|
2000
|
|
|
Egoera tamalgarri honi aurre egiteko asmorik eta saiorik egon da, baina, zoritxarrez, ez dute iraun eta" Le Miroir" en nagusikeria osoak mende erdia ospatzeko aukerarik izan dezake. 1970eko hamarkadan, Frantziako PSko sozialistek eta ugari ez ziren abertzale batzuek" Jeiki!" aldizkaria argitaratu zuten, politikaz, sozial kontuez, laborantzaz eta" Le Miroir" ek erabat tapatzen zituen
|
gauzen
berri emateko eta ezkerreko ikuspegi batez aztertzeko. " Jeiki!" k baina, ez zuen luzaz iraun eta geroztik izandako bilakaerek argi utzi dute frantses sozialisten eta ezkerreko abertzaleen arteko elkarlanik ez daitekela egon, hainbeste baitira handi ikuskera eta helburu aldeak.
|
|
|
Kazetariek eta fotografoek eman lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak baino hobeto (85 orr.). Ez da hori idazlearen jomuga, idazleak"
|
gauzen
bihotzetara hurbildu" nahi du:
|
|
|
" Ene asmoak haruntzagokoak dira, halako egoera baten testimonioa ematea, misterio eta posibilitateen eremuetara sartzea, euskal lengoaia urri hau adierazbide egitea,
|
gauzen
abardura poetiko ezkutuak azaltzen entseiatzea, eta honelakoak." (42 or.)
|
|
|
Barne bilaketa horretan, pixkanaka pertsonaien irudi ezkutuak azaleratuz joango dira. Honela,
|
gauzen
bi aldeen berri ematea lortzen du, argazkiek osaturiko hezurdurari haragia gehituz: iraganari oraina erantsiz.
|
|
|
Honela, argazkiek ere betierekotasuna eta hilezkortasunaren ispiluak lirateke. Teknikari bagagozkio, plano ezberdinekin jolasteko joera nabaria da, aipaturiko
|
gauzen
bi aldeak azpimarratu asmoz: batetik, dirudiena edo uste duguna; eta bestetik, dena edo uste dutena.
|
|
|
–Diktadura amaitzean, euskal zinema lantzekobeharra aztertzen hasi ginenetik, denbora puska bat igaro da. Hasiera batean, euskaltasunaren funtsa zehazten saiatu ginen, baina
|
gauzen
berezko bilakaerakbilaketa teorikotik haraindi eraman gaitu, eta gaur egungo egoeran, zinea egitendugu euskaldunok edo, nahiago izanez gero, euskaldunok egindako zinea dago.Eta zine hori berrogeita hamarretik gora film luzetan islatzen da?.
|
|
|
Hala ere, komentura itzultzean, kronikariak errepika zaharra kantatu duostera,
|
gauzen
egoera ez dela pastoralean normaltasunera itzuli adierazteko (Cronica: 497, 499, 510):
|
|
|
kontzeptuak ez du zaunka egiten, adiera izatera igarotzean hilegin baita. Egia ortzadarra da, iraganerantz doazen
|
gauzen
ur jauziaren gainean ageri.
|
|
|
Zeren truke? Sinboloen mailatik ideien edo
|
gauzen
mailara egin beharjauzia. Hizkuntzak (eta hau berez gainera, hizkuntzaren izana bera dela ta) iluntasunean jauzarazten gaitu.
|
|
|
Lehenbiziko aldia zuen aitak ETA hitza aditzenzuela. Ez da inoiz izan politika
|
gauzen
zalea, eta artean, 1960 urte inguruan edo, ez zenbatere sigla ezaguna.
|
|
|
Baina, etxekoei kasu egin behar badiet, iduri du ezen akats batekin jaio eta kolpe hark akasgabetu ninduela, edo hala uste izan zutela haiek. Eta, handik harat,
|
gauzen
ikasteko ere halako erraztasun baten jabe, aitzina eta aitzina egin nuen, halako suertez, non bederatzi urterekin bainekien apez don Frantziskok —Mattin eta bion lehen prezeptoreak— jakin zezakeen guztia, nominatiboak eta genitiboak, kredoak eta gloriak.
|
|
|
ORAINOKOAN garbi geratu da ezen kontu gaitzenetarik dela
|
gauzen
deskribatzea, zeren agor baitaitezke urak, eta agor daitezke lurrak, baina behakoa ez da nehoiz agortzen. Eta hori hala bada —eta hala da—, zeren mila orri skriba baitaitezke edozein kontuz, baita denik tipienaz ere —hari buruz ulertzen dugunaz eta hari buruz ulertzen ez dugunaz—, zer ote da amorio baten deskribatu nahi izaitea?
|
|
|
—Bertzela erranen nizuke, baldin Jainkoaren etorkiko hitzez mintzatu izan bazintzaizkit, Jainkoak,
|
gauzen
eta izakien izendatzeko, paradisuan erabili zituen hitzez, zeren, nola Jainkoarenak baitziren, hala zeuden izanarekin lotuak, segur. Ordea, nork daki zein izan zen paradisuko lengoaia?
|
|
|
Orga hartan tigre bezatzaile bat zetorren, Cádizko andaluz hitzontzi bat,
|
gauzen
erraiteko laketago zituena bide luzeak —bertze hamaika bidez eta kontrabidez osatuak—, bide laburrak eta xuxenak baino. Eta gizon hark, handik harat, hilabete osoa egin zuen gure etxean, aitari, Mattini eta etxeko morroiei erakusteko eta irakasteko zer zen eta zer ohitura zituen piztiak eta nola baliatu eta erabili behar genuen hura, ehizan egiteko.
|
|
|
Baina horregatik ere galdetzen dizut, hain zuzen ere, ni baino jakintsuago zarelako... jakin dakidan arren, bertzalde,
|
gauzen
esplikazionerik onena eta justuena dela ezen esplikazionerik ez dutela, hainbatetan eta hainbatetan ez bederen: zer gertatu ote zitzaion aitona Nikolasi, jaun André...?
|
|
|
...k, aitaren benedizionearekin—, hura zelako protagonista eta aktore nagusia, eta ni ikuslea; baina ikusle izaiteak, bertzalde, begia eta behakoa zorroztu zizkidan, zeren eta paratu behar izaiten bainuen honi eta hari beha, hemen zer gerta han zer gerta, eta gauzei hemendik eta handik behatu behar izaiteak eta haiei buruz behin eta berriro pentsatu behar izaiteak bertzeek nekez ikus zitzaketèn
|
gauzen
ikusterat eraman ninduten; eta entzule izaiteak, berriz, belarriak zolitu zizkidan, halako tailuz, non nornahik erran baitzezakeen nitaz, oker handirik gabe, ezen amaren belarri zulotik erditua izan behar nuela, Gargantuak bezala, zeren, nola egun osoan egon behar izaiten bainuen honi eta hari adi, hala egin baitzen ene entzutea hagitzez ere sentiberagoa, ene belarria ikustezinki zabaldu balitz b...
|
|
|
Harri eta zur behatzen zidaten, bai, untzikideek, baina ni ere haiek bezain harritua nengoen neure buruarekin. Zeren, egia bazen ere osaba Joanikotek umetarik ohitu ninduela
|
gauzen
gordetzerat eta disimulatzerat, bertze zerbait baitzen hura: teatro bat zen eta komedia bat zen —azpian tragedia bat ezkutatzen zuena:
|
|
|
Kilo bat baino gehiago soberan, gerriz beheiti bereziki, inon ere deigarri gertatuko ez liratekeen blusa zabalak eta gona tolesdunak estaltzen zizkioten, lanerako lohihartzeko iduri. Irudimen apur batekin, itsusia ere ez zela erran zitekeen,
|
gauzen
izaera sobera bortxatu gabe. Lehengoan" Basandere" bataiatua nuen.
|
|
|
Irribarrez ematen zuen, hain baitzuen bisaia zimurkatua. Irribarrez, neurrigabeko minaz,
|
gauzen
zergatia ez jakiteak ematen duen neurrigabeko behazunarekin nahasirik. Eskua tinkatu nahi izan nion berriz, baina bisaia garondo bilakatu zuen.
|
|
|
Xede garbiak nituen. Lagunez lagun eta herrarik gabe mintzatu, nire usteak egiaztatu eta,
|
gauzen
nondik norakoa susmatutakoa izatera, modurik zibilizatuenean zorte ona opa, nire emaztearekikoak gutarteko adiskidetasuna urratzera etorriko ez zirela segurtatuta. Hori guztia, lehenago ukabilkada bat jotzen ez banion mutur muturrean, bistan da.
|
|
|
Ikuskizun hura aipatu nion orduantxe, eta isiltzeko agindu zidan hark, ezker besoa falta zuela, eta ezintasun hark zeharo mingosten ziola aldartea. Nik,
|
gauzen
alderdi ona ez ezik komikoa besterik ikusten ez dakien honek, galdetu nion, irrimirri apur batez baina betiere errespetuz, ea zein aldartez ari zitzaidan, kosmikoaz ala beste batez, probintziar idazle gaixo bat besterik ez nintzela eta azal ziezadala arren astiroago puntu hura. Ubel eta triste jarri zen, eta ilean artesia egiten hasi zen abilezia txalogarriz.
|
|
|
Eguna egunari, Brown jauna ohitzen joan zen bizimodu berrira, ezer ez egite goxo hartara. Gauzei buruz zituen iritziak aldatuz joan ziren, eta orain ezer ez zitzaion arbuiagarri, ezer gutxi etikaz kanpoko; ez zuen, besteak beste, lehenago hain gustuko eta hain beharrezko sentitzen zituen hainbat
|
gauzen
faltarik sumatzen, eta segurtasun osoz baieztatuko genuke kontent sentitzen zela bere azal berriaren barnean. Ez zeukan jada errezelorik bere buruaren geroarekiko, kanpotik zetorkion ia guztiarekiko baizik.
|
|
|
Jakina zen, baina ez genuen ezertxo ere jakin nahi. Zein zaila den sarritan
|
gauzen
egia edatea!
|
|
|
Ez dut nik hala uste: geometriaren bat izatez gerotan, poetak erakusten dizkigun
|
gauzen
geometria genuke poesia. Berrizbeitiak, esaterako, halako introspekzio bat egiten du gure kulturan non esan litekeen historia egiten duela, gure literaturan izan ez genituen poemak ber sortzen dituela (Oihenart despeditzen du, Pariserat doalarik), eta bidenabar jaso eta duindu egiten duela aurreko tradizio guztia, batez ere molde zaharreko egiturez baliatzen delarik.
|
|
|
Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean? Beste
|
gauzen
antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian eman daiteke. Biziarteko errenta inorentzen da; diru kopuru baten erabilera dohainezkoa, mailegu hutsa da; korriturik eta itzultzeko asmorik gabeko eskuzabaltasuna, dohaintza da.
|
|
|
Zuzenbidea arrazoi unibertsala da,
|
gauzen
izate horretan bertan oinarrituriko arrazoi gorena. Zuzenbidea bera erregela positiboetan edo manu bereizietan emana, hori da, izan ere, legeak direna edo soil soilean izan behar dutena.
|
|
|
Salatzeko titulua dakarren egintza baino aurreragokoa izan behar du legeak. Legegileak ezinezkoa du kolpe ematea aurretiaz ohartzeke; bestela izatera, legeak, berezko duen helburua bazter utzita, gizakiak hobetu beharrean, zorigaiztokoagoak egingo lituzke eta hori, bistan da,
|
gauzen
izatearen beraren aurkakoa da.
|
|
|
Zuzenbidea arrazoi unibertsala da,
|
gauzen
izate horretan bertan oinarrituriko arrazoi gorena. Zuzenbidea bera erregela positiboetan edo manu bereizietan emana, hori da, izan ere, legeak direna edo soil soilean izan behar dutena.
|
|
|
Filosofiaren eginkizuna ezagutza osoa ziurtasunaren oinarrietara murriztean zetzala uste nuen. Ezagutzarik ziurrena berehala emandakoarena denez,
|
gauzen
ezagutza eratorria eta ez hain ziurra den bitartean, nabarmena zirudien filosofoak oinarri lez sentimen datuak erabiltzen zituen hizkuntza bat maneiatu behar zuela.95
|
|
|
Egoera teologikoa
|
gauzen
esentzia eta azken zergatiak bilatzeagatik bereizten zen. Emaitza lez, izaki supranaturalak lortzen ziren:
|
|
|
jainkoak —politeismoa—, indar inpertsonalak —fetitxismoa— eta, azkenik, Jainko bakar absolutua —monoteismoa— Egoera metafisikoa teologikoaren aldaketa sinple bat besterik ez zen. Hemen izaki supranaturalak entitate abstraktu bihurtzen ziren,
|
gauzen
berezko entitate abstraktuak. Azkenik, egoera positiboan edozein jakintza absolutu errefusatu egiten zen.
|
|
|
2) Logika sinbolikoa bi eremu berrietara hedatzen zen: erlazioen teoriara eta funtzioen teoriara24 Era honetan, ezagutzaren esparru zabal bat kontzeptualizatzeko aukera irabazi zuen,
|
gauzen
edo objektuen erlazioen esparrua, hain zuzen. Logika tradizionalak ezin zuen horrelakorik egin, asko jota proposizio predikatiboei ematen baitzien erantzuna:
|
|
|
Uste dut errepidea ikusitakoan edozeinek, beharrezkotasun logikoaz, jarraitu liokeela, edo ez jarraitzeagatik lotsatuta geratu. Eta halaber, erabateko ongia, deskriba daitekeen
|
gauzen
egoera izanez gero, edozeinek —bere gustuak eta joerak alde batera utzirik— halabeharrez egingo luke edo ez egiteagatik bere burua erruduntzat joko luke. Gauzen egoera hori fantasia bat dela defendatu nahi dut.
|
|
|
Bereizi behar ditugu, alde batean, ekintza magikoak, eta bestean, prozesuen eta
|
gauzen
ideia faltsu eta sinplista batean oinarritzen diren ekintzak. Adibidez, gorputzaren zati batetik bestera gaixotasuna mugitu dela esaten bada, edo gaixotasuna likidoa edo berotasun egoera balitz bezala desbideratzeko neurriak hartzen badira.
|
|
|
Baina orduan, zentzugabea da esaten jarraitzea ekintza hauen berezitasuna
|
gauzen
fisikari buruzko ikuspuntu faltsuetatik sortzean datzala. (Hori egiten du Frazerrek magia funtsean sasifisika dela esaterakoan, edo sasimedikuntza, sasiteknika, besteak beste.)
|
|
|
Frazerren antropologiari jarraituz, Ayerrek herri primitiboen erlijioa kritikatzen du, baita Wittgensteinen sineskortasuna ere. Ayerrek hizkuntz jokoak arbuiatzen ditu,
|
gauzen
eta ideien errealitatea egiaztatzeko irizpide positibista hartuz. Besterik ez.
|
|
|
Eta hurrengoak dira bere mugak: 1)
|
gauzen
begirada eternala bizitza zoriontsuaren sekretua da; 2) ez dago zoriontasunaren teoriarik; 3) zoriontasunerako bidea logikak seinalatzen du; 4) bide hori estetikak betetzen du; 5) etikak jasotzen du gizabanakoa bizitza zoriontsuraino; 6) erlijioak ahaleginak egiten ditu Jainkoa bizitza zoriontsutik jaisteko. Liburuaren berezitasuna zuzentasuna eta onestasuna dira (eta hori ez da gutxi gaurko kultur industrian).
|
|
|
2.0272: Objektuen antolaerak
|
gauzen
egoera osatzen du.
|
|
|
Baina orduan, zentzugabea da esaten jarraitzea ekintza hauen berezitasuna
|
gauzen
fisikari buruzko ikuspuntu faltsuetatik sortzean datzala. (Hori egiten du Frazerrek magia funtsean sasifisika dela esaterakoan, edo sasimedikuntza, sasiteknika, besteak beste.)
|
|
|
Usategian bazen preso sozial bat zazpi hilabete zeramatzana eta ekonomatoan erosketak egiten uzten ziotena. Hari ematen genion nahi genituen
|
gauzen
zerrenda eta dirua, eta tabakoa edo zena zelakoa erosten zigun. Patioan ezkutatuta uzten zuen tabakoa, teilatu ertzean, ahal zuen tokian, gu irtendakoan eskura genezan.
|
|
2001
|
|
|
mahai gaineko zura kaleko zola bihurtzen da. Escher en lanean logikaren barnean mugitzen gara, ulertu egiten dugu gertatzen dena, mundu biren arteko (barne munduko
|
gauzen
eta kanpo munduko kalearen arteko) lotura ulertu egiten da, lehen momentuko ezustea igaro ondoren. Escher ek ulermena jartzen du jokoan, logikak ezinezko mundu horretan parte hartzen du, eta ulertu egiten da nola den posible mundu desberdinak toki berberean egotea.
|
|
|
Zentzu garbiagoa, osoagoa, irekiagoa, hitzen bidez kontzentziaren eta munduaren artean erlazio aproposagoak sortzeko. Eta, hitzen bidez,
|
gauzen
eta situazioen ezagumen argiago eta berriak lortzeko."
|
|
|
Hala ere, hotelean baliozko
|
gauzen
berri ematea komeni da, bestela lapurreta kasuan ezer ez zekitela esan eta erantzukizunari uko egin baitiezaiokete.
|
|
|
Norberaren garbitasunerako produktuen, arropa eta oinetakoen, etxeko garbiketarako produktuen eta aisialdirako
|
gauzen
informazioari buruzko pertzepzioa hobetu egin den bitartean, etxebizitza eta seguruei dagokienez, dezente txartzen da.
|
|
|
mendena Epicteto filosofo estoikoak adierazi zuen bezala, gizakiak ez dira
|
gauzen
eraginez erotzen, gauzez egiten duten interpretazioaren eraginez baizik.
|
|
|
Baina hau ez da galdutako
|
gauzen
bulegoa?
|
|
|
Beraz, euskal kulturan zein leku okupatzen duteanimaliek? Badirudi
|
gauzen
eta gizakien arteko izaki asexualak direla.Ondorengo bi adibideetan, aplika al dakieke animaliei pertsonen ezaugarririk?
|
|
|
Berasa maitea erantzun nion, harritu egiten naiz, ezen zure gaitasunak, horrenbestekoa izanik, antzua baitirudi hain kontzeptu ulerterrezaren ondoan. Dialektika, jakin ezazu, noizpait Glaukon lagunak ikasi zuen bezala, zentzumenak batere erabili gabe, arrazoimenaz baliaturik
|
gauzen
bere baitangoa azaltzeko, ongia bere horretan zer den argitzea da. Dialektika arrazoimena da, filosofatzea, adimenaren gailurra ikutzea, zientzia erreala.
|
|
|
Zarama biltzaileak beren kamioiekin, langileak lanerantz, mozkorrak etxera bidean, okindegietako usaina, negozioak irekitzen, fabrika eta ontzietako sirenak muuuka.
|
gauzen
forma lausotu eta giro irreala sortuko du, eta kaleko jendea beste sustantzia batekoa dela emanen du.
|
|
|
Atetik ohera, aulkitik leihora, eguneroko unibertsoak emandako neurri zehatzen barruan bizi naiz eta, bat ala beste, objektuen objektibitatea ametitu eta natura hilen gogoezera egokituko naiz ala, ostera, saia naiteke zerbait lekuz aldatzen, piztuz amodioak, katastrofeak eta eklipseak, eta
|
gauzen
insurrekzioa eraginez...
|
|
|
Baina ez dut ulertzen zertan den
|
gauzen
insurrekzioa. Idazleen gauza da, denbora eta sarritan bizitza osoa letrak diren inurrien ilara amaigabeak antolatzen ematea, gela estuetan entzerraturik, egunak etxegun bihurtu eta etxegunak beharregun bihurtuta.
|
|
|
Horrelako erresistentzian engaiatzen den jendea naturaren bitxikeria bat da. Baina non dago
|
gauzen
insurrekzioa. Auzoko india politarekin oheratzearenaz aparte, insurrekzioa oso morfosintaktikoa dela esango nuke.
|
|
|
Behin eta bitan izan genuen norgehiagoka elkarrekin Errenterian bertan, eta bi aldietan galduan atera ginen gu eta irabazian haiek. Orduko
|
gauzen
berri dakienak igarriko zion beharbada bazela batzuen eta besteen artean, mailloten koloreaz gainera, beste bereizgarririk. Halaz guztiz, susmo eta goganbeharrak gorabehera, ederki moldatzen ginen, Erdi Aroko zaldunen edo Versaillesko gorte jendearen antzera, gizalegean eta kortesia paregabean.
|
|
|
Gure agintariak, eta foruen garaiko agintariez ari naiz, ez ziren inoiz gehiegi arduratu ez euskaraz, ez euskal kulturaz, ezta, batez ere, kulturaren zimentarri den irakaskuntzaz. Eskola euskararen eta euskal
|
gauzen
etsai izan zen garai hartan bertan ere, batek baino gehiagok dioenez, eta etsai segitu du izaten, gero eta etsaiago, oraintsu arte.
|
|
|
Zoritxarrez, eta hau da uste dudanez auzi honek duen alderik okerrena, proposatu egiten dira hitzak zein hitz mordoak âsartzen eta sarrarazten saiatu, alegiaâ, baiezko nahiz ezezko arrazoibideak garbiroegi agertzen  ez direlarik, haatik. Nik, behintzat,
|
gauzen
berri ikasi ez dudalako edo, maizago jakiten ditut zeharka zuzenean baino. Eta bata ala bestea hobesteko nahiz saihestekoan irizpideak estalkirik gabe âbidenabar, halere, eta iragaitzaz bezala betiâ azaltzen badira, ez da batere nabari zeinek irten behar lukeen nagusi horrelako bi elkarren etsai ditugunean.
|
|
|
Hitzak, berriz, euskal eta erdal hitzak baititugu hizpide orain, besteri begira daude, lehen esan bezala; besterik erakusten digute keinuz eta zeinuz. Gauzak ânolabaiteko" gauzak" eta" gauzakiak" â eta direlako
|
gauzen
irudi gogoetak dira adierazle horiek gogorarazten dizkigutenak: zernahi diren, Â oroimen irudimenetan ditugu, noiz axal axalean kanpoalderantz irauliak, noiz barrurantz.
|
|
|
Zinetan eta benetan ari naizenez gero, esan beharra dut topo egin nuela, kalera baino lehen, Alcalan, Ricardo Muñoz Suay rekin, ordurako zinema kontuetan sartzekotan eta are sartuxea zebilena, eta gero, hurrengo urteetan zenbait aldiz bederen lepo hezurreraino sartuko zena. Harekin, beraz, eta zenbait ingurukorekin,
|
gauzen
berri jakiten hasi nintzen apurka eta pittinka bederen eta horrela lortu nuen Errenterian ezin lor nezakeen ikus ahal zabalagoa, zabalegia ez bada ere. Eta honetan naizenez gero, esan behar dut Muñoz Suay rekiko lotura, inoiz ezinbestean lasaitu bada ere, ez dela sekula eten.
|
|
|
Maite dugu Peru, bai, baina ez barberua baztertzeko adina. Kaletarra da, gure antzera; gu bezalako euskaldun kaxkarra, gu bezalako sasijakintsu erdi ikasia; gure gisa, hitzen burrunbari gehiago begiratzen diona
|
gauzen
muin gordeari baino. Horrexegatik agian, aho zabalka gagozkio, ispilu harrigarriari begira.
|
|
|
Nahiz eta euskaraz idatzi den guztia (eta esan edo kantatu den franko) euskal literaturan sartzen dugun, hemen sartzera goazen gisa, ezin uka lezake
|
gauzen
berri dakien edozein guretarrek maizago topatzen dugula behealdeetan narraska gaindegietan hegaka baino. Urria dugu, arras berankorra izateaz gainera; exkax xamarra ere bai, hitz lotsagarri honetaz balia banaiteke.
|
|
|
Txanponaren aurreko aldean, abantailak: diru mota bakarra, diru trukaketaren desagertzea,
|
gauzen
balioa neurtzeko tresna erraza eta arina... Luze joango litzaiguke diru berriaren alde onak erabat zerrendaraztea.
|
|
|
Nano, infoeta bio teknologien etorrera bateratuarekin, gaur egun erabiltzen ditugun hainbat
|
gauzen
jokaera milaka aldiz hobe daiteke. Oraindik garrantzitsuagoa, gaur egun oso garestiak edo ezinezkoak diren zenbait gauzen eta zerbitzuen asmakuntza ikusiko dugu.
|
|
|
Nano, infoeta bio teknologien etorrera bateratuarekin, gaur egun erabiltzen ditugun hainbat gauzen jokaera milaka aldiz hobe daiteke. Oraindik garrantzitsuagoa, gaur egun oso garestiak edo ezinezkoak diren zenbait
|
gauzen
eta zerbitzuen asmakuntza ikusiko dugu. Horrek guztiak aldaketa itzelak eta oso arinak eragingo ditu.
|
|
|
Dena dela, nafar gizartea ren erantzuna bikaina izan da. Baina
|
gauzen
norabidea errotik aldatuz gero, erakunde publiko eta bestelakoetatik eragozpenak besterik hautematen ez badira, litekeena da joera hori iraultzea.
|
|
|
lon. Oso ondo dakit, antzezten dudan bakoitzean goitik, tribunatik, negar eginez ikusten baititut; ikusteko ikaragarria den zerbaiti arreta handiarekin begiratuz, esandako
|
gauzen
aitzinean harritu egiten dira. Honela, bada, beharrezkoa da nik beraiei arreta handia eskaintzea.
|
|
|
" Substantzia guztiak, espazioan aldi berean hauteman ditzakegun heinean, elkarrekintza osoan aurkitzen dira" (B256 (E226)). Komunitatea, aldi berean diren
|
gauzen
aniztasunaren sintesia da. Aldiberekotasunaren ezaugarria atzeraldatu ahal izatea izango da.
|
|
|
Bi gauza ezberdin baditugu, ezaugarriren bat ezberdina izango da. Hala ere, honek ez du kontuan hartzen espazioa eta denbora ez direla predikatuak,
|
gauzen
ezaugarriak beste edozein ezaugarri bezala, baizik eta izaera berezia dutela. Kanten terminologian begiespenaren formak dira eta ez adigaiak.
|
|
|
Hau argitu dugu lehenago apertzepzioari buruz hitz egiterakoan. Baina hemen orain ezin da baldintza transzendentalaren mailatik
|
gauzen
mailara igaro eta subjektu transzendentala pertsona bihurtu. Honen aurkako argudioa ere aurkezten du:
|
|
|
Neure kontzientziak erreferentzia zuzena egiten du izatera, bai barnekora, baita kanpokora ere, inferentziarik egin gabe. Paralogismoaren oinarria errealismo transzendentalean (espazioa eta denbora gauzak dira) eta idealismo enpirikoan(
|
gauzen
existentzia zalantzakorra) datza. Idealismo dogmatikoa eta eszeptikoa ere kritikatzen ditu, eta idealismo transzendentala defendatzen du, noski, idealtasun transzendentalari errealismo enpirikoa gaineratzen diona.
|
|
|
Berbaitango
|
gauzen
eta agerpenen arteko bereizketa ezaguna Estetikan agertzen da jadanik, nahiz eta bertan Kantek ez duen eskaintzen bereizketa honen inolako argipen berezirik; Analitikaren amaieran jartzen du noumenoen eta agerpenen arteko bereizketari buruzko atala. Kontu honen interpretazio ezberdinak egin dira, batzuk oso nahasgarriak, Kantek liburu luzean zehar egiten dituen aipamen ezberdinetan oinarrituta, eta horregatik aurrera egin aurretik gai hau argitu behar da.
|
|
|
Interpretazio errealista hau ontologikoa da, hau da, agerpenak eta berbaitango gauzak bi izaki mota ezberdin izango lirateke, batetik itxurak eta bestetik itxura horien ezinbesteko oinarriak liratekeen benetako gauzak. Guk
|
gauzen
itxurak radar batean ikusiko genituzke, baina gure ikusmenaren helmenetik urrun geratuko lirateke benetako gauza errealak. Edo mundua betaurreko koloredun batzuekin ikusiko genuke, eta horrela berbaitango gauzak genituzke ezagutu.
|
|
|
Hala ere, horren aurka esan daiteke Kant ezin dela atzeraka begira egokiro ulertu. Eta horretaz gain, pixka bat aurreratzen bagara ere, teoria honek berbaitango
|
gauzen
eta agerpenen arteko kausazko harremana onartzen du, baina kausazko harreman hori ezin erabil daiteke arazo honetan, bere balioa esperientziara mugatzen baita.
|
|
|
Beraz, berbaitango gauza muga adigaia besterik ez da; ezagutzaren mugak erakusten ditu besterik gabe. Kantentzat espazioa, denbora eta adigai hutsak ez dira inolaz ere benetako
|
gauzen
ezagutza oztopatzen duten baina, dena dela, jasan behar ditugun bitartekariak, baizik eta benetako ezagutza lehenik eta behin ahalbidetzen duten baldintzak. Eta ezagutza ahalbidetzen duten baldintza hauek ditugulako gertatzen da, orduan, ezagutza hori agerpenetara mugatzen dela.
|
|
|
Alderantzizko ikuspegia izanez gero, ez legoke ezagutzaren baliotasuna frogatzerik. Berbaitango gauzak onartzen badira, espazioa eta denbora
|
gauzen
ezaugarri absolutuak balira, orduan ezinezkoa litzateke benetako ezagutza: " Noumenorum non datur scientia".
|
|
|
" Hau ez zuhaitza da" erako judizioa litzateke. Hemen, gauza hori zuhaitzak ez diren
|
gauzen
multzo mugagabean kokatzen da. Formalki judizio baieztatzailea bada ere, ez da berdina; beraz, judizio mugagabea da.
|
|
|
Kategoriek esperientziaren oinarri gisa duten baliotasuna argitu ondoren, hauen erabilera esperientzia ahalgarri batera murrizten dela zehazten du Kantek. " Kategoriek ez dute
|
gauzen
ezagutzan erabilerarik, gauzak esperientziaren objektu ahalgarritzat hartzen diren heinean izan ezik" (B147 (E141)). Kategoriek ez dute ezagutzan beste erabilerarik esperientziatik at. Kategorien arteko arrazoiketa hutsen bidez ezin da egiazko ezagutzarik lortu; begiespena behar da, hau baita objektu baten esperientzia zuzena ematen duen errepresentazio modua.
|
|
|
Aurrerantzean arazoa ez da izango gauzak nolakoak diren, baizik eta guk nola ezagut ditzakegun. Horrela, Filosofia
|
gauzen
zientzia edo Ontologia izateari utzi eta adimenaren analitika bihurtzen da. Ez baitago subjektua gauzen menpe; haiek daude, aitzitik, subjektuaren ekimenak eskatzen dituen baldintzen menpe.
|
|
|
Horrela, Filosofia gauzen zientzia edo Ontologia izateari utzi eta adimenaren analitika bihurtzen da. Ez baitago subjektua
|
gauzen
menpe; haiek daude, aitzitik, subjektuaren ekimenak eskatzen dituen baldintzen menpe. Kantek sortzen duen iraultzaren ezaugarri nagusia ezagutza subjektuak burutu beharreko ekimen gisa ulertzea izango da eta ez berez gertatzen den prozesu gisa, edo subjektuak jasan egiten duena.
|
|
|
Edozer gauzak beti espazio batean egon behar du, kokapen bat izan behar du; baina espazioak berak ez du kokapenik. Beraz, ezberdintasun nabarmena dago espazioan kokatzen diren
|
gauzen
eta espazioaren artean, maila ezberdinetan daude. Espazioak, beraz, adigai enpiriko ororen aurretik hor izan du, hots, a priori izango da.
|
|
|
Ondorioak: espazioak ez ditu berbaitango
|
gauzen
ezaugarriak errepresentatzen. Gero argituko dugu zehazkiago berbaitango gauzak ezagutzeko ezintasuna.
|
|
|
Gero argituko dugu zehazkiago berbaitango gauzak ezagutzeko ezintasuna. Begiespenaren baldintza subjektiboa alde batera utziz gero, ezin da
|
gauzen
ezaugarririk ezagutu a priori. Espazioa ez da gauzen ahalgarritasunaren baldintza, baizik eta agerpenen edo objektuen ahalbidearen ezinbesteko baldintza.
|
|
|
Begiespenaren baldintza subjektiboa alde batera utziz gero, ezin da gauzen ezaugarririk ezagutu a priori. Espazioa ez da
|
gauzen
ahalgarritasunaren baldintza, baizik eta agerpenen edo objektuen ahalbidearen ezinbesteko baldintza. Ezin dugu espazioa ahaztu eta gauzak zuzenean begiratu, espazioa baita objektuak begiratzeko baldintza orokorra!
|
|
|
Gure errepresentazioak edonondik sor daitezke, kanpoko
|
gauzen
eraginagatik edo barneko kausengatik sortuak direla ere; a priori edo enpirikoki agerpen gisa sortuak direla ere; dena dela, gogamenaren modifikazio gisa barneko sentsuari dagozkio, eta, hainbestez, azken buruan gure ezagutza oro barneko sentsuaren, hots, denboraren baldintza formalen menpean dago (A98 (E155)).
|
|
|
Eta, beraz, ez dugu esango mundua mugatua denik, ezta mugagabea denik ere; aurrera egiteko erregela besterik ez dugu17 Hau da emaitza espazioa eta denbora begiespentzat hartuz gero; bestelakoa litzateke berbaitango gauza gisa hartuz gero. Mugagabeak diren bi
|
gauzen
arazoa izango genuke orduan. Eta hauen alboan, zer litzateke mundua, mugatua ala mugagabea?
|
|
|
Eta beraz, hemen ilaraz kanpo geratzen den eta agerpen ez den baldintza onargarria izango da. Eta ondorioz, kasu honetan antitetikaren emaitza ere ezberdina izango da; gatazkaren bi alderdiek arrazoia izan dezakete, ikusiko dugunez, berbaitango
|
gauzen
eta agerpenen arteko ikuspuntu bereizketa aintzat hartuz gero.
|
|
|
Izadian kausen eta efektuen arteko kateak daude denboran erregela batzuen arabera, eta, beraz, kausa bakoitza efektua da era berean. Askatasunak, berriz,
|
gauzen
egoera berri bat adierazten du, eta, ondorioz, kate berri bat hasteko ahalmena barnebiltzen du. Beraz, kausen eta efektuen kate horretatik at geratuko litzateke, esperientziaren eremutik at. Askatasun transzendental hau gero etikan agertzen den askatasun praktikoaren oinarria da, eta lehenaren ukapenak bigarrenaren ezintasuna eragingo luke (sentsuetatik aske norbere burua determinatzeko ahalmena; baina hau ez da autua orain).
|
|
|
Alde batetik, egia da esperientziaren eremuan izaki guztiak beharbadakoak eta aldakorrak direla. Baina baliteke esperientziatik beharrezko izaki bat egotea beharbadako
|
gauzen
ilara osoaren baldintza eta euskarri gisa. Hau onartzeak, ordea, ez du inolaz ere eragiten ilarak nolabait bere aldakortasun eta beharbadakotasuna galtzea.
|
|
|
Honek subjektu ekile batek baliotasun objektiboa eta, beraz, orokorra lortu ahal izateko baldintzak baino ez ditu aztertzen. Banakako
|
gauzen
aniztasunean ez dago orokortasunik. Orokortasun hori lortzeko bidea subjektuaren higikortasuna izango da.
|
|
|
Nire adostasuna Kanten ikuspegiaren zati batekin handia da. Zentzumenen eta adimenaren bitarte hutsez (gogoaz aparte) zenbateko
|
gauzen
ezaguerara iristen garen, nahiko berdin ikusten ditugu filosofia hutsez, orokorrean, zehaztasunak utziz. Eta baita ere ados gaude gizakiagan beragan (edo bere fakultate batean, baina ez beste nonbaiten) aurkitzen dela eginkizunen argibidea; gizakia bera dela moralaren iturri.
|
|
|
Eta, nik uste, Kantek berak ere ziurtasun natural hori erabili zuela, ez bada gizakiaz kanpo dauden
|
gauzen
izaera arakatzerakoan, baina bai norberaz kanpo dauden beste gizakiak nolakoak diren onartzean. Beste gizakiei buruzko bere ezagumena fenomeno hutsetara mugatzen dela onartuz gero, gauzei buruz bezalaxe, luke esan bere moralari buruzko azterketan gizakia legegile kide dela beste gizakiekin batera; edo inperatibo kategorikoak gizaki guztiak behartzen dituela.
|
|
|
Beraz, gure zentzumenezko kontzeptu hutsak ez dautza
|
gauzen
irudietan, eskemetan baino. Triangelu orokor baten kontzeptua... Txakurraren kontzeptua... Gure adimenaren eskematismo hau... giza arimaren barrenetan gordeta datzan artea da.77
|
|
|
Orain dela berrogeita hamar urte gaitzetsi nuen filosofiak —adimenez— ematen dituen eta eman ditzakeen arrazoiak gure
|
gauzen
ezagueraren balio objektiboa demostratu nahian. Eta berdin edozein zientziak.
|
|
|
Nire bizitzako une eta aldi guztietan nigan nago, nigan naiz, nigan bizi naiz. Ni jaio aurretik hasita beste gizakien eta
|
gauzen
eragina nire gaurko izakeran dago, nire gogoeta bihurtu dut, nire gogoan darabilt, nire esperientzia da. Eragina, iritzia, besteena denean ere esperientzia nirea da, nigan datza.
|
|
|
nola bada, poesiaren jakitate zientifikorik gabe, horrelako pieza ederrak moldatzen ahal dituzue? Euskarak ba al du
|
gauzen
errateko manera berezirik. Euskara hiltzen baldin bada altxor bat desagertuko zaigu eta blablabla.
|
|
|
gure aitzinekoak horrelakoak ziren, zapalduezinak beren zozo airearekin, apailakuntzarik gabe pairatu ehun mila hersturetarik bizirik atereak, ausarki jatea eta edatea saritzat zeukatenak. Izariz kanpoko fedea ezarri zuten
|
gauzen
eta egituren progrean, fedea halaber handiki eta eskolatuengan: amodioz eta gure onerako dena purtta purtta galtzera utzi zuten arren, hain zuzen horregatik, garaiezinak.
|
|
|
urrunduko zara. Mundu honetako
|
gauzen
hutsala
|
|
|
Ez bilatu
|
gauzen
zergatia: erkatzearen eremuetan
|
|
2002
|
|
|
Libre bizi nahi baduzu, libre izaten ikasi behar duzu. Eta zuk egiten dituzun
|
gauzen
erantzulea zerorri zara, eta ez Pello Bixente. Orain dator zailena:
|
|
|
Mikelak izugarri gustuko ditu sagar tartak, eta bat egitea bururatzen zaio. Beraz, gurasoei baimena eskatu eta beharrezkoak dituen
|
gauzen
bila abiatzen da. Sagarrondora joan eta hark zintzilik dauzkan sagar mardul eta gorriak biltzen saiatzen da, baina sagar horiek oso altu daude, eta ez da iristen, zaldiari laguntza eskatu arte.
|
|
|
" Ikusiko dok esaten dio sustatu.com etik antzeko esperientziatik pasatako batek zelan aldatzen diren
|
gauzen
eta parajeen koloreak ederraren aldera (hasi haiz, ez dok?), zaratak musikaren menera, gogoetak zelan agertzen diren sekula baino argiago, sekula baino gozoago". Eta bai, aitortzen du Joxek ospitaletik irten eta etxera zihoala," egun eguzkitsua, zoragarria, Udalatx eta Anboto ikusi aurrez aurre eta..." ahotsaren dardarak adierazten du, esaldia ez bukatu arren, zeinen eder agertu zitzaizkion bere eguneroko paisajean nagusitzen diren bi mendiak.
|
|
|
Kultura guztietan existitzen du denbora zeruan idatzita zegoeneko sentsazioak, sarritan mitologietan islatu dena. Alegia, zerua dela Jainkoen lekua, perfekzioarena, erritmo konstanteak dituen lekua, Lurrean gertatzen diren
|
gauzen
erritmo inperfektuarekin kontrastean.
|