|
2000
|
|
|
Lehenik eta behin, aipatu beharra dago Hego Euskal Herrian irratia entzuten duenpopulazioaren %77, 1 bost irratiren eskuetan dagoela. Irrati emandegi hauen indarrakbigarren planoan uzten ditu gainerakoak, neurri
|
handi
batean emisio eremu lokalekoak direnak, hain zuzen ere. Ikus ditzagun segidan, entzule kopuru horiek protzentualki eta zenbaki absolutuetan.
|
|
|
(Iturria: SIADECO, Iparraldeko Euskal Irratiei Buruzko Azterketa). Emaitza hau, 1998tik ezarri ziren 26 errepikagailuek Ipar Euskal Herriari eskaintzen dioten estaldura osoarizor zaio hein
|
handi
batean, ETB eta Telediffusion de Franceren (TDF) artean 1995eko urriaren 30eanegindako akordioaren ondorioz, Euskal Kulturaren sostengurako Udalen arteko Sindikatua bitarteko.Angelu hiriak ausarki lagundu zion diruz Anglet FMri 1994/ 1995 artean Ipar Euskal Herriko irratisoziatiborik aberatsena izateko bidea emanez, 65.000 liberatara hurbiltzen zen aurrekontuarekin.Horregatik, irrati hau udalaren... Biarritz eta Getaria hiriek eta Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorrak ere nasaiki lagundu zioten estazio honen finantzamenduari (garai hartan RadioBayonnerentzat bezala). 31ziurtatzeko borondatea barneratuko zuen mailaketa proposatzea zen ildoa.
|
|
|
Izan ere, itun hartatikaurrera Euskal Herriko dinamika politikoak inoiz baino gehiago begiratu dio EuskalHerri osoaren batasunari, eta inoiz baino gehiagoko batasuna lortu da lurralde guztietako alderdien eta gizarteko eragileen artean. Honek isla zuzena izan du hedabideetan, eta, bereziki, Lizarra Garaziko itunaren eragileen politika, neurri
|
handi
batean, Euskal Herri osorako politika gisa aurkeztua izan da. Baina ez alderdi eta talde horienpolitika bakarrik:
|
|
|
egunkariek Euskal Herria islatzean azpimarratzen dituzten erreferentzia eremuak gehiago baldintzatzen ditu hedabideen ideologia politikoak beren hedaduraren araberako izaerak baino. Zehazkiago, gaur egunEuskal Herria zatikatzen duen egituraketa juridiko eta politikoaren onarpenak edoharen aurkako jarrerak baldintzatzen dute, neurri
|
handi
batean, hedabideek gure herriazeraikitzen duten irudia, hurrengo atalean ikusiko dugun legez.
|
|
|
Bestalde, azpimarragarria da honako datu hau: Baskongadetako egunkari erregionalistek Euskal Herriko albisteak ematen dituztenean, proportzio
|
handi
batean EuskalAutonomia Erkidegoko errealitatea dute aipagai (%71tik hasita %80rako bitartean). Hartara, gainerako euskal lurraldeek, agerpen txikia dute. EL MUNDO DEL PAISVASCO eta EL PAIS DEL PAIS VASCO egunkarientzat, ordea, Euskal AutonomiaErkidegoaz gain badira beste euskal errealitate batzuk, komunitate autonomo honekberen albisteen heren bi soilik betetzen baitu.
|
|
|
Agerian dagoenez, alde handia dago EUSKALDUNON EGUNKARIAtik (albisteen hiru laurden Euskal Herriari baitagozkio) EL CORREOra (albisteen erdia diraEuskal Herriarekin lotura dutenak). Baina guztiek, baita Espainiaren batasunaren aldeko jarrera agerian dutenek ere, beren izaera lokala dela medio, Euskal Herriko errealitateaz ari dira neurri
|
handi
batean. Konstatazio honek honako galdera dakarkiguburura:
|
|
|
Bestalde, Lizarra Garaziko itunaren ondorioz, Euskal Herria osotasun politikogisa harturik, egunkariek hedatzen duten irudia koiunturala ala zerbait iraunkorragoaizango ote den erantzuterik ez daukagu. Izan ere, neurri
|
handi
batean hori itun hartatikaurrera abiatutako prozesuaren bilakaerak berak erabakiko baitu.
|
|
|
Aldea nabarmena dela uste dugu, biek zuzendaritza bera dutela kontuan hartuta. Ezberdintasun hori, neurri
|
handi
batean, programen jatorri ezberdinarekin lotuta dago, 29 taulak erakusten digunez.
|
|
|
Horrela, Fikzioa eta Albistegiak dira afalosteko orduetarako lehengairik erabilienak. Fikzioan kanpoko erreferentzialtasuna da nagusi, neurri
|
handi
batean kanpoko ekoizpenak izaten direlako.
|
|
|
Honengatik guztiagatik honako ondorio hau ateratzen dugu: ETBkoeguneroko albiste orokorrak egitean, herrialde kontinentalak ez dira ia kontuanhartzen, Euskal Herria,
|
neurri
handi batean, Hegoaldera mugatuta geratzen delarik.
|
|
|
Azken baieztapenaren ildotik, azpimarragarria da, halaber, Nafarroaren kasua: herrialde honetan gertatzen den gauza gutxi aipatzen dute ETBko albistegi orokorrek.Ipar Euskal Herriko herrialdeek baino agerpen handiagoa badu ere, Nafarroak Hegoaldeko gainerako herrialdeekin alderatuta oso presentzia urria duela nabaria da. Ondorioz, ETBko albistegiek beren berriez erakusten duten Euskal Herria, eguraldi mapek besteladioten arren, neurri
|
handi
batean Euskal Autonomia Erkidegora mugatuta dagoela esandezakegu.
|
|
|
Azkenik, nabarmena da, baita, Espainiar Estatuan botere politikoaren eta komunikazio taldeen artean eman den lotura estua. Prisa taldea, adibidez, gobernu sozialistenbabesean garatutako taldea izan da neurri
|
handi
batean; eta, alderantziz, gobernupopularraren agindupean oztopo garrantzitsuak aurkitu ditu satelite bidezko telebistadigitalean sartzeko. Bestalde, Telefonica pribatizatu berrian mantentzen duen kontrolazbaliatuta, Alderdi Popularra ikuspegi kontserbadoreko komunikazio taldea osatzensaiatzen ari da.
|
|
|
Horrela, Artezarauaren ardatza teknologia berriakzirela eta (kablea, satelitea,..) Europako Batasunaren Estatuen arteko emisioenmarko juridikoa antolatzea bazen ere, errealitatean askoz irispen handiagokoaraua bihurtu zen azkenean, zeren Estatu Batuen aurrean europar ikus entzunezko produkzioa babesteko neurriak finkatu baitzuen, zerbitzu publikokoideien ildotik publizitatea mugatzen zutenak, kopuruan eta modalitatean (pelikulen barnean, adibidez)?. Hain zuzen ere, publizitate tarteak handitzekopresio komertzialak egon dira, neurri
|
handi
batean, Artezarauaren eraldaketaren atzetik.
|
|
|
Gaur egun dituzten sarrera urriekin, nekez lor dezaketetelebista lokalek iraunbizitzea. Etorkizunean ere, konkurrentzia areagotzen bada, zailagoa izango dute oraindik baliabide komertzialekin bakarrik aurrera ateratzea.Sistema publikoaren deszentralizazio gune eta tarteak ere, telebistan bereziki, aginte lokalen laguntza eta sostengu material eta finantzarioari esker zabaldu etamantentzen dira neurri
|
handi
batean. (S.
|
|
|
Azken 15 urteotan ondasun eta zerbitzuen ekoizleek sortutako aberastasunarenzati
|
handi
bat, espekuladoreek eskuratu dute, eta, ondorioz, gaur egungo 450 fortuna handienek humanitatearen erdiaren urteroko errenta gainditzen dute. Ekonomiaerrealarekin inolako loturarik ez dutenez, 1995 urtean, kapital trukeen bolumenabilioi eta erdi dolarrekoa izan zen; alegia, planetako banku zentral guztien truke erreserba osoa baino gehiagokoa.
|
|
|
Herritartasunaren alde ekonomikoan aldaketak egonen dira, justuki, geroz etakonpetentzia gehiago Europa mailan finkatzen direlako. Jada hemen, Iparraldean, kasik Barnealde osoa Europari so dago bere dimentsio ekonomikoan, hango biztanleriaren parte
|
handi
bat laborantzatik bizi baita, eta laborantza politika ez baitaParisen finkatzen, Bruselan baizik. Joera hori handituz joanen da.
|
|
|
Diru-laguntzak erakunde autonomikoetatik jasotzen ditugu, baina agente sozialgehiago murgildu behar dira; adibidez, kirolaren munduan sarturik dauden euskal enpresak. Orain dela bi urte baimendutako legea landu litzateke, euskal federazio guztiak elkarrekin lan egin lukete, Euskal KirolKontseilua sortu litzateke... eta hau guztia, estatu
|
handi
baten aurreandiharduen herri txiki bat garela kontuan harturik. Zuzenki aurrez aurre egitea ezda aholkagarria; istilu handia sortuko bagenu ere, ez baikenuke ezer lortuko.
|
|
|
deritzo, esan nahibaita, gorputza mintzabide bilakatzen dela. Eritasunaren eta hitzaren arteko harremanaren aurkikuntza ez dagokio Freud-i; zientziaren diskurtsoan txertatu aurretikere oso ongi zekien medikuntzak, hein
|
handi
batean hitzen bidez eragiten zuela. Etaerlijioak oso ongi ezagutzen du aitortzaren eta barkamen hitzaren arintze balioa.
|
|
|
Europatik Testuinguruko Terapia delakoari ekarpen garrantzitsuak egin zaizkio, hain zuzen ere, konkretuki Heidelberg eko unibertsitateko irakasle den HelmStierlin eremu honetan sartzearekin; honek egin dituen ekarpen garrantzitsuenartean, psikopatologiaren zati
|
handi
baten oinarrian dagoen aita semeen artekoesplotazio moduak diren Ordezkaritza, Atxikipena eta Kanporatzea bezalakokontzeptuen garapena dago (Stierlin, 1979).
|
|
|
Familia Terapiaren aldizkako lehen argitalpena 1987ko urtarrileanhasi zen Espainian, J.A. Rios Cuadernos de Terapia Familiar (Familia TerapiarenKoadernoak) argitaratzen hasi zenean; hori da orain arte agertu den bakarra, etagaur egunera arte 20 zenbaki kaleratu ditu. Gainera, Psikiatriako eta PsikologiaOrokorreko aldizkarien zati
|
handi
batek, azken urteotan, Familia Terapiari buruzkoartikuluen kopuru ederra argitaratu du. Haien artean nabarmentzekoa da Revista dela Asociacion Española de Neuropsiquiatria (Neuropsikiatriako ElkarteEspainiarraren Aldizkaria), argitaratutako artikuluen kopuruagatik eta Familia Terapiari emandako garrantziagatik, bereziki 86 denboraldian, T. Suarezaldizkariaren zuzendari izan zen garaian.
|
|
|
Sexualitatera hurbiltzeko modu honen ezaugarriak, sakabanatzea, ikuspuntuaren atomizazioa eta kultur testuinguruarekiko independentzia dira. XX.mendeko bigarren erdialdera, neurri
|
handi
batean, Europako tradizio aberatsagaldu eta pragmatismo amerikarra ezarri zen. Begi bistakoa da, Amerikaerreferentzia bihurtu zela eta honek Europan gogor eragin zuela.
|
|
|
Araneko etxanderea,* Zelestina, hil zen eta, ohi legez, auzoak hilbegiran bilduziren hurrengo gauean hilaren etxean; haien artean ziren Eulaliren izekoa, JuanaLarrea, eta beste izeko bat. Bat batean, leihoan jo zuten eta, Juana «nor dan atean joanzan, eta periodiko
|
handi
bat erretratuakaz, hiru fraile erretratuakaz,» ikusi zuen. «Zerete da hau?», ikaraturik emaztea, harentzat agerpen bat zelako, are gehiago itzelezkozaratak entzun baitziren, oholekoak, etxean.
|
|
|
Istorioa oso bitxia harrapatu bainuen, beste batean berriz kontatzeko eskatu nionEulaliri, eta bigarren aldi hartan, gertaeren kronologia aldatu zuen, inbertitu, moduesanguratsuz: hilbegiran katu
|
handi
bat (eta ez gizona) sartu zen, gorpua eroan gurazuen erpekaz; jendeak jotzen hasi zitzaizkionean gizon bihurtu zen eta denek ezagutuzuten* Teofilo. Geroago (ez aurrean, lehen bertsioan bezala) jo zuten leihoan etaagertu zen fraileen erretratua.
|
|
|
Ikus dezagun lehenik zeintzuk diren euskararen eremuan nagusiki erabiltzen direnhaize izenak3 Ezer baino lehen aipatu behar da itaunak eta jaso diren erantzunakbatzuetan ez datozela itxi itxian bat. Sarritan gertatzen ez den arren, herriarenorografiak baldintzatzen du noiz edo noiz haizeen norabidea, eta jazotzen da herribatzuetan ez izatea puntu kardinalei zehatz dagokien haizerik, halako puntukardinalera begira mendi
|
handi
bat duelako edo bestelako arrazoiak bitarte. Arazohauek kontuan izanik, hona hemen lehen lehenik jaso diren izen hedatuenak:
|
|
|
Aitak, hamaikaurte egin gabeko haurra zela oraindik, Jutlandiako estepa idorrean ardiak zaintzen, bakarrik, hotzak eta goseak amorratzen eta piztien ikaraz, desesperatuta, muinotxobatera igo eta, bere indar guztiekin, zerura begira, madarikatu egin bide zuen, haurtxiro gaixo bati halako sufrimenduak sufriarazten dizkion Jainkoa. Handik gutxira, Kopenhagen era lan bila joan, aberastu, merkataritza enpresa
|
handi
bat muntatu, etadirutza ederraren jabe, ezkondu egin zen. Baina emaztea laster hil zen, eta urtea igarobaino lehen, aita etxeko neskamearekin ezkondu zen berriro.
|
|
|
Orain arte argi esan ez badut ere, sumatuko zenuten dagoeneko, neronek Txillardegi ikusten dudala, historikoki eta hein
|
handi
batean, baina ez bera bakarrik, euskara eta askapen politika suturatzeko joeraren abiapuntuan. Baina, nire irudiko, ezkontza hori ezinbesteko bihurtzeak ez die, ez euskarari ez eta askapen politikari, onik ekarriko.
|
|
|
UEUren jardunaldietan hasieran (gogoan erabil bedi 1987.urteko proposamen hura) eta ELE aldizkarian geroago (1992) nekaezin ibili da Txillardegi euskal azentueraren arazoa plazaratzen eta ingurukoak kinatzen. Azkenaldion laneskerga horren emaitzak, neurri
|
handi
baten, trapazeri, ei esker, ikusten hasi gara; bidehonetan lehen urratsak baino eman ez ditugula jakin arren.
|
|
|
Saltokietan euskaraz egiteko, ez digu Madrilekedo Parisek inolako eskumenik eman behar; guri dagokigun auzia da. Euskalduneidagokie, hein
|
handi
batez, gure hizkuntzarekiko begirunea bermatzea.
|
|
|
Epe horretan, dena den, ez zen faltatu beste kultur errealitate bat ere euskal gizartean, paraleloki zebilena, herrietan, egunerokoagoa? , ez hurbilagoa ezinbestean, eta, hein
|
handi
batean, ordura arteko dinamikak eta joerek bideratzen zutena. Errealitateharen sortzaileek ustezko kultur fenomeno eta ekoizpen unibertsalak eurrez eta errazeskaintzen zituzten eta era xumean bereganatzeko moduak azaltzen (eta saltzen, eiki).
|
|
|
Erlijioak ere, harrapakaritzako zibilizazioaren? erlijioak izan dira, gerrak eta esklabutza, neurri
|
handi
batean, onartuz. Eliza eta Islamismoa, konkistaren apologia eginez, kutsaturik eta leporainozikindurik geratu dira.
|
|
|
Irudizkotasuna: gaur egun irudien gizartean bizi gara, telebistaren hedatze eta arrakastari esker neurri
|
handi
batez. Albisteek dimentsio hori ere hartzen dute eta irratigintzan ezinbestekoa da hausnarketa egitea, irudiak gure diskurtsoetatik, berben bidez alegia?
|
|
|
Irrati konbentzionalarekin duen desberdintasun gailena irratsaioen edukien homogeneotasunean datza, eta neurri
|
handi
batean, generoenean ere bai?; tradizionalean, aldiz, programazioa heterogeneoa da.
|
|
|
Iparraldeari dagokionez, bistan da euskal herri mugimenduak irrati sare garrantzitsua eratu zuela 80ko hamarkadan. Urte haietan eta neurri
|
handi
batez Iparraldeko euskaltzale, apez eta Eliza euskaldunari esker, erantzuna eman zitzaion herritar askok eskatzen zuten euskarazko informazioa jasotzeko irritsari. Alde batetik, Estatu frantsesak turismoari ateak zabalduz Iparraldeko jatorrizko kulturari egindako mesprezuari aurre eginez, eta bestetik, herria bizi zedin euskal nazionalismoak agertutako grinari esker, euskarazko irratien panorama biziki aldatu da Baionako Gure Irratia, Nafarroa Behereko Irulegiko Irratia eta Xiberoko Botza irrati estazioen agertzeaz batera.
|
|
|
Karrantzako Ehiza eta Arrantza Elkarteak Ehiza Barruti Pribatua eratu zuen 70ko hamarkadaren erdialdean. 11.000 Ha inguruko azalera du, nahiz eta zati
|
handi
bat erabiltzen ez den. Ehizarako baldintzak, Bizkaiko Foru Aldundiak eta Bizkaiko Ehiza eta Arrantza Elkarteak ezarritakoetara mugatzen dira.
|
|
|
Autoa utzi eta Paulesko azken baserrietatik eskuinerantz abiatzen den pistatik, oinez abiatu behar da. Larre, hesi eta pinudi artetik kilometro bat ibili ondoren, kurba itxi bat atzean utzi eta ipar norabideari jarraituz, pinudi
|
handi
baten gainetik, Sopeñako artadira iristen da bidea. Artadi hau berezia da gure lurraldean, angio itxura duen bakarrenetakoa baita.
|
|
|
Erreka ertzetako berezko landaredia, hein
|
handi
batean behintzat, desagertu egin da; ibaiertzak nekazaritza eta abeltzaintzarako lur onak izatetik aparte, garraiobideak, etxebizitzak, industriak eta bestelakoak eraikitzeko erosoak dira. Hau gutxi balitz, ur ertzeko zuhaitzen hazkuntza azkarrak, egur horien aprobetxamendua bultzatu du, haltzaren egurrarena batez ere.
|
|
|
Landarerik ezean, lurpean bertan ekoizten den materia organiko bakarra bakterioek ekoitzitakoa da; bakterio hauek lurpeko animalien bazka garrantzitsua dira. Hala ere, kabernikolak hein
|
handi
batetan kanpoko ekarpenen menpe daude, eta haitzuloen alde sakonera iristen den edozein gai orga niko ustiatzen dute: urek garraiatutako animaliak, orbela, saguzarren gorotz eta gorpuak...
|
|
|
Azken urteotako nekazaritza gainprodukzioarekin batera, alanbrezko hesiek hesi naturalen lekua okupatu dute hein
|
handi
batean, paisaia homogeneoa sortuz; baina hesi naturalak egoera onean mantendu dituen haran bakarretakoa da Karrantza.
|
|
|
Haraneko biztanleek aski ondo ezagutzen duten animalia da otsoa; batzuen mirespena eta besteen gorrotoa pizten duen karniboro handi hau, noizean behin Burgos eta Kantabria aldetik Bizkairaino iristen da. Txakur
|
handi
baten tamaina du eta bere dieta, intsektu, hegazti, ugaztun eta fruitu desberdinez osatzen da, urtaroarekin batera aldatuz.
|
|
|
Abeltzaintzak garrantzia duen lekuetan, hein
|
handi
batean abereez elika daiteke, abeltzainei kalte handiak eraginez; antzinatik izan du otsoak gizakiarekin, eta abeltzainekin bereziki, tirabirako harremana.
|
|
|
Larre eta sastrakadi hauek txori askoren bizileku dira, eskaintzen dizkieten baliabideei (ezkutalekua, janaria...) etekina ateratzen ondo aski moldatu baitira. Txonta eta berdantza horia, esaterako, larre eta sastrakadietako hazi eta fruituez elikatzen dira hein
|
handi
batean, nahiz eta ugaltze garaian intsektuak jaten dituzten. Benetako intsektu ehiztari bikainak, ordea, antzandobi arrunta eta pitxartxar burubeltza dira.
|
|
|
Eskualde horren hegoaldean kontinente bat zegoen (gaur egun Demanda mendizerra deneraino heltzen zena) eta bertatik ibaiek garraiatutako hondakinak gaur egun Karrantza denaren hegoaldean metatu ziren, delta
|
handi
bat eratuz. Zenbat eta gehiago hurbildu itsasora ibaiek hainbat eta korronte txikiago dutenez, lehenengoz ibaiak garraiatutako material astunenak metatzen dira eta azkenik, korrontea erabat ahultzen denean, arinenak.
|
|
|
beste nazio proiektuentzako nahitaezkoa izan behar duen bezala, hezkuntza sistemak ezarritako mugak eragiten duen neurrian eta gainditzeko edota egokitzeko premia eskatuko lukeen aldetik. Helburua aipaturikoa izanik, hezkuntza sistema frantsesera hurbiltzeko asmoa ere badugu; alde batetik, beste batzuen artean, hezkuntza sistema nazional espainiarrak eredu gisa hartu izan duelako, neurri
|
handi
batean bederen; eta, bestetik, Euskal Herriari begira, espainiarrak Hegoaldean bezala, sistema frantsesak Iparraldean izan duen eragin nabarmenengatik1 Azken finean, laburbilduz, ondoko hau dugu XIX. mendeak eman zuen eskema nagusia: hezkuntza egiturak iraunkorki finkatu ziren, lehenengo irakaskuntza, irakasleria, ikuskaritza eta hezkuntza administrazioari zegokienez bereziki, hezkuntza politikaren barruan gobernuaren jarduera ardatz nagusiak ziren neurrian, aipatutako politikak ezaugarri hauek izan zituelarik, hots, zentralizazioa, uniformizazioa, sekularizazioa, etab. Errealitate honek egoera zehatzaren aurrean jarriko gaitu:
|
|
|
Diktadura jakobinoak ez zuen plan hori burutzeko behar adina indarrik izan, baina esandakoak, neurri
|
handi
batean bederen, hezkuntza sistema frantsesaren eraikitze prozesuak izango zuen norabidearen arrastoa erakusten du. Hala,. Terrorearen?
|
|
|
(1 art). Jokoan dagoen Nazioarekiko identifikazioak duen garrantzia ezagutzeko bidea eskaintzen digu egoera horrek; zentzu honetan uniformizatzearen bidean izandako arrakastaren arrastoa antzeman daiteke, neurri
|
handi
batean behintzat, esate baterako, Revue pédagogique k 1833an frantses abertzaletasunarekin zuzenean lotzen eta txalotzen zuen eskolako eskuliburuen homogeneitatean, hau funtsezkoa baitzen dotrina, dissolvantes, en aurka egiteko94.
|
|
|
eta, estudios de aplicación á las profesiones industriales? izeneko bi mailek neurri
|
handi
batean paraleloak zirenak osatu zuten (12 art). Lehenengoan bi epealdi bereiz daitezke, bata bi urtekoa, eta laukoa bestea;, estudios generales?
|
|
|
Irakasleek, esate baterako, ez zuten ezta titulurik ere behar (153 art.). Egoera honek zer pentsa sortzen du. Estatuaren sekularizazio nahiak ez zuen asmoen maila gainditzen, neurri
|
handi
batean bederen, eta egoera honek Estatu liberalaren eta Elizaren arteko tentsioa kistatzeko bidean jarri zuen, ondo asko dakigun bezala.
|
|
|
hizkuntza nazionalak nazionalizatu egiten du. Noski, asimilazio mailaren araberakoa izango da lortuko den kohesio gradua, eta arrakastatsua izateak ala ez, Estatu nazioaren markoan gatazka nazionalak pizteko aukera/ arriskua baldintzatuko du neurri
|
handi
batean.
|
|
|
Zentzu horretan, hizkuntzaren erabilpen ideologiko hutsak arreta berezia merezi duelakoan gaude, Estaturik gabeko nazionalismo batzuek egiten duten erabilpenak bereziki, adibideak izateko, ez dago urrunera joan beharrik?. Neurri
|
handi
batean, hizkuntza egokia, ren arrazonamendua ontzat harturik, beren hizkuntza erabili izan dute nazio identitate, nortasun edota parte izatearen elementu gisa, baina kultur hizkuntza sortzeari uko eginez.
|
|
2001
|
|
|
Funtsean, paradigma moderno horren baitan egon dira eraikita, eta oraindikere badaude, neurri
|
handi
batean, gure helduen euskalduntzea eta alfabetatzea ere.Eta, azken batean, ikuspegi modernoaren araberakoak ditugu gaur indarreanhainbat osagai, elkarreragin estuan:
|
|
|
Jakina, hitz horiek nondik eginda dauden ez dugu bistatik galdu behar (kultura proiektu
|
handi
bat...). Edonola ere, berriro azpimarratu nahi nuke, guztionesku baitago, arestian esandako zerbait:
|
|
|
Kalean upel
|
handi
bat zegoen. Hara jaitsi nintzen, upela soka batez lotunuen eta txirrikarekin seigarren solairuraino igo nuen.
|
|
|
Kalean upel
|
handi
bat zegoen. Hara jaitsi nintzen, upela soka batez lotu nuen etatxirrikarekin seigarren solairuraino igo nuen.
|
|
|
Kalean upel
|
handi
bat zegoen. Hara jaitsi nintzen, upela soka batez lotu nuen etatxirrikarekin seigarren solairuraino igo nuen.
|
|
|
Edukiak zehazteko momentuan, oso baliagarriak izan dira testu moten inguruan argitaratutako lanak. Izanere, neurri
|
handi
batez, edukia sailkatzeko saioak baitira testu motetan oinarrituzegindako sailkapenak. Nolanahi dela, sailkapen guztiak helburu jakin baten araberaegin dituztenez, bakar batek ere ez gintuen erabat asetzen; eta, ondorioz, geurebeharren araberako hautaketa egin dugu, arestian aipatutako ezaugarriak betetzeko, hots, ulergarritasuna, neurgarritasuna eta betegarritasuna.
|
|
|
Gure uste apalean, kasu hauek asko badira ere, ez genuke ezer aurreratukoñabardura hauek klasean lantzea proposatuko bagenu, neurri
|
handi
batez ikas prozesua amaigabea litzatekeelako. Bestalde, deskribatzen ikasi duenak deskribatzeko helburu soilarekin deskriba dezake berdin berdin, bestelako helburu bat baduere.
|
|
|
Askotan esan dugu komunikazio gaitasuna faktore motibatzailea dela; beraz, helburu erabilgarriena hasiera hasieratik eskaintzeak eragingo du ikasten irauteko. Hala ere, arazo
|
handi
bat sortzen duhorrek, oso garbi ikusten baita zer den erabilgarriena eta zer gutxitan erabiltzendena, baina erdiko guztia egituratzeko ideia argi nahikorik ez baitu eskaintzen.Irizpide garrantzitsua bada ere, garbi dago beste irizpide batzuk behar direla.
|
|
|
Azken finean, nola ikasten den ari gara aztertzen, hots, gaitasun komunikatiboa eskuratzeko ikasleak zer bide ibili behar duen. Arazohau ezinbestean gainditu behar da, neurri
|
handi
batez ebaluazioa, materiala, irakasle eta ikasleen momentu bakoitzeko rola, helburuen iraupena eta beren banaketaikas prozesuan hemen hartuko ditugun erabakien menpe daudelako.
|
|
|
1995 urtera bitarteko egitarauetan, nozioak, funtzioak eta horietako bakoitzaadierazteko adierazpide linguistikoak urratsetan banaturik agertu zaizkigu. Baina, banaketa hori ere, neurri
|
handi
batean, arbitrarioa izan dela esan dezakegu. Izanere, kasu askotan zail egiten zaigu nozio, funtzio edota adierazpide linguistikojakin bat hizkuntza eskuratzeko prozesuaren atal bati lotzea.
|
|
|
1995.eko egitarauaren aurkezpenean azaltzen zen bezala, proposaturiko urratsak«arbitrarioak dira neurri
|
handi
batean(...), ezen bigarren hizkuntza bereganatzeacontinuum bat da(...)». Horrela, bada, helburuak behin eta berriro errepikatukozaizkigu urrats ezberdinetan eta oso zail egingo zaigu ikas prozesuaren jarraipena egitea, bai irakasleoi bai ikasleei ere.
|
|
|
Jakina, arrazoi hauek ez dira bata ala bestea eran agertzen; normalean denakbatera, edo bi edo hiru batera izango dira. Baina hori ez zen kezkatzen ninduengaia; besteak beste, zerrendako lehen biak ikaslea aintzat hartuz eta den bezalakoaonartuz konpon daitezkeelako neurri
|
handi
batean. Beste honek kezkatzen ninduen: alda al daitezke ikasleen ikas ohiturak?
|
|
|
– Ez dago jauzirik ikas estrategiak lantzetik autonomia inplementatzera, prozesu jarraitua da neurri
|
handi
batean.
|
|
|
– Lehengo galderak (ikaslearen helburuak eta espektatibak, alegia) gidatubehar zuen, neurri
|
handi
batean, geroko lana.
|
|
|
Irakasle gisa dugun esperientziari begiratzen badiogu, garbi dirudi, gauregun eta Euskal Herrian? arrakasta/ ez arrakastaren arteko muga markatzen duena, neurri
|
handi
batean, baina ez bakarrik, estrategia sozialetan egon daitekeela.
|
|
|
Egia da, ikas estrategiak prozeduretan isla izateak material anitzagoak etaneurri
|
handi
batean eraginkorragoak sortzen lagunduko digula, baina horrekinbatera ikasgela ikasle irakaslearen arteko elkarrizketarako gune bihurtu behar dugu.
|
|
|
erreserba: jabego
|
handi
batean, jaunak zuzenean ustiatzen zuen zatia (edo villicus, ordezkari batekin). Horretarako, esklabuak erabiltzen zituen; eta, Goi Erdi Aroa aurrera joan ahala, menpekonekazariak, lan prestazioen bidez.
|
|
|
Nekazaritzari zegokionez, donazioen ondorioz lur asko Elizarenak ziren, etaelizgizonak nekazarien prestazioetatik bizi ziren; beste aristokrazia laikoeta militarra zen, erregeak egindako emanaldiengatik aberastua (koroak honekinlurrak galduko zituelarik, bere sarrerak gutxituz, eta, horrekin, bere boterea). Beraz, lur jabego handia nagusitu zen; baina merobingiarren garaian esklabuez ustiatutakoerreserba edo latifundio
|
handi
baten eran zena, gutxituz joan zen.
|
|
|
Luis Errukitsuarekin egoera mantendu egin zen, koroa oraindik indartsuazenez (batez ere kultur loraldiak iraun zuen). Baina ondorengo erregeekingainbehera etorri zen, eta merobingiarrekin agertutako kontraesan eta ahulguneakazaleratu ziren berriro, batik bat, errege ahulenen artean5; eta inbasio berriek (bikingoenak, kasu zehatz honi dagokionez) eman zioten azken kolpea, hauekzakuraketa zutelarik helburua hein
|
handi
batean, eta ez integrazioa (aurrekoinbasioen eredua izan zena) 6.
|
|
|
Bi egitura arkitektonikoz osatutako eraikuntza da: XVI. mendeko dolare baserri bat (sagar prentsa
|
handi
bat du egituraren oinarri) eta XVII. mendeko gehiketak (alboetan eta fatxadan). XIV XV. mendetik dokumentatuta dago baserriafamilia berak okupatu izan duela, Yartu edo Iartua familiak, hain zuzen.
|
|
|
zulo natural bat aprobetxatuz, itxidura hormabat egin zitzaion, eta zorua nibelatu. Barruan harlauza
|
handi
bat agertuzen, oinarri landua zuena; hilarria zela pentsatu zen, eta azpian eskuzegindako zeramika zati asko agertu ziren17.
|
|
|
pertsonaia historiko zein asmatuekin, paisaiekin, giza taldeekin, ohiturekin. Historia, antzinakoa zein gaurkoa, almazen
|
handi
bat bezalakoa da idazlearentzat. Asmamenak komeni zaion materiala hartzen du bertatik, eta idazleak nahi duenerako erabiltzen ditu materialok.Batzuetan, dekoratu gisa erabil ditzake, nik Baionarekin sarri egin dudan bezala.Besteetan, historiako pasarte jakin bat hautatzen du idazleak bere testuaren motore.Hainbatetan, modu analogikoan erabiltzen du historia.
|
|
|
handik atera nuen zorri
|
handi
bat,
|
|
|
Iparraldean bestela hitz egiten da literaturaz, 1981an bildutako Maiatz taldearen, aldizkariaren eta argitaletxearen bermatzeaz geroztik: denborarekin egoeraleunduz joan baldin bada ere, Maiatz taldearen hastapenak nahikoa doloretsuakizan ziren, kultura idatziaren zati
|
handi
batek bere, umea, ezagutu ez zuelakoan.Tradizioarekiko leialtasunez, bi arrazoi nagusi argitara emanez:
|
|
|
Eta hortxe, neure bidearen erdian. Dante konjuratuz, bizitza berri (Vita Nuova) baten atarian?, neure berezitasunaren gailur horretan, egin dut topo bi irakurketahoriekin (egia esan, hainbestetan berritu ditut, non ez baitaukak data jartzerik). Lehena eleberri
|
handi
batena da, dagoeneko, ai ene!, idazten ez diren horietakobatena. Ez naiz obra batez ari, asaldura batez baizik; niretzat, asaldura horrekBolkoski agurearen heriotzarekin iristen du gaina, bere alaba Mariari esaten dizkionazken hitzekin; herioren hurbilez, bi izaki horiek, aurrez inoiz maitasunarenberbakera (berbakeria) erabili gabe elkar maite zuten bi izaki horiek inarrosten dituensamurtasun eztandarekin (R.
|
|
|
Harrera zabal horren zioez galdezka hasiz gero, neurri
|
handi
batean faktore estratestualek bultzatu dutela pentsa genezake; alegia, harrera hori arrazoi soziologikoetan oinarritzen dela, nahiz bestelakoetan. Honela, idazleaz daukagun irudiak izandezake eraginik.
|
|
|
Nahiz eta, Izagirrek bezala eta horretan Atxagarengandik urrunduz, SarrionandiakEuskal Herriak lorturiko normalizazio politikoa gutxietsi eta hortaz euskal idazlearenkonpromisoa ez absurdutzat jo, garbi dago idazle klandestinoa miresten duenirakurlegoaren zati
|
handi
batek ez dituela ulertu Sarrionandiaren benetako ibilbideeta mezu literarioak eta presondegitik ihes egitea lortu duen militante idazlearen mitoerromantikoa gehiago axola zaiola.
|
|
|
Virginia Woolf: «Fikzioaren etorkizuna, neurri
|
handi
batean, gizonak heziahal izatean datza, emakumeen adierazpen askatasuna onar dezaten».
|
|
|
Munduko edozein tokitan irakurleriaren parte
|
handi
bat, femeninoa, delarik, egunkari intimoen izkiriatzaileak gehienbat emazteak direlarik, halaber diraarrakasta gaitza lortzen duten liburuen egileak (Mary Higgins Clark, PD James, Patricia Highsmith, demagun); baina, serios?
|
|
|
azalpen teoriko batzuk adierazteko beharrezkoak kontsideratu direnakbakarrik; adibidez, bi tesietan baieztatzen diren eredu psikosoziolinguistikoakazaltzean, horien bitartez orain arteko tradizioan berrikuntzak proposatu ahalizateko; edo euskararen egoeraren deskribapen orokorra adierazteko beste datuenpiriko batzuk. Lan honekin, hain zuzen, euskararen ikaskuntza eta erabilera gaieiburuzko gaur egungo ezagutza teorikoaren egoera nolakoa den adierazi nahi da, neurri
|
handi
batean behintzat; horixe da lan honen helburu berezia.
|
|
|
2 Batez ere ikuspegi psikologikoari jarraituz, beste batzuen artean eredu interakzionista erabil daiteke. Paradigma kognitibo zein konduktista moderatuetan erabiltzen den eredu interakzionistaren arabera, gizabanakoa da gertatzen zaion guztiaren erdigunea (subjektu aktibo modura funtzionatuz) etagizabanakoa da baita aztertu behar dena ere; baina gizabanakoari gertatzenzaiona neurri
|
handi
batean interakzioaren bitartez gertatzen zaio, batez ereobjektu sozialekin interakzionatuz. Interakzio prozesuan, bi azpiprozesubereiz daitezke:
|
|
|
Tradizio horretan badaude, zorionez, gai honi buruz zenbait argitalpen halakoeredu ezberdinen jasotze eta azterketa laburbiltze sintetiko bat egiten dutenak, hemen azalduko den laburbiltze sintetikorako baliagarriak izango direnak etahorretarako neurri
|
handi
batean jarraituko direnak. Tradizio horretan oinarrituz, jarrai daitezkeen modu ezberdinen artean aukeratzen dena kronologiaren araberakoaizango da.
|
|
|
Hori ulertzeko gogoratu behar da tesi honetan sartzen diren bi ikerketa enpirikoak 1992 eta 1994urteetan diseinatu zirela. Hala ere, lan honetan eraikiko den ereduaren konplexutasuna, bere osotasunean, hamarkada honetako lanetan eta autoreetanoinarritzen da, neurri
|
handi
batean, zeren horien arabera ikuspegi zabalagoada eta erabiltzen dituzten ereduak ere konplexuagoak dira. Bestalde, komeni da guztiak aipatzea, baita kontuan izatea ere, hemengo ikerketenemaitzak hobeto ulertzeko eta aterako diren ondorioen balioa egokiagointerpretatzeko.
|
|
|
Talde etniko bateko partaide izateak talde horretako beste kideekin hizkuntza komun bat, ohiturak, baloreak eta bizimodua konpartitzeainplikatzen du. Komunitate
|
handi
baten barruan talde etnikoko kideek bestetaldeetako kideekiko jarrerak eta jokabideak ere baldintza ditzakete (Giles, Bourhis eta Taylor, 1977; Tajfel, 1974). Gutxiengoaren taldeko kideentzat, gehiengoaren taldeko hizkuntza ikasteak beste taldean asimilatua bihurtzeko esanahia izan dezake.
|
|
|
1.Lagin orokorraren %61.4 emakumezkoak dira, %75ek 30 urte baino gutxiago dituzte, euskaldunen presentzia oso txikia den herrietan jaio eta bizidira, ia hiru laurdenak bi gurasoak edo bietako bat Euskal Herrian jaioakditu, unibertsitarioak dira ia erdiak, laurdena langabezian dago, %20 ikasleak dira eta beste %21 langileak, gehiengo
|
handi
batek gurasoak erdaldunak ditu, beren lehen hizkuntza gaztelania izan da %85ean, %90 bainogehiagok ez du euskararik ikasi eskolan, eta batez beste zazpigarren urratsadute.
|
|
|
2 Transmisio kanpainako laginean %90 emakumezkoa da, adinaren batezbestekoa 35 urtekoa, laurdena Euskal Herritik kanpo jaioa da, eta, barruanjaio direnen artean, gehiengoa euskaldunen presentzia oso txikia denherrie tan jaio eta bizi da, erdiek gurasoak Euskal Herritik kanpo jaioakdituzte, erdiak baino gehiagok lehen eta bigarren mailako ikasketak ditu, gehien goak etxekoandreak dira, gehiengo
|
handi
batek guraso erdaldunakditu, be ren lehen hizkuntza gaztelania izan da %84ean, gehiengoak ez dueuskara rik eskolan inoiz ikasi eta, beren seme alabei dagokienez, gurasoenerdiek baino gehiagok eskolaurrean ereduan matrikulatu dituzte, etaOHOn ereduan (%35) eta ereduan (%17.5) batik bat, eta batez bestehirugarren urratsa dute.
|
|
|
Gogoratu behar da ikerketako lagineko subjektu gehienek gaztelaniadutela lehen hizkuntza; beraz, subjektu askok familiako girotik kanpo ikasi duteeuskara. Horrela, euskara jakitea, neurri
|
handi
batean, subjektu berak aukeratu du, eta, horregatik, logikoa da aldagai psikosozialen artean agertzea.
|
|
|
1 Hitzaurrean esaten den moduan (3 or.): «Euskara bere betetasunera etaosotasun betera iritsi dadin eragina izango duten helburuak eta jardunbideak definitu eta abiarazi»; «Euskal Herriko erakunde eta gizarte eragileguztiak partaide egitea»; «hizkuntzaren normalizazioak mailaz mailakoprozesua izan behar du,... borondate onean oinarritu beharrak berak dakar, nolabait, komunikazio lan
|
handi
bat egin beharra, herritar guztiak jakitunegin eta sentsibilizatzeko, baina, batez ere, gizarteko eragile guztiek, enpresa alorrekoek, hezkuntzakoek, kulturakoek, erakundeetakoek, etaabar. Euskal Herrian Euskararen erabilera Normalizazioko lanetan ardurahar dezaten eta eginkizun horretan konpromiso zehatzak har ditzaten bultzatu, gogoberotu eta animatzeko»; «diagnosi zehatz bat egin behar delaeuskarak gaur egun duen egoeraz, alde batetik normalizazioak bere aldedituen eragileak, eta bestetik euskararen normalizazio prozesuak dituenoztopo eta ezintasunak azpimarratuz.
|
|
|
Espainiar estatutik kanpoko perfume eta kosmetikoak saltzeko, Antonio Puig ek 1919an sortu zuen enpresa hau, eta horretan lorturiko eskarmentuarekin, bere perfume propioak sortzea erabaki zuen, esate baterako Agua lavanda Puig. Berrogeita hamarreko hamarkadan beste ahalegin
|
handi
bat egin zuten perfume berriak kaleratzeko: Agua brava (1968), Azur de Puig (1969) eta Quorum (1981).
|
|
2002
|
|
|
Berrogeita hamarreko hamarkadako Europako eta mendebaldeko zabalkundeekonomikoak, hirurogeiko hamarkadan ere jarraitu zuenak? inbertsiorako eremu berrien bila zebilen kapital metaketa
|
handi
bat sortu zuen. Kapital horrek, gainera, geroago eta lan esku gehiago behar zuen, eta lan esku horren zati handi batkanpotik zetorren:
|
|
|
Ipar Euskal Herrian, berriz, hazteari utzi gabe ere, halako moteltze bat antzeman zen urte horietan; geroago aztertuko duguna (2.4 irudia). Populazioaren hazkunde horrek, neurri
|
handi
batean Estatu Espainiarreko eremu behartsuago batzuetatik (Gaztela Zaharra eta Galizia) etorritako migrazio korrontebatean oinarrituta gertatu zenak. Hego Euskal Herriko hazkunde industrial azkareta orokorrerako behar zen lan eskua ekarri zuen.
|
|
|
Arabako kasua azpimarragarria da, bai enplegua eta baiproduktibitatea hazi zirelako; Nafarroan, ordea, produktibitatea gainerakoherrialdeetan baino gutxiago hazi zen. Hala eta guztiz ere, produktibitatea oso bestelakoa zen produkzio sektore ezberdinetan, eta hazkundearen arloko ezberdintasunen zati
|
handi
bat herrialde bakoitzaren espezializazioarekin lotu behar da.
|
|
|
Nafarroan garrantzi handiagoa izan zuten teknologikoki gutxiago garaturikosektoreek, larrua, kontserbak edo papera, kasu?, eta horrek azal lezake produktibitatearen hazkunde txikiagoaren zati
|
handi
bat.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, produkzio horietanere arazoak etorri ziren, horniduren eskasiarengatik. Altzairu eta ijetzien eskasiak, arazo siderurgikoen estekatzeak eta jada aipaturiko energiaren eskasiak eragotziegin zuten eskariaren tiraldia aprobetxatzea, eta Estatuko metalezko produkzioak, haren zati
|
handi
bat Euskal Herrikoa, urtero %3, 5 egin zuen behera, 1940 eta1945 urteen bitartean.
|
|
|
Ikatza zenbateraino zen eskuragarria, horren araberako produkzioa eta tamaina zuten burdinolek. Produkzioarenzati
|
handi
bat esportatu egiten zen, baina basoen suntsitzeak ikatza garestiagojartzea ekarri zuen; horrek prezioak igoarazi eta kanpoko merkatuak mugatuzituen, jardueran krisi nabarmena eraginez XVIII. mendearen bukaera aldean.
|
|
|
Krisi horretatik ateratzeko, berrikuntza tekniko bat egin behar izan zen, labegaraien eta harri ikatzaren laguntzarekin. Horrek denbora dezente behar izan zuen, neurri
|
handi
batean ezegonkortasun instituzionalaren eta sozialaren ondorioz; ezegonkortasun horien adibiderik nabarmenena bi karlistadak izan ziren.
|
|
|
Hazkunde hori finantzatzeko kapitalak merkataritzaren metaketatik zetozenneurri
|
handi
batean, Gipuzkoako jarduera tradizionala baitzen. Kapital horiek errazbideratu ahal izan ziren, enpresen tamainak ez baitzuen inbertsio unitario handirikeskatzen; horrez gain, kanpotik, bereziki Frantziatik?
|
|
|
lur azaleren kopuruarengatik eta labakien gora egitearen ondorioz, elikagaienproduktore handi gisa finkatu zen. 1890 eta 1935 urteen bitartean, Nafarroak HegoEuskal Herriko nekazaritzaren sektoreko produkzioaren ehuneko
|
handi
bat produzitu zuen: gariaren %74; artoaren %31; lekadunen %49; erremolatxaren %70; ardi azienden %69; behi azienden %25; txerri azienden %44, eta zaldi azienden %54.Landatutako lur azalerak, gainera, 1900 eta 1935 urteen bitartean 75.000 hektareatan egin zuen gora Nafarroan, Hego Euskal Herri osoan 20.000 hektareatan hazizen bitartean.
|
|
|
...dagoenez, ezin dugu antzeko azterketa bat egin, baina Bigarren Mundu Gerraraarte izan zuen bilakaeraren gaineko ezaugarri kualitatibo batzuk aipa daitezke.Alderdirik aipagarriena eraldaketen egonkortasuna eta geldotasuna izan ziren, halako moduan non XX. mendearen hirurogeita hamarreko hamarkadan XVIII.mendeari buruz aipatzen genuen espezializazio irudi horrek bere horretan irautenbaitzuen, neurri
|
handi
batean. Egia da, bestalde, mekanizazio prozesuak eta ongarrien erabilerak ere gora egin zutela, baita erritmo txikian.
|
|
|
Esan dezakegu Euskal Herriko trenbidearen eraikuntza Madril eta Parislotzeko asmo logikoaz eginiko linea
|
handi
baten ondorioz gertatu zela, eta geroproiektu partzial osagarri batzuek ordura arte bete gabeko beharrizan batzukbetetzeko eginkizuna izan zutela.
|
|
|
Baina trenbidea intereseko osagarriaizan zen Leongo ikatza sartzeko eta oinarrizko burdinak penintsulako beste gunebatzuetara bidaltzeko ere. Gainera, asko hazten ari zen populazio bati eusteko behar ziren elikagaien parte
|
handi
bat trenbidez sartzen zen: Gaztelako iparraldetik, Arabatik eta Nafarroatik sartzen ziren gari eta irinak, Arabako Errioxako ardoaketa Nafarroako Erriberako kontserba begetalak.
|