|
2013
|
|
|
Hezkuntza Sailean diharduen EIMAko Ikasmaterialen Aholku Batzordea aipatu nahi dut, EIMA berorrek aurretik abiatutako lana sakontzen lagundu duena zenbait lan tresna argitaratuz eta euskal irakaskuntzako testuen zuzentasun eta egokitasuna zainduz. Aipaturiko Ikasmaterialen Aholku Batzordearen lanari esker, orain arte honako liburu
|
hauek
argitaratu dira: Ortotipografia, Kalko okerrak, Letra larriak erabiltzeko irizpideak, Onomastika, Izen zerrendak, Morfosintaxiaren inguruko zalantzak eta argibideak, Estandarizatu gabeko solasak..., Puntuazioa eta laster agertzekoak dira Ahoskera eta lanak ere, besteak beste.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro
|
hauek
nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Zegaman, 1960an, Zumalakarregiren heriotzaren 125 urteurrenaren ospakizunean parte hartu zuen hizlari gisa A. Arruek. Euskaraz ideia
|
hauek
adierazi omen zituen:
|
|
|
Aurrera jarraitu aurretik, adierazpen horietatik honako esaldi
|
hauek
gogoan har ditzagun: Lekuko askoren ahotan dabil Antonio Arrueren izena(...). Asteasuko beltza?
|
|
|
389). Imazek bere doktorego tesian dioenez, horren ondorio nagusiak
|
hauek
dira: sendi ereduen ugaritzea, amatasun berrien agerraldia eta ama izateko modu diferenteak.
|
|
|
Hala, amatasun berrien adibidetzat, honako
|
hauek
azpimarratzen ditu Imazek, beste batzuen artean: ama langileak, ama helduak, ezkontza erakundetik kanpo sorturiko amak, ama lesbianak eta ama bakarrak.
|
|
|
Gizaki militarra deseraikitzeko, gizaki patriarkalaren eredua baita, Miren Alcedok (1996), nortasun maskulinoaren inguruan azaltzen dituenezaugarriak kontuan hartu ditugu. Ezaugarri horiek honako
|
hauek
dira: afeminatua ez izatea, garailea izatea, independentea izatea, beste inorekin ez kontatzea eta, azkenik, besteak baino indartsuagoa izatea.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore
|
hauek
jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
Horretarako behar diren hizkuntza ekoizpen enpirikoak eskuratzeko, euskarazko corpus zabala osatzen duten testuetatik ateratako adibideak baliatzen dira. Erabilerari erreparatuz gero, emaitzek erakusten dute, kontzesiozko eta argudiozko balioez gain, markatzaile
|
hauek
balio diskurtsibo anitz bereganatzen dituztela eta, bestalde, lau birformulatzaileek elkarren baliokide moduan funtziona dezaketela.
|
|
|
Euskararen kasuan, nahiz eta lanen bat egin den (Alberdi, 2011), oraindik ez dira asko aztertu diskurtso markatzaileak bere horretan. Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu
|
hauek
eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik b... Aipatu behar dugu, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen dira testu antolatzaile izendapenean bilduta, baina horien artean ez dira agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
(Larringan 1996, 187). Ikusten den moduan, egileak zalantzak agertzen ditu elementu
|
hauek
kontzesiozko, aurkaritzazko edo birformulaziozko antolatzaileen artean kokatzeko orduan.
|
|
|
Bigarrena ez da lehen formulazioarekin nahasten, haren errepikatze edo tautologia hutsa ez den bezalaxe? Antolatzaile
|
hauek
aztertzerakoan arazo bat baino gehiago aurkitzen ahal dugu, hala unitateen mugaketan, nola sailkapenean zein izendapenean. Birformulazioa, enuntziatuen artean gertatzen den elkarreragintzazko funtzio mota bat litzateke:
|
|
|
nolanahi ere, edozein modutan, zernahi gisaz, guztiarekin ere, edozelan ere, eta abar. Larringanen lanari dagokionez (1996, 261), lerro gutxi batzuk besterik ez dizkie eskaintzen birformulatzaile ez parafrastikoei, eta haien artean
|
hauek
aipatzen ditu: –AZKEN BATETAN, AZKEN BATEZ, AZKENIK, FINEAN, AZKEN FINEAN, AZKEN PUNTUAN, FUNTSEAN, DENA DEN(?)?, baina ez du ezer esaten birformulatzaile urruntzaileei buruz.
|
|
|
Zerrenda hori, ordea, mugatua da, aztertutako testuetan agertzen diren elementu aukeratuak besterik ez dituelako jasotzen, horregatik dena dela: dena den, edonola ere, edozelan ere, nolanahi ere, hala eta guztiz ere, izatekotan, rekin batera, hiztegiek ematen duten informazioari jarraiki, beste elementu
|
hauek
ere izango genituzke birformulatzaile urruntzaileen sailean
|
|
|
Gogoratu testu antolatzaileen artean daudela
|
hauek
: juntagailuak, lokailuak, funtzio espezializatua duten adberbio zenbait; proposizio egiturez kanpo geratzen diren unitateak, erantsiak zein askeak; beste lokuzio eta esapide batzuk, lotze, ataltze, edota antolatze zereginetan agertzen direnak; idatziaren formulismoak.
|
|
|
Birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean dagoen erlazio motaren arabera, birformulatzaile mota batzuk bereizten dira. Autore batzuek (Martín Zorraquino eta Portolés, 1999; Martí Sánchez, 2008) lau birformulatzaile mota nagusi
|
hauek
bereizten dituzte:
|
|
|
Fuentes ek (2009), berriz, honako hiru azpisail
|
hauek
baino ez ditu bereizten:
|
|
|
Hurbilketa horren arabera, baldin birformulatzaileak identitatezko erlazioa ezartzen badu (birformulatzaile esplikatiboekin gertatzen denez), parafrastikoa izango da birformulazioa. Aldiz, birformulatzaileak nolabaiteko distantzia markatzen badu, birformulazio ez parafrastiko baten aurrean egongo gara, eta hurrenez hurren distantzia gero eta handiagoa ezartzen duten birformulatzaile sail
|
hauek
bereizten dituzte: laburbiltzaileak, berrausnarketa adieraztekoak, urruntzaileak eta zuzentzaileak.
|
|
|
Ondoko taulan ikus daitekeenez (ikusi 4 taula), EUDIMA corpuseko datu estatistikoen arabera, hiru
|
hauek
dira erabilera maiztasun handieneko birformulatzaile esplikatiboak: hau da, alegia eta hots, hurrenez hurren.
|
|
|
Lege testuetan maiztasun erlatibo txikia dute (testu orokorretan dutenaren antzekoa). Zuzenbideko testu akademikoetan, berriz, birformulatzaile
|
hauek
askoz ere maizago erabiltzen dira, eta joera hori Giza eta Gizarte Zientzietako testuetan atzematen denaren antzekoa da, itxura denez. Erregresioaren datuak (R2= 0,9103) berresten du banaketa hori irmoa dela, eta, ondorioz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunak zerikusia izan dezakeela jakintza arloarekin, eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoarekin ere.
|
|
|
Laburbilduz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunen azterketa estatistikoak agerian uzten duenez, birformulatzaile
|
hauek
banaketa desberdina dute alorraren arabera eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoaren arabera ere. Bestalde, ikuspegi estatistikotik, banaketa horiek irmoak eta sistematikoak dira; alegia, ez dirudi ausazkoak direnik.
|
|
|
Zuzenbideko testu akademikoetan markatzaile
|
hauek
dituzten eginkizunei bagagozkie, bestalde, datu estatistikoek erakusten dutenez (ikusi 5 taula), birformulazio esplikatiboen% 65 inguru azalpenezkoak dira eta birformulakizunaren ondoren txertatzen dira berbaldian, aposatu gabeko enuntziatu baten bitartez, eskuarki, puntu batez edota puntu eta komaren bidez bereizirik. Lege testuetan, berriz, askoz bakanagoak dira mota horretako kasuak(% 11,35 inguru).
|
|
|
(39) Foru Legeak artikulu bakar bat eskaintzen dio eremu ez euskaldunari; hots,. Aitortu egiten da herritarrek Nafarroako Administrazio Publikoetara euskaraz zuzentzeko eskubidea dutela. Azken
|
hauek
interesatuei gaztelaniazko itzulpena eska diezaiokete, edo 9 artikuluan aurreikusitako itzulpen zerbitzuak? [ZCP Ak, Euskararen egoera juridikoa Nafarroan, J. L. Mendoza, ELERIA (2002)]
|
|
|
Dena den, erabilera metadiskurtsibo hau lagungarria da, bide batez, testuaren harian informazioa bereizi, antolatu eta josteko ere. Alegia, markatzaile
|
hauek
oso lagungarriak dira, halaber, testuaren kohesioa eta konexioa bermatzeko ere. Alde horretatik, baliagarriak izan daitezke testu akademikoek duten helburu komunikatiboa erdiesten laguntzeko, hau da, irakurleentzat (ikasleentzat, alegia) ezezagunak edota ulergaitzak izan daitezkeen ideiak edota kontzeptuak ulergarriagoak egiten laguntzeko.
|
|
|
Alde horretatik, baliagarriak izan daitezke testu akademikoek duten helburu komunikatiboa erdiesten laguntzeko, hau da, irakurleentzat (ikasleentzat, alegia) ezezagunak edota ulergaitzak izan daitezkeen ideiak edota kontzeptuak ulergarriagoak egiten laguntzeko. Alde horretatik ere logikoa dirudi zuzenbideko testu akademikoetan (zientzia eta teknologiako zabalkundeko testuetan bezala) diskurtso markatzaile
|
hauek
gehiagotan erabiltzeak, lege testuetan edota zabalkunde asmoa ez duten bestelako testuetan baino.
|
|
|
Hala ere, batetik, azalpenezko birformulazio aposatu gabeen adibide gutxi topatu ditugu lege testuetan; bestetik, sail honetako markatzaileak lege testuen aurkezpen eta zioen ataletan agertzen dira nagusiki. Hau da, lege testuetan markatzaile
|
hauek
funtzio metadiskurtsiboa dute nagusiki eta gutxitan agertzen dira lege testuen artikuluetan, ez bada kontzeptu baten bi izendapen edo termino erlazionatzeko edo formulazio sintaktikoa soildu eta ulergarriagoa egiten laguntzeko (adibidez, lege izen konplexuak berbaldian txertatzeko orduan; gaztelaniazko bertsioan eskuinera hedatzen diren erlatibozko esaldien kateak euskaraz emateko orduan; eta aba... Testu akademikoetan, aldiz, askotariko zereginak esleitzen zaizkie markatzaile hauei, betiere, testu hauek duten azalpenezko funtzioari hertsiki atxikiak; alegia, zuzenbidearen alorreko kontzeptu, ideia eta teoriak azaltzeko edota argitzeko helburua duten pasarteetan.
|
|
|
Hau da, lege testuetan markatzaile hauek funtzio metadiskurtsiboa dute nagusiki eta gutxitan agertzen dira lege testuen artikuluetan, ez bada kontzeptu baten bi izendapen edo termino erlazionatzeko edo formulazio sintaktikoa soildu eta ulergarriagoa egiten laguntzeko (adibidez, lege izen konplexuak berbaldian txertatzeko orduan; gaztelaniazko bertsioan eskuinera hedatzen diren erlatibozko esaldien kateak euskaraz emateko orduan; eta abar.). Testu akademikoetan, aldiz, askotariko zereginak esleitzen zaizkie markatzaile hauei, betiere, testu
|
hauek
duten azalpenezko funtzioari hertsiki atxikiak; alegia, zuzenbidearen alorreko kontzeptu, ideia eta teoriak azaltzeko edota argitzeko helburua duten pasarteetan. Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik.
|
|
|
Hori horrela, corpuseko adibideek erakusten dutenez, esan liteke markatzaile hauen erabilera zentzu betean dela estrategikoa testu akademikoetan, hain zuzen ere, ez dirudielako erabilera hori, besterik gabe, ausazkoa edota berbaldiaren haria kudeatzera, datorrenik. Aitzitik, markatzaile
|
hauek
berariazko asmo kognitibo diskurtsiboa duten estrategiei atxikita agertzen dira eta estrategia horiek (kontzeptu eta ideia juridikoak azaltzea; kontzeptuak argitzea; definizioak ematea; termino juridikoen aldaera samurrak eskaintzea; legeen edota kontzeptu juridikoen inplikazioak agertzea; eta abar) irakaskuntza asmoari lotuta datoz, zalantzarik gabe.
|
|
|
Diskurtso markatzaileen beste ezaugarri batzuk honako
|
hauek
dira (Martín Zorraquino, 2010: 104? 113):
|
|
|
Datu
|
hauek
kalkulatzeko EUDIMA corpusetik erauzitako adibide zerrendak murriztu dira corpus tresnak horretarako eskaintzen duen murrizketa baliabidearen laguntzaz (Ikusi http://www.ehu.es/ehg/ eudima/ corpusa/), baina, zerrendak eskuz egiaztatu dira. Bestalde, aposatu gabeko adibideen ehunekoa eragiketa hau eginez kalkulatu da:
|
|
|
Bertsio
|
hauek
Aitor Aranak Aitagurea (2006) liburuan jasotako moduan doaz.
|
|
|
Urteak joan dira Begoñako Elizan azken agurra eman genionetik. Haren gomuta, alabaina, bizi bizirik dago gure artean, jardunaldi
|
hauek
egoki frogatuko dutenez.Mila esker, eta has gaitezen lanean!
|
|
|
Risterucci Roudnicky ikertzailearen lanen arabera, honako
|
hauek
dira transferentziazko hitzaurreak sailkatzeko irizpideak: a) hitzaurregileak itzulitako obrarekin duen hizkuntzazko eta kulturazko lotura eta irakurleek hizkuntza eta kultura horrekin duten lotura; b) hitzaurregilea:
|
|
|
2013ko martxoaren 12koak dira txioak, honako
|
hauek
argitaratuak: @angelerro, @bsarasola, @Idazkola eta @mibarluz.
|
|
|
Jai, kultural?
|
hauek
bereziki garrantzitsuak izan ziren euskal letretan zebiltzan idazle eta olerkariak mugiarazteko parada bikaina ekarri zuten neurrian. Idazle horietakoa da, ikusiko dugun bezala, Antonio Arruti.
|
|
|
Ana Toledok Antoine d. Abbadie Hegoaldean lanean honela adierazten du: . Lore Jokoek giza talde berezitu baten adierazpenak sustatzen dituzte(...) Giza talde jakin baten adierazpen bereziak bultzatze
|
hauek
ezaugarriztatzen ditu? (1998:
|
|
|
Alegia, Arana Goiriren helburua poesia idatzia kultua izan zedin bete behar zituen arauak ezartzea zen, arauok bertsolaritzaren formatatik urrunduz hain justu. Hori dela eta, Olerkariek arau
|
hauek
bere eginen dituzte euren helburu poetikoekin bat egiten duten neurrian; hau da, estilo arauok beteko dituzte ahozko tradizioaren eraginpean sorturiko literaturatik urrundu nahi duten heinean.
|
|
|
Honek guztiak erakusten du Aranaren arauak betetzeak duen esangura. Horregatik, aparteko garrantzia du Antonio Arrutik arau
|
hauek
bete egiten dituela ohartzeak. Labur esanda, arauok betetzeak zera esan nahi du Arrutiren poesian:
|
|
|
Esan nahi da Arrutik trena elementu poetiko gisa sartzen duela poeman, balio sentsazional bat emanez beroni. Thalassa poeman presentzia handia dute gogoeta eta oroitzapenek, eta
|
hauek
natura behatzeak poetari eragiten dion ebokazioaren fruitu dira. Horregatik, paisaiaren deskribapena loturik dago poetaren barne egoerari.
|
|
|
Hasteko, euskal literaturaren historiak ezin du historia nazionalista izanaurrera jotzeko, historia nazionalistek beren funtzio pedagogikoa badute ere. Honek batez ere gauza bat esan nahi du, eta, argien ikus daiteke literatur historia jardunaldi
|
hauek
helburu duten mendeetan (XVI XVIII), hain zuzen, nahiz eta arazoa XXI. menderaino hedatzen den. Euskal literaturaren historia bi literaturen historia da, klase subalternoen literaturarena, zeina oro har ahozkoa eta euskaraz gauzatua den, eta, eliteko klaseena, zeinek beti estatu hizkuntzak baliatu dituzten:
|
|
|
–Hutsune?
|
hauek
, transmititzera heldu denaren urritasunak, bihurtzen dute berezi euskal literatura inguratzen duten bi literatura handien aurrean: gaztelerarena eta frantsesarena.
|
|
|
gaztelerarena eta frantsesarena. Horrela,
|
hauek
literatur genero tradizionalei eskainitako arreta normaltzat jotzen den neurrian, euskarazkoak XX. mendera arte normaltasunik ez duela eskuratu ondorioztatu behar.
|
|
|
poesia eta prosa narratiboa jorratzen dira, errefrauak biltzen dira... Lehen urrats
|
hauek
sendotuz joan ordez, ahulduz doaz. Euskal Herrian hitz egiten ziren hizkuntza ofizialak indartu ahala, indargabetuz doa euskara, XIX. mendean gizarte baldintzetan datozen aldaketek (haurren eskolatzea hedatu, hizkuntza prestigioa irabazten joan...) berriro normalizazioranzko biderantz zuzentzen duten arte.
|
|
|
Ez da garrantzi gutxiagokoa, antologietan ikuspuntu horiek hobestean, euskal sistema literarioak islatu dituen kezka eta obsesioen lekuko bilakatzen direla ohartzea. Beraz, ildo horretatik zerbait sakontzeko asmoa dakarte lerro
|
hauek
.
|
|
|
Izagirreren antologiaren orokortasuna bermatzen dute sarrerako adierazpen
|
hauek
, aro jakin bateko joera, norabide edota bilakaera zehatz bat frogatzeko helbururik ez baitu. Onaindiak euskal poesiaren esentzia eta presentzia aldarrikatu nahi zuen bezala, agian Izagirreren antologia honek ere XX. mendeko poesiaren, balioa?
|
|
|
Horregatik uste dugu eleberri
|
hauek
gehiago hurbiltzen direla nobela beltzaren generora, krimen bat askatzearekin batera euskal gizartearen gatazka nagusien argazkia ere egin nahi baita (bertako egoera politikoa, euskara, intsumisoa, industrializazioa?). (Olaziregi, 2002, 164).
|
|
|
Bigarren agiria, bere seme eta katedran oinordeko izan zen Alfontso Mariarekin egindako notario kontratua da. ...zegoela-eta, aitak katedra eginkizunei aurre egin ezinik, semearekin akordio bat egiten du, aitaren katedrako eskolak erdi bana emateko eta semeak soldataren laurdena jasotzeko, ezkondu gabe eta aitarekin bizi bazen; eta ezkonduko balitz, soldataren erdia, katedradun jarraitzen bazuen beti amaordeari eta neba arrebei soldataren laurdena emateko obligazioarekin, amaordeari hil arte eta neba arrebei
|
hauek
bizimodua ateratzeko gai izan arte (ikus ERANSKINAK: 4).
|
|
|
Uriarteren eskuizkribuan. Carlistenac? 143 orrialdeetan kokatuak dira, Azkueren poemak 273 or.; Kortazar. Billelabeitiaren edizioan haiek 93 or., eta
|
hauek
155 orrialdeetan.
|
|
|
GK eta. Carlistenac? bertsoetako errima ohikoez gainera, beste honako
|
hauek
ere ageri dira. Apolo ta Musak?,. Euzcadia?,. Libertadian arguitasuna?,. Anchinaric ona!?,. Moguel ta Characa, poemetan:
|
|
2014
|
|
|
Euskal Hiztegia (EH), Hiztegi Batua (HB) eta Euskaltzaindiaren Hiztegia (EusH). Ikuspegia osatzeko, bi hiztegi elebidun
|
hauek
ere aztertu ditut: Orotariko Euskal Hiztegia (OEH) eta interneteko Elhuyar euskara espainiera hiztegia.
|
|
|
birformulatzaile esplikatiboak. Eta, multzo horren barruan, bereziki, euskal hiztegietan jasota dauden markatzaile nagusi
|
hauek
izango ditugu aztergai: alegia, erran nahi baita, hau da etahots.
|
|
|
Zera adierazi dio, alegia, ez dadila hemendik aurrera bere andregaiarekin joan. Esan dit, alegia,
|
hauek
gaztetxoak direla. Esan nahi dut, alegia, aukera izan banu bide horretatik joko nuela.
|
|
|
Erabilitako definizio moldeari bagagozkio, azpimarratzekoa da bai EHk, bai EusHk estrategia bertsua erabili dutela. Alegia, definitzeko bi modu
|
hauek
uztarturik osatu dute definizioa: definizio funtzionala(??
|
|
|
Hiztegi elebidunetan ordain
|
hauek
esleitzen dizkiote hau da esapideari:
|
|
|
Euskal hiztegietara etorrita, estrategia eta definizio molde
|
hauek
sumatzen ditugu gure lau birformulatzaileen definizioetan:
|
|
|
Beraz, xehetasunak alde batera utzita, definizio molde
|
hauek
erabili dira euskal hiztegietan, aztergai ditugun DMak definitzeko edo azaltzeko:
|
|
|
EUDIMA corpuseko datuen arabera,
|
hauek
dira birformulatzaile esplikatibo nagusien erabilera maiztasunak:
|
|
|
Nolabait esateko, euskara estandarraren hiztegi ondare komuneko baliabide gisa bereganatu ditu hiztunak, maila zainduan behintzat, hiru birformulatzaile
|
hauek
: hau da, hots eta alegia.
|
|
|
Ildo beretik, oinarrizko balio pragmatiko nagusi horren gauzatzetzat har ditzakegun balio diskurtsibo, eratorri?
|
hauek
ere erkide dira lau birformulatzaileentzat (ikus Garcés, 2008):
|
|
|
Esanak esan, argi dago informazio egituraren aldetik ez direla inola ere baliokide honako birformulatzaile
|
hauek
, nahiz eta OEHk halakotzat ematen dituen: hau da # esto es, a saber.
|
|
|
Informazio egituraren aldetik ez dira inola ere baliokide honako birformulatzaile
|
hauek
, nahiz eta OEHk halakotzat ematen dituen: hau da # esto es, a saber.
|
|
|
Erkidego bakoitzari dagokionez, erreferentzia gisa honako puntu
|
hauek
izanen ditugu: oinarrizko lege arauak, hezkuntza eredu bakoitzaren hizkuntz ezaugarriak, eredu bakoitzaren eskarian izan den bilakaera eta emaitzen ebaluazioa, eta azkenik gogoeta eginen dugu nolako desafio berriak dituen aurrean euskal jendarteak bere hezkuntza sistemaren bidez, hizkuntzen eremuan.
|
|
|
Hiru sarek osatzen dute Ipar Euskal Herriko hezkuntza sistema: sare publikoak, irakaskuntza giristinoak edo konfesionalak, eta ikastolen sareak (azken
|
hauek
SEASKA erakundearen barrenean bilduak). Hiru modutan tratatzen da euskal hizkuntza:
|
|
|
Gaur egun, hizkuntz politika horren guztiaren buruan, eredu
|
hauek
dira baimenduak alde bakoitzean, sare publikoan: eremu euskaldunean, A, B eta D; eremu bitarikoan, A, B, D eta G; eremu ez euskaldunean, A eta G.
|
|
|
Honako ezaugarri
|
hauek
kontuan hartzekoak dira:
|
|
|
Ikasleen %55ek gainditu zuen azterturiko maila hori. Ereduka analizaturik, berriz, emaitza
|
hauek
agertu ziren: ereduko ikasleen %33k gainditu zuenfroga (heren batek), eta ereduko %68k ere bai (bi herenek, hortxe hortxe).
|
|
|
Ebaluazioan neurtu dira hizkuntza komunikaziorako gaitasunak hiru hizkuntzatan (euskara, gaztelania eta ingelesa), eta baita beste konpetentzia batzuetan ere (Matematikarako konpetentzian eta Zientzia kulturarako konpetentzian). Saio horren ebaluazioan honako ondorio
|
hauek
bildu dira: 1) ingelesaren ezagutzan askoz ere hazkuntzahandiagoa izan da HMHko taldeetan, kontroltaldeetan baino; 2) oso korrelazio indartsua gertatu da ingeles orduen eta ingelesezko gaitasunaren hazkundearen artean; 3) korrelazio hori indartsuagoa izan da euskararen kasuan LHn, eta txikiagoa DBHn; 4) korrelazio hori gaztelaniaren kasuan zalantzazkoa izan da, edo ez da existitzen.
|
|
|
Zazpi unibertsitate badira hiru euskal erkidego politiko administratibo berezietan: Universidad del País Vasco Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV EHU), Mondragon Unibertsitatea (MU), Universidad Pública de Navarra Nafarroako Unibertsitate Publikoa (UPNA NUP), Université de Pau et des Pays de l. Adour (UPPA), Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED), Universidad de Navarra eta Universidad de Deusto (azken
|
hauek
biak elkarte erlijioso banarenak). UPV EHUko datu batzuk emanen ditugu hemen, erakunde horrek duen garrantzi kualitatibo eta kuantitatiboagatik unibertsitateko ikasketak euskaraz garatzeko orduan; eta bestetik, UPNA NUPen eta UPPAren zertzelada batzuk ere aipatuko ditugu, haiek ere unibertsitate publikoak baitira, baina beste hizkuntza politika batzuk aplikatzen diren lurraldeetan.
|
|
|
Hizkuntzen Trataera Bateratua). Funtsean, TIL izeneko eredu aldaerak
|
hauek
dira: oinarrizko ereduetatik abiatuta (D, A, G), ingelesaren presentzia handiagoko aldaerak, barne harturik CLIL HEBI eta TIL HTB bezalako jardunbide metodologikoak.
|
|
|
Datu
|
hauek
ateratzeko, 2011/ 2012 ikasturtean, G eredu arruntari gehitu egin dizkiogu beste hauek ere: British eta TILTIL: Tratamiento Integrado de Lenguas izenez ezagunak().
|
|
|
Datu hauek ateratzeko, 2011/ 2012 ikasturtean, G eredu arruntari gehitu egin dizkiogu beste
|
hauek
ere: British eta TILTIL: Tratamiento Integrado de Lenguas izenez ezagunak().
|
|
|
Hor hasi zen, nonbait, bazterketa zahar hau. Bereizketa eta bazterketa
|
hauek
ondo ezagunak dira Europan, batez ere, zuzen zuzenean Erromaren eta Elizaren zibilizazioaren moldera guztiz egokitu ez ziren herrien kasuan.
|
|
|
Ondo ezagunak dira ideia
|
hauek
. Kontzentrazioari dagokionez, ikus:
|
|
|
Honetaz, adigarri diren bi testu
|
hauek
gomendatuko nituzke: D. MacCannell, Empty Meeting Grounds, Routledge, 1992, eta J. Comaroff & J. L. Comaroff, Ethnicity, Inc., University of Chicago Press, 2009 Bestalde, askotan begitantzen zait eremu libreen gerrilla estrategia dugula buruan, alegia, gotorlekuetatik igorriko dela euskalduntze orokorra. Hartan ere, euskararen galeraren urratsak oso modu linealean ulertzen ohi ditugunez, maiz euskalduntzea ere garapen lineal eta zentrifugo baten bidez lortuko dela irudikatzen dugu.
|
|
2015
|
|
|
Arlo honetan, gainera, iritziak ez daude baitezpada alderdi bateko nahiz besteko saihetsean, franko jenderen ikuspegia mailaz maila bide erdi haratago edo honatago kokatu ohi da. Eman dezagun, hots bataren ala bestearen aldeko arautze hautua arrazoitzeko juzgu soziologiko edo demolinguistikoak egon litezke, esate batera/ j/ ahoskatzeko baldin [x] hotsa proposa baledi, baina hizkuntzan
|
hauek
ez dira arrazoi bakarrak. Hots baten kide den beste hotsaren alde arrazoi geografikoak edo euskalki arrazoiak ere aipa litezke, dakigun bezala [j] hotsa Ipar Euskal Herri eta Nafarroa gehienekoa eta Bizkaiko saihets handi batekoa baldin bada.
|
|
|
Ez dezagun ahantz ez gutik prestigioagatik egiten dutela: haur denboran euskara baizik ez zekiten egungo hiztun elebidun
|
hauek
ederki menperatzen dute orain frantsesa eta hori erakustea, oharkabean baizik ez bada ere, onuragarri zaie, psikologikoki osasungarri.
|
|
|
Ipar Euskal Herriko egungo euskara transkribatzen denean, ekialdeko euskarak berak izan ditzakeen ñabardura bereziez landa, frantsesaren eragina ere aintzat hartu behar da, euskara estandarretik urruntzen diren ahoskerak entzuten ditu dialektologian dabilenak, horrelako eremuan lan egiten du eta bokalen eta kontsonanteen ñabardurak islatu behar ditu... Datu biltzea eta transkribatzea ez dira atzo goizeko fenomenoak Euskal Herrian, tradizio sendoa dute bi jardun
|
hauek
; hona euskal geografian gaindi ahozko datu bilduma eskerga bildu duten lau egitasmo:
|
|
|
(1953). Kandido Izagirrek ale
|
hauek
dakartza Uztarrozen (ez dugu grafia aldatu): ánra, harra?
|
|
|
(397) ere. Bonaparteren 1869ko Le verbe basque en tableauxiturrian oinarriturik, Mitxelenak diosku ipar mendebaleko Zuberoako Domintxaine eta Ithorrotze Olhaibin ere m, h, edo m, h, hitzetan bokal
|
hauek
baliatzen direla (1977, 48), baina XXI. mendearen hasieran Amikuzen ibili ondotik, adieraz dezaket amikuztarrek ere bokal sudurkariak ahoskatzen dituztela, Zuberoan bezain nabarmen entzuten ez badira ere. Zuberoa eta Amikuzeko bokal sudurkarien gaia aurkeztu aitzinetik, ordea, beste ikergai berri bati heldu nahi diot.
|
|
|
Urdiñarbeko hiztun adinetako horri entzun dizkiodan hitz bokal sudurkaridunak dira hurranen
|
hauek
ere, baina Larrasketek bokal sudurkaririk gabe dakartza eleok 1939ko hiztegian; parentesi artean dator hiztegiko haren emaitza:
|
|
|
Harrezkeroztik, berrogeitik gora antzezlanetan parte hartu dut, bi zeregin
|
hauek
betez: itzultzailearena eta zuzendari laguntzailearena.
|
|
|
Elipsira jo duela agertzeaz gain, zenbat denbora barneratzen duen ere zehazten du. Pertsonaia jakinak gauzatutako ekintza bat hurrengotik zelango bitarteak bereizten duen zedarritzeko lanari gogotsu heldu izanagatik, denbora erreferentzia
|
hauek
ez dute ahalmenik denboraren ardatzean mugarriak jartzeko: elipsiak markatzeko baino ez dute balio.
|
|
|
Veracruzen zabaldu zen izurrite ikaragarria zela eta, hango ospitale batera bidali zuten Jule. Hiru hilabetera, Julek lantoki zuen ospitalera senar emazte euskaldun batzuk eraman zituztela eta,
|
hauek
artatzeko eskatu ziotenean, nor izango senar emazte euskaldunak eta, Tomas eta Amele izan. Gaixo zeuden arren, ez zitzaion gertatu Sabasekin bezala:
|
|
|
Besterik ere egiten du Sabasek: Ameriketara joateko agindu zizkioten lur eta etxeak eskuratu ezinik zebilen Tomasi,
|
hauek
bereganatzen lagundu. Non emango lurrok eta, Sabasen etxaguntzatik hurbil samar:
|
|
|
(137). Tomasek arreba Genareri, Agaton korkoxen emazteari, zuzendutako gonbitari abegi ona egin zioten
|
hauek
, zeren eta, diru gutxi aurreratuten eben, eta urrunera juan bihar izan arren, irabazbide obiak poztu ebazan? (139).
|
|
|
Atzera itsasoratu zirenean, beste ontzi batek jo eta, kalte berriei aurre egiteko A Coruña dute hurrengo geltoki. Zailtasun
|
hauek
igaro eta, ostera ere, bidaia jarraitzeko direnean, Genare, Agatonen emaztea,. Osasunaz eltzen bagozak, beste bein orraitiño enaiubek arrapauko ixasuok. Jakin izan olako galbidiak dagozala, ni etorri?
|
|
|
Horietako batean, korkoxa zeharo erabakigarria izan da; bestean, korkoxaz gain, diru iturrien neurriak ere zerikusia izan du. Zertzelada
|
hauek
bultza zezaketen Etxeita akatsaren zama arintzera.
|
|
|
iritzi jarrera jokabideak). Hamaika elementu
|
hauek
euren artean gurutzatuz, 30 gelaxkako oinarrizko matrize batean antolatzen dira. Horrela, gelaxka bakoitzak aipu bati buruzko informazioa aztertzen du.
|
|
|
Argi geratzen den kontuetako bat da euskarazko hedabideek aingura linguistikoaren funtzioa (Salces, 2016: 651) betetzen dutela inguru erdaldunetako euskaldunentzat,
|
hauek
euskararekin daukaten kontaktu bakarraren berme diren heinean. Hori dela eta, euskarazko hedabideekiko gutxieneko esposizioa ziurtatu beharra dago, bai kontaktu hori gal ez dadin, bai normaltasuna eta ohitura eraikitze aldera.
|
|
|
Ez da euskararekiko atxikimendu faltaren ondorio, taldekide gehienek erabiltzen baitute, eta, horrez gain, guztiek baitute harekiko motibaziorik (sinbolikoa edo instrumentala izan). Gazte
|
hauek
erdarazkoetara jotzeak berriz ere behartzen gaitu hizkuntza bateko komunikabideek eskaintza anitza izateak duen garrantzia soslaia guztietako erabiltzaileek kontsumi ditzaten. (...) euskarazkoek (bereziki) fikzioan huts egiten dutela antzematen du hainbatek.
|
|
|
TAOren tasen inguruko albistea ematen ari ziren Gaur egun albistegian, eta EAEko hiriburuetako prezioak Zamora eta beste zenbait hiri espainoletakoekin alderatu zituzten Miarritze edo Baionakoekin beharrean, inguru horietako audientzia potentziala uxatuz edota arrotz sentiaraziz. Irizpide berari jarraiki (eta FORTAko kide izateak dakartzan morrontzak tarteko), albiste izan ohi da Espainiako bazterrik urrunenean jazotako gertaera, baina ez ordea Paue edota Bordelekoa,
|
hauek
hurrago ditugun arren.
|
|
|
Ondoko urteetan, ekintza honek jarraipena izan zuen, antzerki munduan bide hori ere jorratu zen. Anonimoa den beste artikulu batean zenbait antzerki izenburu ematen zituzten,
|
hauek
herrietan banatuak izan zirenak, erran nahi baitu pentsa daitekeela herrietan antolatuak eta erakutsiak izan zirela. Horrela zioten:
|
|
|
Barandiaranek ohar
|
hauek
eman zituen testu honen inguruan, toki bitan: «Gertakizun bera Berastegin kontatzen dute neskato bati jazo izana Marimunduko leizean, Beasaingo Muru mendian kokatua.
|
|
|
Gaiak diruarenganako atxikimendu gehiegizkoak dakartzan kalteak azpimarratzen ditu, eta Etxebeste eta Alkorta aktoreak goresten zituen beren lanean eta besteen gainetik ezartzen La Voz de EspañaUnidad de la Tarde, ko Aramburu kazetariak (IX). Joshe Leon bezala sinatzen zuen beste kazetari batek (IX), laudorioz betetzen zituen ere Etxebeste, Pérez lapurraren paperean lana ongi burutzen zuelako, hala nola Alkorta, bankariaren pertsonaia eta kontzientziaren ahotsa antzezten zituena, ama eta alaba kaxkarin eta diru xahutzaile amorratuak erortzen baitziren lapurren eskuetan eta
|
hauek
eramaten baitzuten diru guztia infernura.
|
|
2016
|
|
|
15). Dena den, datu
|
hauek
ez dira berdinak lurralde guztietan, eta horrenbestez, EAEn elebidunak %32 dira, Iparraldean %21, eta Nafarroan, berriz, %11 (Eusko Jaurlaritza, 2013: 16).
|
|
|
2016ko PuntuEUS Behatokiaren txostenean partekatu diren emaitzak aztertu eta hausnarketa laburrak gehitu zaizkie emaitza horiei. Datu
|
hauek
eskuratzeko, bereziki bi baliabide erabili ditu PuntuEUS Behatokiak. Alde batetik, domeinuen crawling a (html bidezko galbahe orokorra), eta bestetik, Google moduko bilatzaileen bidez egindako azterketak.
|
|
|
Euskal Herrian egindako erregistroen datuak aztertuz gero, ohartzen gara domeinua Euskal Herri osoan zabaltzen dela, baina desoreka nabarmenak daude lurralde batetik bestera. Datu
|
hauek
Eusko Jaurlaritzak eta Euskararen Erakunde Publikoak burututako Inkesta eta Mapa Soziolinguistikoaren ondorioekin antzekotasun handiagoa dute lurraldeen banaketa demografikoarekin baino, izan ere, Nafarroak, bereziki, eta Iparraldeak, hein batean, pisu handiagoa lukete.
|
|
|
Portzentaje
|
hauek
2015eko txostenean agertu ziren berdinak dira, eta horrek, hein batean, adierazten du Nafarroa eta Iparraldera iristeko dauden zailtasunak. Irudi lezake arrazoi politikoak egon daitezkeela tartean,. EUS euskara eta Euskal Herriarekin lotu daitekeenez profil jakin batekoak soilik erregistratuko direlako lau lurralde horietan.
|
|
|
Datu
|
hauek
ikusita,. EUS ek dagoeneko abian jarri ditu emakumeei berariaz zuzendutako komunikazio egitasmoak, eta horren adibide da 2017ko martxoan Emakumearen Egunaren harira antolatutakoa, zeinetan domeinuen salneurria emakumeentzako soilik murriztu den. Dena dela, eta sare sozialetan kanpaina horrek izan zuen harrera beroaz aparte, ezin esan emakume askok domeinu bat erregistratu zutenik.
|
|
|
Datu
|
hauek
argi uzten dute domeinuen aukeraketa, sarri askotan, merkatu logika baten araberakoa dela, eta domeinuaren hautaketak marka horren salgarritasunean duela eragina. Hau honela, ez da harritzekoa denbora luzez ezarrita zeuden domeinu kopurua beherantz joatea, eta berria(. EUS), aldiz, gora.
|