|
2000
|
|
|
Adibidez, beste esaldi
|
hauek
ere azaltzen zizkigun: –Bertutea ez dago gogo hutsean, egintza gauzatzean baizik?
|
|
|
Bere lanik aipatuenak honako
|
hauek
ditugu: Comentario resolutorio de usuras (Lizarra, 1565), Manual de confesores y penitentes (Salamanca, 1556) eta De Redilibus eclesiasticis...
|
|
|
Hala ere, esan beharra dut, Gaztelako lehen errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak,
|
hauek
aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela.
|
|
|
Eta ondotiko
|
hauek
, gure garai honetan benetan gogoangarriak, noski, baldin elkartasunean jarraituko badugu:
|
|
|
Era horretara jarraituz, 9 artikuluan, beste honako
|
hauek
azaltzen ditu: Justiziarako ere, bi aldeetariko bati hizkuntza gutxituan epaitzearen eskaria aski zaio, bere burua berea duen hizkuntzan defendatu ahal izateko.
|
|
|
Hala ere, Frantzia aldeko Euskal Herriak bere Ipar eta Ekialdetik gaskoina eta biarnesa zituen inguruko, eta
|
hauek
irentsi arteko iraupena izan zuen euskarak frantsesarekin harreman zuzena eduki arte.
|
|
|
Kontseiluaren barruan Berariazko Batzorde
|
hauek
eratu ziren: 1) Toponimia.
|
|
|
–unetxo batez Txemari bururatu zitzaion txiste txar bat egitea, alegia titiak ukitu zizkionean taloa egiteko orea sentitu zuela esku artean, baina laster jakin zuen Europako ekialdeko neska hark ez zuela txistea ulertuko. Taloak zer diren jakingo balu sikiera..., baina txekiar
|
hauek
txistorra zer den ere ez dakite. To!
|
|
|
Ez, erantzun zion neskak, ezin dizut eman. Argazki
|
hauek
gure bisitaririk jatorrenen oroigarriak dira.
|
|
|
Baina berba gutxi egin zuen, eta bazirudien bere lana gehiago zela gure arteko hizketaldia kontrolatzea. Lehendik ere, mutil
|
hauek
ikusi nituen unetik, ez nituen oso gogoko izan; eta, zer esanik ez, Ralph haren portaera gorrotagarria egin zitzaidan.
|
|
|
Hiru irlandarrek txundiduraz begiratu zioten Txemari, txakur bat arraunean ikusten duenak bezala, eta Clay bibotedunak hartu zuen berriro hitza: " Mozkorti bi
|
hauek
badakite, eta ez zait ardura beste batek ere jakitea. Hara, my basque fellow, nik emaztearen arropak janzten ditut askotan.
|
|
|
Ordenagailu moderno
|
hauek
aukera aparta ematen dute energia aprobetxatzeko. Txemarenak, hain zuzen ere, hamar orduko autonomia eskaintzen zuen inon entxufatu gabe.
|
|
|
Eta beno, andrearen azalpen horrek arrazoi handiagoak eman dizkit Ralph lasaitzeko: " ikusten?", esan diot," ez dute
|
hauek
lan makala IRAko horien bila. Zer uste duzu?
|
|
|
Eta honek izorratzen nau. Ez etxera bueltatzean gerta daitekeenagatik, baizik eta pentsamendu
|
hauek
ez didatelako uzten Ralphekin momentua oso osoan bizitzen. Maite dut Ralph, inoiz inor maite izan ez dudan bezala.
|
|
|
Itsasoan naufragoek bezala, zein oholi heldu? Ez pentsa alferrik eman ditudanik azken hilabete
|
hauek
: buruari majo eragin diot, beti ondorio berdinera iristeko:
|
|
|
Eta, hala, egun batean, aitak astebeterako kondenatu zuen ziega itsu hartarat morroi bat, Urbiaindik mozkorturik itzuli zelako eta biharamunean bere egitekoei buru egin ahal izan ez zielako. ...arienak eta gainerako jendailarenak— aditu zituela han barruan, eta amets batean bezala ikusi zituela haiek guztiak —ikatza baino beltzagoak—, infernuko garren artean kiskaltzen eta oihu desesperatuak egiten; eta, honelatan, mozkor hark amestu edo asmatu idurietarik hartu zuen ziega ilun hark fama are ilunago hura, jauregiko bertze morroien eta neskameen kontsentimenduarekin; eta ez
|
hauek
erran ziotelako sinesten ziotela, baina bai isilik geratu zirelako, irririk eta trufarik egin gabe morroi mozkorrari gai hartaz solasten zenean, erakusten zutelarik, gisa hartan, ezen sinestetik hurbilago zeudela ez sinestetik baino. Eta Mattin eta biok ere halatsu geunden, zeren eta artean umeak baikinen, imajinazinoaren edozein fantasia sinesteko prest.
|
|
|
Eta eman zenizkidan, lehenik, apez erreboltariaren joan jinak ezin xeheroago, baita herritar katoliko eta jauntxo protestanten arteko gorabeherak ere: haiek Mathalasen aldekoak, eta
|
hauek
errege Luis XIV.aren aldekoak, zeinak, ediktu bat bitarteko, Zuberoako herri lurrak salgai jarri baitzituen eta zeinak Trois villesko jaunari bizkonde titulua eman baitzion, honek salgai zeuden lurrak erosi ondoren, ohoinkeria harekin batzuen eta bertzeen arteko liskarra pizten zuela; jakinarazi zenizkidan, gero, auziaren xuxentzeko asmotan batzuen eta bertzeen artean izan ziren konbertsazioneak,...
|
|
|
Baina aski da: aski da, bai, eta sobera ere bai, beharbada, nahiz eta ongi aditzerat eman nahi nizkizun neure kontzientziaren gorabehera
|
hauek
, zeren eta iraganetik ulertu behar baita etorkizuna, eta uste dut ezen ez dagoela neure etorkizuna ulertzerik gorabehera haien berri jakin gabe.
|
|
|
—Atzaparkada
|
hauek
ez dituk tigrearenak... —erran nion.
|
|
|
Inurritegi bat zirudien gure etxeak, norat batzuk sartu eta bertzeak jalgi egiten baitziren:
|
hauek
jatekoak eta biandak zekartzaten orgetan eta gurdietan festa egunerako —arkumeak eta oreinak, urdeak eta basurde ehizatu berri bat, oilaskoak eta faisaiak, usoak eta eperrak—; eta haiek, zaldi gainean abiaturik, mezuren bat zeramaten harat eta honat, falta ziren probisioneen eta hornizoinen solizitatzeko eta haien eskuratzeko.
|
|
|
Eta erran zuen: " Ez dut, bada, hemendik alde eginen, jarleku
|
hauek
probatu gabe..." Eta, bat batean halako ezinegona jaundu balitzaio bezala, gaineratu zuen: " Eta uste dut ezen orain berean probatu behar dudala".
|
|
|
Eta utzi genituen dukea eta kondea beren egiteko hartan, atera ziren bertatik denbora luzean egon ondoren, felizitatu zuen dukeak osaba, eta gero erran zuen: " Gaur etorri naiz, eta bihar ez dut huts eginen, zeren,
|
hauek
hemen daudela, soberan baitaude gure kakontziak ere"; eta osaba Joanikotek, nola baitzekusan ezen dukea txantxazalea zela, ihardetsi zion: " Pena bakarra dut, jaun dukea, zeren, Rabelaisek bere Gargantua n dioena egia bada, antzarakume lumatsuak bailirakete uzki garbitzailerik onenak, eta zuek, aldiz, oihal eta hosto horiekin konformatu behar izan duzue..."; eta dukeak, zeinak guztirako baitzuen errepuestaren bat, halaxe erran zion, irritsu:
|
|
|
Gertuki eta segurki erranen zuen ezen, mila eta bortzehun urte iragan arren, berdintsu eta orobatsu jarraikitzen dela gizona, deus ere ikasi gabe. Ez, ez nituzke lerro
|
hauek
baliatu nahi gure korrida hura erromatarren zirku haiekin konparatzeko, zeren bistan dena bistan da eta zeren, zirkuetan ez bezala, non Erromako enperadoreek gizonak jaurtiki eta egozten baitzituzten harearat lehoi goseen erpe eta atzaparretarat, zezenak izan baikenituen korrida hartan hilkizun... Eta bistan da, halaber, ezen, fruituen alderakotzat, zirkuak anitzez joriagoak eta emankorragoak izan zirela:
|
|
|
Urbiainerat ez zen nehoiz hainbertze jende bildu eta elkartu, ez bederen nik dakidala, zeren, desfilean zetozenak alde batetik, eta plazan goait eta begira zeudenak bertzetik, aise izanen ginen milaz goiti han juntatuak, bertakoak
|
hauek
, inguruko herrietarik erdutuak haiek, urrunekoak ere aleka batzuk, Iruñatik —munduaren azkenetik kasik, urbiaindar gehienentzat— bizpahiru... guztiak festarako prestik eta iratzarririk, haietarik anitz makila edo akuiluren bat eskuan zutela, edo hagatxoren bat edo labana, zeren erran baitzuten ezen zezen haietarik bat edo bertze ikusleen esku utzi eta beraiek sastatu eta akabatu zutela...
|
|
|
Baina, toreatzen hasi aitzin, lastozko hiru panpina atera zituzten, burua kartoizkoa zutenak, gorputza kortxozkoa eta zangoak berunezkoak. Eta zezenak panpinak adarkatu, eta
|
hauek
zutik erortzen ziren beti ere, zangoen gainean. Eta jendeak irri egiten zuen eta irri egiten zien... jakin gabe ezen, halatan, beren buruei egiten zietela irri, zeren eta, zer gara, bada, panpina haiek baino gehiago, bizitzak adarkatzen gaituenean?
|
|
|
KORRIDAREN kontu
|
hauek
bazterrerat utzi eta bertze zerbaiti ekin nahi nion, baina ezin... Zeren, gogoan dudalarik aitak arkabuzez akabatu zezena eta zezenaren burua —edo burezurra eta adarrak, hobeki, zeinak urtebete gabe sala nagusiko apal batean ipini baitzituen—, bertze zerbait komentatu nahi bainizuke, aitzina egin baino lehen.
|
|
|
—Latzak izan dira egun
|
hauek
, ama. Batzuetan hiltzerat nindoala iduritzen zitzaidan...
|
|
|
...baten lekuko izan nintzen, noiz eta, ibaian goiti gindoazela, hegitik zetozen oihu batzuk aditu baikenituen; eta hurbildu ginen txalupaz... eta indiar haiek ikusi genituen, gorputza eta bisaia marra horiz pintatuak; indiar haiek, ordea, ez ziren urrezko aroan bizi, baina buztinezkoan, zeren tiraka eta bultzaka ari baitziren orga luze batetik, zeina harriz beterik baitzegoen, astoak balira bezala,
|
hauek
aitzinetik, haiek gibeletik, lan gaixto bortxazkoan, eta zeren bizpahiru gizon zuri baitzituzten gainean, zigorrez mehatxatzen eta inarrosten zituztenak, gehiago eta gogorrago trabaila zitezen amoreakatik.
|
|
|
Izan ere, biharamunean —merkatu egun hartan, beraz, zeinean, aziendak eta ganaduak ez ezik, bertako fruituen miresteko parada ere izan baikenuen: patatak, aguakateak, guaiabak, mangoak, bananak, eta bertze mila tuberkulu eta fruitu,
|
hauek
zaku batzuetan, horiek moritxearen palmaz eginikako saskietan eta haiek ihizko otarreetan—, bortz gizon iritsi ziren Santo Tomáserat, zaldiz, gibeletik morroi batzuk zituztela, batzuk zuriak, beren asto eta mandoetan, eta bertzeak, gehienak, indiar horiak, oinez zihoazenak, bakoitza bere kargarekin, zeren eta haien artean lau motatakoak baitziren zamariak: zaldiak, astoak, mandoak eta indiar horiak... hauetarik hainbat eta hainbat biharamunean salgai jarriko zituztenak, zeren esklaboak baitziren eta esklabo gisa saltzen baitzituzten, beltzak eta bertze jende miserable batzuk bezala; eta bortz gizon haiek herriko bertze ostaturantz zihoazen, zeina baitzen Octavio Hernando zeritzan gaztelau batena.
|
|
|
—baina haren bisaiak, bat batean, beltzuritik betargirat egiten zuela eta haren ezpainek irri zuri bat erakusten zutela, erran zuen, grosierki eta deskorteski—: Baina, oker ez banago,
|
hauek
bizkaitarrak dituk, astoen lengoaian mintzo diren barbaroak, alegia —eta segidan erran zuen—: Y burro rebuznar, aunque tampoco saber, pues esta vizcaíno mudo parece—eta irri karkaraka hasi zen berriro, gibeletik bere lagun guztiak zeramatzala... zeren eta halakoa baita gure naturaleza, jaun André:
|
|
|
Adi egon, bada, zeren kontatuko baitizuet nola sendatu zuen Avilako Teresak gure aita —eta ikusirik ezen guztiek kasu egiten zidatela, nahiz eta zaldunek, artean, mesfidantzaz behatu, aitzina segitu nuen, hiztun onen antzera, hitzaren jabe—: ..., erlikiontzi hau lepotik dilindaka zeramana; gizonak erraiten zuen ezen erlikiontzi hark santaren behatzezurrez zeuzkala —ezker oineko hatz lodikotearenak—, eta erran zigun ezen egun baten buruan sendatuko zuela berak aita, baldin harekin bakarrik uzten bazuten, bere erlikia harekin eta bere orazinoekin; hura entzun nuenean, ez nion sinetsi, zeren baitakizue nolakoak izaiten diren gauza
|
hauek
, eta zenbat gezurti eta engainati dagoen mundu honetan; eta, ikusirik hark ezen sinesgaitz agertzen nintzaiola, galdegin zidan: " Mutila, ez didazu sinesten, baina erradazu:
|
|
|
—Beraz, hirurak bihar goizean etorriko zarete gurekin jaun Santiago de Tapioles y Villarrínen etxalekuetarantz... baina, nola bitartean ihes egiteko tentamendua izan dezakezuen, hala pentsatu dugu ezen aterbe seguragoa izan daitekeela zuentzat guarnizinoko gartzela, Fernando Pachecoren ostatua baino, gure soldadu
|
hauek
zaintzaile ezin abegikorragoak direnez gero. Denborarik galdu nahi ez baduzue, bada, pentsa ezazue oraindanik, ez ihesean, nola pentsatzen baitute munduko preso gehienek, baina bertze zernahitan, zeren emankorrago gertatuko baitzaizue...
|
|
|
Eta, osaba Joanikotek erranen lukeen bezala, eliza tipi honetan nago, eta ene eliza honek kide bakarra du... baina, bakarra naizen arren, ez nago bakarrik, eta, ahal dudanean, uzten ditut, amets batean bezala, neure beso
|
hauek
luzatzerat, eta besarkada gozo batean neureganatzen ditut neure oroitzapen onak eta ez hain onak, eta neureganatzen dut mundua, mundutik kanpoan nagoen arren.
|
|
|
—eta, eskurat urrezko ezkutu batzuk emaiten zizkidala, segitu zuen—: Moneda
|
hauek
, bertzalde, ez zaizkik gaizki etorriko, heure bidaiako gastuei buru egiteko —eta, begietarat so egiten zidala, hala solastatu zitzaidan gero, betartean irri bihurri bat ezkutatzen zuela—: Bidaia ona izan diagu Indietarik honat, eta luze mintzatu gaituk honetaz eta hartaz...
|
|
|
Hango mugimendua, handik aitzina, La Habanako portuan...! Zeren eta, galeoien hornitzeko, batzuek garbantzu, lenteja edo indaba zakuak garraiatzen baitzituzten; bertzeek gazta zeramaten saski batzuetan, edo bizkotxo ogia, zeina baitzen, bidaia luzeetan, oinarrizko janaria;
|
hauek
, berriz, ur upelak eta olio dupak zeramatzaten arrodaka, eta haiek ardo zahagiak eta pattar bonbilak bizkar gainean; haiekin batean, bertze gizon batzuk kutxa batzuen garraioaz arduratzen ziren, zeinetarik batzuek bakailao lehorrak baitzeuzkaten eta bertzeek urdaia; finean, otarretxo haiek ere ez ziren falta, zeinetarik batzuek laranjak, limoiak, bananak eta bertze anitz fruta berde baitzeuzkaten...
|
|
|
Eta, hargatik, Joxe Aberasturik ez zuen indiar gorrien paradisu hartan deus ere sinesten, eta egun osoan maradizinoka eta biraoka ibiltzen zitzaigun, hark Potosirat joan nahi zuenez gero, edo, bertzenaz, etxalderen baterat, non bere ezpata erabil baitzezakeen, baten zerbitzuan, bertze bortz zaldun haiek bezala... edo haiek baino hobeki, zeren segur baitzegoen ezen haiek baino ezpatari trebeago, bitoreago eta entreguago zela, nola erakutsi baitzuen ezpata joko hartan, Lorenzo Cortés zeritzan zaldunaren kontra, begien herts ireki batean hil zuenean. Ordea, Joxek bazekien ezen oihan hartarik ateratzeko indiarren beharra zuela, eta bazekien, halaber, ezen
|
hauek
ez zeudela hartarako prest, ez bederen leku segur baterat iritsi eta leku hartan denbora bat eman arte, indiar horien eta gizon zurien pertsegitze eta akometatze perilosetarik urrun.
|
|
|
—Ordea,
|
hauek
ez dituk Asiskoaren denborak... Eta leku hau ez duk hiretzat, eta kontu guti egiten duk heure buruaz, Antonio!
|
|
|
Izan ere, ibaiertzean geundela guztiok bainatzen —zaharrak eta gazteak, umeak eta umoak—, kaiman handi bat ikusi genuen, ibaiaren bertze ertzetik guganat zetorrela... Eta gehienak oihuka hasi eta ibaiertzerantz abiatu ziren,
|
hauek
jauzika, haiek igeri, kaimanarenganik ihesi; eta guti batzuk perlesiak joak bezala geratu ginen... baita bizkaitarra ere, zeina baitzen, bertzenaz, ausartzia eta eskudantzia handiko gizona. Eta kaimanak aitzina egin zuen, neskatxa indiar batenganat, zeina baitzen besoa ezindua zuen hura, Italiako bertze neskatxa hura oroitarazten zidana, eta zeina bere lagunenganik apur bat ixtiturik eta gibelaturik geratu baitzen...
|
|
|
Orain artean agertu ez badizut ere, banekien nik, bai, nor zen Uduxa: don Fidel Urdanburu zen, Iruñako nafar hura, bere esklabo indiarrak ezin okerrago tratatzen zituena, halako suertez, non
|
hauek
, ordainean, izen indiar harekin —zeina baitzen spiritu gaizkinen gaizkina, indiar haien sinesteen arabera— bataiatu baitzuten nagusi eta jaun bihozgabea. Eta, handik aitzina kontu kontari hasten zitzaidala, zein goibel jarri nintzen, noiz eta Ixaruk jakinarazi baitzidan ezen sugeen putzurat egotzi zuela jaun nafarrak, indiar emazteki bateganik izan zuèn haur jaioberria, sakrifizio hura probetxuzkoa izanen zitzaiolakoan bere semeari, purgatorioko penen erridimitzeko, eta zein arrai eta alegera jarri nintzen, aldiz, jakin nuenean ezen plantazionean altxamendu bat izan zela haren ondorez, Gorukik eta biok ihes egin eta handik urtebeterat, eta altxamendu hartan biktoria erdietsi zutela, eta gaztigu berarekin ordaindu behar izan zuela azkenean nafar krudel hark, zeren eta asaldatuek sugeen arterat egotzi baitzuten hura ere...!
|
|
|
—eta, irri zabal batek haren betartea betetzen zuela, eratxiki zuen—: Ordea,
|
hauek
denbora hobeak dituk, zeren nik, bai, eskuak libre baititut... eta zeren ez bainago urrezko hogeita hamar dukaten uzteko... eta dukat banarekin sarituko ditudan ene konfiantzazko bi guardiak ere ez...
|
|
|
—Erran nizuen nik otoitz egiteko, eta
|
hauek
dituzue gure otoitzaren fruituak...
|
|
|
Eta bazuten dantza bat, arras harritu ninduena, berehala ulertuko duzu zergatik: hartan, indiar batek, beztiturik eta estalirik tigre larru batez, bere dantza dantzatzen zuen bertze indiarren aitzinean, harik eta
|
hauek
hura menerat hartzen zuten arte... eta orduan tribuko mediku edo azti zenak mila maradizino jaurtikitzen zizkion tigre kolpatuari, eta erraiten zion, Gorukik aditzerat eman zidanez, joan zedila lur haietarik eta alde egin zezala...
|
|
|
Zeren haien paradisua, nola baitzen lurrekoa eta lurrean eraikia, eta nola lurrean deus ez baita deusen beldur ez denik, hala, ez zen osoa ez guztizkoa, eta zeren haiek ere beren beldurrak baitzituzten... Eta gizon zuriaren beldur ziren batik bat... gizon zuri gehienak deabrutzat zituztenez gero,
|
hauek
haien lurrak inbaditu, eta sarraski bat baino gehiago egin zutenetik; baina, beldur hartaz gain, bazituzten bertze beldur suerte batzuk ere, hala nola arestian aipatu piztiei zietena, edo eritasunari eta heriotzari...
|
|
|
—Ordea, kontu
|
hauek
mapan gauza bat dira, eta errealitatean, bertze bat... Baina zuek jakin zenukete hori, baldin, erraiten didazuen moldean, itsasgizonak bazarete...
|
|
|
—Kendu hori burutik, zeren, nola urrats bakoitza mila urratseko bihurtzen baitu oihanak, hala bihurtzen dira
|
hauek
murru iraganezin.
|
|
|
—Hitzari buruzko zure teoria
|
hauek
, anitzetan, Ptolomeoren planeta sistema oroitarazten didate: hark ere asmatu eta asmatu egin zuen, epiziklo bati bertze epiziklo bat eransten ziola, konplikazioneari konplikazionea, alegia, eta maskarari maskara, eta, zertarako, eta huts egiteko, ororen buruan!
|
|
|
" Minutuak eta orduak luzeegiak dituk mugimendu bizkorren studiatzeko, eta egunen batean norbaitek erloju bat asmatu dik, pultsazioen neurtzeko gai ere izan daitekeena, diiin daaan, diiin daaan..." Eta denboraren neurri hari dindana deitzen hasi gintzaizkion. Baina, erlojaria ez zenez, uraren bidez neurtzen zituen osabak dindanak —bere dindanak, alegia, zeren eta, bertzenaz, mila dindan suerte izan baitzitezkeen, batzuk din dan eta bertzeak diiiiiin daaaaaan, haiek laburragoak eta
|
hauek
luzeagoak—, erabiliz, hartarakotz, ontzi bat ur, beheko aldean hodi tipi bat zuena, nondik isur baitzitekeen ontzian zegoen ura, baldin itxitura bat zabaltzen bazen, eskuz manaia zitekeena; eta osabak diiin daaan erraiten zuen, eta, hura erraiten zuen bitartean, hodia zabalik uzten zuen, hoditik zetorren ura bertze ontzi batean jaso ahal izaiteko; eta, horrela, nola ur isuriaren mailak emait...
|
|
|
—Ikusten dituk maskor marka
|
hauek
–Bada, hauek itsas marraskilo batenak dituk, eta bertze hauek txirla jigant batenak... eta honek erakusten dik ezen lur hauek itsaspean egon zirela noizbait, Bibliak kontatzen duen uholdearen denboran segur...
|
|
|
—Ikusten dituk maskor marka hauek? Bada,
|
hauek
itsas marraskilo batenak dituk, eta bertze hauek txirla jigant batenak... eta honek erakusten dik ezen lur hauek itsaspean egon zirela noizbait, Bibliak kontatzen duen uholdearen denboran segur... —eta zola-gainean etzanik zegoen erbi txakurrari, zeinari Akiles baitzeritzan, zeren eta osaba Joanikotek betiko ohitura baitzuen txakurren bat lagun eramaitekoa, halaxe erran zion—:
|
|
|
—Ikusten dituk maskor marka hauek? Bada, hauek itsas marraskilo batenak dituk, eta bertze
|
hauek
txirla jigant batenak... eta honek erakusten dik ezen lur hauek itsaspean egon zirela noizbait, Bibliak kontatzen duen uholdearen denboran segur... —eta zola-gainean etzanik zegoen erbi txakurrari, zeinari Akiles baitzeritzan, zeren eta osaba Joanikotek betiko ohitura baitzuen txakurren bat lagun eramaitekoa, halaxe erran zion—:
|
|
|
—Ikusten dituk maskor marka hauek? Bada, hauek itsas marraskilo batenak dituk, eta bertze hauek txirla jigant batenak... eta honek erakusten dik ezen lur
|
hauek
itsaspean egon zirela noizbait, Bibliak kontatzen duen uholdearen denboran segur... —eta zola-gainean etzanik zegoen erbi txakurrari, zeinari Akiles baitzeritzan, zeren eta osaba Joanikotek betiko ohitura baitzuen txakurren bat lagun eramaitekoa, halaxe erran zion—:
|
|
|
Zeren gero eta gehiago ulertzen baitut, tigrearen iduri eder hura gogoan, nola anitz erlijionetan erabiltzen dituzten animaliak eta hegaztiak jainkoen errepresentazinoetarako, eta zeren, baldin egia bada —dioten bezala— ezen Jainkoa ezin ikusi dugula, haren behako bakar batek deuseztu eta deseginen gintuzkeelako, berdintsu eta orobatsu gertatzen baitzen tigre harekin, zeinak baitzirudien ezen, begietan su hotz bat zuela, aitzinean zuen etsaia edo ikusle zuhurgabea noiznahi errauts zezakeena, suntsi eta birrin. Zeren, dakizun bezala, jaun André, katu eta basakatuen familiakoak baitira tigreak, eta halatan dira
|
hauek
, haiek bezala, beren berotasunean hotz eta beren hoztasunean bero... eta zeren haiek baino handiagoak eta kementsuagoak baitira, oro har, eta horrek egiten ditu are beldurgarriagoak eta izugarriagoak. Baita ederragoak ere.
|
|
|
Jauregitik ez oso urrun bazen, baso ertzean, zelai zabal bat, norat eramaiten baikenuen tigrea gurdi batean, begiak oihal batez estalirik, eta norat erakartzen baitzuen aitak inguruetako ehiza, morroiek lagundurik beti ere eta morroiek soilik, ez orek, zeren eta
|
hauek
, halakoetan, etxean uzten baikenituen, tigreak arretarik gal ez zezan eta ehizaren bidetik desbidera ez zedin, orei zien ezinikusi hura zela kausa. Halarik ere, ehiza ugaria zen arren, ez zen beti gauza segura eta, izaiten ez zenean, guhaurk eskaintzen genion, libratzen genituela, hartarakotz, kaiola batzuetarik, bat banaka, untxiak edo erbiak, Uraitzeko hudozain baten trabailuari esker geureganatzen genituenak; eta kentzen genion tigreari begietarik oihala, eta untxien eta erbien gibeletik abiatzen zen hura, jauzi arin ezin bizkorragoetan.
|
|
|
Eta itsutua nengoen festa haren handitasunarekin eta, osaba Joanikotekin izan nezakeen adiskidetasunetik harat eta agramondarren eta beaumondarren arteko sasoin bateko liskarretarik harat, harro nengoen etxean hain jende kontuzkoa eta kontuan hartzekoa geneukalako, haien handitasunak ni ere handi eginen banindu bezala. Zeren eta halakoak baitziren jendearen egun haietako harat honatak, gela guztiak apaindurik eta sukaldeko arasak hegaztiz eta bertze hamaika ehizakiz beterik,
|
hauek
apal batzuen gainean, haiek gako batzuetarik dilindan... Hargatik, osaba kexu eta arranguratsu sumatu nuenean, erran nion:
|
|
|
Ordea, nola olak zura beharrezkoa izanen lukeen gau eta egun, zeren, herensuge zintzur luzeen idurirat, olak ere ez baitu bere gosea nehoiz asetzen, hala, probetxua eta onura, baldin ene asmoak onartuko bazenituzte, bi aldetarik iritsiko litzaizueke: izan ere, batetik, piztiak muga hertsiagoetarat gibelatu eta baztertuko genituzke, paraje oihantsu
|
hauek
soildu eta garbitu ondoren, eta, bertzetik, bizibidea eman niezazueke eta basoko trabailuetan enplega zuetarik hainbat". Eta, aitak iragarri bezala, azkenean berak arrazoin!
|
|
|
—Ene Buccio bihotzekoa, kutxa batean herstekoak ote dira, bada, beztimenda saindu
|
hauek
–Zurea bekatu mortala da!
|
|
|
Eta uste dut ezen hala izan zela atzo, eta hala izanen dela bihar. Eta horregatik meneratu zituen, hain zuzen ere, Lutherok herritarrak,
|
hauek
hura aise menera zezaketenean, guztiek bat egin izan balute oraren aurka.
|
|
|
Baina utz ditzadan neure kontsiderazione
|
hauek
nik baino gehiago dakiten teologoen eskuetan, eta natorren berriro lehenerat.
|
|
|
Eta haren begiak bi leiho ziren, espaziorik espaziotsuenetarat jotzen zutenak, non bozkarioak hats har baitzezakeen eta ditxak eta felizitateak dantza. Eta azal hartan barrena, zenbat bide eta bideska hauteman nituen, guztiak ere hatzez eta ukitzearen ukitzez ibiltzekoak izan zitezkeenak edo bista hutsez;
|
hauek
, meharrak eta malkarrak eta mendiska ezin biribilago batzuetarat zabaltzen zirenak, eta haiek, berriz, plaunak eta berdinak baina leize batean akabatzen zirenak, non ezkutatzen baitzen ukitu leuneko goroldioaren erresuma...! Eta bide haietan barrena imajinatzen nituèn joan jinak eta itzul-inguruak hain ziren tentagarriak eta gozoz beteak, bertzalde, non desiratzen bainengoen jada noiz bihurtuko ote nintzen Axularrek aipagai zituen inurri gimnosophista haietarik bat, neke eta trabailu guztien hartzeko prest, ez nagi, baina dilijent, bide haien guztien ibiltze alderat.
|
|
|
—Egia duk ezen Joanikot eta Maddalenen amoriozko historia ezin ederragoa izan dela, baina halakoak bakanetan gertatzen dituk eta oso zirkunstantzia berezietan... eta gertatzen dituk, batik bat, inguruko jendea amoranteen kontra agertzen denean eta
|
hauek
, halarik ere, berea atxiki nahi izaiten dutenean, sasi guztien gainetik eta hodei guztien azpitik, nola gertatu baitzen hire osabaren kasuan. Zeren, bertzenaz...
|
|
|
...ruzur egin zigutela, eta hargatik jarrarazi zizkigutela jantziak aulki haietan, zeinak baitzeuden gelak eta korridoreak bereizten zituzten barren leihoetarik hurbil, eta, halatan, korridoreotarik nornahik hartzeko moduan, eskua leihoak estaltzen zituzten kortinen azpitik sarturik, eta zalantzarik ez zegoela ezen putatzar haiek bertze jende batekin edo bertze jende batzuekin elkar harturik zeudela,
|
hauek
guri jantziak aulkietarik ken ziezazkiguten eta diru poltsak ebats... gu haragizko atsegina hartzen ari ginela: erran beharrik ez dizut ezen azken erran hartan trufaz bezala aritu zitzaigula, eskarniozko irria ezpainetan; haatik, begien hertsireki batean irritik beltzurirat egiten zuela eta ezpata bularraren aitzinean dantzatzen zigula, erran zigun:
|
|
|
—Nondik atera dituk erlikia
|
hauek
–
|
|
|
—Eder egiten didate kolore
|
hauek
, ezta?
|
|
|
—Auto batek egin dit bart: jo eta lehertu nahi ninduen, baina oroigarri
|
hauek
baizik ez dizkit utzi.
|
|
|
Zeren hik, orain, anaiarenera ailegatu eta lantokira deituko baituk, bat bateko gripeak jota hagoela erran, eta ohera sartuko haiz, bestondoa trankil demonio ematzera. Nik, berriz, nahiz eta gau osoan begirik ez bildu, etxeratu bezain fite, txandal eta kamiseta barregarri
|
hauek
erantziko ditiat, trajea eta korbata jantzi, eta putzu honetatik nola aterako naizen pentsatzera abiatuko nauk.
|
|
|
—Saragueta Armendaritz —gezurtu nuen berriz— Amaren aldekoak ditun
|
hauek
.
|
|
|
—Bada, ederra egin diguk, ederra! Kristoren ostikoa eman zigutek alu
|
hauek
—Josurenean zegoen konpetentziakoen ale berdina inarrosi zuen esku batekin, bertzearekin OSTIKOA hitza idazten zuen bizkitartean— Atzoz geroztik, irratiak ez dituk bertzerik errepikatzen ari, guzti guztietan albistearen iturria aipatzen dutela. Sekulako desastrea, eta dena, hire errua!
|
|
|
—Ez dakit nola zauden izugarriagoa: betaurreko peste
|
hauek
jantzita ala gabe —Kristina beti bihotz emateko prest.
|
|
2001
|
|
|
Alderantziz, ingurukoak baino askozaz indartsuagoa da eta, batez ere, boteretsuagoa –Dibinak goiko apaletan zeuden oinetakoen artean arakatu eta tertziopelo beltzez egindako zapata parea hartu zuen. Sergiok zeramatzanak baino takoi gehiagorekin– Tori
|
hauek
. Datozen asteetan hauek jarriko dituzu.
|
|
|
Sergiok zeramatzanak baino takoi gehiagorekin– Tori hauek. Datozen asteetan
|
hauek
jarriko dituzu. Gogoan izan maitagarrien ipuinetan oinetakoak direla monotoniatik ihes egiteko arma, eta egiptoarrek takoiak jartzen zituztela esklaboen gorputzen gainean ibiltzeko.
|
|
|
Eurentzat bakarrik nahi zaituzte, etxean sartuta, kozinatzen eta seme alabak hazten! Aprobetxa itzazu urte
|
hauek
, ez zaizu damutuko. Bizitza zirko bat da, eta hobe pailazoa izatea ikuslea baino.
|
|
|
izarak, pijamak eta barruko arropa saltzen zituen. Eta bularretakoen artean hazi nintzelako uste dut gustatzen zitzaizkidala horrenbeste jantzi
|
hauek
. Gogoan daukat txikitan desiatzen nengoela 12 urte bete eta hilekoa jaisteko.
|
|
|
Bere tristura arindu nahian edo. Azkenean, hala ere,
|
hauek
ere nekatu egin dira agidanean, eta beren kontuez edo klaseko gauzez aritu dira.
|
|
|
No me jodas. Baina ez da ezer, basekoak dira, Iñaki eta
|
hauek
. Hobeto pentsatu eta palomiten ordez mortadelazko bokadillo eder bat nahiago dutela erabaki baitute.
|
|
|
Armendariz eta
|
hauek
ikusi genituen orduan. Herrikoak zirela eta kasu egitera etorri zitzaizkigun.
|
|
|
Ni, baina, lasai asko geratu naiz. Eguerdiko ordu
|
hauek
ditut gustukoen tabernan egoteko. Bezerorik ez da kasik hurreratzen garai honetan izan ere, bazkaltzen edo lanean edo auskalo zertan arituko diren.
|
|
|
Euskal Herrian ez da erraz muskerra ikustea. Hogeita hamar urte baino gehiago daramatzat baserrietan eta arrastari jator
|
hauek
ongi asko ezkutatzen dira, kristaua ikusita. Ez dute gurekin zerikusirik nahi.
|
|
|
Syed Audil Ahmed eta beste lagun batzuk atxilotu zituen. Sendagile
|
hauek
, giltzurrunak kentzeko eramaten zuten jende pobrea eritegi pribatuetara.
|
|
|
Gainera, emakume zaintzaileek eroetxea prostituzio etxe egin zuten. Gaixoek sexu harremanak izan behar zituzten gizonezko zantzaileekin eta
|
hauek
aurkitzen zituzten bezeroekin. Dirua zaintzaileek berek eskuratzen zuten.
|
|
|
Indian, Asiako beste nazio batzuetan bezala, rickshawak dira batetik bestera joateko modurik onena. Rickshaw
|
hauek
hiru gurpil dituzten ibilgailuak dira. Aurrean taxizalea doa eta atzean turista edo dena delakoa.
|
|
|
Horien artean Rajputak, Thakurrak, Baniarrak eta Kayastharrak. Eskuarki
|
hauek
guztiok, merkatariak eta dendajabeak dira. Batzuk diruz ongi hornituak.
|
|
|
‘Zakur
|
hauek
argiak dira, gainera, ’ dio Arantxak, ‘gradu bat baino ez zaie falta pertsona izateko.’
|
|
|
Baina igual arrazoia izango duzu, idaztea igual ez da hitz egiteko beste modu bat, baizik eta hitz egitearen ordezkoa, hitz egiten ahaztu dugulako. Eta lengoaia hau beste mundu batekoa izango da, hitz
|
hauek
itzulezinak izango dira, idiolekto honek itzelezko antza izango du isiltasunarena...
|
|
|
‘Begira
|
hauek
, santuak! ’ esan zuen ilustrazioak seinalatuz.
|
|
|
‘Gaur ez da beste trenik pasatuko eta eraman itzazue inozente
|
hauek
bideraino.’
|
|
|
‘Ez dira haurrentzako lekuak,
|
hauek
! ’ esan zuen linternaren fokua galtza laburretara zuzenduz. ‘Hau garestiegia da zuentzat.’
|
|
2002
|
|
|
–Ez daitezela zutaz trufatu, itxuretan ari dira eta, esan zion?. Hiru Emakume Urdin
|
hauek
, eta hauek bakarrik, esan diezazukete non aurkitu Ninfak, eta ez baduzu jakiten non dauden, ez dituzu aurkituko, eta aurkitzen ez badituzu, ez duzu inoiz aukerarik izango Medusaren sugezko ilajedun burua mozteko. Eutsi gogor, ez egin atzera, eta dena ongi amaituko da.
|
|
|
–Ez daitezela zutaz trufatu, itxuretan ari dira eta, esan zion?. Hiru Emakume Urdin hauek, eta
|
hauek
bakarrik, esan diezazukete non aurkitu Ninfak, eta ez baduzu jakiten non dauden, ez dituzu aurkituko, eta aurkitzen ez badituzu, ez duzu inoiz aukerarik izango Medusaren sugezko ilajedun burua mozteko. Eutsi gogor, ez egin atzera, eta dena ongi amaituko da.
|
|
|
Izuikara, Amesgaitz eta Hezur triskatzaile ez bezalakoak ziren Ninfak: haiek zaharrak eta ileurdinak bezala, gazteak eta ederrak ziren
|
hauek
, eta haien begi bakarraren ordez ninfa bakoitzak bazituen Pertseorengana distira maitekorrez zuzentzen zituen bi begi eder eta distiratsu. Zilarbiziren oso lagunak ziruditen, eta honek kontatu zienean nor zen Pertseo, zein abenturatan hasi berria zen eta zer egiteko asmoa zuen, ez zuten inolako eragozpenik jarri beraien zainpeko gauza miresgarri eta baliotsu haiek gazteari mailegatzeko.
|
|
|
–Lasai hartu behar dira gauza
|
hauek
, patxadan. Ez zaitez abiatu oraindik, zaude hemen?
|
|
|
Hitz
|
hauek
esatea besterik ez zuen egin Zilarbizik, eta haren kapelatik bi hego zabaldu eta mugitzen hasi zen. Kapelako hego haien indarrez aireratu zen gaztea, eta haren atzetik abiatu zen Pertseo ere.
|
|
|
Urteak pasatu dira, baina gaur ere gauza bera esan daiteke: kondaira mitologiko
|
hauek
, egungo idazkerara moldatuta, kontakizun ezin egokiagoak dira irakurle gaztearentzat.
|
|
|
Konturatu naiz jendeak, maltzurkeriagatik baino gehiago, ohituragatik edo utzikeriagatik egiten dituela gauzak. Eta gauza
|
hauek
guk ematen diegun garrantzia baizik ez dutela.
|
|
|
Ez, ez zakinat, baina ikaragarri erakartzen nain. Eta hori nahi zitenan leku
|
hauek
eraiki zituztenek –pixka bat agondu zen egurrezko bankuan. Eskuak buru atzean jarri zituen– Jainkoaren handitasuna harri bihurtua –burua astindu zuen, liluratuta bezala– Ez zakinat horregatik den.
|
|
|
Baina bai izugarri tiratzen didala. Horma
|
hauek
hizkuntza misteriotsu batean ariko balira bezala.
|
|
|
–Hitzik eta ahotsik gabea? –oihuka esan zuen, ia– Eraikuntza
|
hauek
zizelkatuta zauzkaten beraien letrak, beraien orriak! Liburu irekiak ditun.
|
|
|
Horixe esaten digute horren ezagun diren beste atsotitz
|
hauek
:
|
|
|
" Zera... Bakarrik zera jakin nahi nuen, ea kanoi
|
hauek
schneiderrak ote diren... alemanek lehen mundu gerran erabili zituzten bezalakoak...". Espioitzat hartu zuten hasieratik.
|
|
|
Egun batean deitu egin zidan. Honako hitz
|
hauek
esateko:
|
|
|
P.D: Behin gauzak ukitzen hasita, zergatik ez dituzu Altzako dorre madarikatu
|
hauek
ukitzen, edo Loiolako kuartela bestela?
|