|
Ale ezin ederragoak ditu Katu jendea honek: «Katu jendea» izenekoa bera, bizilagun eta hala ere ezezagun biren arteko desio lotua, katuen harremanaren bitartez azaldua; «Hagina», garai bateko harrokeriak joanda, hortz protesia egin dion ikaskide ohiarekin oheratzen den neska; «Hazia», hausnarrean
|
ari den
emazte gaztea, etsi puntu batez, amatasunaz, seme-alabez, senarraz, bizitzaz. Zeinen zehatz harrapatzen duen, esaterako, Hendaiako mikroklima hori, distantziak distantzia, gizarte garaikideari, edo gutxienez gizarte maila jakin bati estrapola dakiokeena.
|
|
|
Eztabaidak aurrera egin ahala, ikusten dut idazteari eta irakurtzeari buruzko zenbait ideia edo aurre-uste nabarmentzen
|
ari zaizkigula
denoi. Batzuek lehentasuna ematen diote narrazioaren borobiltasunari, irakurgarritasunari eta leun, argi eta sendo joateari; beste batzuek, berriz, aurreikus ez ditzaketen istorioak, klixerik gabeak, irakurleari eginiko erronkak atsegin dituzte.
|
|
|
Nire azken aldiko poemak berrirakurtzen
|
ari nintzela
jabetu naiz nola egiten didan ihes, hain zuzen ere, beren atzeko alde horrek. Mota askotako erreferentzien bidez ehundutakoak izanik, eta hauen arteko lotura sarritan logikoa eta berehalakoa ez denez, neronek ere lauso samar dut esaldi askotan gordeta bide dagoena.
|
|
|
Pearse, adibidez, «iluso eta demente»-tzat jo zuten Euzkadi egunkarian. Bilboko La Gaceta del Norte espainiarzale, kontserbadore eta germanofilo zena, aldiz, «Comunión»-ekoen aurka joateagatik, irlandar abertzaleen alde nabarmendu zen, katoliko baitziren, eta Irlandan gertatzen
|
ari zenaren inguruan
Euzkadi egunkariak baino berri zehatz eta objektiboagoa eman zuen; are, aberriano, nabarmena zen Luis de Aranaren beraren artikulu bat argitaratzeraino.
|
|
|
1923tik 1929ra bitartean, Primo de Rivera generaleren diktaturapean, dena ezabaturik gelditu zen, baina II. Errepublikarekin berriz hasi zen mugimendua hazten, orobat askatasun erabatekoranzko urrats sendoak egiten
|
ari zen
irlandar borrokarekiko atxikimendua. Anartean, 1926an De Valerak Fianna Fail alderdia sortu zuen eta agudo gailendu zitzaion Sinn Féin alderdiari.
|