|
2007
|
|
|
Arñot ttipia, bere hamar urterekin, errumes edo erromanixel tropa
|
hartako
haur gehiena zen, bost anai zituelarik, bi emazte eta lau gizonezkoez osatutako familia hartan. Famak zionaz, haur ebatsi bat omen zen, denek baitakigu buhame kasta horrek ez duela gaiztakeriaz besterik egiten, bainan fama zen bakarrik, zeren eta nehor ez baitzen egundaino menturatu horren segurtatzeko galderarik egitera.
|
|
|
" zer zinukete desiratzen gehienik", eta errantzuna entzun bezain laster" hala bedi! " motz batez gelditzen zuen bere kontsulta, hamar libera eskatzen bere" akiduraren" gatik eta kuaderno batean idazten egun
|
hartako
bisitaren ondorioa.
|
|
|
Ene arreba" lanera" badalia izan zen, penitentzia gisa, gure apez xaharraren kontseiluen bidez, kostakaldeko familia handi batetara, errotik katolikoa, aberatsa izana gatik, Miaritzeko auzo gune batetan zuten gaztelu kozkor bezain apaindu batetan bizi zena. Famili
|
hartako
jabek eskutan zuten kostako" villa" ederrenetarik bat, itsasoa alde batetik, mendia bestetik, bide zarratatsuetarik urrun, nihunezko arbola, lore eta edergailuz inguratua, parabisu ttipi baten antzako leku hartan. Gainera, oraiko josta eta aisaldi errextasunak oro plantatuak zituzten beren zazpi haurren (lau mutiko gazte eta hiru nexka) gero irus eta goxo baten menturan atxikitzeko etxetik sobera urrun joan gabe, hala nola, pizina, tenisa, barneko kirol eta nik dakita zer oraino, zerbait baizitaken horien guzien erabiltzea.
|
|
|
Eta hauek berri ezin sinetsizkoak ziren, pentsa zazue: famili
|
hartako
gazte guziak, bai nexka bai mutikoak, xoraturik zegoela Xantianaren xotiltasunaz, nexkakide xarmantagorik ez zela heiekin ondartzara joaiteko, tenizean aritzeko, berdin xake jokoan ere hau ikasi baitzuen inomineko ixtantean, eta zinemako ateraldiak ere egiten zituztela elgarrekin. Adios lisatze, kozina egite, buketa hedatze eta beste lan murriztu eta etorkin gabeko horiek, ez dira beretzat, Xantiana bezain gisako neska batek beste gero baten mentura behar zuela" aterako da segurki, badaki zer ari den".
|
|
|
— Segur ez, baina gisa
|
hartako
izen bat zian, edo... kamelua... kameleoia... edo nik dakita zer!
|
|
|
Anttonek, une
|
hartako
momentu gozo eta ezustezkoa gogoan zuen. Hargatik, damuz ikusi zuen joaiten eta, ahal zuen bezain guziz, leku beretarat heldu zen Josefinaren gorputz zabal eta emankorra topatu esperoan.
|
|
2008
|
|
|
Lurra elurrez estalia zen, hotza gero eta bortitzago. Musde Iraunborda, putzu
|
hartako
jabea, etxetik atera zen zerumugari so eginez zer aro eginen ote zuen. Bat batean, otsoa ikusi zuen:
|
|
|
Gehiago mintzatzea ez zuela balio erabaki zuen Gorrailek. Irri gordeka, Sasigaitzeko bidea hartu zuen, eta gaueko bidaia
|
hartako
akiduren ordaintzeko pausaldi on baten egiterat joan.
|
|
2012
|
|
|
Arats beltza zen, hodei pizuek Parise mehatxatzen zuten, filmeko izurritean agertzen ziren su beldurgarrietako ke lodien pare... Mintzo ginen, mintzo, ni segurik ez bazintudan utzi nahi bezala, metroko kaia zikin jendetsu
|
hartako
treinaren etortzearen arramantzaren haiduru, tunel zilo beltzetik gure behexteko ezpata jin artino... Ez bazintudan utzi nahi bezala... hala zen ba nonbait.
|
|
|
Eta berriro ere amodioa eginen genuke uda bete
|
hartako
egun hartan bezala amesgaizto honetatik iratzarri nahi dut eta zurekin batera amets egin nahi dut elkarrekin hegan egiteko.
|
|
|
Horrela azaldu zion prentsari berak, egun haietan. Urte
|
hartako
abenduaren 10ean jende mordoxka bildu zuen Madariagak Arantzazun, eta gerora, beste zenbait bilera ere burutu zituen, Gasteizen eta Estibalizen, adibidez. Herria 2000 Eliza ere gonbidatua izan zen bilera haietara, eta joan ere joan zen banaka batera, prentsan agertu baitzen, han," Autodeterminazio eskubidearen aldeko ekimena bultzatu" nahi zela.
|
|
|
Oroitgarriak dira garai
|
hartako
igande goizak. Menditarrek, gutiz gehienek, ez zuten huts egiten igandeko lehen meza edo hamarretako meza nagusia.
|
|
|
Gerla zen eta. Ala menditar munduan ez zen ezagutzarik aski garai
|
hartako
politika mugimenduetaz. Ala boteredunen erakaspenari zeuden itsutuki?
|
|
|
Nagusiaren etxean berean, Harluxean, nituen lo gela eta jana. Nagusi etxekandereak Bernat eta Marie, eta haien garai
|
hartako
lau haurrak: Bernat, Xan Pierre, Maiana eta Gabriel ziren.
|
|
2016
|
|
|
Zahar bat hiltzen delarik, liburutegi bat da desagertzen. Elkarrizketak egiten hasi nintzen garai
|
hartako
zaharrekin, 19 mendean sortuak zirenekin. Baziren oraino bizi.
|
|
|
Gure Irratia, euskarazko irratia, sortu zelarik 1981ko Eguberriz emankizunak behar ziren nunbaitik atera eta gogorat jin zitzautan Amadou Hampate Ba, Bandiagarako afrikar zuhurraren ateraldia, Mali alde haietan. " Zahar bat hiltzen delarik, liburutegi bat da desagertzen." Elkarrizketak egiten hasi nintzen garai
|
hartako
zaharrekin, 19 mendean sortuak zirenekin. Baziren oraino bizi.
|
|
2017
|
|
|
Uda
|
hartako
oroitzapen lazkarak
|
|
|
Urte
|
hartako
negu izotz gorriko
|
|
|
Basaburuko kanpoak betiko itxura berdearekin agertzen dira urri ondarrean. Ahantziak ditugu primadera luze
|
hartako
eurite nasaiak, uztaileko bero sapa itogarriak, agorrilean euririk gabeko eguzkialdi luzeak...
|
|
|
Geroari gogoeta egoitekoa. Lurzaindiaren besta zen gain
|
hartako
kapera inguruan. Beti ba omen da haize Madalenan.
|
|
|
Haatik Eneko Bidegainek berak adierazten du garai
|
hartako
Eskualduna astekaria beste gisa batera ikertuz, gerla horrek iparraldeko euskaldunak frantziartzera bultzatzeko nolako lan izigarria egin zuen ikus laitekeela: " Eskualduna k Lehen Gerla Mundiala nola aipatu zuen xehekiago aztertuz, gerla horrek Ipar Euskal Herriko euskaldunak frantses sentiarazteko bete zuen funtzioa zein handia izan zen agerian geldituko litzateke".
|
|
|
Gatazka ez zelako Euskal Herrira mugatzen. Frantziako toki anitzetan ere bazen gisa
|
hartako
gatazka. Eskualdunako zuzendari izan zen Manex Hiriart Urrutyk berak harremanak bazituen Frantziako gisa bereko ildo politikoko jendearekin.
|
|
2018
|
|
|
Ez duzu segur ere ahantzi 89ko frantses iraultza arte Lapurdi euskal federazioko errepublika bat zela. Erran iezadazu Uztaritzeko haritza non zen, zeren ez baitut inon ere aurkitu probintzia
|
hartako
zaharrek udaberrian Biltzar 10 famatua non egiten zuten adierazten duen inskripziorik.
|
|
|
Nafarroako erresuman sarturik nintzen. Ez nuen bat ere dudarik etxe
|
hartako
jaun edo nagusiak jendetasunez hartuko ninduela, zeren euskaldun espainola lapurtarra baino harro eta garratzagoa baita.
|
|
|
Bretoiek, guk bezala, mintzaira berezia badute, baina gure euskara rekin deus ere ikustekorik ez duena. Bereziki ezagutu dut probintzia
|
hartako
granadari famatu bat. La Tour d’Auvergne deitzen zen.
|
|
|
Bizkaia zen haren aipagai maiteena, luzaz bertako lehen karguduna izan baitzen. Probintzia
|
hartako
euskalkia erraztasun dotoreaz ematen zuen. Ermuan zuen jauregi ederreko sutean euskal liburu anitz galdurik izan ziren.
|
|
|
Lorentek ez ote ditu sei liburu lodi idatzi, Augusto enperadoreak bizkaitarrak menperatu zituela frogatzeko? Baina puntu hartan ezin ukan ditu gezurtatu populuen tradizioa eta garai
|
hartako
idazleen lekukotasuna. Kantabriarren garaipena egia da, ene herriaren eta Espainiaren ohoretan.
|
|
|
Garai
|
hartako
memoriek Agirre gipuzkoarraren izena ezagutarazi digute, abenturazale basa honek bere suminengatik merezi duen gaitzespen azkar batez kargaturik. Luzaz Liman bizi izan zen.
|
|
|
Han, eguzki ederrenaren pean, gizona lo dago ez jakitatean kokoriko; han, deus ere ez da bizi eta sozialik, kultu sineskeriatsua ez bada, bere apaiz eta fraide oldeekin; deus ere monumentalik, elizak ez badira. Ezkilen hots etengabean, iduri lezake haizeen ahotsak entzuten direla, eguneko une bakoitzean herrialde
|
hartako
izpiritu manatzailearen nagusitasuna ohartarazten dutenak. Ematen du madarikazio hats bat ere hedatzen dela alor idor eta hiri bakarti horien gainetik, non inkisidoreen salmo kantatzeak entzuten eta, plazen erdian, horien suen garrak ikusten baitira.
|
|
|
" Aztitasunak" alimaleko eragina izan zuen ez bakarrik Xahoren baitan, XIX. mende hasierako Frantziako literatura osoan baizik eta garai
|
hartako
egile guztiak ukitu zituen. Mugimendu horretako idazle batek, Edgar Quinet borgoniarrak(), iragarria zuenez, erlijio gnostiko berria gauzatuko zuen herria Pirinioetatik abiatzekoa zen.
|
|
2021
|
|
|
Hango hilarrian badu bere hilobia. Orai bonben burrunba ez du gehiago entzuten, bainan hilarri eder
|
hartako
xorien kantua...
|
|
|
" cache cache" edo kuku gordeka deitu josteta, haur guziek bezala; bainan oihan hartan baziren leku gordeak eta behar zen ainitz miatu, nork bere kontrarioa atxemaiteko. Eta bigarren pasioa zen, oihan
|
hartako
egurrez etxolak muntatzea. Gure aita hargina zen eta bere haurrek bazuten hor aitaren imitatzeko okasionea.
|
|
|
Batzuek diote meatzariak bazirela jadanik, Kristo aitzineko lehen mendean, zeren denbora
|
hartako
txanpon batzu atxeman baitzituzten galerietan! Eta badakigu, Erromanoek egin zituztela ikerketa garrantzitsu batzu Euskal Herrian.
|
|
|
Haren anaia, Aita Theophanek —guretako Otto Jean Baptiste— izan zuen kargu garrantzitsu bat Jerusalemen. Hiri
|
hartako
ondoetan muntatu zuen, beste beneditano batzuekin, seminario bat, apezen heziketa moldatzeko. Bere superiora apezpiku bat zen eta seminarioak Abu Gosh zuen izena.
|
|
|
Vidaurreta familiak, berriz, kristau bakezalea, lotura handiak zituen giro
|
hartako
Unibertsitateko sinestunen artean.
|
|
|
ETAren azken atentatuen urtean alegia, urte
|
hartako
abuztuan egin baitzuen azkena—, eta 2010eko otsailean ‘Zutik Euskal Herria’ agiriaren aurkezpenarekin jakinarazi zuten emaitza: oinarrien gehiengoak bat egin zuen estrategia politikomilitarra alde batera uzteko hautuarekin; eta, ia urtebeteko itxaronaldi luzearen ondoren, ezker abertzaleko oinarrien epaiarekin bat zetorren erantzuna eman zuen ETAk, su etena.
|
|
2022
|
|
|
Euskalduna zen dudarik gabe Antso Handia. Garai
|
hartako
erregeez, hona lekukotasun bat fidagarria, J.M. Jimeno Jurio zenak ekarria bere Navarra, historia del euskera liburuko 66 orrialdean: " Mateo de Anguiano, historiador de la Rioja, menciona en su Compendio historial (1704) una donacion de 1060, afirmando que los reyes de Navarra de aquellos tiempos usaron del vascuence como lengua propia y nativa".
|
|
|
Espainiako gerla zibil batzuk XIX. mendean. Hegoaldeko Euskal Herrian biga izan ziren, handiak: lehena sei urtekoa, mende
|
hartako
hogeita hamahirutik hemeretzira(); bigarrena lau urtekoa, hiruetan hogeita hamabitik hamaseira().
|
|
|
Orain uda
|
hartako
gertakizun nagusiak aipatuko ditut kronologiaren arabera. Hortako hiru zuberotar testu baliatuko ditut bereziki:
|
|
|
Haatik XVIII. mendean, Frantziak Kanada galdurik ingeles armadaren aurrean, euskaldunek alde
|
hartako
arrantza toki gehixenak galduko dituzte. Euskal arrantzak behera eginen du.
|
|
|
Haatik Eneko Bidegainek berak adierazten du garai
|
hartako
Eskualduna astekaria beste gisa batera ikertuz, gerla horrek iparraldeko euskaldunak frantziartzera bultzatzeko nolako lan izigarria egin zuen ikus laitekeela: " Eskualdunak Lehen Gerla Mundiala nola aipatu zuen xehekiago aztertuz, gerla horrek Ipar Euskal Herriko euskaldunak frantses sentiarazteko bete zuen funtzioa zein handia izan zen agerian geldituko litzateke".
|
|
|
Haren ezagutza egin nuen urte
|
hartako
apirilean, Kanboko egoitzan, Enbata kazeta jaio berriko bilkura batean. Zazpi kide ginen, hilabetero biltzen ginenak kazetaren moldatzeko eta politikaz mintzatzeko.
|
|
|
Politikan egin zuen ibilaldia garai
|
hartako
egoeran kokatu behar dugu, anakronismoa baztertuz. Abertzale guti ginen eta gaizki entzunak," Enbata zikinak".
|
|
|
Oroz gainetik, garai
|
hartako
idazleek baskoien zalutasuna, tokian ezinegona zinez aipatzen dute. Beraz haien mugak biziki mugikorrak dira, maiz eta laster aldatzen dira, batera edo bestera higitzen, aurrera bezain atzera joaiten denbora gutiz, Mañex Goyhenetchek azpimarratzen duen bezala.
|
|
|
txistularia, Manez, kapataza bihikatzen nizkien, batzuk gautxoak zirela, Peludo eta Zorriño, emazte batek moztu ninduelarik. Arrangura zen nola eginen nuen gizon rol haiek adin
|
hartako
neskei garraiarazteko: " Ce n’estpas seulement que ce sont des hommes, mais quels hommes.".
|