|
2000
|
|
|
Toledon artzapezpiku zen Frai Bartolome Karrantza Miranda nafarra, gertakari ilunez nahasi zuen Inkisizioak eta Valladolid-en presondegian
|
sartu
zutenetik, haren alde nabarmenu zen Azpilkueta eta Pio IV.a Aita Santuarengana jo zuen. Errege Felipe II.ari ez zitzaion ongi iruditu eta gure Azpilkueta, frantsestzat?
|
|
|
Egiazko historiagileentzat esan beharrik ez nuke Nafarroari buruzkoan Arturo Campión-en Navarra en su vida histórica (1929) eta José Yanguas y Miranda-ren Historia de la conquista del reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico (1843) ezagutu beharrekoak direla gai hauetaz zerbait jakin nahi duenarentzat. Horietan lekukotasun zehatzez irakur dezakegu zein
|
sartu
zen indarrez, su eta gar, hainbat herritan heriotzak eginaz.
|
|
|
Ez zen munduko politena, baina Txema ere ez. Alde horretatik lorpen garrantzitsutzat jo zuen konkista hura, batik bat mendekua ospatu beharra zegoelako, eta horretarako kosta ahala kosta
|
sartu
behar zuelako txilibitua Irlandako edozein potxingotan.
|
|
|
Argi zuri bat, sakona, barruraino
|
sartu
zitzaion.
|
|
|
Eta txarrena zera zen, oilarrak ez zekiela zer zen okerragoa: goizero lotsarik gabe muturren aurrean agertuko zitzaion dinosauruaren irudia jasatea, ala kanposantuko gurutze zorrotza bihotzean
|
sartu
ez izana. Izan ere, dena da punteria kontua.
|
|
|
" Connemaran ez dago ezer!", bota zuen euretako batek, elkarrizketa apur bat urrunago eramanez. Eta Txemari gogoak
|
sartu
zitzaizkion esateko bazekiela Connemaran ez zegoela ezer. Ezer ez zegoen bezala beste toki guztietan, eta bazekiela alferrik ari zela, koño, eta zer!!
|
|
|
Limericketik pasatu ginen, gero Ennisetik, eta hortik Ennistymon izeneko herrira ailegatu ginen. Supermerkatu baten parean aparkatu genuen eta bertara
|
sartu
ginen zenbait gauza erosteko. Mutilek janaria erosi zuten batez ere.
|
|
|
Horrelakoak ere badaude hemen. Eta beno, kontua da gurditxoan
|
sartu
nituela konpresok. Edo hori uste nuen, ze Lahinchera heldu eta motxilak ateratzen hasi ginenean, konturatu nintzen ez zeudela inon.
|
|
|
Bai zera! Furgonetan
|
sartu
nintzen, beraz, Ralphek izandako detaileagatik eskerrak emanez. Beste bostak hantxe geratu ziren, Lahincheko aterpetxearen ondoan, hondartzaren parean.
|
|
|
Hasieran ez nuen ulertzen Ralphek nola utzi zituen botata bere lagunak, baina aitortu zidan ez zirela hain lagunak ere. Aste batzuk lehenago ezagutu zutela elkar, drogen aurkako talde horretan bolondres
|
sartu
zirenean. Baina Ralphi ez omen zitzaion gustatzen euren arteko giroa, eta Dinglen hartu ninduten momentutik bururatu omen zitzaion nirekin egin behar zuela ihes.
|
|
|
Ipar Irlandan, esan didan bezala, inplikazio politikoa ia ezinbestekoa da. Jaio egiten zara, katoliko edo protestante, eta dagoeneko
|
sartu
zara saltsan.
|
|
|
Hautsak gure aurpegiak estali ditu eta segituan batu da beheko suaren kearekin. " Gustatuko zaizu, Eider", eta niri kristoren gogoak
|
sartu
zaizkit bere gainera salto egin eta musuka hasteko, horrelako lurrikara sortu baitzait tripetan.
|
|
|
Herri horietako batean, muino bat igo ostean azaldu da nire gidako argazkiko paisaia. Connemarara
|
sartu
ginenean bezalaxe sentitu ditut bihotzeko taupadak barrutik hasi eta kanpora irten nahian. Baina gaur ez dut eskura izan Breschiren kasetea.
|
|
|
Ai, pena dut munduko txokorik politena atzean utzi behar dudalako. Antonio Breschiren zinta walkmanean
|
sartu
eta berriz agurtuko dut Connemara, bertara sartu nintzen modu berean: " Connemara maitagarria, galdurik Irlandan..."
|
|
|
Ai, pena dut munduko txokorik politena atzean utzi behar dudalako. Antonio Breschiren zinta walkmanean sartu eta berriz agurtuko dut Connemara, bertara
|
sartu
nintzen modu berean: " Connemara maitagarria, galdurik Irlandan..."
|
|
|
Begiak ireki zituen eta errealitatea
|
sartu
zitzaion gerlariek gazteluaren atea botatzen duten bezalaxe. Eta errealitate hark min ematen zion noski, eta ezin da jakin zergatik:
|
|
|
" Tinker" edo, zuzenago (aurreko hitz hori iraintzat baitute)," traveller" deitzen dira hemengo ijitoak. Eta beno, hasiera batean beldurrak jota egon naiz,
|
sartu
ala ez zalantzan. Baina buruan zerbaitek esan dit sartzeko lasai, eta azkenean eurekin egin ditut Dingleraino zeuden 45 kilometroak, umeekin jolasten eta abesten.
|
|
|
Inguru honetako jendea leihora irteten da agur egitera, eta batzuk bide ondora ere bai" good morning" a ematera. Etxe aurrean eserita zegoen agure batek, urrunetik agertzen ikusi nauenean, etxe barrura
|
sartu
eta berriz korrika eta estropezuka irten da kalera, eskuan tez betetako katilua zuela. Ez nuen tearen gogo handirik, baina berarekin geratu naiz ordu erditxo batez, kontu kontari eta pastak janez.
|
|
|
Baina beno, argi zegoen azkenean zer gertatuko zen, ezta? Parrandazaleen taldean
|
sartu
eta goizeko ordu bietan heldu gara gure logeletara.
|
|
|
Ez dakit zenbat ekintza aipatu zizkidan. Hala ere, orain ez daude haurrekin; izan ere, eurak seiak duela gutxi
|
sartu
dira talde horretan, eta elkar ezagutze aldera pentsatu dute egun batzuk batera pasatzea.
|
|
|
Berak ere ez zekien zergatik
|
sartu
zuen hainbeste arropa, sukaldeko tresna, eta, batez ere, ze imajinaziok bultzatuta sartu zituen argazki kamera eta bost karrete hogeita hamaseiko. Onartu beharra zuen:
|
|
|
Berak ere ez zekien zergatik sartu zuen hainbeste arropa, sukaldeko tresna, eta, batez ere, ze imajinaziok bultzatuta
|
sartu
zituen argazki kamera eta bost karrete hogeita hamaseiko. Onartu beharra zuen:
|
|
|
Kaiolan
|
sartu
genuelarik, orduak ematen nituen bere portaera aztertzen, esaterako zerk pozten zuen jakin nahian, edo bere umore aldaketak zenbatekoak ziren irratia ondoan jartzen banion, edo alpistea hiru egunez kentzen banion.
|
|
|
Botoia sakatzeaz batera, ordenagailuaren memoriak itzartu berriaren kexu soinua jaurti zuen, eta ondoren betiko hitz teknikoak agertu ziren pantailan. " Win" idatzi, return tekla zapaldu eta testu prozesadorearen programara
|
sartu
zen. Disketaren artxibo zerrenda erakusten zion leihoa ireki eta, ariketa hura errepikatzen zuen orotan bezain misteriotsu, hantxe zeuden egiaren gordintasuna ezkutatzen zuten artxibo guztiak, bere zain.
|
|
|
Bere aterpetxearen izena tekleatu bezain pronto ezezko borobila eman zion traste zaharrak. Beste izen bat
|
sartu
zuen. Ezer ez.
|
|
|
Sukaldera jo zuen garagardo bat lapurtzeko asmoz, baina ez zuen batere aurkitu. Beste norbait
|
sartu
zen sukaldera eta galdetu zion ea zertan zebilen bereak ez ziren poltsetan bilatzen. Txemak erantzun zion barkatzeko, ez zela konturatu plastikozko poltsa hura berea ez zenik, eta gainera bazihoala kalera eta agur.
|
|
|
Eiderrek ez zion bere bizitza osoan inmentsitateari buruz berba egin, ezta hondartzako lehen aldi hartan ere. Berak zerbait handia eskaini zion, bai, akaso lortzeko konplikatu samarrak ziren opariak; baina horrek ez zuen esan nahi itsaso zabala paketetxo batean
|
sartu
eta zinta batez lotuko zuenik. Ez.
|
|
|
Aparteko ezer egiteko aukerarik ez zegoenez, eliza batean
|
sartu
zen. Baten faltan, bi zeuden parez pare:
|
|
|
Lehenengo ilaran jesarri zen, zergatik jakin gabe. Elizara zergatik
|
sartu
zen ere jakin gabe, berak bezalako ateo batek han aurreko gurutziltzatuaren babesa zertarako behar zuen oso ondo ulertu gabe. Baina zer egingo zuen berak?
|
|
|
Gauaren amaitzean hamalau urteko mutikoak bere etxeko portalera bideratu zuen gainean zeraman bakardadea. Etxera igo, nano bufoia zela adierazten zioten mozorroak erantzi, eta ohera
|
sartu
baino lehenago koaderno bat atera zuen mahaiko kaxoitik. Izkiriatutako azken orrialdean ireki zuen.
|
|
|
Egia esateko, tentazioa izan nuen egun bat edo bi gehiagoz bertan gelditzeko, tentazio goxoa gainera. Ikusi gabekoak ezagutu, kale estuetan
|
sartu
, edan, paseatu... Baina minutu batzuk aski izan nituen tentazioan ez erortzeko:
|
|
|
Gelan nengoela (hemengo gelek idazle ezagunen izenak dituzte. Nirea" Swift logela" da), handik ordu erdira edo, atetik
|
sartu
eta literara igo da ezertxo ere esan gabe. Bere ohea eta nirea lotzen dituen eskailera txikian gora egin du, eta segituan atera ditu koadernoa eta boligrafoa, egunak eman dizkionak papereratzeko asmoz.
|
|
|
Nire ibilbidearen justu kontrakoa dabil egiten: Dublindik gora lehendabizi, Ipar Irlandan
|
sartu
, eta ondoren mendebaldeko kostaldetik behera egin du. Orain Dublinerantz doa apurka apurka, zeren badu denbora aski oraindik, eta beraz egunetik egunera prestatzen ditu hiriburura joateko erabiliko dituen bide eta zidorrak.
|
|
|
Nirea, berriz, hasten. Eta agian horregatik, hasi berriaren harritzeko gaitasuna galdu ez dudalako, itzelezko gogoak
|
sartu
zaizkit egun bat gehiago berarekin pasatzeko. Zeren Rocíok zerbait dauka ia magnetikoa, ez dakit, deabrutxo polit bat da, bere alkandora gorria bezain arriskutsua iruditzen zait neska hau.
|
|
|
Hori bai: aitortu didanez, behin gertatu zitzaion kamioi bateko kabinan
|
sartu
eta ezin eutsi izan ziola bere eskuinean gidari zihoan gaztearen morboari. Berak azaldu didan naturaltasun guztiarekin saiatu naiz, Bitakora, zure orrietan idazten, nahiz eta hasieran harritu egin naizen, munduko gauzarik normalenak balira bezala kontatu baitizkit kabina barruan gertatutakoak.
|
|
|
Ez zion batere errukirik. Bera
|
sartu
zen afera horretan, eta ez zen Txema izango orain G12 kaleko Eiderren hilobira negarrez joango zena. Ez.
|
|
|
Azkenean
|
sartu
dira soldaduak gure autobusera. Bi ziren:
|
|
|
Atzotik Derryn gaude. Arratsaldean heldu ginen eta, Connemarari segida emateko asmoz, Ralphen etxean
|
sartu
eta ez gara gaur arte kalera irten. Amodiotan bilduta egon gara.
|
|
|
Aterpetxeko saloian ezagutu zuen: neska sofan zegoen, telebistari so; Txema atetik
|
sartu
zen, eta begira geratu zitzaion hasierako momentutik. Afrikako sabanako lehoiek ez dute hobeto egiten gazela zauritua harrapatzeko momentuan.
|
|
|
Baina, hala ere, ezin zion inori kargu hartu, eta Eiderren izena behin eta berriro bururatzen bazitzaion ere, izandakoa kanposantuko G12 kalean zegoen hilda, ezkerretik hasita seigarren hormako lehen zuloaren barrenean. Txemaren malko guztiekin
|
sartu
zuten bertara, eta zulo ilunera begira geratu zen, apurka apurka adreiluz estaltzen ari ziren zulora begira, betiko, betiko eta betiko Eiderren irudia gorde nahi izan balu bezala. Zulo hura txikiegia zen Txemaren negarrekin betetzeko.
|
|
|
Antonio Breschiren" Mezulari" diskoa, hain zuzen. Eta Galway igaro ondoren walkmanean
|
sartu
nuen kasetea eta entzuten hasi nintzen. Hasierako kilometroak ez zetozen bat nik Connemaraz nuen ideiarekin, eta beraz itzali egin nuen walkmana.
|
|
|
Agertzeko eta desagertzeko zuen ahalmena. Eider tabernara
|
sartu
zen egun hartan bertan desagertu zen Rocío; eta Txemaren neskalagunari orduak baino falta ez zitzaizkionean Irlandara abiatzeko, orduantxe azaldu zen berriro neska liluragarri hura. Horrek ere bazuen zerbait ikustekorik heriotzarekin.
|
|
|
Literatik jaitsi eta, azpiko oheko neskari begiratu ere egin barik, komunean
|
sartu
zen Txema. Ez zuen erabat tente, ezta antzik ere, baina argi zegoen zakil talotxoak gorunzko joera hartu nahi zuela.
|
|
|
Elizara
|
sartu
nintzen. Hutsik zegoen, noski, lurrean pilatutako lokatz eta enborrak salbu.
|
|
|
Eta azkenik etxe batera
|
sartu
nintzen. Ez dakit zerk bultzatuta egin nuen hau:
|
|
|
Eskailera batzuetatik gora igo nintzen gero, eta lasai bisitatu nituen etxeko txoko guztiak, dastatuz bezala. Logeletara
|
sartu
nintzen, presarik gabe. Gero korridore luze bat zegoen, eta haren amaieran egongela nagusia zirudiena.
|
|
|
Ez dakit txistuka ari nintzen, bakarrik nagoenean ohi dudan bezala. Baina dena dela, supituan isildu nintzen egongela hartara
|
sartu
eta, lurrean jesarrita, itxura zaharreko gizon hura aurkitu nuenean. Begiak zabal zabalik zituen, niri begira, jainko baten agerpena espero duenak bezala.
|
|
|
Kostata baina, azkenean adinean sartutako bikote batek hartu gaitu. Motxila biak maletategian
|
sartu
eta Cork hirirantz abiatu gara Fiesta gorri zaharrak uzten zuen abiadan, edo, zehazkiago, bolantean zihoan atsoak (bai, bai, emakumea zen gidaria) komenigarri ikusten zituen 30 MPHetan. Mile per hour, Bitakoratxo, mile per hour.
|
|
|
" The Sugan" aterpetxera ekarri ninduen, eta ondoren jatetxe txiki baina atsegin batean afaldu genuen. Noski, ez nuen idazteko astirik izan(" Uztailak 4" izenburupean dagoena salbu, baina zati hori Cork eta Killarney batzen dituen autobusean idatzi nuen), zeren eta gero, gaua errematatzeko, taberna batera
|
sartu
baikinen. Eta ez sartu soilik, ez jauna.
|
|
|
Noski, ez nuen idazteko astirik izan(" Uztailak 4" izenburupean dagoena salbu, baina zati hori Cork eta Killarney batzen dituen autobusean idatzi nuen), zeren eta gero, gaua errematatzeko, taberna batera sartu baikinen. Eta ez
|
sartu
soilik, ez jauna. Ederto edan genituen zirenak eta ez zirenak ere:
|
|
|
Edo bestela agian pentsatu zuen" koño, ba zergatik ez?", edo beharbada suposatu zuen ez zela hain txantxetakoa eta kanpotik (besteen begiradatik) argiago ikusten zela gure artean existitzen omen zen kimika berezia. Ez dakit nik ze arraio
|
sartu
zitzaion buruan, kontua da gau horretan (nahikoa hordituta, esan beharrik ez dago) bere ezpainen artean aurkitu nituela nireak. Ez dakit azaltzen momentu horretan pentsatu nuena, baina munduko irudi guztiak etorri zitzaizkidala esango nuke:
|
|
|
Bai, lurralde hark liluraturik utzi zuen Eider, eta miresmen horren lekuko ziren The Chieftains, De Dannan, Van Morrison, Mary Black, Christy Moore eta Davy Spillane, beste askoren artean. Azken horren kasetea
|
sartu
zuen pletinan, eta abdukziotik hurbil egon zitekeen zerbait sentitu zuen; hainbeste, Irlandako giroan murgilduta aurkitu baitzen bat batean, nahiz eta herrialde hura argazkietatik baino ez ezagutu.
|
|
|
Orduantxe aurkitu zuen zapata kutxa hura. Berez, gelara
|
sartu
zen unean ikusi zuen, hantxe, ohearen ondoko txoko batean. Eskutitzak ziren, Txemak sinatutakoak guztiak, oraindik erlazioa esperantzazko hitzetan finkatu behar zen garaietako gutunak gehienak, eta beste zenbait handik eta hemendik bidalitakoak.
|
|
|
Hasierako garaiak etorri zaizkit gogora handitasunaren kontu horiek aipatzean, Txemarekin ibiltzen hasi nintzeneko garaia alegia. Gertatu zen herriko bi mutil ingelesa ikasteko akademia batean
|
sartu
zirela, euretako bat gainera oso guapoa. Eta nola gertatzen den gasolina arrasto bat erretzean, halaxe izan zen herriko neska gehienekin ere, mutil horren atzetik hasi ginela denok.
|
|
|
Zerbaitetan behintzat asmatu zuen: Jabi gorputz ezagun baten ondoan esnatu zen, hura ere jota seguruenik, baina eskua Tereren izter beroen aterpean, eta arnasa pausatua bere neskalagunaren ile adatsen korapiloetan
|
sartu
eta galtzen zitzaiolarik. Behintzat.
|
|
|
Eta oraingoan Dublinen baino zapore eskasagoa igarri zion egunerokoari. Laguntzarik ez emateaz gain, Jesukristo dublindar hark kezka eta duda gehiago
|
sartu
zizkion Txemari buruan: ze koño zen Eiderrek artxiboaren amaieran idatzi zuen mezu erdi apokaliptiko hura?
|
|
|
Eta iritsi zen haien akabatzeko orena, eta hiru gizon hurbildu zitzaizkien oreinei: ireki zuten ateska,
|
sartu
ziren hiru gizonak, hertsi zuten ateska; atzeman zuten, bi gizonen artean, bereiz zebilen oreina; hirugarren gizonak aiztoa jaso... eta gero, bi oholen arteko zirritutik, odol iturri hura eta oreinaren gorputz dardarak hartua begiztatu nituen... eta ene begiak eta ene behakoa, bere batez, oreinaren begietan pausatu ziren: ai, oreinaren begi bi haiek, noraezean!, oinazeak iparrik ez balu bezala, zeren, oinaze oinazetsuak bere erpez eta atzaparrez harrapatzen gaituenean, jaun André, galtzen da iparra hegorako bidean, ekia mendebalerakoan, oinazea bera bihurtzen delarik, finean, ipar eta hego, eki eta mendebal, errealitate bakar eta gordin.
|
|
|
Oreinaren begi galdu haien zirrararen eraginpean nengoen, beraz, hatsalboka, bigarren oreina atxiki zutenean —arra—, labana lepoan
|
sartu
... Eta, bat batean, ikusten ari nintzena ezin onarturik edo, ateskarat abiatu, hura ireki, eta barnerat sartu nintzen, oihuka, hirugarrenak —emeak— ihesari eman ziezaion.
|
|
|
Oreinaren begi galdu haien zirrararen eraginpean nengoen, beraz, hatsalboka, bigarren oreina atxiki zutenean —arra—, labana lepoan sartu... Eta, bat batean, ikusten ari nintzena ezin onarturik edo, ateskarat abiatu, hura ireki, eta barnerat
|
sartu
nintzen, oihuka, hirugarrenak —emeak— ihesari eman ziezaion. Eta jalgi zen oreina ate tipi hartarik, baita ni ere haren gibeletik, ezin alegerago, morroien garrasiei eta protestei entzungor egiten niela, neure buru bihotzetan biktorios...
|
|
|
Baina, oker ez banago, jauregiari buruz egin dizudan deskripzionean, ez dizut ziega haren berri ere eman, zer zen eta nolakoa zen, ezta nondik zetorkion izen hura ere, eta hori ere ez genuke kontakizun honetan sobera, jakin dezazun zein zen ene beldurra eta ene izu ikara harat
|
sartu
aitzin.
|
|
|
Hargatik, noiz eta jauregi azpiko pasabideetarik aitak eta morroi batek ziega hartarat baininderamaten, iduritu zitzaidan ezen bihotza bularretik ateratzerat zihoakidala, hain bainindoan kikildurik eta koldarturik. Eta, barrenean
|
sartu
eta atea hersterat zihoazkidanean, aita, zuzia goian zeramala, irri krudel bat ezpainetan, halaxe mintzatu zitzaidan: " Ea, bada, seme, kondenatuen intzirietarik zentzatzen haizen.
|
|
|
" Bitartean, disimulatzerat eta iduri egiterat ohitu duk, Joanes, zeren zuhurtzia baita itzalen artean bizi behar duenak bertze itzal bat izan dezan babes..." Hura, bai, mementuan ulertu nion, zeren huraxe baitzen nik bezperan ikasi lezionea ere, aitak eman zaflakoaren ondoren, nik hari eman errepuestagatik, komunionea zela kausa! Horregatik, aita ziegan
|
sartu
zitzaidanean, ni handik ateratzeko asmoz, eta galdetu zidanean, irri urduri bat betartean: " Eta zer...?
|
|
|
Eta, hargatik, Pirinioetako Bakearen sasoinean aita ezin alegerago
|
sartu
zenean etxerat, erranez ezen Villagrandeko dukearekin konfiantza hartu zuela eta hura inportant izan zitekeela bere negozioentzat, dukea eragin handiko pertsona zenez gero, aitona Nikolasek erran zion, ezin seriosago:
|
|
|
Eta labana punta eskunaban
|
sartu
eta ebaki tipi bat egin, ebakia niri erakutsi, ezpainez miaztu, eta labana luzatu zidan:
|
|
|
" Entzuten al duzue...? Den borak ere bere bihotza dik!" Eta nik, begiak hertsi, gogoa hots jarraiki haien konpasean kulunkatu, eta iduritu zitzaidan ezen denboraren bihotzean
|
sartu
nintzela. Gero, ordea, bat batean, haginetako min handi bat sentitu nuen, zeren eta baitakizu nolakoak izaiten diren usu ametsak, iduri bati bertze bat darraiola, nehongo loturarik gabe.
|
|
|
Zenbatetan pentsatu izan dudan ezen imajinazinoak ere libre egin gaitzakeela, baina baldin beldurraren atzaparretarik libre badago...! Eta orduan josteta ere bihur daiteke, nola bihurtzen baitzen osaba Joanikoten kasuan... eta hala sartzen ziren orduan haren hitzak —arinak eta jostalariak— gure mundu ilun eta zurrun hartan haize freskoaren antzera, nola
|
sartu
baitzen ene belarri zuloetarik umetako asmakizun hura, osabari aditua, zeinak baitzioen: " Sagarra da eta arantzak ditu:
|
|
|
Baina, ibilian ibilian, egoitzako atarian nengoen jada, eta hala
|
sartu
nintzen bertara, ene gogoa galdegite haien oldarpean setiaturik eta akometaturik.
|
|
|
Bi aldiz hasi nintzen skribatzen, eta bietan utzi behar izan nuen: batean, zeren papererat tinta tanta bat erori baitzitzaidan; bertzean, zeren letra ez baitzitzaidan nahi bezain berezia eta diferenta atera; hirugarrenari, berriz, anitzez ere itxura hobeko iritzi izan nion, eta, hura ontzat emanik, zure etxeko ate azpitik
|
sartu
nuen... orduan ere kontrakarrean zeuden bi indar nabaritzen nituela neure baitan. Izan ere, beldur nintzen alde batetik zeren perilean jar bainintekeen, edozein begiluzeren aitzinean... eta, beldur nintzelako, hala nabaritu nuen bihotza, bularretik iltki izan balitzait bezala, baterat eta bertzerat so egiten nuela, disimuluz, papera atepetik sartu nuenean; bertzetik, plazer apur bat ere igarri nuen, zeren, etxea guztiz hertsirik zenuela sartu bainintzaizun, eta horrek ahaltsu egin ninduen, ipuinetako iratxoak, intxisuak eta gainerako spirituak bezainbat.
|
|
|
batean, zeren papererat tinta tanta bat erori baitzitzaidan; bertzean, zeren letra ez baitzitzaidan nahi bezain berezia eta diferenta atera; hirugarrenari, berriz, anitzez ere itxura hobeko iritzi izan nion, eta, hura ontzat emanik, zure etxeko ate azpitik sartu nuen... orduan ere kontrakarrean zeuden bi indar nabaritzen nituela neure baitan. Izan ere, beldur nintzen alde batetik zeren perilean jar bainintekeen, edozein begiluzeren aitzinean... eta, beldur nintzelako, hala nabaritu nuen bihotza, bularretik iltki izan balitzait bezala, baterat eta bertzerat so egiten nuela, disimuluz, papera atepetik
|
sartu
nuenean; bertzetik, plazer apur bat ere igarri nuen, zeren, etxea guztiz hertsirik zenuela sartu bainintzaizun, eta horrek ahaltsu egin ninduen, ipuinetako iratxoak, intxisuak eta gainerako spirituak bezainbat. Baina, oro har, urduri nengoen, eskua dar dar, eta, gutuna bigarren ahaleginean sartu ondoren, sekulako sosegua hartu nuen.
|
|
|
batean, zeren papererat tinta tanta bat erori baitzitzaidan; bertzean, zeren letra ez baitzitzaidan nahi bezain berezia eta diferenta atera; hirugarrenari, berriz, anitzez ere itxura hobeko iritzi izan nion, eta, hura ontzat emanik, zure etxeko ate azpitik sartu nuen... orduan ere kontrakarrean zeuden bi indar nabaritzen nituela neure baitan. Izan ere, beldur nintzen alde batetik zeren perilean jar bainintekeen, edozein begiluzeren aitzinean... eta, beldur nintzelako, hala nabaritu nuen bihotza, bularretik iltki izan balitzait bezala, baterat eta bertzerat so egiten nuela, disimuluz, papera atepetik sartu nuenean; bertzetik, plazer apur bat ere igarri nuen, zeren, etxea guztiz hertsirik zenuela
|
sartu
bainintzaizun, eta horrek ahaltsu egin ninduen, ipuinetako iratxoak, intxisuak eta gainerako spirituak bezainbat. Baina, oro har, urduri nengoen, eskua dar dar, eta, gutuna bigarren ahaleginean sartu ondoren, sekulako sosegua hartu nuen.
|
|
|
Hondar ordua genuen goiz hartan zurekin eta, noiz eta
|
sartu
baitzinen, bihotza lastertu eta bizkortu zitzaidan.
|
|
|
Ikasgelaren ondoko pasabideetarik batean itzarri nintzen, bi ikaskidek zaintzen eta begiratzen nindutela. Eta, galdetu zidatenean nola nengoen," Ongi", ihardetsi nien... eta, hala, handik gutirat, atean jorik eta zuri baimendua eskaturik, berriro
|
sartu
ginen ikasgelan.
|
|
|
Eta predikari ezin trebeagoa zen, eta are trebeagoa skribatzaile gisa. Eta jakizu, halatan, ezen hain nintzela, eta hain naizela Axularren prosa ederraren zale, non etxean nuen Gero a ere zorroan
|
sartu
eta Salamancarat ekarri bainuen, beharrezko bertze gauza guztiekin baterat, Zuberoatik Espainiarat ihes egin behar izan nuenean, Mathalasen denboran... —eta, begiak begietan iltzatzen zenizkidala, erran zenidan—:
|
|
|
Eta, biharamunean, berriz, amari berari orro izugarri bat egin zion bertatik bertara eta ama hainbertzeraino izutu eta ikaratu zen, non aitak —ikusirik ama guztiz setatu zela eta erabaki zuela ezen ez zegoela prest harekin bizitzeko, abeldegiren batean edo bertze nonbait bakartzen ez bazuten bederen— oholezko txabola handi bat eginarazi baitzion zurginari, karratua eta handi handia, zeren eta ez baitzituen ahantziak, artean, tigre bezatzaileraren hitzak, noiz eta honek erran baitzion ezen ez zirela tigre suerte hartako tigreak kaiolaratu behar, tristetzen eta goibeltzen zirelako eta hiltzen zirelako. Eta egin zuten, bada, etxe ondoan bertze txabola hura, egokitu zizkioten burdinazko lau leiho, eta hantxe
|
sartu
eta hertsi zuten.
|
|
|
—Kaiolan
|
sartu
genian Orhiko txoria, baina Orhiko txoriak Orhin laket...
|
|
|
—Nola
|
sartu
ote da piztia basorat, hura basokoa ez bada, baina zelai zabaletakoa, tigre bezatzaile andaluzak argi eta garbi erran zigunez...?
|
|
|
Aita Bartolome
|
sartu
berria zen gure etxerat eta, hargatik edo, ez zen itxura batean asaldatu osabaren zirikadaren aitzinean. Eta hala ihardetsi zion osabari, ahalik eta hotzen:
|
|
|
Segidan ate hartarik
|
sartu
ziren biak kapera barrenerat.
|
|
|
Bigarren oroitzapena izan zen ezen aita jesuita eta ama —baita ni ere, aldi hartan, eta orobat Urbiain osoa— aita eta anaia eraman zituen ipuin berean
|
sartu
eta haren sareetan harrapaturik geratu ginela.
|
|
|
Eta hain barna
|
sartu
zitzaion buruan ideia hura, non hala eleztatu baitzitzaion amari, haren bisitaldietarik batean:
|
|
|
Unibertsitateko gela baten barrenean geunden ikasleak eta, noiz eta bertara
|
sartu
baitzinen, guztiok zutitu ginen, harik eta, eskuak luzaturik eta beheraturik, eser gintezela adierazi zenigun arte, pulpitutik.
|
|
|
Zeren, uste genuenean ezen geure betiko Mattin hura geurekin genuela, guztiz osaturik eta zaldi gainean bere balentriak berriro egiteko prest, aldiz, handik bertze lauzpabortz egunetarat, bazkal aitzin mahaiaren inguruan zutik egiten ohi genuen otoitza egiterat gindoazenean, dar dar hura
|
sartu
baitzitzaion gorputzean tupustean, eta dardara bortitzak lurrerat jaurtiki zuen.
|
|
|
Eta, hartzen zuelarik aitak basorako bidea, ama, aita Bartolome eta morroi neskame batzuk kaperan
|
sartu
ziren, errosarioaren errezatzerat.
|
|
|
Hiruzpalu egun falta zitzaizkion ilargiari beterik egoiteko, eta guztiok geunden zain, tiro bat noiz entzunen. Eta entzun genuen, bai, halako batean, burrunbots bat, ihortziri baten idurikoa, leiho zabalduetarik
|
sartu
zitzaiguna eta guztiok dar dar batean jarri gintuena. Eta entzun genituen, halaber, ulu urrun batzuk segidan, hontzarenak edo gizon baten oihuak ere izan zitezkeenak.
|
|
|
Gero, jauregiko kaperarat joan ginen biok. Eta, kaperarat
|
sartu
bezain fite, ikusi nuen gurutzefikatua han aldarean, eta, belauniko jarririk, galdegin nion ezen igor ziezaiola desgraziaren bat osabari, edo bertzela Maddaleni, desgraziaren gainean zentza zitezen amoreakatik, eta halatan zezaten Jainkoaren argia eta Jainkoaren garazia eskurat.
|
|
|
—Badirudi ezen zaldiz ihes egin baino lehen, Maddalenek karta labur bat utzi ziola Joanikoti, non erraiten baitzion ezen haizea bezalakoa zela eta haizearekin egin zuela ihes. Biharamunean haren gibeletik ibili zen Joanikot egun osoan, baina alferrik, eta, etxerat itzultzean, bere gelan
|
sartu
, horditu, eta hitz haiek erran eta ber erran zituen gau hartan, buruan bertzerik ez baleuka bezala: " Maddalen, Maddalen, andere noblea egin nahi zintudan, eta zu, berriz, puta!
|
|
|
...uen nik denbora hura, erabakitzen nuenean neure kasa, hamar hamaika urteko umea nintzela, katoliko eta protestant izaitea —orain katoliko, orain protestant, neure kontzientziak manatuaren arabera—, zeren eta osaba Joanikot eta jaun Marcel bainituen irakasle, eta biak miresten nituen eta ikasleen egitekoa zen irakasleen erranetarat egoitea... harik eta egun batean buruan bertze erran hura
|
sartu
zitzaidan arte: " Egia bat eta bakarra da", neure baitan mila zalantza eta bertze hainbat korapilo sortarazi zizkidana, ez nekielako jada zer aldetarat jo eta zeren alde!
|
|
|
Eta ez duk orainokoan predikatu izan digutena, Aristotelesen bidetik, hemen lurra, lohitsua eta zikina, eta han goian zerua, garbia eta aratza... ...iok behin baino gehiagotan eguzkiari teleskopiotik, azalean dituen orbainak, baterat eta bertzerat higitzen direnak, eta zeren, halatan, eguzkia lohitsua den, baita Aristotelesen zerua ere, ondorez —hitz haiek osabari entzunak nizkion lehen ere, baina, geunden tokian geundelako edo geunden mementuan geundelako, nehoiz baino klaragoak eta aratzagoak egin zitzaizkidan eta nehoiz baino barrenago
|
sartu
, haren hitzak hitz doiak eta ezin justuagoak balira bezala, leku eta denbora ezin doiagoetan erranak.
|
|
|
Izan ere, ez diat gizonon autoritatea harrointzat duen egia sinesten, Jainkoaren izenean bada ere, zeren eta autoritateak ez baitu, bertzerik gabe, egia frogatzen. Eta hala
|
sartu
zian hanka Erro mak Galileorekin... Baina Erromak ere ohartu dik noizbait ezen mundua ez dabilela Erromaren inguruan biraka, baina Erroma munduaren.
|
|
|
Eta aita —gainbeherari eta kinka larri hari buru egiteko, buruan irakiten zituen ideiei gorputz emaiten ziela eta bide berriak urratzen—, Baionako, Donibane Lohizuneko eta Pasaiako portuetako arduradunekin eta inguru haietako dendariekin eta tratulariekin harremanetan jarri zen. Eta, nola muturra nonahi den sartzen baitzuen, hala
|
sartu
zen, arrantzaren munduan ez ezik —Donibaneko bakailao untzienean nagusiki—, kafearen eta txokolatearen, baita tabako eta tabako hautsaren munduan ere, Baionako arno saltzaileekin zituen tratuak eta irabazpideak ahantzi gabe. Olagintzaz denaz bezainbatean, berriz,, eta ateak egiteari utzi, eta segak, igitaiak, aizkorak eta aingurak egiten hasi zen.
|
|
|
aitzitik, handitu eta areagotu egiten zitzaion, harik eta mihian eta odolean lehertzen zitzaion arte, or errabiatu bat iduri, adausia eta ausikia baterat zituena. Etsenplu bat ipintzearren, derradan ezen aitaren jauregian hiru skribatzaile ezagutu izan ditudala, aitaren kontuen eramaiteko, eta bi lehenak nehongo urrikalmendurik gabe egotzi eta iraitzi izan zituela, hanka
|
sartu
zutelako, egitekoren batean ez bazen bertzean. Haietarik bat, hiruretan lehena, bere lehengusu tipi bat zen, Xalbador Etxegoien.
|
|
|
Villagrandeko dukeak hiru egun egin zituen gure jauregian, eta erran liteke ezen, haren errezibitzeko eta haren omenez eginkizun genituen festen zelebratzeko, Urbiaingo herri kasik osoa izan genuela morroi edo neskame, zerbitzari edo mirabe. Inurritegi bat zirudien gure etxeak, norat batzuk
|
sartu
eta bertzeak jalgi egiten baitziren: hauek jatekoak eta biandak zekartzaten orgetan eta gurdietan festa egunerako —arkumeak eta oreinak, urdeak eta basurde ehizatu berri bat, oilaskoak eta faisaiak, usoak eta eperrak—; eta haiek, zaldi gainean abiaturik, mezuren bat zeramaten harat eta honat, falta ziren probisioneen eta hornizoinen solizitatzeko eta haien eskuratzeko.
|
|
|
Baina, oker ez banago, oraino ez dut zerurat joaiteko eguna..."; eta, haren ondotik, bertze mila laudorio egin zizkion dukeak osabari... ez dakit osabaren asmakizun hura zinez laket izan zuelako edo berrikuntza hutsagatik, zeren eta ohikoarekin gogaitzen denak —nola gogaitzen baitzen dukea, dukeak berak bizpahiru aldiz aitortu zigunez— izan ohi baitu gauza berrien premiarik. Haatik, ene osaba asmatzailearen dohainen ez gutiesteko, derradan ezen osabaren asmakizun hark bazuela zerbait onik, zeren eta, dukearen eta kondearen ondotik,
|
sartu
ez ziren, bada, dukesa eta kondesa, han barrenean hagitzez ere denbora luzeagoa egiten zutela, biak ere kalaka eta kalaka, toki hura elkarri hitz egiteko eta konfidentzien egiteko ere leku ezin hobea balitz bezala...!
|
|
|
Toreatzaile zaldizko haien artean, kondea omen zen onena, eta erakutsi ere zigun bere erakustaldi ezin bikainago hartan ezen ez zuela idurikorik eta ez parekorik. Bazihoan zezenarenganat zaldi gainean lasterka, bazetorkion zezena eta, uste genuenean ezen zezenak betean eta ezinbertzean harrapatuko zuela, aitzitik, toreatzaileak zezenari burtzia
|
sartu
, eta zaldiak, bizpahiru jauzi bizkorretan, zezena saihesten zuen eta harenganik alde egiten eta urruntzen. Eta, noiz eta burtzia sartzen baitzion zezenari, burdinazko puntari zetxekiòn makila hausten zen krak eginez, eta, krak harekin batean, jendearen bibak eta oihuak ziren hedatzen, esku zartadak eta txalo zaparradak aditzen.
|
|
|
Bigarren zezena gure aitak toreatu zuen, arkabuzez tiro egitea toreatzea bada bederen —aitaren auzia, ordea, ez zen toreatzea edo ez toreatzea, baina errege Felipe IV.aren parean paratzea, hark ere, kondearen eta dukearen erranetan, bertze hainbertze egin baitzuen Madrilen, zezen ikuskizun batean—, zeren, bertzenaz, Curro Banderas zeritzàn toreatzaileak toreatu baitzuen. Hiruzpalau burtzi soilik
|
sartu
zizkion toreatzaileak zezenari, eta bere morroietarik batek haga luze batez zulatu zion bizkarra, lau hankakoak odol apur bat gal zezan eta, halatan, ahul zedin. Baina zezena, halarik ere, kementsu zegoen artean eta, aitak zaldi gainetik zirikatu zuenean, indartsu abiatu zen hura... harik eta tiro hots bat entzun, eta zezena hil mutu geratu zen arte.
|
|
|
Eta erretiratu eta baztertu zituzten panpinak, eta Curro Banderas eta bere morroi taldea bere egitekoan murgildu ziren. Eta, hala,
|
sartu
zizkion toreatzaileak zezenari bi burtzi, eta peoi batek hiru hagatxo; jaurtiki zizkion bertze peoi batek lantza batzuk —dozena bat bai—, lizar adarrez eginak; jaitsi zen toreatzailea zalditik, lotu zion zaldiari buztanetik soka bat, egin zuen bertze sokaburuarekin lakio bat, igan zen berriro zaldi gainerat lakioa eskuan zuela, hurbildu zen zezenaganat, ezarri zion lakioa buru adarretan... Eta, erdietsi zuenean bere xede kasik ezinezkoa zirudiena, deitu zituen ikusleak, zezena akaba zezaten amoreakatik.
|
|
|
Eta ehun ikusle edo plazaratu ziren, eta honek akuilua, horrek haga, eta hark labana, jostunaren bastidore gaineko ehuna baino josiago eta zulatuago utzi zuten. Eta, ondoren, eskua zezen martirizatuaren zaurietan
|
sartu
eta, nik zuri, zuk niri, aurpegiak eta betarteak zikindu eta pintatu zizkioten elkarri, odolez, mota guztietako txantxa trauskilen artean.
|
|
|
Kontakizunaren akabatzeko, ordea, derradan ezen ikusleek bi zezen haiek izan zituztela sari, hain izan zen perfeta eta akasgabea jendearen lana, zeren, alde batetik, plazarat biluzgorri
|
sartu
ziren bi zezen haiek are biluzgorriago utzi baitzituzten hondarrean, eta, bertzetik, zeren ez baitzegoen zalantzarik ezen zezen bi haiek akabatu zituztela, osorik ez ezik puskaz puska eta mokoz moko ere bai, atomoz atomo, frogatzen zutelarik, modu hartan, ezen Demokritoren teoria atomista egiazkoa bezain errefutaezina zela. Baina urbiaindarrok filosofiaren historiari egun hartan eginikako kontribuzionea eta ekarpena handia izanik, are handiagoa izan zen Dionisos edo Bakoren omenez ondoren egina, zeren, zezen haiek atsegin sari zituztela jakin bezain fite, burdinak eta harriak, ikatza eta egurra eraman baitzituzten ikusleek plazarat, eta han berean erre eta xispildu zituzten bi zezenak.
|
|
|
Eta, pintore harekin konfiantza egin, eta pintore hark bere eskola partikularrak eman zizkioan. Eta, nola pintore hura baitzen Italiako hainbat pintoreren miresle nahiz eta ez zuen Italiarat joaiteko suerterik izan, erroetaraino
|
sartu
zitzaioan Pedrori ere Italiarat joaiteko gogoa —eta, bere boza goratzen zuela eta eskua altxatzen, osabak gaineratu zuen—: Zenbatetan ez ote zidan aipatu Pedrok geroztik, Italiarat joaitea zela bere bizitzako ametsa, Errenazimentuko maisuen koadroen bertatik bertara ezagutu ahal izaiteko!
|
|
|
" Datorren hilean noak, Joanikot!" Eta, hatsa bereganatzen zuela, esplikazioneak eman zizkidaan: " Badakik ezen gure etxean, zorionez, aitak manatu, bai, baina amak deliberatzen duela, eta ama beti izan diat alde, eskuko marketan eta taro teko kartetan izar bat pizten ikusi zuenetik Italiako zeruan..." Eta Pedroren hitzak eta Pedroren erabakia haize bildu bat bezala
|
sartu
zitzaizkidaan, ustekabean, bihotzean, halako tailuz, non zainetako su tipia su handi bihurtu, eta suak arras hartu baininduen. Eta hegaldatu egin nahi nian, bai, zinez hegaldatu nahi nian nik ere, mementu hartan, berdin zitzaidaan jada norat.
|