|
2000
|
|
|
—Ohartu al haiz ezen Villagrandeko dukeak eta Mantillanako kondeak ere guztiz atsegin dutela ene kakategia, eta gaur ere hantxe eginen dituztela beren egitekoak, baldin dukeak atzo eman
|
zuen
hitza betetzen badu bederen...?
|
|
|
Ispilu ilunean, alabaina, nire irudiaren isla baizik ez zen, ñaño, ttar eta zimurduretan kizkurtua. Ene mihiak indar berezia egin
|
zuen
hitz bakoitzeko silaba bakoitzean, iduriz eta ahoskeraren garbitasunak egiaren argiaz hornituko zuen nire argudioa.
|
|
2001
|
|
|
Baina ez zen mugitu ere egin. Ez
|
zuen
hitzik esan. Bortitzago bultzatu nuen, ohetik bota arte.
|
|
|
Adi zegoen Lucas haiei begira Matias heldu zenean. Bizikleta zuhaitz batean bermatu eta irribarre exageratua egin zion Lucasi, baina ez
|
zuen
hitzik esan bankuan eseri arte:
|
|
|
Baina batxilerreko laugarrena hasterakoan lotsagarria zen amarekin agertzea. Bazegoen ia mehatxua egiten
|
zuen
hitza ere, amazulo esaten zitzaion kalean amarekin edo amaren inguruan ibiltzen zen mutikoari.
|
|
2002
|
|
|
Imanolek hartu
|
zuen
hitza.
|
|
|
Eta aita –Jaxinto– jostailu mutu bat zen amaren eskuetan, sekula iritzirik ez zuen gizona. Ai, nola egoten zen Sara, halakoetan, aitaren hitzen baten zain!, baina aitak ez
|
zuen
hitzik ere esaten, eta haren isiltasuna amaren aldekoa gertatzen zen, ororen buruan. Halaxe bizi izan zen Sara hogei urtetan, eta halaxe ohitu zen, finean.
|
|
2003
|
|
|
Eta ez dakit hitz bakarra epitafioa izan daitekeen. Eta ez dakit Urbano Malanda Balak epitafioa idazteko asmorik ote
|
zuen
hitz hori idatzi zuenean. Baina munduko epitafiorik onena iruditu zitzaidan hura niri.
|
|
|
45 urte bakarrik zituen artean. Hogei urte gehiago bizi izan zen, baina, adiskideek ahalegin guztiak egin zizkioten arren, ez
|
zuen
hitzik gehiago egin, ez zirudien bizien artean jarraitzen zuenik. 1936an hil zen.
|
|
|
Kafesneari eragiten zion bitartean jarraitu
|
zuen
hitz egiten.
|
|
|
Ez
|
zuen
hitz gehiagorik esan. Tiro hots bat entzun, eta Pello zerraldo erori baitzen.
|
|
|
Rakelek ez
|
zuen
hitzik esan. Bat batean energiarik gabe geratu zela zirudien.
|
|
|
Baina inork ez zuen alde egiteko asmorik erakutsi. Marlenek hartu
|
zuen
hitza.
|
|
|
Orduan Josebak hartu
|
zuen
hitza, eta esan zion horretan nik ez nuela erru guztia. Berak bakarrik galdu zuela iparra, eta txorakeria asko esan eta egin zituela.
|
|
2004
|
|
|
Eta datu horrek are larriago bihurtzen du Mitxelenaren ardura: batetik, egiantzeko tesiak aldeztu zituen euskaldunon hizkuntzazko jatorriari zegokionez; bestetik, berriz, ez zuen aintzat hartu behar bezala nolako testuinguru nazionalean bota
|
zuen
hitzetik hortzera erabilia izan den bere esakunea. Ezin esan behinik behin zuhur hitzik itzuri zitzaionik, holako egoeretan hobestekoak izan arren.
|
|
|
Neskatoa atariraino etorri zen, segundo batez gora begiratu zuen, Pablorenera. Bete zituen ontziak esnez, begiratu zuen gora, eta igual ez
|
zuen
hitzik esan edo keinurik egin, baina Pablori iruditu zitzaion bekainak altxatu zituela eta eskuarekin agur ere egin ziola, eta ezpainekin esan ziola" bihar ere etorriko naiz", eta igual" guapo" ere esan ziola, deskuidoan, eta azkenik, asto gainera egin zuela salto, trebetasun harrigarriz eta begirada Pabloren leihotik kendu barik, azken baldintza horrek asko zailtzen zuen arre...
|
|
|
Espioi lanbidearen alderdi makurrak ziren haiek. Trenean inork ez
|
zuen
hitzik atera: agente guztiek (bost ziren, Müller barne) beren pentsamendu beltzetan galdurik ematen zuten:
|
|
|
Izan ere, indar hutsa zen Lantza, indar itzela, ongirako zein gaizkirako erabil zitekeen energia. Eta Lantzaren Ahotsak ez
|
zuen
hitzik erraten, ez behintzat Munduak ezaguturiko ezein hizkuntzatakorik, baina hitz egin zidanean, nire ama hizkuntzaz mintzatu balitzait bezain ongi ulertu nuen.
|
|
|
Aitak harrizko aurpegierarekin entzun zituen nik negar zotinek desitxuraturiko ahotsaz eta zezelka esaten nituenak. Nire bakarrizketa luzean zehar ez
|
zuen
hitz bakar bat ere atera. Ezta keinurik ñimiñoena ere, haserrea edo ulertzea, amorrua edo errukia adieraz zezakeenik.
|
|
|
Landauk berak hartu
|
zuen
hitza:
|
|
|
Wittgensteinek bilera osoan ahoskatu
|
zuen
hitz bakarra bota zuen orduan:
|
|
|
Josebak, inguruari jaramonik egin gabe, totelka baizik ezin
|
zuen
hitz egin.
|
|
|
Eta ongi bete
|
zuen
hitza!
|
|
2005
|
|
|
Ez
|
zuen
hitz gehiagorik egin. Beharrik ere ez, garbi baitzegoen zerbait gertatu zela, bai horixe!
|
|
|
Gazte garaian gustuko zuen etengabe hitz egitea, honetaz eta hartaz, edozertaz; baina jatetxean bigarrengoz hasi zenetik nahiago
|
zuen
hitzik ez ahoskatu, irribarrea ahoan zebilen batetik bestera, inolako kexarik gabe egiten zituen lan nekezenak, eta gainera dena egiten zuen ondo. Beti izan zuen esku ona.
|
|
|
Afaltzera gonbidatu nuen lehenengo aldian –sukaldariok beti eramaten ditugu jatera gure ligeak–, pediatriaz hitz egin zidan etengabe. Hasieran ez
|
zuen
hitz egiten, baina, edalontzia pare bat aldiz hustu ondoren, bere lanaz hasi zitzaidan hizketan: zirujauek zeukaten prestigioa pediatrei zegokiela esan zidan sutsu, bekainak asko okertuz, zirujauen prestigioa nire errua balitz bezala.
|
|
|
Noizbehinka semeak deitu egiten zidan, ez ote zen hobea ospitalera eramatea: ez
|
zuen
hitz egiten, ez zuen esaten ziotena ulertzen, baina nahiago nuen polizia agertzea eta haiek arduratzea.
|
|
|
Silviak, indar ezezagun bati obedituz, lagun bati eskatutako gona motza jantzi, ilea garbitu eta solte utzi, eta, Marcok ederra zegoela esan aurretik ere, desiratua izateko prestatua sentitu zen estreinakoz. Eta han, ibai aldamenean, Italiako zeru puska lekuko zuela, bere amonak definituko
|
zuen
hitz katolikoz, lotsa galdu zuen.
|
|
|
Inportanteena kontatu behar zion oraindik. Gurrek jarraitu
|
zuen
hitz egiten, hala ere:
|
|
|
Handik bostehun bat metrora, zubi bateko petrilean abandonatu zuen berriz. Simonek jarraitu
|
zuen
hitz egiten:
|
|
|
–Joan zara komunera gaur, don Fermin? –gero Baloirekin jarraitu
|
zuen
hitz egiten don Juanek–: Hamar eta erdietan joaten da egunero komunera don Fermin.
|
|
|
Azkenik, elizako atarian ikusi genituen lagunak, harrizko bankuetan eserita. Kixmik goitik behera begiratu zidan baina ez
|
zuen
hitzik egin.
|
|
|
Barruan, lagunak mahai baten inguruan eserita. Ramones topera ari zen, eta inork ez
|
zuen
hitz egiten.
|
|
2006
|
|
|
Anek baiezkoa egin zion. Ezin
|
zuen
hitzik ebaki. Beldurrez dar dar bazegoen ere, ez zuen Geppert bakarrik utzi nahi.
|
|
|
Burua nahasi samarra zeukan. Ez
|
zuen
hitzik ere ateratzen. Basoan edo herriko bidean ikusten baninduen, ezkutatu egiten zen.
|
|
|
Arrazoi oso desberdinak zirela-eta sartu zen afera hartan. Artean apur bat izuturik bazegoen ere, atsegin gaizto bat sumatu
|
zuen
hitz egin zuenean.
|
|
|
–Guk badakigu zer gertatu zen –erran
|
zuen
hitzak begiratuki ahoskatuz– Atzo goizaldean Goldberg bilduma lapurtu zuten gizonetako batekin hitz egin genuen.
|
|
|
Une hark izan zezakeen tentsio apurra kentzearren berriketan hasten nintzen ni, erizainok gaixoekin egiten dugun moduan, praktiketan ikasita nekien hori. Julianek, aldiz, ez
|
zuen
hitz erdirik esaten, ezta nire galderei erantzuten ere, eta neuk ere isiltzea erabaki nuen. Harrezkero, isiltasun osoz egindako operazioa bihurtzen zen oherako prestatze hura, eta isilik jardute horrek halako zeremonia kutsua ematen ziola esango nuke, egunero errepikatzen ziren keinu eta mugimenduekin, ballet baten koreografia edo erritu jakin baten pausoak balira bezala.
|
|
|
Edo bezpera gaueko nire arima biki hura agure erkindu bat zela ikusi berri banu bezala. Ez
|
zuen
hitzik esan, baina irribarrez geratu zitzaidan begira, egun on esanez bezala, edo nigan eguzki jaioberria ikusiko balu moduan.
|
|
|
Ez dakit nondik atera nuen ideia hori; Oriolek ez zidan halako ezer adierazi, baina begiratuen tentsio hark guztiak nondik edo handik lehertu behar zuen: ia ez
|
zuen
hitz egiten, eta aizkorarekin egurra mozten aditzen nuenean aizkora kolpe haietan haren indar guztia barruntatzen nuen, eta bera une horretan zer imajinatzen ari ote zen...
|
|
|
Esan zuen 1861 eta 1862 urteetako anaien arteko gerra hura ahaztu egin behar zela, eta lanari ekiteko garaia zela. Lehen jendeari adore emateko erabiltzen
|
zuen
hitz beroa landare miresgarri eta diru iturri baten goraipamenak egitera bideratu zen orain: Salazar de las Palmasera halako aberastasuna ekarri zuen kafe landare harrigarri hura!
|
|
|
–Baina –lehenak ahotsa jaitsi
|
zuen
hitzak tartekatuz jarraitzeko– atzeratzen bazarete edo trapukeriaren bat egin nahi baduzue, sabela tarrataran ebaki eta zuen lepoak zintzilikatuko ditugu enbor sendoenetatik putreen gozagarri.
|
|
2007
|
|
|
Greziara begira, Alemanian pentsatzen ote
|
zuen
hitz horietan. Hegel Berlingo Unibertsitatean estudianteei horrela mintzo zaienean, Alemania, modernia?
|
|
|
ordularia, ez nezan denbora neurtu; arkatza, ez izkiriatzeko; aiztoa, zainak irekitzea erabat ezinezkoa izateko. (?) Hamabost egunean ikusi nuen aurpegi bakarra zaindariarena izan zen, zeinak debekatua
|
zuen
hitz egitea eta nire galderei erantzutea. Ez nuen inoiz ere giza ahotsik entzun.
|
|
|
Esna pasatzen zituen gauak, senarrak Sandra noiz esango. Urduri itxoiten
|
zuen
hitz madarikatu hura, eta jada ez zekien zerk egiten zion min handiagoa: senarrak ametsetan Sandra aipatzeak ala ez aipatzeak.
|
|
|
Aitonaren eskaerari kasu eginez, egunkariari begira jarri zen neska, eta isilik eman zituzten hamar bat minutu aitonak eta biek, neska begiak gurutzegramari itsatsita eta aitona, o? forman biltzen ziren neskaren ezpainetara begira, behar
|
zuen
hitza bertatik noiz aterako zen zain. –Otarre, otarre izan behar da derrigor!?
|
|
2008
|
|
|
–Dirua besterik ez duzue ikusten, etekina. Arerioaren aurpegia aurrean bazenute, bestelakoak lirateke
|
zuen
hitzak! –aurpegiratu dio, latz, Beltrán ek IMri.
|
|
|
Izeba Ursula ere hantxe zegoen? , osaba izebak eta iloba protagonista zituèn eszenari begira zegokeèn lekuko balizko batek berehala antzemango zion nola begiratzen zion izebak ilobari, harekin liluratuta balego bezala, osaba Bixentek bere jarrera itxiari eusten zion bitartean?, baina ez
|
zuen
hitzik egin osaba Bixentek alde egin zuen arte: aitzurra erakutsi didak, bai, Nazario, eta orain banoak, gauza inportanteagoak egin behar ditiat eta?
|
|
|
Jaengoa zen, eta grazia handia zuen? guztiari punta ateratzen ziòn emakume ezkongabe zirtolaria baitzen, esaten zuena, adibidez, gizonak indioilarrak zirela, unos pavos de mierda que no pavos reales, esaten
|
zuen
hitzez hitz?, eta horregatik ez zela ezkonduko, gizon batekin izan zuèn esperientzia mingarria ere aipatzen zuen noizean behin, nahiz eta ez zen sekula xehetasunetan sartzen?, indioilar batek ez baitzuen bera bezalako emakume jatorrik merezi, y además es que los pavos, como mejor saben, es bien cocinados, que los pavos no saben volar, y ave que no vuela, a la cazuela. Eta nola Reginak noiznahi egiten baitzuen huts konkordantzietan, bai artikulu eta izenen artekoetan, bai izenordain eta adizkien artekoetan, eta bai gainerakoetan ere?
|
|
|
–Aldarea aldarea da, ez lorategi bat, eta nahikoa litzateke, beharbada, arrosa gorri bakar bat, Jesusen bihotza sinboliza dezakeena: ez al zaizu iruditzen???; ama nagusiak, baina, burua hiruzpalau aldiz ezker eskuin mugitu, eta gero, ama nagusiak gogoan behar zuen orduantxe frai Millanekin izan zuèn lehen eztabaida, noiz eta aita karmeldarrak jakinarazi baitzion, mojen komentura iritsi ez beste, zilarrezko kustodia lehenesten zuela elizkizunetarako eta urrezkoa baztertzen?, are biribilagotu
|
zuen
hitzez keinuzko erantzuna:
|
|
|
Zosimo Sukunzak osaba Bixenteren jarduna moztu zuen: Zosimok hitz egiten zuèn neurrian, baina, are moztuago gelditu zen, osaba Bixentek ez
|
zuen
hitz erdirik ere egin behintzat; eta orduan, lauzpababost segundoko isilunea gauzatu zen; atzera aurrera gabeko egoera hartan, gehienak osaba Bixenteri begira zeuden, baina Ismaelek. Nazariorekin gero eta konfiantza handiago zuelako, beharbada, are handiagoa honek Dobainen eskopeta bat erosi eta oparitu zionetik, Ismaelek hamabost urte bete zituenean: –Askotan esan izan duk, Ismael, ez haizela basurde bat akabatu arte gizon sentituko, eta hemen daukak eskopeta??
|
|
|
...mugitu zuen burua aita karmeldarrak hiruzpalau aldiz; ezpainak ere zabaldu zituen beste hainbat aldiz buru mugimenduen erremate gisa, hitz egitera balihoa bezala, baina Ernestinaren damuak hunkitu zuelako edo entzun nahi ez zuena baina entzuten ari zena entzungarri bezain ez entzungarri egin zitzaiolako, pertsona orok duen berezko morbositateak ere izango zuen hartan zer esanik?, frai Millanek ez
|
zuen
hitz egin ez Ernestinaren jarduna eten. Honek amaitu zuenean, baina, halaxe mintzatu zen aita karmeldarra, enfasi handiarekin:
|
|
|
Eta, hala eta guztiz ere, hura izan zen, hura, abentura, markes jaunak ongi laburbildu
|
zuen
hitz joko batean abentura abenturago bihurtzen zuèn partikulartasuna: –Ce ne fut pas une aventure, mais une, avoiture?!??, villalbatarrek sekula ahaztuko ez zutena!
|
|
|
Aita ere han zegoen, baina ez
|
zuen
hitzik egiten, Ernestinak ere ez, eta Reginak behin eta berriz begiratu zien biei, batean aitari eta bestean ahizpari, harik eta begirada Ernestinaren begietan pausatu eta honela mintzatu zitzaion arte, etsipenaren ertzetik:
|
|
|
mespretxatu egiten zuen kapitaina. Kapitainak, bere aldetik, ez
|
zuen
hitz egiten ez bazen norbaiti erantzuteko, eta orduan ere zorrotz, motz eta lehor, hitz bat alferrik esan gabe. Eskifaiari buruz nahastu egin bide zela aitortzen zuen, hartaratuz gero; berak nahi bezain kementsuak zirela batzuk, eta nahiko portaera onekoak denak.
|
|
|
Baina, hartan, begi horiko gizon luzexkak hartu
|
zuen
hitza.
|
|
|
–Begira, jiratu eta leihora begiratuz jarraitu
|
zuen
hitz egiten?, telefonoz jaso ezin den informazio baten bila irten behar duzu. Giancarlok ezin du joan eta Alessandro, berriz, zaindua dute, goxo hitz egin zion, lagunkiro?.
|
|
|
Ordu arte isilik egon zen Philipek hartu
|
zuen
hitza.
|
|
|
Zalantzatsu azaldu zen ostera ere polizia ohia, eta andre ilehoriak hartu
|
zuen
hitza.
|
|
|
Banekien noiz ziren hotz edo gose, banekien noiz zeuden gaitzen batek jota edo maiteminez. Nik neuk
|
zuen
hitzak banan banan ulertu ez ditudan arren, badakit zer esan nahi zenidaten. Hala eta guztiz ere, zuok zeuek ez zarete kapazak izan txori batzuen kantak bereizteko.
|
|
|
Ustekabe atsegina hartu nuen, izan ere kointzidentzia handia zen, hirurehun eserleku baino gehiago duen hegazkin batean, bioi elkarren ondoan egokitzea. Ez
|
zuen
hitzik esan. Irribarre estu bat egin, gauzak goiko armairuan utzi, eseri, eta gerrikoa lotu zuen.
|
|
|
Aita zuen tostartean laguntzaile bakarra, arrantzale zaharra. Euskaldun elebakarra zen Bakerizaren aita, eta Bakerizak berak ere nekez egiten
|
zuen
hitz gazteleraz. Prietok, berriz, hitzik ez zekien euskaraz.
|
|
|
" Aldarea aldarea da, ez lorategi bat, eta nahikoa litzateke, beharbada, arrosa gorri bakar bat, Jesusen bihotza sinboliza dezakeena: ez al zaizu iruditzen?" –; ama nagusiak, baina, burua hiruzpalau aldiz ezker eskuin mugitu, eta gero –ama nagusiak gogoan behar zuen orduantxe frai Millanekin izan zuèn lehen eztabaida, noiz eta aita karmeldarrak jakinarazi baitzion, mojen komentura iritsi ez beste, zilarrezko kustodia lehenesten zuela elizkizunetarako eta urrezkoa baztertzen–, are biribilagotu
|
zuen
hitzez keinuzko erantzuna:
|
|
|
Zosimo Sukunzak osaba Bixenteren jarduna moztu zuen: Zosimok hitz egiten zuèn neurrian, baina, are moztuago gelditu zen, osaba Bixentek ez
|
zuen
hitz erdirik ere egin behintzat; eta orduan, lauzpababost segundoko isilunea gauzatu zen; atzera aurrera gabeko egoera hartan, gehienak osaba Bixenteri begira zeuden, baina Ismaelek –Nazariorekin gero eta konfiantza handiago zuelako, beharbada, are handiagoa honek Dobainen eskopeta bat erosi eta oparitu zionetik, Ismaelek hamabost urte bete zituenean: " Askotan esan izan duk, Ismael, ez haizela basurde bat akabatu arte gizon sentituko, eta hemen daukak eskopeta" – egin zuen aurrera, ezustean:
|
|
|
Izeba Ursula ere hantxe zegoen... –osaba izebak eta iloba protagonista zituèn eszenari begira zegokeèn lekuko balizko batek berehala antzemango zion nola begiratzen zion izebak ilobari, harekin liluratuta balego bezala, osaba Bixentek bere jarrera itxiari eusten zion bitartean–, baina ez
|
zuen
hitzik egin osaba Bixentek alde egin zuen arte: aitzurra erakutsi didak, bai, Nazario, eta orain banoak, gauza inportanteagoak egin behar ditiat eta... orduan bai, izebak aitzurrari heldu eta honela hitz egin baitzion Nazariori, barruan gordetako iritzia –sentimendua– kanpora ateratzen zuela:
|
|
|
Neskameek jokatzen zutèn joko hartan Faustina izeneko berrogei bat urteko emakume bat zen –Fausti lagunentzat– eltze guztietako burruntzalia. Jaengoa zen, eta grazia handia zuen... guztiari punta ateratzen ziòn emakume ezkongabe zirtolaria baitzen, esaten zuena, adibidez, gizonak indioilarrak zirela –unos pavos de mierda que no pavos reales, esaten
|
zuen
hitzez hitz–, eta horregatik ez zela ezkonduko –gizon batekin izan zuèn esperientzia mingarria ere aipatzen zuen noizean behin, nahiz eta ez zen sekula xehetasunetan sartzen–, indioilar batek ez baitzuen bera bezalako emakume jatorrik merezi, y además es que los pavos, como mejor saben, es bien cocinados, que los pavos no saben volar, y ave que no vuela, a la cazuela.... Eta nola Reginak noiznahi egiten baitzuen huts konkordantzietan, bai artikulu eta izenen artekoetan, bai izenordain eta adizkien artekoetan, eta bai gainerakoetan ere... hots:
|
|
|
Eta, hala eta guztiz ere, hura izan zen, hura, abentura –markes jaunak ongi laburbildu
|
zuen
hitz joko batean abentura abenturago bihurtzen zuèn partikulartasuna: " Ce ne fut pas une aventure, mais une ‘avoiture’!" –, villalbatarrek sekula ahaztuko ez zutena!
|
|
|
...en burua aita karmeldarrak hiruzpalau aldiz; ezpainak ere zabaldu zituen beste hainbat aldiz buru mugimenduen erremate gisa, hitz egitera balihoa bezala, baina Ernestinaren damuak hunkitu zuelako edo entzun nahi ez zuena baina entzuten ari zena entzungarri bezain ez entzungarri egin zitzaiolako –pertsona orok duen berezko morbositateak ere izango zuen hartan zer esanik–, frai Millanek ez
|
zuen
hitz egin ez Ernestinaren jarduna eten. Honek amaitu zuenean, baina, halaxe mintzatu zen aita karmeldarra, enfasi handiarekin:
|
|
|
Aita ere han zegoen, baina ez
|
zuen
hitzik egiten, Ernestinak ere ez, eta Reginak behin eta berriz begiratu zien biei, batean aitari eta bestean ahizpari, harik eta begirada Ernestinaren begietan pausatu eta honela mintzatu zitzaion arte, etsipenaren ertzetik:
|
|
2009
|
|
|
Gure artean sekula ez zen horrelako isiltasunik egon. Inork ez
|
zuen
hitzik egin nahi. Mila galdera geneukan buruan.
|
|
|
Oskar kikara lurrera botatzeko zorian egon zen. Ahoa zabaldu zuen, baina ezin izan
|
zuen
hitzik atera.
|
|
|
Oskarren azalpen asaldatuak entzun bitartean, Armentiak ez
|
zuen
hitzik atera. Haren aurpegiak esfinge batena bezain antzemangaitz iraun zuen.
|
|
|
–Bada, Felisa eta Manuela Orradre ahizpen ilobarekin ez dut zorte handiagorik izan. Horrek ez
|
zuen
hitz egiteko gogorik. Fusilatu hitza entzun orduko, ez, ez, ez?
|
|
|
Armentiak baiezkoa egin
|
zuen
hitz egiten jarraitu aurretik.
|
|
|
Oskarrek lehor sumatzen zuen ahoa, baina ez zen ausartzen kafe edo urik eskatzera. Erranen
|
zuen
hitz bakoitzak errudunago agerraraziko zuela sentitzen zuen. Armentiak keinua egin eta Mitsubishia gelditu egin zen.
|
|
|
Une batez Oskarrek ezin izan
|
zuen
hitzik atera.
|
|
|
Anak ez
|
zuen
hitzik erran. Jauzi batez zutitu eta praketako atzealdea garbitu zuen.
|
|
|
Justinok hartu
|
zuen
hitza:
|
|
|
Inork ez zuen txintik ere esan. Justinok berriz hartu
|
zuen
hitza:
|
|
|
Garazik ez zuen halakorik espero eta horregatik ez
|
zuen
hitzik aurkitzen. Buelta eman zuen, Goio besarkatzeko.
|
|
|
Xantik alferrik itxaron zuen pasaeran ikusitakoari buruzko daturen bat. Olasok ez
|
zuen
hitz gehiago egiteko gogorik, antza. Horrelakoa zen Olaso.
|
|
|
Ezpaina hozkatu zuen Karmelek, baina ez
|
zuen
hitzik gehitu. Bere kolkorako Literatur Kaiera, Literatur Kaiera errepikatuz, buelta eman zuen atzeko apalategian bila.
|
|
|
Edipo antzinako Greziako errege bat izan zen, bere amaz maiteminduta zegoena? . Adak ez
|
zuen
hitzik ez keinurik egiten; elkarrizketa jarraitzen zuèn balizko lekuko batek, baina, galdetu orduko aitortu zuen ezen Adaren begiei distira ia ezin hautemanezko bat zeriela, haiek apur bat zabaldu izanaren ondorioz?. Eta entzun duzu behin ere Elektra?
|
|
|
Reginak hainbestetan eta hainbestetan entzun
|
zuen
hitz hura, ama?, non ohiko bihurtu baitzitzaion, hitz hura bere eguneroko paisaia pertsonalaren osagai edo objektu arrunt bat balitz bezala, beste izen bat, azken batean, egunerokotasunak eta inertziak higatua; orain, aldiz, hitz hura entzun zuenean, lehen aldiz entzun balu bezala sentitu zen; maila batean, halaxe zen, gainera. Reginaren begiak, argitan blai?!?, seme edo alaba batek izen hartaz lehen aldiz deitu zion bakoitzean antzeko sentimenduak bereganatu baitzituen, zirrara atsegin batek sabelaren oinaze guztiak ezabatzen zizkiola eta urtzen, eta Domingo orduantxe jaio baitzen mundura bigarren aldiz, egun batzuetan hil edo bizi egon ondoren, heriotzatik hurbilago bizitzatik baino, itxuraz; horregatik, semearen ahotsak hartua eta onartua sentitu zenean, eskaini zizkion besoak bere gorputzaren gorputz izandakoari, eskaini zizkion musuak eta eskaini zizkion hitzak:
|
|
|
Izeba Ernestinak ez
|
zuen
hitz egiten, eta Maria Bibianak ere halatsu: ez zuten aitortzen, beraz, ezta ukatzen ere, hura mirari bat izan ote zen; ezerezaren ertzeko eremuan kokatuta zeudelako edo, interesatu ere, ez zitzaien gaia interesatzen, beharbada, gauza inportanteagoak egiteko zituztelako:
|
|
|
apatikoagoa, nolabait esatearren: ...tuntasunaren astunagotze bat balekarkio bezala; esan nahi baita muinoian sentitzen zuèn mina minagotu egin zitzaiola Domingori, mina gainditzeko moduan zegoen arren, gainditu!; orbetarrak, izan ere, bere lekuan egon ziren, istripua gertatu zenetik Domingori eta Domingoren osasunari begira gau eta egun, eta bera ere bere lekuan egongo zen, etxekoei hura zor zien, zer gutxiago!; Domingok, beraz, ez
|
zuen
hitz egiteko gogorik, lasaigarriek ere sorgortasunaren eremura zeramaten?, eta irriak banatzen zituen batez ere, bere minaren gaineko irriak, orbetarren berbaroa entzuten zuen bitartean, amaren ahotsa erdigune eta ardatz: iruditu zitzaidan, bai, trena eliza bihurtu eta arrosarioa errezatu genuèn hartan mirariaren atarian geundela, eta horratx, azkenean sendatu egin zaigu Domingo!, zeren Reginak ez baitzuen zalantzarik egiten mirari bat izan zela, Jainkoak egina eta zeruko Ama Birjinaren bidez lortua?
|
|
|
eta geroago etxeko saguak gelan sartuko zaizkidan beldurrez ibili gabe. Produktibitate kontua da, aitak ere esan zizun. Nazariok noiznahi erabiltzen
|
zuen
hitz hura, bai fabrikako langileen lanari begira eta bai seme alabek beren egitekoetan zutèn jarrerari begira ere.
|
|
|
hura zen, baina, aurrez aurre serio hitz egiten zutèn lehen aldia; Txarok, zaharragoa zelako, beharbada, eta esperientzia handiagokoa? hartu
|
zuen
hitza lehenik, eztarria leunduta gero, Adak eskuak igurzten zituen bitartean, mugimendu ezin urduriago batean:
|
|
|
Hala, bada, bildu ziren zazpiak baselizan egun seinalatuan, udaberriko igande eguzkitsu bat zen?, eman zuen kapilau militarrak meza, esan zien sermoian elizkizun haren bidez kristautasunaren kausa erantzukizun osoz besarkatzen zutela, komunismoaren eta boltxebismoaren kontra?. Gauden erne: atzo Errusian zabaldu zen komunismoaren izurria, eta bihar hemen Espainian zabal daiteke!?, iragarri zuen?, bukatu zen meza, eta orduan Teofilo Mariak hartu
|
zuen
hitza, aldarera jotzen zuèn hiru mailako eskailera igoz, eta lagunak behean utziz, seiak ere lerroan, gorputza irmo eta burua zut:
|
|
|
besteaz, alegia? hitz egiten; eta orduan, begiz osatu behar izaten
|
zuen
hitzez ezin izaten zuena. Nazariok bere seme alaben irudi estandar batzuk zituen, ezinbestean behar zituen?, normaltasunari lotuak.
|
|
|
Aita bakarrik falta zitzaion, beraz, etxeko arrain lodia, etxera afaltzera etortzen zena, bakanagoetan, halarik ere, aldi hartan? nahiz eta abisua emana zuen ez zuela egun hartan huts egingo?, eta hari sartu behar zion hitzezko arpoia; hasi ziren, bada, orbetarrak afaltzen, baina Damasok ez
|
zuen
hitz egiteko abagunerik aurkitzen: batzuetan, urduriegi sentitzen zelako, nerbioak traizionatzera balihoazkio bezala, ongi antzeztu nahi baitzuen bere papera, dotorezia gutxieneko batekin; besteetan, mahaikideen artean gurutzatutako elkarrizketek beste bide batzuk hartzen zituztelako, harik eta elkarrizketen arteko isilune batean, horrela mintzatu zen arte, era nabarmen batean, ex cathedra ariko balitz bezala?, ez bat eta ez bi:
|
|
|
Regina Aldasorok ez
|
zuen
hitz erdirik esan ordura arte; Teofilo Mariarekin begirunezko harremanak zituen, sendoa baitzen mutila, zintzoa, esanekoa, nahiz eta zurrunegia ere bazen batzuetan: aitaren antzekoa zen, hitz batean, baina antzekotasun hark Reginari ez zion enbarazurik egiten, ezta Nazariorekiko harremanak gaiztotu zitzaizkionean ere, senar emazteen eta ama semeen arteko harremanak oso bestelakoak ohi dira eta; noizean behin, baina, gizontto bat bezala ikusten zuen Teofilo Maria, eta, orduan, Reginari bururatzen zitzaion bere neba ere izan zitekeela:
|
|
|
–Mapako marra bere lekuan jarri arte, ez diagu bakerik ez askatasunik izango, esan zuen Felipek, hitzaren mailua eraginkortasunaren zerbitzuan jarriz, bere lan proselitistan sutsu, hitzen kolpe harekin Gabinoren erpuruen mugimendua geldiaraztea eta haren begiak bere begien orbitan jartzea lortzen zuela?. Baina marra hori ez diagu inoiz behar den lekuan jarriko, buruan jartzen ez badugu lehenik, mapa zaharra burutik kenduta, erantsi zuen Felipek, osaba Xabierrengandik ikasitako hitzetan (osaba Xabierrek Felipe katekizatu
|
zuen
hitz batzuekin, eta Felipek Gabino katekizatu nahi zuen hitz bertsuekin, azken batean), eta Gabinok, begiak lagunaren begietan iltzatuta, buruari goitik beherako eta behetik gorako bizpahiru mugimendu bertikal eragin zizkion, harekin aditzera eman nahi balio bezala ulertu beharrekoa ulertzen hasia zela; gero, Felipek irri egin eta jeltzaleen Euzko Abendaren Ereserkia kantatzeari ekin zion, himnoa... –Gora ta gora Euzkadi!
|
|
|
–Mapako marra bere lekuan jarri arte, ez diagu bakerik ez askatasunik izango, esan zuen Felipek, hitzaren mailua eraginkortasunaren zerbitzuan jarriz, bere lan proselitistan sutsu, hitzen kolpe harekin Gabinoren erpuruen mugimendua geldiaraztea eta haren begiak bere begien orbitan jartzea lortzen zuela?. Baina marra hori ez diagu inoiz behar den lekuan jarriko, buruan jartzen ez badugu lehenik, mapa zaharra burutik kenduta, erantsi zuen Felipek, osaba Xabierrengandik ikasitako hitzetan (osaba Xabierrek Felipe katekizatu zuen hitz batzuekin, eta Felipek Gabino katekizatu nahi
|
zuen
hitz bertsuekin, azken batean), eta Gabinok, begiak lagunaren begietan iltzatuta, buruari goitik beherako eta behetik gorako bizpahiru mugimendu bertikal eragin zizkion, harekin aditzera eman nahi balio bezala ulertu beharrekoa ulertzen hasia zela; gero, Felipek irri egin eta jeltzaleen Euzko Abendaren Ereserkia kantatzeari ekin zion, himnoaren letrak eta musikak nahaste ezin hobea osatzen zutela... –Gora ta gora Euzkadi!
|
|
|
itxi zuten, izeba Ernestinaren ardurapean, izebak, bere egiteko hartan, Rakel neskamearen laguntza baldintzarik gabekoa izan bazuen ere; hiru oroitzapen haiek behar zituen, beraz, Maria Bibianak, eta hiru oroitzapen haiek behar zituzten, halaber, beste anai arrebek ere: hiru oroitzapen elkarri lotuak, hiru soka bezala, isilpeko tratu bat txirikordatu zutenak, denbora ilun haren baitan; tratu hark, baina, ez
|
zuen
hitz handien ez odol zinaren beharrik izan; are gehiago, hitzen beharrik ere ez zuen izan, tratuak hartara behartzen baitzituen, hain zuzen, anai arreba guztiak: afera hartaz eta, zer?
|
|
|
Amsatnaf bat zen. Eta aitak ez
|
zuen
hitz hori debekatu!
|
|
|
Damasok ez
|
zuen
hitz erdirik ere esan, zeresanik bazuen arren; honako hau esan zezakeen, adibidez, Domingoren laguntzan: –Barka, Teofilo Maria, baina Don Zoiloren agindua ez zen agindua izan, aholkua baizik??; Damaso, baina, isil isilik geratu zen, zirt edo zart egitea eskatzen zutèn egoera gatazkatsuetan, inork betaurrekoak kenduz gero, mutil galdua zen?
|
|
|
Bere ahizpa hunkitu nahian zebilen Regina, antza, baina Ernestinak ez
|
zuen
hitzik ez keinurik egin; edo, bai, beste keinu hautemanezin bat egin zuen, ezpain inguruko dardara hura, segundo hamarren batekoa, oinazearen ertzeko mugimendu bat ere bazena?, ahizparekiko desadostasuna erakuts zezakeena, harekin zera esan nahi balio bezala: –Eguerdiko eguzkiaren argi betea merezi du, ordea, haurrak, Regina, mesedez?!?.
|
|
|
Hiru kasualitate gehiegi dira, ordea, Jainkoaren eskuan ez pentsatzeko, eta horrek aditzera ematen digu Jainkoak arindu egin nahi izan dituela Benjamin Maria gaixoaren sufrimenduak eta penak. Jainkoaren probidentzia ez baita zerbait abstraktua. Reginak atsegin
|
zuen
hitz hura, Villalbako markes jaunari ikasi ziona, beste hitz hanpatu batzuk ere, goi jatorrikotzat edo zituenak, atsegin zituen bezala?, zerbait konkretua baizik. Aita kalonjea hemen dago, eta berak esango digu zuzen nabilen ala ez, eta nola on Anizetok buruaz esan baitzion baietz, eta eskuaz aurrera jarraitzeko, keinu bikoitz batean, Reginak aurrera ekin zion?:
|
|
|
Ondoren, okilak eskaini zion berak arbola baten barruan egindako zuloa, baina nola egongo zen hontza negu guztia etxetik irten gabe?! Gero, txantxangorriak hartu
|
zuen
hitza:
|