|
2007
|
|
|
Larreak, lan horretan, 1956tik 1986ra bitartean hogeita hamar urtez helduen euskararen irakaskuntzan erabilitako metodoen bilakaerari begiratu zion. Bilakaera ikerketa horretan, metodo berrietan, Europatik izandako eraginak eta metodoen arteko elkarren eragina ere jorratu zituen garai
|
hartako
egoera politikoa eta soziala aintzat harturik.
|
|
|
XX. mendearen hasieran hainbat eta hainbat liburu eman ziren argitara euskara irakasteko eta lantzeko asmoz. Garai
|
hartako
izenburuak oso esanguratsuaK dira: " Quiere Vd. hablar en euzkera?
|
|
2009
|
|
|
Aitzitik, euskararen historia sozial orokorra argitzeko partziala da oso. Baina une eta leku jakin batez ahalik eta informazio iturri gehien bildu du (eta biltzen jarraitzen du) M. Zalbidek, eta une
|
hartako
Donostiaz orain arte ez bezalako argitasunak eman litzake. Horrelako ikersaio anitz dugunean, bildutako informazioa lekuz eta jakin iturriz anitza denean, euskararen historia sozial orokorra egiten saiatu ahal izango gara.
|
|
2010
|
|
|
1982ko euskadiko autonomia erkidegoko (eaeko) datuak eskuan hartuta (gizarte azterketarako lantaldea, 1983: 189) ikusten da, garai
|
hartako
euskararen errealitatearen hautematea eta irudikapena gidatzen zituzten egitura kognitiboak edo framing a1 oso aldekoak zituela hizkuntza horrek:
|
|
|
Euskarazko argitalpen espezialdu eta dibulgatiboen eztanda bizi izan dugu urte hauetan. harrera hotza(). ...patu beharra dago. euskal kulturaren batzarra ren inguruan (ekb) biltzen ziren euskalgintzako entitate nagusiak eta berau zen bat editatzeari ekin ziona. ekb desagertu eta euskararen gizarte erakundeen kontseilua sortu zenean (1996), ordea, umezurtz gelditu zen bat. euskararen gizarte erakundeek ez zuten bat en sustapenean ardurarik nahi eta proiektua bertan behera uzteko prest agertu ziren. garai
|
hartako
argitalpen batzordea osatzen zuten pertsonak, eta elementu hau azpimarratu nahi nuke, pertsonak, banakoak, izan ziren proiektuari eutsi beharra zegoela eta proiektuarentzat behar zen oinarria jarri zutenak. txillardegi eta Xabier isasik ekin zioten bakardadean lan horri. une horretantxe bizi izan zuen bere unerik larriena aldizkariak. baina, behar den bezala inoiz idazten bada, esan beharrekoa iz... Sei elkartea (euskal Soziolinguistika institutua Sortzen izenekoa) babesle zuela, berariaz horretarako sortua. ondoren Soziolinguistika klusterra etorri zen, Sei ren garapenaren ondorioz. garai bakoitzean zuzendariak (txillardegi eta Maria Jose azurmendi), koordinatzaileak, argitalpen batzordeko kideak berritzen joan dira, eta horrek berarekin ekarri du garapena. ez nuke puntu honetan gehiegi luzatu nahi, uste baitut bakoitzak bere neurrian zuen onena eman zuela, baina uste dut bat aldizkariaren" intra historia" azpimarratzekoa dela arlo honetan, izan ere bere iraupen eta bilakaeraren gako nagusia bertan dago. zorroztasun akademikoa, esperientzia aplikatua, militantzia eta zabaltasuna uztartzen asmatu dute aldizkariaren sustapenean lan egin dutenek. denona eta inorena ez, txikia baina ezinbestekoa, hori da bat aldizkaria izan dena eta horretan ahalegindu dira, produktuan ikus daitekeenez, bertara bildutakoak.
|
|
2011
|
|
|
2 zEruA, purgATorioA ETA infErnuA pErSpEKTiBA SoziolinguiSTiKoAn euskarak (zehazkiago, euskara erdarek) gure artean izandako ibilera historikoaz, une
|
hartako
egoeraz eta begien bistako etorkizun aukerez gogoeta lana burutzea adostu zuten euskaltzaindiak eta Lankide Aurrezkiak, Franco hil berritan17: Siadeco etxeari eman zioten langintza hura bideratzeko ardura18 Liburu ezagun batean bildu zen langintza zabal haren lehen ekarpena.
|
|
|
1977an bezain beharrezkoa dugu oraingo euskaldunok, eta euskaltzaleok ez bestek baino gutxiago, gogoeta lan hori. Liburu Zuri
|
hartako
sarrerak, eta bertako zenbait esaldik, helduleku aproposa eskain diezaguke gogoeta horretan aurrera egiteko. orduan gaingiroki seinalatu ziren elementu batzuk berrikusi nahi genituzke orain. Batez ere hiru esaldi pasarteotan biltzen diren argudio bideak20:
|
|
|
Bata (konpartimentazio soziofuntzionala) ez da ezinbestean, gure artean errazegi esaten bada ere horrelakorik, bestearen (luze zabaleko language shift edo mintzaldatzearen) atalburu. erabateko kolapsoaren infernu hori ez du Mitxelenak, 1977an, begien bista bistan. ezinezkoa denik ez dio, baina ez du uste egiantz handiko panorama denik. esplikazio posibleak bilatzea ez da, oraingoan ere, hain zaila: garai
|
hartako
gizarte giroa, nahiago bada kontestu soziopolitiko eta soziokulturala, izan liteke esplikazio iturri nagusietako bat. Aldian aldiko kontestuak, izan ere, nabarmen baldintzatzen gaitu guztiok.
|
|
|
Berehala heldu zitzaion terminoari (eta atxikirik zeraman kontzeptuari) Alemanian (karl krumbacher 1894 eta, bereziki, 1902), Frantzian (pernot 1897, Théodore reinach 1897 eta 1903), ingeles hizkuntzako herrialdeetan (B. L. wheeler 1898, d. Quinn 1901) eta garai
|
hartako
beste hainbat jakintza gunetan. hizkuntza bi zituen greziak, ala bakarra, etxean eta kalean, lagunartean eta eguneroko jarduera arruntean oinarri
|
|
|
Azken horiei dagokienez oso deigarria gertatu izan zait, beti, gotzon garate irakasleak 2000 urtean argitara emandako" euskal herria elebidun" artikulua. Izan dira gure artean gai horri atentzio monografiko handiagoa eskaini diotenak, baita gogoeta lan hori alderdi politika jakinen termino hertsietara ekarri dutenak ere. ez dut uste, ordea, artikulu
|
hartako
sintesi lan gotorrik eskaini denik inoiz8 honela zioen gotzon garate irakasleak, labur bilduz, 2000 urteko artikulu hartan: a) diglosia galgarrian bizi gara. hasteko eta bat:
|
|
|
Ikus ditzagun laurak, labur labur: a) Kontzeptu nahastea kontzeptu nahaste ohargarria dago, garai
|
hartako
soziolinguistika katalanean eta oro har" menderatuen diglosia" z diharduten diskurtsoetan, diglosiaz eta horren inguruko beste zenbait kontzeptuz: konfliktugatazkaz, bereziki. diskurtso horretan hizkuntza gatazkaz esaten dena aski urrun dabil, hasteko, kontzeptu horrek iturburuetan zuen adieratik:
|
|
|
Leku eta une bateko aitona amonak A hizkuntzaz (edo aldaeraz) mintzo badira gauza batzuetarako eta besteetarako Bz, baina banaketa hori diferentea baldin badute leku une horretako gurasoek eta, bereziki, seme alabek eta bilobek, eboluzio bilakaera begien bistan dago. Bilakaera hori aldi
|
hartako
transformazio demografiko, ekonotekniko, soziokultural eta politiko operatiboekin uztartzen den neurrian, bistan dago diglosiazko azalpen horren argitasun indarra. hori horrela izanik ere egia da, dena den, urrun dagoela diglosiaren formulazio klasikoa, Ferguson-ena bereziki, munduko diglosia egoeren geroaz juzku zorrotzik egin ahal izateko egoeratik. Moztade horiek eta beste zenbait63 zirela medio, Ferguson-en diglosia kontzeptuak birmoldaketa kontzeptualik izan zuen sortu eta handik gutxira.
|
|
|
XIX. mendearen hondarrean euskal herrian zeuden euskaldunak XXI. mende hasieran baino gutxiago ziren, gaurko kopuruaren erdia baino zerbait gehiago, hain zuzen ere. Alabaina, XIX. mendean euskaldunak gehiengoa ziren, biztanleriaren %50a baino gehiagoan1, euren artean asko, gehienak seguru aski, euskaldun elebakarrak ziren; garai
|
hartako
gizartean euskara erabiltzea ezinbestekoa zen, beraz. gaur egun, Xabier Isasi – Terminologiak anpara gaitzala ostera, euskaldunok gutxiengoa gara, biztanleriaren heren bat ozta ozta, eta guztiok, salbuespenik salbuespen, elebidunak edo eleaniztunak gara, euskaldun elebakarren multzoa erabat desagertu da; pertsonaren bizimodu arruntean euskara erabiltzea, bada, ez da ezinbestekoa. ehun urtere... XIX. mendean eta XX. mende hasierako diglosia desagertu da euskaldun elebakarren multzoarekin batera. diglosia ez da betierekoa. euskaldun elebakarren multzoa eta diglosia desagertzen ari zirenean, XX. mendeko 64 urtetik hasita, euskararen hiztun elkartea hizkuntza estandarra (euskara Batua) osatzeari lotu zitzaion.
|
|
|
XIX. mendean euskaldunak gehiengoa ziren, biztanleriaren %50a baino gehiagoan, euren artean asko, gehienak seguru aski, euskaldun elebakarrak ziren; garai
|
hartako
gizartean euskara erabiltzea ezinbestekoa zen, beraz.
|
|
2012
|
|
|
Barakaldok bilakaera hori izan zuen: nekazal giroko herria izatetik, garai
|
hartako
gune industrial garrantzitsua izatera pasa zen, eta noski, horrek eragin nabarmena izan zuen hizkuntzan. uriartek, Luis Lucien Bonaparteren agindupean, idatzitako dokumentuetan daukagu horren adibidea:
|
|
|
Azkenarengandik jaso behar duguna beherago azalduko dut. Aurreneko biak XVIII mendearen bigarren erdialdean bizi izan ziren. erromantizismoa asmatu eta Ilustrazioaren aurka borrokatu omen ziren. haatik ere, garai
|
hartako
alemaniar intelektual eta artista askorengan izugarrizko eragina izan omen zuten eta, honako honetan interesatzen zaigunez, hizkuntzari buruzko irudikapena eta filosofia irauli zuten, hau omen gabe3 zer zioten hizkuntzaz, bada. Gutxi asko, eta nire hitzak erabilita:
|
|
|
Gure pentsatze mahaian esertzen zaigu egunero. erromatikoei esker herriari ere atera ahal diogu zukurik zerbait, baina hirirako eta hiritarrentzat den heinean. ez berez, ez bere baitarako, ezta bere onerako ere. hiria da gure gogoaren bazkalekua. hiriaren ideologiak hiria historiaz eta kulturaz haraindi izan den eta den jendarte proiektu (askatzaile) gisa aurkezten digu. hiribarne, uriguen, uribarri eta Irizar guztiek pentsatuko dute euskal herria hiriz gainezka zegoela abizen hiritar horiek sortu zirenean; ez dabiltza oker. Baina garai
|
hartako
hiriak, besterik gabe, biziguneak ziren. Bazuten izan geroago hiriaren muina izan zuena:
|
|
|
euskaraz egiten zen prentsaren alde. " komunikabideetan sartu behar dugu euskara" irakur daiteke garai
|
hartako
editorial batean. " komunikabide eta zerbitzu leku guztietan sartzen ez dugun bitartean euskara zertarako galdetuko du askok.
|
|
|
Gainera, bere ustez, kontrako jarrera dutenak gutxiengoa dira: " Garai
|
hartako
euskararekiko mesfidantza edo eta egungoa ba ia proportzio berdinetan dago: heren bat garbi.
|
|
2014
|
|
|
Esku artean izateko aukera izan dugu, besteak beste, X. Bengoetxeak (2012) Tolosaldeko hainbat udalerriren bilakaera aztertuz eginiko lana. Azterlan honetan inguru
|
hartako
arnasguneen ahultzea ondorioztatzen zen. Ahultze prozesu hori, Fishmanen teorian oinarritutako ondorengo hiru arrazoibide nagusitan kokatzen du egileak:
|
|
|
Egungo ikuspegitik esatea gainera, erraza suerta liteke, baina, garai batean, eremu edo espazio euskaldunak baino, elebidunak bultzatu beharraren tesia indartsu zebilenean, euskalgintzak hautu egokia egiten asmatu zuela esan genezake. Arnasguneen teoriaren inolako ezagutzarik izan gabe ere, garai
|
hartako
ezagutzak eta intuizioak egoki funtzionatu zuten erakusle, dudarik gabe.
|
|
2015
|
|
|
Horretaz gain, 90 hamarkada
|
hartako
giroan helduen alfabetatzeak eta euskalduntzeak zuten indarra nabarmendu behar da. Ikasle hauen artean batzuk ama edota aita berriak ziren, euren familia hizkuntza euskara izatearen alde egiten ari zirenak...
|
|
|
Testuinguru honetan kokatu behar dira transmisioari loturiko kezka eta horren inguruan garatutako lehenengo ekimenak. Artikulu honetan garai
|
hartako
hainbat gako aipatuko dira" transmisio" kontzeptua gurean zertan garatu den ezagutzeko asmoz. Horretaz gain, testuaren bigarren zatiak aurrera begiratzeko gonbidapena egingo du, transmisioa ulertzeko, definitzeko eta praktikan jartzeko garaian ikuspegi berri baten beharra azpimarratuz.
|
|
|
Sanchez Carrionek hizkuntza jabekuntzaren teoria azaldu zuenean, 80ko hamarkadaren bukaeran, euskal hiztunen tipologia ez zen, inondik ere, egun bezalakoa. Garai
|
hartako
batez besteko hizkuntza euskaltegian ikasteko hautu kontzientea egiten zuen, eta gaur egungook eskolan jaso dugu euskara gure gurasoek hala erabakita. Motibazioa zer zen jakin aurretik genekien euskaraz berbetan.
|
|
2016
|
|
|
Har ditzagun frogatzat Asturiaseko mendebalde urruneko datuak. Eskualde
|
hartako
hizkuntza, trantsizio ohiko testuinguru batean, galizieraren aldaeratzat hartu da historikoki. Aldaera horrek, tipologikoki, anXulio Viejo Fernández – Bazterreko gogoetakAsturiaseko soziolinguistikaren inguruan tza handia dauka galizierarekin, eta jendeak hizkuntza horrekin lotu zuen arazo handirik gabe.
|
|
|
Kontuan har ditzagun garai
|
hartako
erroldek eskainitako beste datu egoki batzuk4 1900ekoak, 627.069 biztanlerekin, hiritarren %23, 16 jasotzen du, eta, ordea, baserritarren %76, 84 Datu horiek guztiz kontrakoak dira gaur egungoekin konparatuta. Distribuzio hori eta gaztelaniazko elebakartasunaren zein asturiar hiztunen ehunekoak antzekoak dira.
|
|
|
Gainera, herrixka horietako elite txikien artean, gaztelaniaren hedapenari mesede egiten dioten ohiturak nagusi izan zitezkeen, Caveda edo Munthe autoreek (beste batzuen artean) XIX. mendetik aurrera nabarmendu zutenez. Horrez gain, ez genuke iradoki behar garai
|
hartako
hiriko biztanleria guztiz gaztelaniaztatuta zegoenik, ia mende bat geroago ikuspegi guztiz zehaztuago bat egiaztatzen baitzen, aurretik ikusi dugunez. Erroldetan islatutako gizarte mota horrek frogatzen du interakzioeta dependentzia maila oso handia zegoela hiriaren erdialdeekiko (gaztelaniaren hedapenaren gune birtualak) zein hirietako landa eremuekiko (non asturieraren hizkuntzatradizioa nagusi den), eta horrek pentsarazten digu asturieraren presentzia hirietan nahiko indartsua zela.
|
|
2017
|
|
|
Hori egin ondoren, datuak behatu eta, bukatzeko, hainbat ondorio aurkeztu. Jarraian, garai
|
hartako
diskurtsoa eta gaur egungoa konparatzen saiatu gara. Hurrengo orrialdeetan, informazio zehatzagoa aurkituko baduzue ere, dagoeneko aurreratzen dugu konklusioa oso argia dela:
|
|
|
Esaten dute 80 urteetan bazegoela ilusioa eta beste etorkizun hobeago bat espero zitekeela. Aitzitik, garai
|
hartako
hausnarketak aztertu ditugunean aurreko baieztapenen zuzentasun ezaz ohartu gara. 80 urteetan ere euskararen etorkizunak arreta deitzen zion jendartea, badirudi, interesatua baino kezkatuagoa zegoela.
|
|
|
Esaten dute 80 urteetan bazegoela ilusioa eta beste etorkizun hobeago bat espero zitekeela. Aitzitik, garai
|
hartako
hausnarketak aztertu ditugunean aurreko baieztapenen zuzentasun ezaz ohartu gara. 80 urteetan ere euskararen etorkizunak arreta deitzen zion jendartea, badirudi, interesatua baino kezkatuagoa zegoela.
|
|
|
Bat gatoz Amundarainekin. Mitifikazioaren arriskua beti dago hor, batik bat garai
|
hartako
errealitatea gaur eguneko begiekin ikusten dugulako. Adibide bat jartze aldera, errealitate hura bizi zuenean gaztea zena objektiboa izan daiteke?
|
|
|
Zalbidek esango digu errealitate hura gaur egunera ekartzea oso zaila dela. Garai
|
hartako
Euskal Herriak zerikusi gutxi dauka gaur eguneko Euskal Herri globalizatu, hiritartu eta interkonektatuarekin. Onartzen du, halaber, diglosiatik baino, gaur egun daukagun hizkuntza errealitateak elebitasun partzial mugikorretik gehiago daukala.
|
|
|
duela 30 urte zer espero genuen? Garai
|
hartako
diskurtsoaren nondik norakoak azaltzea da lan honen gakoa. Asmo horrekin, Euskal Autonomia Erkidegoko Euskararen Legea (1982) eta Nafarroako Euskararen Legea (1986) hartu ditugu ardatz.
|
|
|
Fo: orduan ez daukadanez garai
|
hartako
lagun bat ere bat izan ezik eta bihar gelditu gara · horrekin gaztelaniaz hitz egiten dut oraindik eta nahaste borraste bat da · zeren joaten baikara lau denok gara katalanak denok hitz egiten dugu katalanez gure artean
|
|
2018
|
|
|
1997ko neurketan hasi ziren sexuaren araberako datuak jasotzen. Urte
|
hartako
datuetan, gizonezkoen artean euskararen erabilera handiagoa zela ageri zen, nahiz eta diferentzia txikia izan: emakumeak %13, 1 eta gizonak %13, 4 Orduko Kale Neurketan lurraldekako datuetan ezberdintasunak zeuden:
|
|
2019
|
|
|
Berrobin jaio zen gure ama. 1933an. eta familia erdaldun
|
hartako
seme alaba guztiak bezala, euskalduna da. gerra ondorengo eskasiaren ondorioz, pitillaseko senitartekoen etxean hazi zen izeba da salbuespen bakarra. Inguruko jendearekin izandako harremanei esker, aitonak lortu zuen euskaraz moldatzea. amonak, ordea, ez zuen ikasi eta esango nuke ez zuela ikasi nahi izan. garai hartako Berrobi erabat euskalduna zen. eskolara zihoazen haur guztiak euskaldun hutsak ziren, elebakarrak alegia.
|
|
|
1933an. eta familia erdaldun hartako seme alaba guztiak bezala, euskalduna da. gerra ondorengo eskasiaren ondorioz, pitillaseko senitartekoen etxean hazi zen izeba da salbuespen bakarra. Inguruko jendearekin izandako harremanei esker, aitonak lortu zuen euskaraz moldatzea. amonak, ordea, ez zuen ikasi eta esango nuke ez zuela ikasi nahi izan. garai
|
hartako
Berrobi erabat euskalduna zen. eskolara zihoazen haur guztiak euskaldun hutsak ziren, elebakarrak alegia. Bertara bidali zituzten irakasleak aldiz, erdaldun hutsak, elebakarrak, alegia. eta eskola hiperdiglosiko hartan, ama omen zen, bere gelan, irakasle erdalduna ulertzen zuen bakarra. kalean bizi zirenez, egoera ongi aprobetxatzen omen zuen eta erdara zipitzik ere ulertzen ez zuten ikaskideei itzulpen lanak egiteagatik, sagarrak eskatzen zizkien. uste dut, inguruan ezagutu dudan lehen itzultzaile" ordaindua" izan dela. gure familiaren adibidea kontatu izan dut hitzaldi askotan eta ondoren, galdera hau egin izan diet entzuleei:
|
|
|
Soziolinguistika teorikorako probetxu bizia ateratzen jakin du kike amonarrizek, autobiografiazko gertakizun xume batetik. amaren aldeko aitona eta amona nafar erdaldunetatik abiatuz, eta amaren txikitako euskalduntze bidea oinarri izanik, gogoeta ohar hau eskaini digu: " garai
|
hartako
Berrobi erabat euskalduna zen. (..) nola liteke, frankismo bete betean, euskara zokoratuta eta zigortuta zegoela, eskola erdaraz, komunikabideak erdaraz, administrazioa erdaraz, familia erdaldun batean, seme alaba guztiek euskara ikastea?
|
|
|
Alabaina, euskal gizarteak modu harrigarrian erantzun zien mehatxu eta erronka hauei guztiei. Garai
|
hartako
aholku nagusiei (desindustrializazioa eta politika neoliberalak) jarraitu ordez, Euskadik beste aukera bat egin zuen. horri esker, aldi historiko honetan bertan, euskal gizartea gai izan da euskal hizkuntzaren desagerpen prozesua geldiarazteko. Eraldaketa prozesu hau gizarte berrikuntzaren gauzatze kolektibo handi gisa soilik uler daiteke. denbora luzez, ikuspegi guztiz ekonomiko eta kuantitatibotik ulertzen saiatu gara, baina beti genuen sentsazioa ez ginela ari historia bere osotasunean kontatzen. hori dela eta, artikulu honetan azaltzen dugun bezala, gure eraldaketa gertatu berria ahalbidetu duten faktore kulturalak hobeto ezagutzen eta neurtzen ari gara.
|
|
|
Alabaina, euskal gizarteak modu harrigarrian erantzun zien mehatxu eta erronka hauei guztiei. Garai
|
hartako
aholku nagusiei (desindustrializazioa eta politika neoliberalak) jarraitu ordez, Euskadik beste aukera bat egin zuen, hain zuzen ere, bere manufaktura egitura birsortzea, kooperazio publiko pribatuko sistema berriak eta aberastasunaren banaketa bidezkoagoan oinarritutako lehiakortasun ereduak (esate baterako, ekonomia sozial eta kooperatiboak bultzatutakoak) diseinatzea. Aldi historiko honetan bertan, euskal gizartea gai izan da euskal hizkuntzaren desagerpen prozesua geldiarazteko.
|
|
|
5 Inaxio esnaola kazetariak euskal herrian argitaratutako diskoen zerrenda egin zuen 2005 eta 2009 urteen artean, baina ez zituen inon argitaratu —ikerketa lan honetarako eskura jarri ditu— Garai
|
hartako
disko ekoizpenari begiratuz gero, lan gehienak euskarazkoak izan ziren.
|
|
2023
|
|
|
Euskararen aldeko mugimendu sozialen eta hizkuntza politikaren eraginez (1982tik aurrera) etorkinek ikusi zuten euren seme alabek euskaraz hitz egiten jakitea gizartean aurrera egiteko giltza izango zela. Eta horrela, lehen belaunaldi
|
hartako
kide batzuen seme alabak euskarazko ereduetako ikastetxeetan eskolatu ziren.
|
|
|
Bigarren edizioa 2018an egin zen, uztailaren 17tik 19ra bitartean, eta lehenengo ediziotik zazpi urteko geldiadia egon bazen ere, bigarren edizio honek ekimenaren jarraipena zuen helburutzat. Urte
|
hartako
edizioa oso arrakastatsua izan zen, harreman berriak ehunduz, elkarlan proiektuen lehen kimuak ernatuz eta instituzioen parte hartzea areagotuz. Gainera, kasu honetan, mundu mailako topaketa izan zen (75 gazte, 35 hizkuntza gutxitu), nahiz eta, oraindik, Europako parte hartzaile asko egon gainerako jatorriekin alderatuz.
|