|
2003
|
|
|
Eskema honek egungo jarduera zientzien ekarria jasotzen du erantzukizun aitorpena adingabearen egitura psikologikoari eta gazteak gizartearen eraikinean duen leku bereziari egokitzen zaien neurrian. Izan ere, adingabeak, bizi duen une existentzialarengatik, esperimentatzeko joera ez-ohikoa aurkezten du, gizarte inguruan
|
hitz
egiteko bide gisa. Aldi berean, heziketa prozesuari atxikia, kanpoko munduaren eraginak areago sentitzeko joera ere badu gizarte inguruak duen pisua, helduarekin alderaturik, ez proportzionala delarik.
|
|
2004
|
|
|
Terminologia finkatzeko orduan, kontuan hartu da zein diren prozesuaren izapide guztiak eta nolakoa den horien eremu semantikoa. Horrela, egoki bereiz daitezke,
|
hitz
egiteko orduan antzekoak izan arren, edukiaren aldetik esangura desberdinekoak diren kontzeptuak (auzi paperak/ autos, espediente moduan, eta autoa/ auto, ebazpen mota bat).
|
|
|
Salbamenduaren presak ez badu ahalbidetzen kopiarik, ezta aktara hitzez
|
hitz
egindako alderatzerik ere, argazkiak edo erreprodukzio fonografikoak modu ofizialean egin eta gordeko dira; halakoak zuhurtziara balioetsiko dira prozeduran.
|
|
|
Nahitaezko denbora murrizten duten inguruabarrak; gaztelaniaz edo Espainiako beste hizkuntzetatik batez
|
hitz
egiten duen; espainiarren kultura eta bizimodura egokitzeko inguruabarretatik edozein, hala nola, ikasketak, ongintza nahiz gizarte jarduerak, eta egokitzat jotzen dituen gainerakoak.
|
|
|
Ondoren Fiskaltzari eta alderdiei ere zitazioa egiteko, horiek batera froga egin dadin, eta, egintza berean, izapidetzaren berri izan dezaten, eta euren eskubideei dagokien guztia azal dezaten. Agerraldi horretan, alderdi bakoitzak aukeratutako pertsona egon daiteke, haren izenean
|
hitz
egiteko.
|
|
2005
|
|
|
50eko eta 60ko hamarkadan egiten zen publizitateak produktuari buruz
|
hitz
egiten zuen; marka bigarren mailan gelditzen zen. Apurkaapurka, baina, izena izana baino garrantzitsuagoa bihurtzen joan da, eta gaur egun marka produktuaren gainetik jarri da.
|
|
|
Izan ere, horrelako tokietan inori ezer galdetu edo eskatu barik aukeratzen eta erosten ditugu elikagaiak. Autoa aparkatu, dendan sartu, karrotxoa produktuz bete, kutxan dagoen pertsona ezezagunari gure kreditu txartela eman eta inorekin
|
hitz
egin gabe bueltatzen gara autora. Era aseptiko, eroso eta antolatuan erosten dugu, baina baita modu bakartiagoan eta tristeagoan ere.
|
|
|
Eskubide honen arabera, erakundeek eta administrazio publikoek kontsumitzaileen elkarteekin
|
hitz
egitera behartuta daude, kontsumitzaileei eta erabiltzaileei zuzenean eragiten dieten gaiei buruzko legeak edo arauak onartu baino lehen. Horrez gain, kontsumitzaileen elkarteek partehartze aktiboa izan dezakete udaletatik hasi eta Europa mailaraino dauden kontsumo kontseiluetan.
|
|
|
Kontsumoaren munduan eman diren aldaketez
|
hitz
egiterakoan, inflexio puntua XX. mendeko 70 hamarkadan dagoela iruditzen zait. Hamarkada honetara arte, kontsumitzaile euskaldun zein espainiarren eskubideak eta hauen aldeko elkarteak imajinatu ere ez ziren egiten.
|
|
|
Elkarte eta mugimendu horien guztien presioaren ondorioz, 1962ko martxoaren 15ean, Kennedy Presidenteak AEBetako Kongresuan egindako hitzaldi famatuan, publikoki onartu zen lehenengoz hiritarrek ondasunak edukitzeko eskubidea, osasunerako eta segurtasunerako eskubidea, dagozkien interesen babeserako eskubidea, hezkuntza eta informaziorako eskubidea eta kalte ordainak jasotzeko eskubideak zituztela. Lehen aldiz historian, kontsumitzaileen eskubideei buruz
|
hitz
egiten zen. Horregatik, hain zuzen ere, Kontsumitzaileen Nazioarteko Eguna martxoaren 15ean ospatzen da mundu osoan.
|
|
2006
|
|
|
Interpretatzaile baten laguntza doan izateko eskubidea, gaztelaniaz ulertzen edo
|
hitz
egiten ez duen atzerrita rraren kasuan.
|
|
|
Pertsona oro zutik
|
hitz
egin du, galdeketa egiten zaionean edo berak auzitegiari hitz egiten dionean.
|
|
|
Pertsona oro zutik hitz egin du, galdeketa egiten zaionean edo berak auzitegiari
|
hitz
egiten dionean.
|
|
|
Alderdien defendatzaileek, eta, hala denean, auzipetuek ere
|
hitz
egin ondoren, presidenteak epaiketa amaitutzat joko du, epaia emateko egoeran.
|
|
|
Egotziek edo lekukoek Espainiako hizkuntzaz
|
hitz
egiten edo ulertzen ez dutenean, 338, 440 eta 441 artikuluetan xedatutakoaren arabera jardungo da, eta ez da beharrezkoa izango izendatutako interpretatzaileak titulu ofiziala izatea.
|
|
|
Informazioa emango du, lehenengo eta behin, errekurtsogilearen abokatuak; errekurtsoari atxiki zaion alderdiaren abokatuak; eta, azkenik, errekurtsopeko alderdiaren abokatuak, hura aurkaratu duenean. Fiskaltza errekurtsogilea bada, horrek lehenengo tokian
|
hitz
egingo du, eta, errekurtsoaren alde agertzen bada, informazioa emango du errekurtsoa nork jarri eta horren ondoren.
|
|
|
Fiskaltzak eta letraduek zuzenketa laburra egin ahal izango dute,
|
hitz
egiteko zein hurrenkera bete eta hurrenkera berberaren arabera.
|
|
|
Edozein kasutan ere, ulergarritasunaren mesederako, batzuetan euskarazko testuak gaztelaniazkoak baino informazio gehiago ematen du. Esate baterako, zenbait kasutan, gaztelaniaz competencia hitza erabiltzen denean, adierazi nahi da epaileak auzi baten gaineko erabakia hartzeko duen aginpidea; kasu horietan, euskaraz ere eskumenaz
|
hitz
egiten da.
|
|
|
Ondoren, akusatua entzungo da, horrek zuribide gisa aurkezten dituen lekukoak aztertuko dira, eta berak eskainitako froga egokiak egingo dira, lege honen aginduak betez, horiek aplikagarriak diren heinean. Segidan, alderdiek hitzez azalduko dute euren uziak oinarritzeko egokia dena; horretarako, lehenengo fiskalak
|
hitz
egingo du, hori bertan badago, ondoren kereila jartzaile partikularrak edo salatzaileak, eta, azkenik, akusatuak.
|
|
|
Lekukoak gaztelaniaz ulertzen ez badu edo
|
hitz
egiten ez badu, interpretagua egoki eta zintzo beteko duela.tzailea izendatuko da, eta interpretatzaile horrek haren aurrean zin egingo du kar
|
|
|
Hala ere, modu horretan ere ezin bada itzulpenik lortu, eta lekukoak egin beharreko ezagutarazpenak garrantzitsuak badira, hari zuzendu beharreko galderen agiria idatziko da, eta Estatuko Ministerioaren Hizkuntzen Interpreta ziorako Bulegora igorriko da; azken horrek, beste lan guztiei begira lehenespena emanez, galderak itzuliko ditu lekukoak
|
hitz
egiten duen hizkuntzara.
|
|
2007
|
|
|
h) Interpretearen laguntza izateko eskubidea, baldin eta gaztelania ulertzen edo
|
hitz
egiten ez badute. Laguntza hori doakoa izango da, atzerritarrek ahalbide ekonomikorik ez badute.
|
|
|
Kasu horietan, atzerritarrak eskubidea izango du, abokatuen laguntza izateko; laguntza hori, hala denean, ofizioz emango zaio. Halaber, atzerritarrak eskubidea izango du, interpretearen laguntza izateko, baldin eta gaztelania ulertzen edo
|
hitz
egiten ez badu; atzerritarrak ahalbide ekonomikorik ez badu, interpretearen laguntza doakoa izango da.
|
|
|
Asilo arloko prozedura guztietan ere atzerritarrek doako laguntza juridikorako eskubideapretearen laguntzarako eskubidea izan izango dute. Halaber, atzerritarrek intergo dute, erabili beharreko hizkuntza ofiziala ulertzen edo
|
hitz
egiten ez badute.
|
|
|
Zentroko eskola kontseiluaren eztabaidetara joan ahal izango dira pertsona bakarreko gainerako organoak,
|
hitz
egiteko aukerarekin baina botorik gabe, baldin eta organo horiek deitzen badira euren eskumeneko gaiei buruz informazioa emateko; organo horiek deitu dira barne araudiak ezarritakoaren arabera.
|
|
|
Alderdi negoziatzaileei dagokie batzordea osatuko dutenak izendatzea; batzordea osatzen dutenek, ados jarrita, lehendakari bat izenda dezakete, eta aholkularien laguntza izan dezakete eztabaidetan; lehendakariak zein aholkulariek
|
hitz
egiteko eskubidea izango dute, baina boto eskubiderik ez.
|
|
|
Negoziazio batzordeak lehendakaria izan dezake, batzorde horrek askatasunez izendatuta; lehendakariak
|
hitz
egin dezake, baina botorik eman ez. Lehendakaririk ez hautatzea erabakiz gero, alderdiek batzordea eratzeko bilkura aktan agertu dituzte bilkurak zuzentzeko prozedurak, eta alderdi bakoitzaren ordezkariek bilkura horien aktak sinatu dituzte, idazkariarekin batera
|
|
|
Segurtasun eta osasuneko batzordearen batzarretan parte hartuko dute,
|
hitz
egiteko aukerarekin baina botorik gabe, sindikatu eskuordeek eta aurreko lerrokadak aipatu osaketara biltzen ez direnkaritzetako batek batzordean hala eska enpresako prebentzioaren arduradun teknikoek. Baldintza berdinetan parte har dezakete organo horretan eztabaidatzeko arazoen gainean kualifikazio edo informazio berezia duten enpresako langileek eta enpresatik kanpoko prebentzio teknikariek, betiere, ordeztuta.
|
|
|
2) Enpresa batzordeen eta segurtasun zein higieneaz arduratzen diren enpresako barne erakundeen edo administrazio publikoetan ezarritako ordezkaritza organoen batzarretara joatea,
|
hitz
egiteko eskubidearekin, baina botorik gabe.
|
|
|
Bestalde, haur hezkuntza borondatezkoa da, eta bigarren zikloan doakoa da (hiru urtetik sei urtera), HLOren 12 eta 15 artikuluek ezarritakoari jarraituz. Amaitzeko, hezkuntzako goi mailetan sartzeko (batxilergoa, etab.), ikasleek egiaztatutako trebetasunak eta bokazioa hartuko dira kontuan (LOGSEren 1 art.). Eskubidearen titulartasunari dagokionez, eta konstituziogileak EKren 27.1 artikuluan oso zabal
|
hitz
egiten duenez («Guztiek dute hezkuntzarako eskubidea»), espainiarrei eta atzerritarrei dagokiela ulertu behar da (LOGSEren 1 art. eta ALOren 9 art.).
|
|
|
Sindikatu askatasunari buruz
|
hitz
egiterakoan jorratu behar den beste alderdi bat da enpresa elkarteei esleitutako eskumenak sindikatu askatasunaren atal diren edo ez, edo EKren 22 artikulura bildutako elkartzeko eskubidearen modalitatea diren. Konstituzio Auzitegiak, arazoa konpontzeko, enpresa elkarteen eginkizunak lan loturen esparrutik harago doazela eta EKren 7 artikuluaren arabera sindikatuez bestelako errealitateak direla adierazi du.
|
|
|
Nolanahi den ere, Espainiako antolamendu juridikoa, zuzenbide konparatuari jarraituz, harago joan da, eta lehentasuna eman die ordezkaritzarik handieneko sindikatuei eta ordezkaritzarik handiena duten enpresa elkarteei; izan ere, horiei kideen interesen defentsa baino harago doazen eginkizunak eman dizkie, hau da, lan edo enpresa kolektibo osoaren interesen babesa eta ordezkaritza gauzatu behar dituzte. LANEren testuek eta 87 zenbakiko hitzarmenak ordezkaritzarik handiena duten erakundeei buruz
|
hitz
egiten dute. Hemen, ordezkaritzarik handiena duen sindikatua eta ordezkaritzarik handiena duten enpresa elkarteak bereizi behar dira.
|
|
|
Beste zehaztapen bat: lege erreserbari buruz
|
hitz
egiten denean, Konstituzio Auzitegiaren arabera, ulertu behar da baliozkoa dela lege formalaren bidez eta lege lerruneko arauen bidez arautzea (adibidez, lege dekretu baten bidez, RUMASAren desjabetzapen polemikoan gertatu zen bezala; kasu horretan, lege dekretua erabili zen, eta Konstituzio Auzitegiak abenduaren 2ko 111/ 1983 epai polemikoan Konstituzioaren araberakoa zela adierazi zuen).... Lege erreserba horri dagokionez, ez da ahaztu behar autonomia erkidegoek legeak eman ditzaketela euren eskumenak gauzatzean, eta horiek jabetza eskubidea mugatu dezaketela:
|
|
|
«ekonomia misto» moduan definitu dute. Horrenbestez, ez da arraroa autore batzuek «ekonomia dualistari» buruz
|
hitz
egitea. Ekonomia horretan jabetza pribatua eta jarauntsia bermatzen dira (EKren 33 art.). Enpresa askatasuna aitortzen da merkatu ekonomiaren esparruan, eta ekoizgarritasuna defendatzen da; hala ere, biak bateragarriak izan behar dira ekonomia orokorraren eta ekonomia plangintzaren eskakizunekin (EKren 38 art.) eta jarduera ekonomikoko ekimen publikoarekin.
|
|
|
Lege horren arabera, bilera da hogei pertsonatik gora batzea, adostuta eta aldi baterako, helburu jakin batekin. Horrenbestez, bilerari buruz esangura hertsian
|
hitz
egin ahal izateko, betekizun batzuk bete behar dira, pertsonen pilaketa hutsetik bereizteko. Irizpide horiek Legean eta konstituzio jurisprudentzian ezarri dira (apirilaren 28ko 85/ 1988 KAE), eta hurrengo hauek dira:
|
|
|
horrek bereizten ditu bilera eta ospakizun pribatua edo familia bilera eta e) parte hartzaileen kopurua: BELOren arabera, bilerari buruz
|
hitz
egiteko, gutxienez, hogei pertsonatik gora batu behar dira (1.2 art.).
|
|
|
Elkartzeko askatasunaren mugei erreparatuz gero, Konstituzioan esanbidez debekatu dira elkarte sekretuak eta elkarte paramilitarrak (22.5 art.). Lehenengo eta behin, elkarte sekretuei buruz
|
hitz
egiten denean, ez ditugu inskribatu gabeko elkarteak aipatzen, aurretik elkartea bera, elkartearen xedeak eta kideen nortasuna sekretuan egotea adosten duten elkarteak baino. Auzitegi Gorenaren ustez, hori frogatu egin behar da, emandako estatutuetan zein xede eta bitarteko pertsonal eta material zehaztu eta horiez kanpo bestelakoak ere daudela eta horien errealitatea nahita ezkutatzen dela egiaztatuz (1979ko uztailaren 3ko AGE).
|
|
|
Bada, dakigunez, Espainian bizi diren Europako Erkidegoko herritarren kasuan, Maastrichteko Tratatuan aukera hori ezarri zen. Horrek kontraesan argia planteatzen zuen EKren 13.2 artikuluaren jatorrizko idazkerarekin, bertan sufragio aktiboari buruz soilik
|
hitz
egiten zen-eta, Konstituzio Auzitegiak 1992ko uztailaren 1eko Adierazpenean ezarritakoaren arabera. EKren 95.1 artikuluan ezarritakoaren arabera, Konstituzioa eraldatu behar izan zen Maastrichteko Tratatua berresteko, eta hala jokatu zen.
|
|
|
Hori dela bide, Konstituzioaren interpreteak konstituzio arauen esangura interpretatzeko irizpideak ditu eta partikularrek eta botere publikoek jokabide eta erreferentzia jarraibideak dituzte jarduteko eta Konstituzioaren eduki desberdinak garatzeko. Konstituzio Auzitegiak legeen hitzaurreei buruz
|
hitz
egitean esandakoaren parafrasia eginez, balio arau-emailerik ez duela baina Konstituzioa interpretatzeko balio duela esan dezakegu (KAE hauek: azaroaren 12ko 36/ 1981, urtarrilaren 28ko 1/ 1982, azaroaren 4ko 62/ 1982, ekainaren 26ko 82/ 1986).
|
|
|
Lehengo eta behin, Espainia zuzenbideko estatu sozial eta demokratikoa izateari aipamen egin behar diogu. Zuzenbideko estatuaren adierazpena Robert von Mohlek ezarri zuen XIX. mendearen hasieran, zuzenbide publikoaren dogmatika alemanaren barruan, modu arrazionalean antolatutako estatuari buruz
|
hitz
egiteko. Kontzeptu horrek doktrina frantsesak emandako osagaiak biltzen ditu, hots, legearen nagusitasuna borondate orokorraren adierazpen gisa, eta antz handia du Rule Of Law kontzeptu, botere politikoa mugatzeko helburu argia baitu.
|
|
|
Doktrinaren arabera, balio horiek estatuak gauzatu nahi dituen ideal etikoak eta oinarrizko nahiak dira. 1.1 artikuluan garrantzi berezia eskaintzen zaie, nagusi gisa definitzen baitira, eta horiek aldarrikatzeari buruz
|
hitz
egiten baita. Horren arabera, ez dira modu enfatikoan aldarrikatu behar soilik, modu eragingarrian bultzatu behar dira.
|
|
|
Formula hori Frantziako Konstituziotik hartuta dago, eta badirudi teoria politikoan «nazioaren subiranotasun» eta «herriaren subiranotasun» deitzen dena aipatzen duela. «Herri» eta «Nazio» hitzen arteko ohiko aurkakotasuna dela bide, eta iraganean nazioaren subiranotasunari edo herriaren subiranotasunari buruz
|
hitz
egitean sortzen ziren ondorio desberdinen eraginez (esaterako, sufragio eskubideari lotuta), pentsa daiteke 1.2 artikuluan erabilitako formulak interpretazioarazoak eragin ditzakeela. Hala ere, gaur egun, doktrinaren ustez, nazioaren subiranotasunaren eta herriaren subiranotasunaren arteko bereizketak ez du inolako birtualtasun praktikorik, eta sufragioa herrialde demokratiko guztietan unibertsala denez, «nazio» kontzeptua eta «herri» kontzeptua ez dira bereizi behar.
|
|
|
Hala ere, gaur egun, doktrinaren ustez, nazioaren subiranotasunaren eta herriaren subiranotasunaren arteko bereizketak ez du inolako birtualtasun praktikorik, eta sufragioa herrialde demokratiko guztietan unibertsala denez, «nazio» kontzeptua eta «herri» kontzeptua ez dira bereizi behar. Horrenbestez, 1.2 artikulua interpretatzeko giltzarria ez da nazioaren subiranotasuna eta herriaren subiranotasuna bereiztea, gaur egun horrek ez baitu oinarririk; horren ordez, Espainiako nazioa bakarra den eta estatuaren subiranotasuna ere bakarra eta zatiezina den edo, bestela, beste subiranotasun eta nazio batzuei buruz
|
hitz
egitea ere posible den zehaztu behar da (gogoan izan, adibidez, «nazio», «erkidego», «erkidego nazional» edo «herri» kontzeptuen inguruan sortutako polemika, subiranotasunaren titular diren heinean. Gai horrek lerro asko eta asko idaztea eragin du, esaterako Kataluniatik edo Euskaditik datozen proposamen ezagunei lotuta).
|
|
|
Europako Erkidegoetako Justizia Auzitegien epai ospetsuak oinarri hartuta (1963ko otsailaren 5ekoa. Van Gend & Loos? eta 1964ko uztailaren 15ekoa. Costa v. ENEL?), estatu kideek Europar Batasunaren mesedetan arlo jakin batzuetan duten eskubide subiranoen automugaketari buruz
|
hitz
egin izan da.
|
|
|
Adibide batzuk ipintzearren, gaur egun oraindik hainbat alderdiren inguruan eztabaidatu egiten da, besteak beste: Espainiako estatuaren barruan «nazioei» buruz
|
hitz
egin daitekeen edo ez, edo nazio bakarra dagoen; zer esangura eta ondorio dituen konstituziogileak nazionalitateak eta erregioak bereizteak, horrek tratamendu bereziak eragin behar ote dituen kalifikazio horren arabera, lurralde ereduak simetrikoa edo «asimetrikoa» izan behar duen, gaur egun puri purian dagoen terminologia erabiliz..., «autodeterminazio eskubide» eztabaidatua nazionalitateeta... Azken gai horri dagokionez, gaia konstituzio testuari buruzko eztabaidan planteatu zen, eta testuan eskubide hori sartu nahi izan zuten zuzenketak bertan behera utzi ziren eta, horrenbestez, eskubide hori ez zen Konstituziora bildu.
|
|
|
Azken gai horri dagokionez, gaia konstituzio testuari buruzko eztabaidan planteatu zen, eta testuan eskubide hori sartu nahi izan zuten zuzenketak bertan behera utzi ziren eta, horrenbestez, eskubide hori ez zen Konstituziora bildu. Era berean, ez zen argi geratu ea nazionalitateak tradizioz «historiko» deitutakoak bakarrik ziren, hau da, euskalduna, katalana eta gailegoa, edo kontzeptua beste erkidego batzuei buruz
|
hitz
egiteko ere erabili zitekeen. Konstituzioan nazionalitate eta erregioen izenak ere ez ziren sartu (izatez, gaur egungo gobernu sozialistak proposatutako konstituzio eraldaketaren edukietako bat Espainiako estatuko autonomia erkidego guztien izenak konstituzio testuan sartzea da), etab., etab.
|
|
|
adibidez, Frantziako eta Italiako Konstituzioetan aitorpena nahiko neurritsua da, Alemaniako eta Portugaleko Konstituzioetan oso indartsua, eta Espainiako Konstituzioan aipatzeko modukoa. Espainiako 1931ko Konstituzioan alderdiak ez ziren beren beregi aipatu (parlamentuko taldeei buruz
|
hitz
egin zen, Gorteetako araudietan bezala), baina 1978ko Konstituzioan, atariko tituluan, artikulu bat eskaini zaie. Alderdioi eginkizun aipagarriak eman zaizkie, besteak beste:
|
|
|
Hori dela eta, Espainiak kasu horietan Nazioarteko Zigor Gortearen eskumena onartu du, horrek dakarren guztiarekin. Izan ere, horri buruz sakon
|
hitz
egiteko lekua ez den arren, autore batzuek adierazi dute Nazioarteko Zigor Gorteko Estatutuaren artikulu batzuk ez direla erraz sartzen Espainiako Konstituzioko manu batzuetan eta, beraz, indarrean jarriko balira «konstituzio mutazio» antzeko zerbait eragingo luketela, hau da, Konstituzioaren aldaketa ez formala.
|
|
|
Auzitegiak Europan jurisprudentzia garrantzitsua sortu du oinarrizko eskubideen arloan, eta auzitegiaren jurisdikzioa onartzen duten hitzarmeneko estatu guztietarako ondare juridiko erkidea da. Hori dela eta, autore askok oinarrizko eskubideen arloan Europako konstituzio zuzenbide moduko bati buruz
|
hitz
egiten dute, auzitegiaren jurisprudentziaren bidez sortuz joan dena. Hitzarmenaren 11 protokoloa, 1994ko maiatzaren 11koa, Espainiak 1996an berretsi zuen, eta 1998ko azaroaren 1ean sartu zen indarrean.
|
|
|
Hitz joko bat erabiliz, eta «habeas corpus» prozedurarekin paralelismo bat eginez, Konstituzio Auzitegiak (urtarrilaren 13ko 11/ 1998 KAE, maiatzaren 4ko 94/ 1998 KAE eta azaroaren 30eko 292/ 2000 KAE) «habeas data» delakoari buruz
|
hitz
egin du. Programa informatiko bateko datuen erabilera kontrolatzeko eskubidea da, eta horretara DBLOk esanbidez jaso dituen eskubideak biltzen dira:
|
|
|
Horrenbestez, pertsona fisiko baten egoitzari buruz
|
hitz
egiteko, xede zehatz baterako esparru egokia den jakin behar da, hots, bizitza pribatua garatzeko (maiatzaren 31ko 94/ 1999 KAE; azaroaren 27ko 283/ 2000 KAE; urtarrilaren 17ko 10/ 2002 KAE, etab.). Konstituzio Auzitegiaren hitzetan, «egoitza bortxaezina gizabanakoak gizarte erabilera eta konbentzioei nahitaez lotuta egon gabe bizitzeko erabiltzen duen espazioa da, eta bertan askatasun intimoa e... Hori dela eta, eskubide horren bidez ez da babesten soil soilik espazio fisikoa bera, baizik eta bertan dagoen gizabanakoaren jariadura eta esfera pribatua (KAE hauek:
|
|
|
Amaitzeko, segurtasun juridikoari buruz
|
hitz
egitean, nahitaezkoa da sistema juridiko kontinentalak («Civil Law») eta sistema juridiko («Common Law») horren inguruan dituzten ikuspegi desberdinak kontuan hartzea. Sistema kontinentalean segurtasun juridikoak justizia materialaren gain lehentasuna duela esan ohi da, sistema ez bezala.
|
|
|
Segurtasun juridikoaren printzipioari zuzenean lotuta legezkotasun printzipioa ere badago. Legezkotasunari buruz
|
hitz
egitean, hori esangura zabalean uler daiteke, «antolamendu juridikoaren» baliokide moduan, Konstituzioa sistemaren buruan dela, hau da, eredu kontinentalean «Legearen inperio» deitzen duguna eta eredu «Rule of Law». Horixe dio EKren 9.1 artikuluak:
|
|
|
«Herritarrak eta botere publikoak Konstituzioaren eta antolamendu juridikoaren gainerako arauen mende daude». Baina, normalean, «legezkotasun printzipioari» buruz
|
hitz
egitean, legeari buruz ari gara esangura hertsian, hau da, Parlamentuak emandako arauari buruz. Esangura horretan, Konstituzioaren ondoren, legea da gure antolamendu juridikoan lerrunik handiena duen araua, eta gainerako arau guztiak horren mendekoak dira eta Estatuko botereek bete egin behar dute.
|
|
|
Amaitzeko, legezkotasun printzipioari buruz
|
hitz
egitean, ezinbestean hitz egin behar da egitate bera dela-eta birritan zehatzearen bazterketa printzipioari buruz (non bis in idem ezaguna). Printzipio hori Konstituzioan modu esplizituan jaso ez den arren, Konstituzio Auzitegiaren arabera legezkotasun penal eta administratibo zehatzaileari modu inplizituan lotuta dago (KAE hauek:
|
|
|
Amaitzeko, legezkotasun printzipioari buruz hitz egitean, ezinbestean
|
hitz
egin behar da egitate bera dela-eta birritan zehatzearen bazterketa printzipioari buruz (non bis in idem ezaguna). Printzipio hori Konstituzioan modu esplizituan jaso ez den arren, Konstituzio Auzitegiaren arabera legezkotasun penal eta administratibo zehatzaileari modu inplizituan lotuta dago (KAE hauek:
|
|
|
Adibide berbera administrazio zehapenei aplikatu ahal zaie. Administrazio zehapenei buruz
|
hitz
egiten dugunean, ez gara ari zigor askatasun gabetzaileei buruz, isunei buruz baino. Kasu horietan zer aplikatuko genuke, delitua egiten den unean indarrean dagoen arau zehatzailea edo geroko administrazioko arau hauste edo arau zehatzaile onuragarriena?
|
|
|
Bigarren kasu horrek interpretazio arazo askoz gehiago planteatzen ditu: banakako eskubideak murrizten dituzten xedapenei buruz
|
hitz
egiten denean, zer eskubideri buruz ari da konstituziogilea?, banakako edozein eskubideri edo banakako eskubide jakin batzuei buruz. Konstituzio Auzitegia hasiera hasieratik ohartu zen printzipio horren interpretazio hedatzailea eginez gero arauak aldatzeko ulerkera kontserbadoreegia ezar zitekeela, legegilearen eginkizuna zailduz eta antolamendu juridikoa «zurrunduz»; izan ere, arau berrikuntza ororen aurrean norbaitek beti esan zezakeen arau berriak berak «eskuratutako eskubideak» ukitzen zituela, banakako eskubideak murrizten zituzten arauen atzeraeragintasunik ezaren printzipio hau alegatuz (hau da, arau berria indarrean sartu arte eskubide batzuk zituen eta arau berriarekin eskubide horiek txikiagoak izango ziren eta, beraz, arau berriak banakako eskubideak ukitzen zizkion eta ezin zen aplikatu; hori dela eta, aurreko araua aplikatu litzaioke aurrerantzean ere).
|
|
|
Botere publikoen nahikeriazko egite edo ez egiteek erantzukizuna sortuko dute haiengan, ondoren aztertuko dugun printzipioa dela bide, printzipio honekin lotuta dago?. Gai horren inguruan, Konstituzio Auzitegiak argi
|
hitz
egin du KAE hauetan: maiatzaren 23ko 66/ 1985, uztailaren 26ko 108/ 1986, ekainaren 29ko 181/ 2000, eta apirilaren 25eko 96/ 2002 (legegileari buruz hitz eginez), abenduaren 1eko 151/ 1986 eta azaroaren 28ko 227/ 1991 KAE (Administrazioari buruz hitz eginez) eta ekainaren 6ko 130/ 1991 KAE (Botere Judizialari helduz).
|
|
|
Gai horren inguruan, Konstituzio Auzitegiak argi hitz egin du KAE hauetan: maiatzaren 23ko 66/ 1985, uztailaren 26ko 108/ 1986, ekainaren 29ko 181/ 2000, eta apirilaren 25eko 96/ 2002 (legegileari buruz
|
hitz
eginez), abenduaren 1eko 151/ 1986 eta azaroaren 28ko 227/ 1991 KAE (Administrazioari buruz hitz eginez) eta ekainaren 6ko 130/ 1991 KAE (Botere Judizialari helduz).
|
|
|
Gai horren inguruan, Konstituzio Auzitegiak argi hitz egin du KAE hauetan: maiatzaren 23ko 66/ 1985, uztailaren 26ko 108/ 1986, ekainaren 29ko 181/ 2000, eta apirilaren 25eko 96/ 2002 (legegileari buruz hitz eginez), abenduaren 1eko 151/ 1986 eta azaroaren 28ko 227/ 1991 KAE (Administrazioari buruz
|
hitz
eginez) eta ekainaren 6ko 130/ 1991 KAE (Botere Judizialari helduz).
|
|
|
Lehenengo eta behin, atxilotuari berehala eta modu ulergarrian jakinarazi behar zaizkio bere eskubideak eta atxilotzearen arrazoiak. ...a guztietan esku har dezan, abokatuarekin isil gordean elkarrizketa izateko eskubidea, eta berak nahi duen familiakoari edo pertsonari atxiloketa bera eta une oro zein tokitan dagoen zainpean komunikatzeko eskubidea (atzerritarren kasuan, inguruabar horiek euren herriko kontsulatuko bulegoari komunikatzeko eskubidea), interpretatzaile baten laguntza doan izateko eskubidea, gaztelaniaz ulertzen edo
|
hitz
egiten ez duen atzerritarraren kasuan (interpretatzailea izateko eskubidea dute baita ere espainiarrak izan arren gaztelania ulertzen ez dutenek), eta mediku forentseak azterketa egiteko eskubidea. Berme horiek guztiak jurisprudentziak jaso ditu, bai Giza Eskubideen Europako Auzitegiak (1968ko ekainaren 27ko GEEAE. Neumeister kasua?; 1969ko azaroaren 10eko GEEAE. Stogmuller eta Maznetter?; 1971ko uztailaren 16ko GEEAE. Ringeisen kasua?; 1976ko ekainaren 8ko GEEAE. Engel kasua?; 1978ko urtarrilaren 18ko GEEAE. Irlanda Erresuma Batuaren aurka?; 1980ko azaroaren 6ko GEEAE. Guzzardi kasua?; 1984ko maiatzaren 22ko GEEAE. Van der Leer kasua?, 1989ko abenduaren 19ko GEEAE. Kamasinski kasua?, etab.), bai Espainiako Konstituzio Auzitegiak (maiatzaren 21eko 86/ 1996 KAE, atxilotzeko arrazoiak?; otsailaren 27ko 31/ 1996 KAE eta azaroaren 24ko 224/ 1998 KAE, atxilotzeko baldintzak?; urriaren 4ko 103/ 1985 KAE; urriaren 7ko 107/ 1985 KAE eta otsailaren 26ko 29/ 1996 KAE, nork bere burua errudun ez aitortzeko eskubidea eta atxilotuaren bermeak?; maiatzaren 25eko 74/ 1987 KAE, interpretatzailea izateko eskubidea?, etab.).
|
|
|
gertatu bazen, prozeduraren erregulartasuna, arauketaren konstituziotasuna, etab.), eta, nabarmena denez, ezin da hedatu aukera politikoen inguruko arazoetara. Terminologiari dagokionez, aurrean ere esan dudanez, EKren 86 artikuluan lege dekretuei buruz
|
hitz
egiten den arren, erabilitako izendapen ofiziala errege lege dekretua da, eta guztiak Estatuko Gobernuak emandakoak dira.
|
|
|
Erregelamenduak mota askotakoak izan daitezke, erabilitako sailkapen irizpidearen arabera: a) Jatorriari dagokionez, estatuko, autonomia erkidegoko edo tokiko erregelamenduei buruz
|
hitz
egin dezakegu, horiek ematen dituen organoaren arabera, hots, estatuko gobernua, autonomia erkidegoetako gobernuak edo probintzietako, udalerrietako, eta abarretako betearazpen organoak diren kontuan hartuta; b) ondoreei dagokienez, hurrengo hauei buruz hitz egin ohi da: erregelamendu juridikoak edo arauemaileak (gai zehatz baten arauketa jasotzen dutenak) eta erregelamendu administratibo edo antolaketakoak (erregelamenduak diren aldetik juridikoak dira eta arau juridikoak dituzte, baina administrazio baten barne antolaketa ezartzera bideratuta daude gehiago);
|
|
|
Erregelamenduak mota askotakoak izan daitezke, erabilitako sailkapen irizpidearen arabera: a) Jatorriari dagokionez, estatuko, autonomia erkidegoko edo tokiko erregelamenduei buruz hitz egin dezakegu, horiek ematen dituen organoaren arabera, hots, estatuko gobernua, autonomia erkidegoetako gobernuak edo probintzietako, udalerrietako, eta abarretako betearazpen organoak diren kontuan hartuta; b) ondoreei dagokienez, hurrengo hauei buruz
|
hitz
egin ohi da: erregelamendu juridikoak edo arauemaileak (gai zehatz baten arauketa jasotzen dutenak) eta erregelamendu administratibo edo antolaketakoak (erregelamenduak diren aldetik juridikoak dira eta arau juridikoak dituzte, baina administrazio baten barne antolaketa ezartzera bideratuta daude gehiago);
|
|
|
Baina zer gertatzen da Europako Erkidegoko arau bat eta Espainiako Konstituzioa aurrez aurre badaude? Espainiako Konstituzio Auzitegiak Europako Erkidegoko zuzenbidearen lehentasunari buruz
|
hitz
egiten du, ez nagusitasunari buruz. Bi hitzen arteko bereizketa zorrotza Auzitegiak ezarri du abenduaren 13ko 1/ 2004 Adierazpenean.
|
|
|
Auzitegi Gorenaren esanetan, ohitura da «asmo juridikoarekin egindako egintzen errepikapenaren bidez gizarte kontzientziak egindako arau juridikoa» (1951ko apirilaren 18ko AGE). Hori dela eta, ohiturei buruz benetan
|
hitz
egin ahal izateko, bi betekizun behar dira: bata betekizun faktiko hutsa, egintzen edo jokabideen errepikapena, eta bestea, batzuek psikologiko deitzen dutena, hau da, ildo bereko egintzak errepikatzearen arrazoia horiek bete beharrekoak direla pentsatzea da (opinio iuris).
|
|
|
Gure esparruan, ohikoagoa da konstituzio konbentzioei buruz
|
hitz
egitea konstituzio ohiturei buruz baino. Praktika batzuen bidez arazoak konpondu eta konstituzio zuzenbide idatziaren hutsuneak bete daitezke, baina berriro diot, konbentzio horiek betetzen ez badira, ez dago inolako zehapen juridikorik eta ezin da inongo auzitegitara jo horiek betetzea eskatzeko.
|
|
|
Bada, orain arte, bi ganberak aldi berean desegin dira, inoiz ez da horietako bakarra desegin; beste konstituzio konbentzio bat da erregeak legegintzaldiak modu ospetsuan ireki behar izatea kasuan kasuko hauteskundeak egin ondoren, gai horri buruz Konstituzioan ezer ezarri ez arren. ...ira, besteak beste, Diputatuen Kongresuan urtero nazioaren egoerari buruzko eztabaida egitea, edo Senatuan autonomia erkidegoen egoerari buruzko eztabaida egitea, eta, agian, gaur egungo Gobernuak abiatutako jarduna, hots, «lehendakarien hitzaldi» izenekoa, Senatuan Gobernu Zentraleko eta autonomia erkidegoetako lehendakariak biltzen dituena; horien guztien kasuan, konstituzio konbentzioei buruz
|
hitz
egin dezakegu. Baina, berriro diot, jardun horiek aldatu edo bete gabe utz daitezke (adibidez, ganbera bakarra desegin daiteke eta ez biak batera, edo Gobernuko lehendakariak erabaki dezake urte jakin batean ez duela nazioaren egoerari buruzko eztabaidarik egingo, etab.). Modu horretan, erraz uler daiteke konstituzio ohitura eta, konbentzioek gure antolamendu juridikoan duten irismen mugatua.
|
|
|
Amaitzeko, azken kategoria bati buruz
|
hitz
egin behar dugu, konstituzioko zuzentasun arau izenekoei buruz. Botere publikoek euren arteko harremanetan dituzten jokabide arauak dira, kortesia, diskrezio, zuhurtzia, begiramen, errespetu edo, besterik gabe, heziera arrazoiengatik.
|
|
|
EKren 164.1 artikuluaren arabera, Konstituzio Auzitegiaren epaiek legeren baten edo lege indarreko arauren baten konstituzio aurkakotasuna adierazten badute, edo eskubideren baten balioespen subjektibora mugatzen ez badira, erabateko ondoreak dituzte denen aurka. Botere Judizialaren Lege Organikoak, epaile eta auzitegi arruntei buruz
|
hitz
egiten duenak, konstituzio jurisprudentziaren garrantzia beren beregi aitortu du. Izan ere, 5.1 artikuluan hurrengoa ezarri du:
|
|
|
Izan ere, horiek egikaritzean mugak daude, eta horiek gainditzea ez legitimoa edo gehiegizkoa da. Muga horien motari dagokionez, barruko eta kanpoko mugei buruz
|
hitz
egin ohi da. Barruko mugen bidez, eskubidearen edukia definitzen da, eskubidea eratzeko balio dutelako eta barru barrukoak direlako.
|
|
|
Bestalde, kanpoko mugak eskubidearen izaerari ez datxezkionak dira; kanpotik ezartzen zaizkio eskubidearen egikaritza legitimoari. Kanpoko mugen barruan esanbidezko mugei eta muga inplizituei buruz
|
hitz
egin ohi da, eta Konstituzio Auzitegiak berak bereizketa hori jaso du; izan ere, Konstituzio Auzitegiaren arabera, oinarrizko eskubideen egikaritzak Konstituzioak eskubide bakoitza definitzean esanbidez ezarri dituen mugak errespetatu behar ditu, edo bestela, Konstituziotik zeharka edo modu bitartezkoan ondorioztatzen direnak, Konstituzioak babestu dituen beste eskubide batzuk gordetzeko beharra ...
|
|
|
Oinarri legeak eskuordetzaren xedea eta irismena zehatz mugatuko ditu, baita hori gauzatzeko aplikatu behar diren printzipioak eta irizpideak ere (uztailaren 24ko 83/ 1984 KAE: eskuordetzaren zehaztapenari buruz
|
hitz
egiten du), eskuordetza «zuriak» egitea saihesteko. Oinarri legeak inola ere ezin du oinarri legea bera aldaraztea baimendu, eta Gobernuari ere ezin dio ahalmenik eman atzera eragineko arauak emateko.
|
|
|
gogoan izan, adibidez, osasun krisi larriak, erkidegorako oinarrizko zerbitzuak geldiaraztea, premiazko produktuak ez hornitzea («alarma egoera» aldarrikatzea dakartenak), ordena publikoa modu oso larrian asaldatzea («salbuespen egoera» aldarrikatzea dakartenak), edo gerra, inbasioa, altxamenduak, etab. («setio egoera» aldarrikatzea dakartenak). Ez, Konstituzioan ez zaie kasu horiei aipamen egiten aparteko eta presazko beharrizanari buruz
|
hitz
egiten denean.
|
|
|
Konstituzioaren atal dogmatikoan, I. tituluan, eskubideen adierazpena jaso da. Eskubide horiek konstituzio sistema demokratikoaren oinarrizko osagaia dira, horiek gabe ezin da eta demokraziari buruz
|
hitz
egin eta, gainera, boterearen muga dira. Konstituzio Auzitegiak uztailaren 14ko 25/ 1981 epaian adierazi duenez, eskubideak ikuspuntu bikoitzetik azter daitezke:
|
|
|
Behin puntu honetara iritsita, terminologiaren ikuspuntutik zerbait argitu behar dugu: batzuetan, «oinarrizko eskubideak» aipatzen direnean, lehenengo tituluaren bigarren kapituluko lehenengo ataleko edukiei buruz soilik
|
hitz
egiten da, eta ez bigarren atalekoei buruz, horiei «oinarrizko» izaera ukatzen baitzaie. Hala ere, beste batzuetan, bigarren kapitulura bildutako guztiei «oinarrizko eskubide» esaten zaie, lehenengo atalekoak zein bigarren atalekoak izan.
|
|
|
Ondorio bera atera daiteke EKren 10.2 artikulua irakurriz gero: Konstituzioak aitortzen dituen oinarrizko eskubide eta askatasunei buruzko arauen interpretazioaz
|
hitz
egiten duenean, badirudi guztiak barnean hartzen dituela. Zernahi gisaz, bestetik, Konstituzioaren lehenengo titulua kapituluetan eta ataletan sailkatzean, eskubide batzuk «oinarrizko eskubide eta askatasun publiko» moduan agertzen dira (bigarren kapituluaren lehenengo atalean daudenak), eta beste batzuk «herritarren eskubide eta eginbehar» moduan bakarrik (bigarren kapituluaren bigarren atalean daudenak).
|
|
|
c) hirugarren, edukiari erreparatuz, eskubideen zenbait fase edo belaunaldiri buruz
|
hitz
egin da: eskubide pertsonalak, gizabanakoa pertsona giza eratzen dutenak (askatasun pertsonalak, bizitza eskubidea, intimitaterako eskubidea, etab.); eskubide zibilak, herritarrek estatuari herritar izaera errespetatzea eskatzea ahalbidetzen dutenak (prozesuko bermeak, etab.); eskubide politikoak, herritarrei gai publikoetan parte hartzeko baimena ematen dietenak (sufragio aktibo eta pasiborako eskubidea eta, zabalago, politikan parte hartzeko eskubidea); eta ekonomia, gizarte eta kultura eskubideak, eskubide eta beharrizan materialak, kulturalak, etab. dituen herritar moduan dagozkionak (lanerako eskubidea, etxebizitza izateko eskubidea, kultura eskubidea, etab.), gero eta gehiago zabaltzen ari direnak apurka apurka eskubide berriak sortzen direlako; horren eraginez, botere publikoak modu aktiboagoan inplikatu behar dira, horiek bermatzeko (ingurumenerako eta aisialdirako eskubidea, osasuna babesteko eskubidea, etab.).
|
|
|
Eskubideen egikaritzari buruz
|
hitz
egitean, ezinbestekoa da gaitasun juridikoaren eta jarduteko gaitasunaren arteko bereizketa klasikoa aipatzea. Gaitasun juridikoa antolamendu juridikoak eskubide eta betebeharren titular izateko eskatzen duen baldintza da.
|
|
|
Ikus dezagun adibide bat: ...kuluan, eta hori eginbehar orokorra da eta legera igortzen du herritarrentzat betebehar zehatzak ezar ditzan; betebehar horiek juridikoki eska daitezke eta tributu lege desberdinetan ezarrita daude, esaterako martxoaren 5eko 3/ 2004 Legegintzako Errege Dekretuan, Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren Legearen Testu Bategina onesten duena, etab. Edozelan ere, lege erreserba orokorrari buruz
|
hitz
egin daiteke konstituzio eginbeharren arauketa zehatzari dagokionez; izan ere, banakako askatasuna mugatzen dutenez, Konstituzioaren lehenengo tituluan jasotako eskubide edo askatasunen bat ukituko dute beti, eta horri EKren 53.1 artikuluak eskatutako lege erreserba aplikatu ahal izango zaio. Aurretik ere esan dudanez, eginbeharrak modu desberdinean jaso dira Konstituzioan:
|
|
|
b) Oinarrizko eskubide eta askatasunak eta epaile eta auzitegi arrunten aurrean berdintasun printzipioa defendatzeko prozedura bereziak, lehentasun eta sumariotasun printzipioetan oinarrituak. EKren 53.2 artikuluan lehentasun eta sumariotasun printzipioetan oinarritutako prozedurari buruz
|
hitz
egiten den arren, egiatan, printzipio horietan oinarritutako zenbait prozedura dira. Hasieran, prozedura horiek guztiak (lan esparrukoa izan ezik) lege bakarrera bilduta zeuden, abenduaren 26ko 62/ 1978 Legera, pertsonaren oinarrizko eskubideen jurisdikzio babesari buruzko horretara, Konstituzioa baino lehenagokoa zena eta prozedura bereziak arlo zibil, penal eta administrazioarekiko auzietako arloan arautzen zituena.
|
|
|
Legitimazioa oso zabala da: EKren 53.2 artikuluan «herritar guztiei» buruz
|
hitz
egiten da, eta legitimazioa herritar guztiei, espainiarrak zein atzerrikoak izan, dagokiela ulertu behar da, pertsona fisikoak eta juridikoak barnean hartuta. Iruzkindu dudan moduan, epeak prozedura arruntetan baino askoz laburragoak dira, baina horren ordez, modu berezian babestutako eskubide horien urratzeekin zerikusirik ez duten gaien izapidetza egiteko bide hau erabili ez dadin, prozesu hauetan onarpen izapidea prozedura arruntetan aplikatzen dena baino askoz zorrotzagoa da, eta kautela neurriak hartzeko araubide berezia erabiltzen da; izan ere, ustez urratu diren eskubideak albait arinena babestu behar dira, baita kautela neurrien bidez ere, organo judizialak epaia eman aurretik, gaiaren izapidetza egiten den bitartean eskubide horiei kalterik ez egiteko.
|
|
|
antzeko izendapenak izan arren, EKren 149.1 artikuluko oinarriak, oinarrizko legegintza eta oinarrizko legea ez dira nahasi behar EKren 82 artikuluko oinarri legeekin. ...en inguruko oinarrizkoa arautzen du, normalean lege bidez, eta salbuespen moduan, erregelamenduen bidez) eta autonomia estatutuetan garapen eskumena euren gain hartu duten autonomia erkidegoen (oinarrizkoa garatzen dute legeen, erregelamenduen, eta abarren bidez) arteko eskumen banaketari aipamen egiten diote. aitzitik, aurrerago ikusiko dugunez, Konstituzioaren 82 artikuluko oinarri legeari buruz
|
hitz
egiten dugunean, estatu zentraleko erakundeen artean egiten den legegintzarako eskuordetzari buruz ari gara: Gorte Nagusiek gobernu zentralari eskuordetzen diote gai jakin batzuen inguruan lege lerruneko arauak emateko ahalmena.
|
|
|
Horiek garatzeko legera igortzen du, eta eginkizun hori Langileen Estatutuak egin du. Eskubidearen titulartasunari dagokionez, Konstituzioan enpresaburu eta langileen ordezkariei buruz baino ez da
|
hitz
egiten, eta legitimazio oso zabala hautatu da. Bestalde, LEn ezarri da enpresa hitzarmenen negoziazioa egin dezaketela bai Enpresa Batzordeak edo langileen eskuordeek, bai Batzordeko kideen gehiengoa duten sindikatu atalek.
|
|
|
une jakin batean boterean zeudenek ezarritako konstituzio testu baten ostean beste bat ezartzen zen, boterean zeudenek ezarria oraingoan ere, baina aurrekoaren aurkakoa. Horren eraginez, testu bat ere ez zen errotzen benetan eta, beraz, autore batzuek «penduluaren lege» moduko bati buruz
|
hitz
egin dute: Konstituzio «aurrerakoi» baten ondoren «moderatua» ezartzen zen, eta alderantziz.
|
|
|
1876ko Konstituzioaren ezaugarriei eta printzipio politikoei buruz
|
hitz
egin behar izanez gero, hurrengo hauek azpimarratu genituzke:
|
|
|
Nagusitasun hori eginera politiko batzuek ere indartu zuten, esaterako: Kontseiluko lehendakariak soilik
|
hitz
egiten zuen Errepublikako lehendakariarekin, eta modu horretan, gainerako ministroak Estatuko buruzagitzarekin haren bitartez komunikatu behar ziren.
|
|
|
Azkenik, 42 artikuluan oinarrizko eskubide batzuk erabat edo modu partzialean eteteari buruz
|
hitz
egiten zen (hurrengo hauen inguruko bermeak: atxilotzea, zirkulazio askatasuna, adierazpen askatasuna, zentsuraren eta egunkariak eteteko debekua, bilerak egiteko eskubidea, elkartzeko eta sindikatu kide egiteko eskubideak).
|
|
|
Horren ondorioz, 1932ko uztailaren 1eko Legeak beren beregi ezarri zuen Errepublikako lehendakaria aukeratzeko konpromisarioak hauta zitzaketela eta hautatuak izan zitezkeela bi sexuetako espainiarrak, hogeita hiru urtetik gorakoak. Amaitzeko, hauteskunde eskubideari buruz
|
hitz
egitean, 1933ko uztailaren 27ko Legea kontuan hartu behar da.
|
|
|
Aurrekoa esan ondoren, balorazio horretan gauzak behar den moduan kokatu behar dira: «hautaketa» aipatzen denean, diktadura erregimenari buruz
|
hitz
egiten ari garela hartu behar da kontuan, ordezkaritza ez zela demokratikoa korporatiboa baino, estatuburuak legeak zuzenean, Gorteetatik igaro gabe, emateko ahalari beti eutsi ziola, estatutu buruak onetsitako legea Gorteei itzultzeko eskubidea zuela berriz ere aztertu zezaten. Aitzitik, Gorteek ez zeukaten inolako kontrol politikorik ez estatuburuaren gain ez Gobernuaren gain (izan ere, demokrazietan ez bezala, ez zegoen zentsura mozioaren edo konfiantza arazoaren antzeko erakunderik, eta prokuradoreek gobernuko kideei egindako galderek ez zekarten gobernuaren kontrol zuzenik).
|
|
|
Hori gutxi balitz, jurisdikzio bereziak zeuden diru delituetarako, kontrabando eta iruzurretarako, gizarte arriskutsutasunerako, etab. eta administrazio izaerako zehapen ugari, benetako zigor zehapenak eragiten zituztenak. Hori dela eta, erregimen frankistan benetako zuzenbideko estatuari buruz
|
hitz
egitea ia ia ezinezkoa da.
|
|
|
Lehenengo aldian, gutxi gorabehera 1936 eta 1942 bitartean, gerrari eta aldi totalitarioari buruz
|
hitz
egin izan da. 1936ko uztailaren 18an hasi zen. Espainiako Gerra Zibilaren hasierako data?, Errepublikaren aurkako altxamendu frankistarekin; aldi horretan, erregimen frankistak Alemaniako nazismoarekin eta Italiako faxismoarekin bat egin zuen, 1942a arte.
|
|
|
Izan ere, definizioz, diktadura, besteak beste diktadura frankista, aurreko horiekin guztiz bateraezina da. Horri lotuta, gogoan izan behar ditugu mota horretako arauei eskatzen zaizkien gutxieneko betekizunak benetako Konstituzio bati buruz
|
hitz
egin ahal izateko; betekizun horiek Gizakien eta Herritarren Eskubideei buruzko Frantziako 1789ko Adierazpenaren 16 artikuluan adierazi ziren: botere banaketarik eta oinarrizko eskubideen bermerik gabe ez dago Konstituziorik.
|
|
|
Gorteek egin zuten eta horren inguruko erreferenduma egin zen. Lege horren arabera, Espainia estatu katoliko, sozial eta ordezkaritzakoa zen, eta tradizioaren arabera, erresuma gisa eratzen zen, errege barik, baina hil arteko estatuburuarekin. Franco bera?, Espainiako eta Gurutzadako Caudillo edo Buruzagi (Gurutzada adierazpena erregimenean erabili zen Espainiako Gerra Zibilari buruz
|
hitz
egiteko) eta Armaden Generalisimo zena. Legean oinordetza prozedura ezarri zen estatuburua hiltzen zenerako, Erregeordetza Kontseilu bat sortuta, baina Francok eskubidea zuen estatuaren buruzagitzan bere oinordekoa Gorteei proposatzeko, errege edo erregeorde gisa.
|
|
|
Bestalde, VII. titulua Estatuko Administrazioari buruzkoa zen, VIII. titulua Toki Administrazioari buruzkoa (hau da, udalerriak eta probintziak; horien arauketa hurrengo hauetan jaso zen: ...utzen dituen Legean, 1945eko uztailaren 17koan? 1953ko abenduaren 3ko Legeak aldatu zuena?, Gobernazio Ministerioaren 1955eko ekainaren 24ko Dekretuan, testu artikuludun eta bategina onesten zuen horretan, eta Toki Araubideko Estatutuaren Oinarri Legean, 1975eko azaroaren 19koan); IX. tituluan Estatuko organoen arteko harremanak arautu ziren, eta X. tituluan erregimeneko erakunde berezi bati buruz
|
hitz
egiten zen, sakonago aztertu behar dena: kontraforu errekurtso izenekoa, konstituzio demokrazietako konstituzio aurkakotasun errekurtsoaren imitazio hutsegina.
|
|
|
a) Estatuaren buruzagitza: Frankismo aldiko Estatuaren buruzagitzari buruz
|
hitz
egiteko, guztia behar den moduan azaldu behar da, erregimen hartan nolakoa izan zen ikusteko: Franco erregimenaren erdigunea zen, botere guztia bere inguruan mugitzen zelako.
|
|
|
«Zuzenbideko iturriei» buruz
|
hitz
egiten dugunean, zuzenbideak antolamendu juridiko jakin batean izaten dituen agerpenak ditugu hizpide. Lehenengo eta behin, Konstituzioa bera egongo litzateke, antolamenduaren gorengo arau moduan, eta ondoren, lege lerruneko arau idatziak, erregelamendu lerruneko arau idatziak, ohiturak, printzipio orokorrak, jurisprudentzia, etab. Zuzenbideko estatu batean, iturri horiek zein diren, zein hurrenkerari jarraituz aplikatzen diren (hots, zuzenbideko iturrien lehentasun izenekoa) ezartzea eta horien arteko harremanak ezartzea funtsezkoa izan ohi da.
|
|
|
Hasieran Konstituzioaren eraldaketari buruz
|
hitz
egin arren, testuan aldaketa hain handiak sartu zirenez, egiatan, Konstituzio berri bati buruz hitz egin daiteke. Printzipio politikoei dagokienez, bat bereziki nabarmendu behar da:
|
|
|
Hasieran Konstituzioaren eraldaketari buruz hitz egin arren, testuan aldaketa hain handiak sartu zirenez, egiatan, Konstituzio berri bati buruz
|
hitz
egin daiteke. Printzipio politikoei dagokienez, bat bereziki nabarmendu behar da:
|