|
2015
|
|
|
Emaitza: 4.000 ikusle, 20 herri kirolari, hamar dozena foku eta kea sortzeko makina
|
horietako
bat… A, eta bi bertsolari, Amurizaren talentuz edo erruz, hitzaren kirol nazionalaren atleta bihurtuta.
|
|
|
Egun lan horretan ari direnei galde egin diegu, zer dela-eta hasi ziren lantegi honetan eta euren esperientziaren inguruan. Gorka Azkarate dugu
|
horietako
bat. Zumarraga Urretxuko bertso eskolan 2003ko Martxoan Bertsoa zikloaren lehenengo edizioa antolatu zutenean hasi zen “modu serioan” materiala biltzen.
|
|
2016
|
|
|
Bai, zalantzarik gabe. Hori ezinbestekoa izan da isiltasun hau mantentzeko, motibo asko direla eta; konplizitatez, beldurrez, lotsaz… antzerkian agertzen dira
|
horietako
batzuk. Horrek guztiak osatu gaitu.
|
|
2017
|
|
|
Aurreko hamarkadako bi txapeldun handiak erretiratuta edo erdi erretiratuta, txapelketa
|
horietako
gainerako sailkatuei erreparatuta ez da zaila hautagai batzuk irudikatzea.
|
|
|
ofizio biak berari eman eta mikrofono banatan kantatu; atzekoen auskalo zer ezaugarriak bana banaka aletu… Egokitu bakarrik ez, horrelako lan bihurrietan sekulako maila ematen zuen Egañak. Bertsoaldi
|
horietako
asko buruz dakizkit nik, eta ez dira gutxi 1990etik 1993ra bitartean kantatutakoak (gerokoak ere asko dira, hala ere).
|
|
|
Inoiz ez zait gustatu izan zain egon beharra, baina egun hartan, ikusminak eraginda, begiak zabal zabalik egon nintzen ilara luzean, finalista
|
horietako
gehienekin noizbait oholtza konpartitzeko zoria izango nuela jakitun izan gabe.
|
|
|
batzuen laguntza izan dugu Joxeri buruz hitz egiteko. Lekuko
|
horietako
asko
|
|
|
zela,
|
horietako
batzuetan behin eta berriz. Bizkaian eta Nafarroan ere bazituen
|
|
|
Badira tranpa egiten duten hitzak, esanahiz kargatzearen kargatzez jada ez dutenak jatorrian esan nahi zutena esaten. “Mundu” da
|
horietako
bat. Globalizazioaren aro honetan, kontinenteak gero eta hurbilago dauden garaiotan, gero eta antzekoagoak dira herrialde ezberdinetatik iristen zaizkigun kultur joerak:
|
|
|
Bere iritziz, AEBetako auzo txiroetan lan esplotazio handia zegoenean Blues estiloa sortu zen moduan, “hip hopa, erbesteratutako afroamerikarren ondorengoek sortu dute auzo txiroetan, lan faltaren desesperazio giroan”. Yodaren ikuspegtik, gizarteko ezinegonak artearen bidez adierazten dira, eta tresna
|
horietako
bat da rapa: “Horregatik uste dut hemen ere bilakaera interesgarria izango duela, antzeko zikloa ari delako errepikatzen eta esateko asko dagoelako”.
|
|
|
Landa eremuko auzo eta herriak dira gainera: Aia, Getaria, Orio, Urteta, Urdaneta, Elkano, Meaga, Aizarnazabal, Oikia… Herri eta auzo
|
horietako
biztanle asko etorri izan da azken mende honetan Zarautzera bizitzera. Eta horrek zerikusi handia izan du hizkuntzari eustearekin.
|
|
|
Bertso plaza berriak sortuz joan dira azken urteetan. Eta
|
horietako
asko gaztetxeak dira. Zarauzkoak ezin zuen gutxiagorako izan.
|
|
|
Gertakari gogor bezain gogoangarri batzuk ere aipatzen dira liburuan. Hona
|
horietako
bat: 1936ko irailekoa da.
|
|
|
Xabier Kaltzakortak esan digunez 400 urteko ondarea dago gure kantutegietan. Hain du historia luzea non bildumetan jaso diren eskeko kopla
|
horietako
askotan zaldunak, damak, urreak eta zilarrak agertzen diren, Erdi Aroko aztarnak alegia.
|
|
2018
|
|
|
Ez da beti erraza izaten, baina belaunaldien artean lan egitea da Bertsozale Elkartean gabiltzanok izan dugun zorterik handienetako bat. Bertsolaritzaren mugimendua ez da Bertsozale Elkartea bakarrik, gazte asko ari dira buru belarri bertso eskoletan, plazan, gaztetxeetan… Alde horretatik, transmisioa oso ondo bideratua dago, baina ederra litzateke gune
|
horietako
indar eta ikuspegiak Bertsozale Elkartean ere txertatzea.
|
|
|
bertsolaritza oso mugimendu zabala eta anitza da, lehen aipatu bezala gune askotara iristen dena. Bertsozale Elkartearen helburua ez da gune
|
horietako
bakoitzetik ari direnak konbentzitzea, alderantziz baizik: gure proiektuan hain ezberdinak diren gune horietako ikuspegiak txertatzea nahi dugu.
|
|
|
Bertsozale Elkartearen helburua ez da gune horietako bakoitzetik ari direnak konbentzitzea, alderantziz baizik: gure proiektuan hain ezberdinak diren gune
|
horietako
ikuspegiak txertatzea nahi dugu. Gogoeta prozesu honen helburua ez da denok denean ados jartzea.
|
|
|
Helburu estrategikoak markatzera goaz, hemendik 10 urterako norabideak. Hortik aurrera, gune
|
horietako
bakoitzaren esku egongo da norabide horri nola, zer erritmorekin eta zer ekiporekin jarraitu erabakitzea. Herrialdeetako Bertsozale Elkarteak autonomoak dira, denok proiektu baten parte garen arren.
|
|
|
Asko liburuetan bilduak, asko bidean galduak, eta beste asko ahoz aho gaur arte iritsiak. Eta protagonista
|
horietako
askok beren lekuak, beren txokoak ere badituzte, gainera. Horietako batzuk hemen bildu ditugu.
|
|
|
Igandeaz gain baziren, hala ere, bertsotan egiteko egun seinalatuak: “Santakta” deiturikoa izaten zen
|
horietako
bat, duela berriki arte bizirik jarraitu duen ohitura. Urtezahar arratsean eta Errege bezperan gazte kuadrilla bildu eta, soinujole eta bertsolari batekin, auzoz auzo ibili ohi ziren diru eske, kantuan eta bertsotan, baserritarrak alaituz.
|
|
|
Nahiz eta Galesko emanaldi publiko
|
horietako
oso gutxik ekartzen dituzten Euskal Herrian ikusitako emanaldietako entzule kopuruak, irakurtzeak edo audientzi batentzako antzezteak eszena poetikoko gakoa izaten jarraitzen du. Herri honen historian zehar, poesia entzutera ematea ezinbesteko osagarria izan da, eta, horregatik, abiapuntu historiko batetik, asko galdu dela argudiatu daiteke.
|
|
|
Eta zenbaitetan hori hala den susmoa izan badut ere, badira uneak, esan dezagun ”eremu liberatuak “, zeinetan teoria hori hankaz gora geratzen den, bertsogintza da
|
horietako
bat.
|
|
|
“Una hoja impresa en el establecimiento de la viuda de Valverde de Irun” [17]. Ez dakigu bi baieztapen
|
horietako
zein ote den zuzena. Bertzalde, orduko berrogei pezeta ordaindu zizkion Alcainek Lujanbiori haiek egitearen truke.
|
|
|
17 Txapelketa Nagusi honetan erabili duten doinu multzo zabalari begira, Bertsoa.eus izeneko atarian gainbegiratu bat ematea duzu nahikoa konturatzeko horretaz. Aro eta lurralde orotako zer nolako altxor aberastasuna ageri zaigun bertan,
|
horietako
zenbait, behin ere bertso plazara ekarri gabeak! Hori ez zen posible, inondik ere, duela urte batzuk, baina gaur denon eskura dago Bertsozale Elkarteari esker, eta hor dabiltza gure gazteak telefono mugikorretan adi doinu bakoitza ikusi, entzun eta hari dagokion informazioa eskuratzen.
|
|
2019
|
|
|
Bertsolariak poto ere egingo lukeela entzuleari malko bat isuraraztearen ordainetan, horixe entzun izan diet, kontua zirrara merkea ateratzea dela, kosta ahala kosta; bale, ados, baina aizue, literaturan ere, ez pentsa, oro ez da olo soro, urre ez da beti hurre. Gu denok ere ez gabiltza beti goi arnasetan, barne muin sakonetan; ez agian gehiengoa, ez da izango joera nagusia, baina bada idazle hunkizale bat baino gehiago, bai noski, emozio zopetan suelto ibiltzen direnak, majo sarituak izan diren
|
horietako
batzuk ere bai! Tira, gelditu egingo naiz, martxa honetan teklatua utzi eta hemen hasiko naiz-eta zazpi sei zazpi sei.
|
|
|
Gaurko hausnarketak ate asko zabaldu dizkigu eta
|
horietako
batek Bizkaiko eskualde batera hurbildu nau. Han, bertsolaritza ia galduta egon ondoren, euskaltzale eta bertsozale talde batek berpizten asmatu du, etengabeko lan eta ekinari esker.
|
|
|
Nokako adibide gutxi identifikatu ditugu ia 22.000 aditzeko bilduma honetan, eta adibide bakan
|
horietako
bat den Jexux Mari Irazuren 2009ko bertso bat ekarri dugu hona. Iñaki Zelaiarekin jarri zuten bertsotan, eta gaia honakoa:
|
|
2020
|
|
|
Izan genuen garai bat urtean behin Antzuolan futbol partida bat jokatzen genuena, eta, ondoren, afaria egiten genuen soziedade batean. Behin, Andonik hanka hautsi zuen partida
|
horietako
bat jokatzen ari ginela. Argazkiak ere badira Andoni hanka igeltsutan duela.
|
|
|
Purua errez gentozen biok. 0,8an zegoen muga eta nik horixe eman nuen, 0,8, eta hortik gora zela positibo esaten nien ertzainei eta, eztabaidan ari ginela, ertzain
|
horietako
batek ea sinpatiagatik pasatzen uztea nahi nuen galdetu zidan eta ezetz erantzun nion, ez zuela niri sinpatiarik zertan edukirik ere.
|
|
|
bata ile gorria, bestea ilehoria, bestea gaztaina kolorekoa eta denak erdaldunak. Bertso saioa bukatu genuenean, anaia
|
horietako
batek esplikatu zigun anaia zaharrena hasi zela pinua Soriara garraiatzen eta, bueltan, trailerra hutsik ekarri beharrean, anaia bakoitzari andre bana ekartzen hasi zitzaiela. Barre batzuk egin genituen.
|
|
|
Ez naiz seguru gogoratzen zenbat senide ziren, baina hamasei bat edo baziren. Anaia
|
horietako
batek kontatu zuenez, bere komunio txikiko argazkian anaia arreba guztiak bildu omen ziren, bat izan ezik, jaietako arroparik gabe gelditu zelako.
|
|
|
Gabirian, bestalde, Euskara ikasgaia geneukan eta hilean behin idatzi bat egiten genuen. Idatzi
|
horietako
batekin, Noiz amatxo, ipuinarekin, Agora saria irabazi nuen Donostian, eta Orixek argitaratu egin zuen Euzko Gogoan. Idazteko harra orduan sartu zitzaidan.
|
|
|
Dena nik egiten nuen, eta ez nekien nola egiten zen. Gogoan daukat programa
|
horietako
batean, ideia originala, zuzendari, aurkezle, errealizadore, denetan Joxerra Garzia jarri nuela kredituetan. Amatiñok deitu zidan “Hi, hori horrela jartzea itsusia duk”, esanez, eta “Itsusiagoa izango duk hori horrela izatea, ez? ”, erantzun nion.
|
|
|
Azkenik, zuzenean emititzen genuen afari hori. Afari
|
horietako
bat Anoetan antolatu genuen Peñarekin. Mañukortarekin, Larruskain inguruan, beste bat…
|
|
|
Hala ere, berrogei urte geroago, iragarpen txar
|
horietako
bat bera ere ez da bete: gizarte tradizionalaren gainbeheratik, paradoxikoki, tradizioa bera berraurkitu zen, gaur egun oraindik indarrean dauden identitatearen birgaitze prozesu konplexuen eta imajinario kolektiboaren berreraikuntzaren ondorioz.
|
|
|
Erromantizismoaren fetitxeetako bat bidaia zen, kultura exotikoak, primitiboak, alferrikako artifiziorik gabeak ezagutzeko aukera ematen baitzuen. Bidaia aldizkariak asko ugaritu ziren eta
|
horietako
batean agertu zen lehen aldiz bertsolaritza prentsan: 1823an Parisko Journal des Voyages aldizkarian, Crévecoeurrek sinaturiko Souvenirsartikuluan.
|
|
|
Aldizkari
|
horietako
bertsoek, pixkana pixkana eta oharkabean, bertsopaperen lekua hartuz joan ziren; eta, lekua ez ezik, lekukoa ere bai, neurri batean. Eta hala, 1964tik aurrera, azken bertsopapera argitaratu ondoren, aldizkarietako bertsoak izango dira lehengo bertsopaperen jarraitzaile.
|
|
|
“Ama eta biok joan gintzaizkion bisitan ospitalera; kafetegira jaitsi ginen, eta han hasi zen bertso kantari. Hogei bat minutu egingo zituen kantuan, bere bertso zaharrak kantatuz,
|
horietako
batzuk igual zituzten 30 edo 40 urte”. Esaterako, 1978an, bere bertso aroaren hastapenetan, jaioterriari jarritako haiek.
|
|
|
Dengbêj batzuk Armeniatik datoz. Epopeiak ahoz eta bertso forman transmititu dira belaunaldiz belaunaldi, eta XIX. mendearen amaieran eta XX.aren hasieran grabatu ahal izan ziren epopeia
|
horietako
batzuk, Oskar Mann eta Albert Socin orientalistei esker.
|
|
|
Udazkeneko ohiko azken fasean bertsolari guztientzat lekurik ez eta udaberrian sailkapen fase moduko bat antolatu da aurten ere. Borroka eskaileraren lehenengo mailatik hasten duten bertsolari
|
horietako
askorentzat hil ala bizikoa bilakatzera iritsi daiteke udaberriko fasetik udazkenekora jauzi egiteko txartela lortu behar hori. Eta presio hori bi ahoko ezpata bilaka daiteke, zinez; sailkapen fasea argitzen duten fokuen indarra nabarmen apalagoa baita udazkeneko saioetan argi egiten dutenenarekin alderatuz.
|
|
2021
|
|
|
“ (…) Nola bota nuen faltan hizkuntzaren ezagutza inprobisazio
|
horietako
batzuk jaso ahal izateko. Izan ere, kantu hauek, otorduaren alaitasunak inspiratu zituenak bezala, ez zeuden aurretiaz prestatuta.
|
|
|
[PERLAK] Perla solteak: Pello Errotaren ondoan agertzen den bertsolari ezezagun
|
horietako
bat
|
|
|
Testua polita da eta Txirristakari buruz aurki daitekeen erreferentziarik zaharrena izango da ziurrenik. Bestalde, Zazpi argazki dakartza bi orrialdeko erreportajeak [1] eta bertsolaritzaren historiako lehenengoetakoak dira
|
horietako
batzuk. Indalezio Ojanguren() argazkilari eibartarrak ateratakoak dira guztiak, Argiako argazkilari gisa ibili ohi zenarenak.
|
|
|
Litekeena da hurrengo bertso hauek Franki baserriko bizilagunen bati jarri ez izana, eta Aiako edo Orioko bizilagunen bati (edo asmatutako bati) jarri izana, baina bere sortetxeaz ari garenez, zilegi da lizentzia hori hartzea eta Lasarteren bertso hauek hona ekartzea. Ez daude denak idatzirik, eta sortako guztiak borobilak izan arren, hemen datozenak
|
horietako
batzuk besterik ez dira.
|
|
|
Konpetentzia arlo horiek identifikatzeko, bertsolariaren prestakuntzan beharrezkoak diren premia jakinetatik abiatu naiz, eta bereziki
|
horietako
bati jarri diot arreta. Zergatik?
|
|
2022
|
|
|
Hasteko, berriro ere klase kultua dugu bertsolaritzaren eragile, XIX. mendeko Lore Jokoetan eta gerraurreko txapelketetan bezala. Oraingo honetan, lau apaiz gazte dira;
|
horietako
hiruk utzia dute beren arrastoa euskal kulturan.
|
|
|
Errima pilaketak bertsolaria alanbrean jartzen du, funanbulista lana eginez, bestelako neurrietan baino nabarmenago. Gainera, bertsolarien aldetik ezagutu izan dugun “matxinada” txiki
|
horietako
baten protagonista izan zen bederatzi puntuko bertsoa.
|
|
|
Norgehiagoka
|
horietako
baten berri ematen du ondoren Zavalak, Jose Manterolaren eskutik. Hau, norgehiagoken antolatzaile ez ezik, horien kronista ere izan zen eta.
|
|
|
Joko horietan, besteak beste, bertso idatzien lehiaketak antolatzen ziren. Adibidez, gai hauek jarri zituzten lehiaketa
|
horietako
bitan: Iparraldeko euskaldunen emigrazioa Ameriketara (Iparraldean) eta foruen galera (Hegoaldean).
|
|
|
Kakotx artean jarri dut “soldadu”,
|
horietako
bat Jaungoiko Txiki baitzen. Ceutako preso asko Melillara eraman zituzten, mairuen aurka borrokatzera.
|
|
|
Portutik gorantz egiten duten kale paralelo
|
horietako
batean dago Galarrena Kultur Elkartea, eta berau da Poto bertso eskolaren elkargunea. Bertso eskola 70eko hamarkada bukaeran sortu zuten, baina urte luzez geldirik egon ostean, 2014an berriro hasi zen martxan.
|
|
|
Bertsoak ez bezala, beroriek sostengatzen dituzten melodiak ez dira inprobisatuak. Kantoreek belarriz ikasten dituzte doinu tradizionalak, eta
|
horietako
bat erabiltzen dute kanturako, ukitu pertsonal batekin. Horrela, melodiak eboluzionatuz doaz pixkanaka.
|
|
2023
|
|
|
Lehena, Balendin Enbeita bisitatzera. Eta Uztapide bisitatu genueneko argazki historikoa ere irteera
|
horietako
batean egina duk, Juan Garziak egin zian.
|
|
|
Barrenak harrotzen dituen ofizio
|
horietako
bat izan zen, eta arteari zerbait eskatu badakioke, hori eskatu nahiko nioke nik, mugitu gaitzan, immolatzeraino.
|
|
|
Sargoria izan zen uztailaren 31, hilabete goibel batek eskatutako amaiera distiratsua. Santutegia festaz festa ikasi duten horiek ongi dakite San Inazio eguna berezia izaten dela Euskal Herriko txoko askotan, eta
|
horietako
bat da Hernani. Santa Barbara gotorlekupean elkartu ohi da jendea, irakurraldi bakarrean ikasten den egitarauaz gozatzeko.
|
|
|
Hainbat kartzela pasatu ondoren, Britainia Handira erbesteratu zuten eta, aitortu gabeko seme bat Frantzian utzita, Florentziako konpainia baten ikuskizunean parte hartuz atera zuen bizimodua bertan. Manuel de Mazarredo, Esparterorekin bi aldiz Gerrako Ministro liberal izandakoa, Guardia Zibilaren burua eta euskal probintzietako Gobernadorea, txunditurik gelditu zen emanaldi
|
horietako
batekin, eta Euskal Herrira itzultzeko baimena eman zion. Honela, 1851n itzuli ahal izan zen, baina, 1852an, Manuel de Mazarredok berak berriro erbesteratu zuen Euskal Herritik, berriro ere bere abestiekin eragiten zuen nahasmendua zela eta.
|
|
|
Testu
|
horietako
hizkuntza hautua: gaztelania, 703; frantsesa, 203; euskara, 188; ingelesa, 8; alemana, 2; katalana, 2; galegoa, 1.
|
|
|
Orain arteko plazarik gustukoena
|
horietako
batekin egin du: “Ondarroako (Bizkaia) gaztetxean Aitor Tatiegirekin egindako bertso bazkari bat dut akorduan.
|
|
|
1965ean argitaratu zuen Itxaropenak Juan San Martinen Eztenkadak liburua, Eibar edo inguruko pasadizo xelebreak biltzen dituena, urte batzuk lehenago Plaentxiko gertakari xelebreekin osatu zuen Zirikadaken bidetik. Eztenkada
|
horietako
bat Juan Inazio Odriozola Aizarna bertsolariari eskainia da, eta arreta eman digun lehen kontu bat badago bertan: bere denboran “astronomoa” deitzen ziotela dio San Martinen testuaren hasieran.
|
|
|
Ahozkotasunean aditu zein aritu diren nazioarteko lagun ugari izan ziren Nafarroa Arenan. Antxoka Agirrek
|
horietako
bi elkarrizketatu ditu: Amaya Carricaburu (Kuba) eta Edmilson Ferreira (Brasil).
|
|
|
Izan ere, badira Zaldikon sortu, baina hiri osoan barreiatzen diren bertsoak ere. Santa Ageda bezperako koplak dira
|
horietako
batzuk, urtero paperean jarri, eta kalerik kale kantatzen direnak. 2021ean, pandemiaren erruz, urteetako ohitura ospatzeari utzi behar izan zion elkarteak, hain justu 40 urte egiten zituenean.
|
|
|
Niretzat, Ainhoa Aranburu gai jartzailearekin lotzen dira saio
|
horietako
une gogoangarrienetako asko. Txapelketako egitura zurrunetik kanpo, molde berriak proposatzen, eta bertsolariak jolas xelebreetan kantari jartzen asmatu zuen Aranburuk jaialdi horietan, publikoarentzako gozagarri.
|