|
2005
|
|
|
Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik
|
ezin
dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi.
|
|
|
Euskal historiaren parte dira ere bai gure lurraldetik at beren bizimodua ateratzen saiatu zirenak eta direnak, mun duko edozein txokotan. Euskal Herriko historia
|
ezin
dugu mugatu Pirinio inguruko lurraldeetara, Aturri eta Ebroren arteko lurraldera soilik. Hara bada, Euskal Herriko historia lantzea beti izan da gai zaila eta azken hiru mendee tan definitzen eta zehazten joan doa.
|
|
|
23Azken urteotan aniztasunezko ikuspegia garatu da honezkero historiala rion artean. Horregatik historia nazionalaren ikuspegira ezin daiteke makurtu edo soildu,
|
ezin
dugu guztia ekintza guztiak euskal abertzale versus beste abertzale ikuspegira lerrotu edo eskema dikotomikoan Espainiako historiaren ispiluan arakatu. Herri baten fenomenología aberatsa dugu eta nire ustez ez da sinplifikatu edo ahuldu behar gizarte aberatsaren historia, dinamika interpre tatzaile eta diskursibo bakarrera.
|
|
|
giek eta arau-emaileek
|
ezin
dute hizkuntzaren iraupena ziurtatu, erabiltzailerik ez badago.
|
|
|
Edozelanere, XX.mendearenlehenerdiosoangehieneniritziaelebitasunarenaurkakoa zen.Iritzi horren aldekoen ustez, elebitasunak kalteak ekartzen zizkion ezagutza sistemaorokorraren garapenari, haurrak, antza,
|
ezin
baitituzte hizkuntzabiakbereizietaegitendituztennahasketak etaburutzen duten kode bateraketaguztizkaltegarriak baitira.
|
|
|
Italiako dialektoak maiz aztertuko zituen eta egindako zirriborroez gain (gordetzen ez direnak, noski), bizpahiru behin behineko sailkapen, kronologikoki aldi desberdinetan eginak, geratzen zaizkigu. Tamalez datarik gabekoak dira eta noizkoak diren
|
ezin
dugu jakin.
|
|
|
460.era arte)
|
ezin
ditut hemen zerrendatu. Interesatuak Katalogora jo beza, eta hortik mikrofilmetara.
|
|
2019
|
|
|
" gobierno ilegal= legez atzetiko agintaritza". 241 Badirudi lehenengo bi adieren konnotazio negatiboa ezabatu eta legezko diktadura bati leku egiten zitzaiola Espainia frankistan argitaratu nahi zen Akademiaren hiztegian. Dena dela, gerraondoko lexikografiaren moteltasuna eta azken porrota
|
ezin
du lexikoaren depurazio politiko soilak azaldu.
|
|
|
Nolanahi den, P. Lafitteren lana bereziki goraipatzen zuen Nafarroako medikuak: " Jarraik ola aitzina ere; emen
|
ezin
dugu alakorik; tinkiegi atxikitzetik eskuara ta politika kalte bertzerik ez dugu bildu emen; ezginake gaizki oraico politica aldecoak eskualzale balire" (Andiazabal & al. 2005: 218). 377 A. Irigarayk, horrela, Pirinio Behereetan argitaratzen ziren Herria, Eusko Jakintza edota Ikuska jarraitzen zituen, baita lankideek (adibidez, J. Elissalde euskaltzainak) bertan esaten zituztenak ere eta zeintzuk ziren euskaraz idazten
|
|
|
Patronatua nominala zen; Valladolideko Unibertsitateak ez zuen inolako lotura praktikorik erakundearekin. J. M. Urrutia zuzendariak ere
|
ezin
zuen aurreikusitako ikerketa lanik burutu, hain zuzen, L. Michelenaren ohi ez bezalako gaitasunendako" ad hoc" diseinatutako postua zelako. Esan bezala, ikasturtean, 137 lagunek eman zuten izena euskara ikasteko eskoletan, Círculo Cultural Guipuzcoano ren eskolekiko eta" Escuela Municipal de Lengua y Declamación Vasca" rekiko nolabaiteko konkurrentzian.
|
|
|
Menéndez Pidal RAEren buru ohia erbesteratuta zegoen. F. Rodríguez Marín liburuzain eta J. Casares idazkari ohiak Madril errepublikanoan zeuden artean eta
|
ezin
zituzten kargu horiek bete. Gainerako prentsak ez bezala, Bilboko egunkariak jaso zuen J. Urquijo euskaltzain sortzailea RAEko idazkari (akademia bateko bigarren postu garrantzitsuena) izendatu zutela (La Gaceta del Norte).
|
|
|
Horrek XIX. mendetik RAEk hezkuntzarako prestatzen zituen maila ezberdineko gramatikei eragiten zien, korporazioarentzat diru iturri ere bazirenak. Epítome de gramática españolaren azken edizioa Academia Española errepublikanoak argitaratu zuen 1931n, baina akademiko eskuindarrek
|
ezin
zuten hori besterik gabe berrerabili, eta 1929ko edizioa hartu zuten oinarritzat (Gómez Asencio 2011). Era berean, A. Palacio Valdés akademikoaren heriotzaren berri eman zuten.105
|
|
|
Rueda 2016). 773 EGLZ DCEko buru nominalak Biarritzen emandako hitzaldian euskararen egoera patetismo handiarekin azaldu zuen. Inoiz ez bezalako literatura garapenak
|
ezin
zuen hizkuntzaren odoluste demografikoa saihestu:
|
|
|
– Lehendabizi estatutuen berritzea aipatzen zen. Argi zegoen gerraondoko Akademiak
|
ezin
zituela bete 1920ko araudiak ezartzen zituen baldintzak. Besteak beste, berriz arautu behar zen diru eta giza baliabidez urrituta zegoen Akademiaren batzarrak eta kargu aldaketak nola egin.
|
|
|
Idazkariak I. M. Echaide eta B. Echegarayren ezin etorria adierazi zuen. Euskaltzainburuordea Madrilen zegoen, gaixotasunagatik, eta horregatik ez zen agertzen batzarretara.817 L. Dassancerengandik maiatzean jasotako ezin etorria ere bidali zion idazkariari.818 B. Echegarayk ekainaren 22an idatzi zion Madrildik idazkariari, azkenaldian gaixorik egon ondoren, lanez gainezka zegoela Auzitegi Goreneko idazkaritzan, eta
|
ezin
zuela Akademiaren batzarrean parte hartu. Euskaltzain berriak izendatzeko, J. Moulier eta L. Michelenaren aldeko botoa delegatu nahi zuen.
|
|
|
1954ko hogei euskaltzainetatik, seik presentzia nominala besterik ez zuten. Lauk
|
ezin
zuten parte hartu bizitza akademikoan, erbesteratuta (S. Altube, D. de Inza, F. Krutwig) edota fisikoki ezinduta (P.
|
|
|
EAJ PNVri dagokionez, hasieratik izan zuen diktadurapeko Akademiaren berri, baina ez ikusiarena egin zion, erabaki publikoak hartzeko gaitasunik ez zuelako, eta jeltzaleek
|
ezin
zutelako zuzenean eragin jarduera akademikoan. Euskararen batasuna arazoa zen jeltzaleentzat, baina ez zuten irizpide ofizialik, batez ere alderdiko kideen artean sortzen zituen eztabaidak ikusita.
|
|
|
Esaterako, A. M. Labayen urgazleak F. Krutwigen artikuluen aurka idatzitako erantzuna ez zuen argitaratu nahi izan I. Fagoagak. Tolosako abertzaleak, dena dela,
|
ezin
zituen ahaztu J. Thalamás eta F. Krutwigek EAJ PNVri Gernikan egindako kritikak, eta pozik jakin zuen bion arteko hausturaren berri.730 Gernikako arduradunek ez zituzten F. Krutwigen aurkako eraso zuzenak argitaratu, baina giroa zerbait baretu ondoren, A. Ibinagabeitiaren diplomazia handiko artikulu bat plazaratu zuten 1952ko urrian. Parisko erbesteratuak lapurterazaleen planteamenduen okerrak nabarmendu zituen, eta bide batez, gipuzkerazaleek Eganen agertutako idatzien alde agertu zen.
|
|
|
Uztailera arte Europan zabaldu ez zen Euzko Gogoaren 1952ko lehen zenbakian, F. Krutwigen" Nibbana" poema hinduista argitaratu zen, baina baita A. M. Labayenen" Euskera’ren batasuna" artikulua ere, ezizenpean, berriz ere gipuzkera osotuaren tradizioan eta euskaltzain gaztearekiko oposizio erabatekoan (Labayen 1952; cf. Iztueta & Diaz 2007: 303). 741 Hain zuzen, A. M. Labayen jeltzaleak
|
ezin
zuen ulertu nola izan zitekeen L. Villasante bezalako buruargi bat haren gogaide. Gutunez zuzendu zitzaion frantziskotarrari, horrek Cantabria Franciscanan idatzitako artikulua zela-eta:
|
|
|
L. Eleizalde jeltzalea BPDko" Eŕi Irakaskuntza Batzorde"(" Junta de Instrucción Pública") berriaren ikuskaria zen. A. Campión eta J. Urquijo errentadunek, ordea,
|
ezin
zuten euskaraz normaltasunez egin, nahiz eta historia filologietan adituak izan. J. Urquijok, hain zuzen, Oñatiko biltzarraren hizkuntza saileko hitzaldi nagusia eman zuen:
|
|
|
Diputazioen laguntzarekin, euskaltzainei dietak ordaindu behar zitzaizkien batzarretara joan ahal izateko. Batzarrak botoz onartu gabe, Akademiak
|
ezin
zuen lanik agindu edota bere izenean idazlanak argitaratu.
|
|
|
A. Irigarayk kargua onartu ondoren, 1942an Donostian egindako batzarretara etorri zen Iruñetik, baina gero utzi egin zion, seguru asko Mundu Gerraren amaierak sortutako ezinegonagatik. 1944ko urrian, Donostiako Ategorrietan bizi zela, idazkariari adierazi zion
|
ezin
zuela batzarretara joan mediku lanagatik.261 artean batzar banatara agertu ondoren, 1948tik aurrera baino ez zen hasi sarriago agertzen. I. M. Echaide GPDko ingeniari integrista, ordea, susmopean egoteko arrisku gutxiagorekin, bi aldiz gehiago (22) agertu zen tarte horretan.262
|
|
|
434 SAF AA: J. Ajuriaguerraren gutuna D. Ciaurrizi,, PNV_ NAC_ EBB, K.00300, C.09 nabari da, F. Krutwigek sumatu bezala, EAJ PNVk Euskaltzaindia ez zuela aintzat hartzen,
|
ezin
zuelako bertan eragin, erbesteko EIL SIEBen egiten zuen bezala. EAJ PNVren ikuspegitik, N. Ormaechearen Euskaldunak edota Urte guziko meza bezperak argitaratzea, NBEren Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala euskaratzea, edo are Gasteizko elizbarrutiaren kristau ikasbidea euskaraz agertzea ere, askoz garrantzitsuagoa zen, barnealdeko Akademiak har zezakeen edozein erabaki baino.435
|
|
|
M. Azkuek sinatzeko. Gainera, bi batzar horietan I. M. Echaide buruordea egon ez zenez,
|
ezin
zituen berak ordezko gisa sinatu. Zirriborroen edukiari erreparatuta, JCVrekiko tirabirek aktok baztertzeko beste arrazoi bat eman zioten Euskaltzaindiari.
|
|
|
1950eko udan kalean azken aldiz ikusi zuen J. Artecheren arabera, kosta egiten zen adinak eragindako hizketa totela ulertzea. Antza denez,
|
ezin
zuen irentsi M. Menéndez Pelayoren Historia de los Heterodoxos españoles() delakoaren edizio berrietan (azkena 1946, CSICen eskutik) bere ekarpen historiografikoaz ezertxo ere ez esatea (ABC; La Voz de España; cf López Antón 1996). 543
|
|
|
A. Irigarayren bidez helbidea lortuta, F. Krutwigek 1949ko uztailaren 28an P. Lafitteri idatzi zion Uztaritzera. Seminario txikiko irakaslea euskaltzain izatea nahi zuten, G. Lacomberen aulkia betetzeko; baina A. Irigarayri adierazi zionez, P. Lafittek
|
ezin
zuen batzarretara joan. Horregatik, F. Krutwigek beste bost hautagairen izenak eskatu zizkion.
|
|
|
409 Zoritxarrez, akta horren kopia mekanografiatua soilik euskaraz dago, eta
|
ezin
dugu gaztelaniazko bertsiorik erabili terminologia zehazteko, esaterako, H. Gavelen izendapenean (ABA EUS: Euskaltzaindiaren aktaren kopia mekanografiatu ofiziala,).
|
|
|
Hain zuzen, gerraondoan izendatuko euskaltzain guztien zilegitasuna zalantzan jartzen zuten. Akademiak
|
ezin
zuen frankismopean bere zeregina bete, hizkun426 SAF AA: EBBaren gutun izengabea C. Jemeini,, PNV_ NAC_ EBB, K.00306, C.8 tzaz kanpoko baldintzek mugatu egiten zutelako nahitaez behar zuen libertatea.
|
|
|
Akademiak
|
ezin
zuen agerkaririk argitaratu, baina batzarraren berri erbesteko kultura aldizkarietan agertu zen, bereziki P. Lafitteren ahaleginari esker: Herria, Gernika, Eusko Jakintza, Ikuska edota Boletín del Instituto Americano de Estudios Vascos (Lafitte 1950b).
|
|
|
Bi unibertsitateok Donibane Garazin (Pirinio Behereak) ezarritako" Centre d’Etudes Basques" delakoaren zuzendaritza eman zioten, baina Mundu Gerraren ondorioz ez zen operatiboa izan. Izan ere, Vichyko Frantziaren menpe geratu zen Tolosatik
|
ezin
zuen alde egin H. Gavelek (Gure Herria 1937b; Apraiz Buesa 1938; Boussagol 1960). 460
|
|
|
Halaber, L. Dassanceren idazki bat irakurri zuten J. Saint Pierreren sarrera ekitaldiaz. Eskualzaleen Biltzarreko buruak aurretik jakinarazi zuen
|
ezin
zuela Donostiako batzarrera joan eta J. Saint Pierre itzuli berria zela Paristik. F. Krutwigi gutunez adierazi zionez, bere asmoa apezpikuarekin Baionako sarrera ekitaldiaren antolaketa adostea zen.628 Bi urte igarota, 1949ko irailean izendatutako bost euskaltzain berrien artean, J. Saint Pierre zen sarrera hitzaldirik irakurri ez zuen bakarra.
|
|
2021
|
|
|
150). Dedikazio oso hori eskaini
|
ezin
duena, alegia, borondatezkoa, atzean gelditzeko arriskua ere badakar, ordea: " [Aritz Zerainen hitzak] Proiektuak abiadura handia hartu du, eta borondatez ari den bati kosta egiten zaio bere lekua bilatzea.
|
|
|
Euskaltzainditik zetorren betoa: " Irigoienek esan zuen Euskaltzaindiak erabakita zeukala proiektu horrek
|
ezin
zuela aurrera egin, euskarazko literatura idatzia eta ahozkoa jasoko zuen proiektua Jaurlaritzarekin negoziatzen ari zirelako; hau da, Liburutegi Nazionala. Betatu egin zituzten" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Bestetik, lehen esan dugun gure autoanalisi horretan bat batekoak izan ditzakeen mugak kontzientzia argiago batekin bizi ditugu, eta bide horretatik adierazi
|
ezin
dituzunak beste bide batzuetatik espresatzeko beharra sortzen zaizu. Artista edo egilearen gogo batetik sortzen da zabaldu behar hori, alegia, ‘Asmatuko al nuke bat batean esan ezin ditudan gauzak idatziz adierazten? ’ (M. Lujanbio, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/17)
|
|
|
Bestetik, lehen esan dugun gure autoanalisi horretan bat batekoak izan ditzakeen mugak kontzientzia argiago batekin bizi ditugu, eta bide horretatik adierazi ezin dituzunak beste bide batzuetatik espresatzeko beharra sortzen zaizu. Artista edo egilearen gogo batetik sortzen da zabaldu behar hori, alegia, ‘Asmatuko al nuke bat batean esan
|
ezin
ditudan gauzak idatziz adierazten? ’ (M. Lujanbio, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/17)
|
|
|
Ta automobil inguruan jende pilla polita zuala, ingeles ministroak bezalaxe arkitu genuan gure Txirrita zarra" kontatzen du Luzearrek El Dían idatzitako kronikak. Mezaren ondotik txistulariek lagunduta jo zuen taldeak batzokira, eta bertan Aitzolen hitzaldia entzun zuten, Euskaltzaleakeko lehendakari bezala erreleboa eman berri zion Monzonek garaiz agertu
|
ezin
zuelako. Handik gutxira Bertsolari guduak liburuaren hitzaurrean argitaratuko zituen konturik gehienak aipatu zituen tolosarrak bere hitzaldian, ‘Milia Lasturkoa’ eta abar, baita Txirritaren maisutasuna aitortu ere:
|
|
|
Euskaldunak hitzari dion seriotasunean, jokoari dion afizioan, benetakotasunari dion debozioan, bertso kantatzean agertzen da umorearen eta ironiaren leku bezala, hitzaren jolasean eta fikziozko ofizioak norberaganatuaz, edozein egia edo giza egoera bizitzeko modua. Hitzak esplikatu
|
ezin
duena, jokoak irabazi ezin duena, borrokak bentzutu ezin duena, bertsolariak kantu bihurtzen du[...] (2003a: 41)
|
|
|
Euskaldunak hitzari dion seriotasunean, jokoari dion afizioan, benetakotasunari dion debozioan, bertso kantatzean agertzen da umorearen eta ironiaren leku bezala, hitzaren jolasean eta fikziozko ofizioak norberaganatuaz, edozein egia edo giza egoera bizitzeko modua. Hitzak esplikatu ezin duena, jokoak irabazi
|
ezin
duena, borrokak bentzutu ezin duena, bertsolariak kantu bihurtzen du[...] (2003a: 41)
|
|
|
Euskaldunak hitzari dion seriotasunean, jokoari dion afizioan, benetakotasunari dion debozioan, bertso kantatzean agertzen da umorearen eta ironiaren leku bezala, hitzaren jolasean eta fikziozko ofizioak norberaganatuaz, edozein egia edo giza egoera bizitzeko modua. Hitzak esplikatu ezin duena, jokoak irabazi ezin duena, borrokak bentzutu
|
ezin
duena, bertsolariak kantu bihurtzen du[...] (2003a: 41)
|
|
|
Horrenbestez, jatorrizko funtzio horren ukoa zekarrelakoan, arriskutsutzat jotzen zuen bertsolaria txapelketako jokoaren moldeetara behartzea: " Bertsolariaren ona eta aurrerapena nahi duenak
|
ezin
du zeregin kultural ezin ordezkatuzko hori arriskuan jarri haren kantua norgehiagoka izaerara erreduzituz, haren jolasa joko konpetitibo bihurtuz, haren harreman imajinarioak neurtu daitezkeen harreman literaltzat hartuz" (Zulaika, 2003a: 42).
|
|
|
Intuizio hutsez azaleratutako laugarren hipotesi nagusiak erakutsi zuen lehen aterpe teorikoetarako bidea: bertsolaritzaren inguruko proiektuak bere testuinguruaren eragina izan behar zuen, bertsolaritzaren bilakaerak, oso singularra izanagatik,
|
ezin
baitzuen modu erabat isolatu batean gertatutako zerbait izan. Beraz, fokua ireki beharra zegoen, bertsolaritzaren transformazioen eta Europan kultura popularrak izandakoen arteko loturak aztertu, bertsolaritzaren inguruko proiektuak euskal kulturgintzaren proiektu orokorrarekin zituen harremanak azaleratu eta abar.
|
|
|
Dena batera pasatu beharrean pixkanaka pixkanaka joan zen pasatzen, diruaren trukean, noski. Beltzean eskatzen zuen gainera, baina Euskadi Irratiak
|
ezin
zuen horrelakorik egin, urtero bi auditoria pasatzen baitzituen..." (J. Iriondo, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/18).
|
|
|
Euskarak etorkizuna izan dezan modernitatean murgiltzeko saiakera izango da frankismoak ikusi
|
ezin
duena. Baserriko sutondoan gorde daitekeenari, ordea, ameto ematen dio:
|
|
|
[...] horrelako bertsoekin emozionatzen direla diotenak planta egiten ari dira, ezinezkoa baita horrelako memelokeriekin emozionatzea. Gu, ordea, sarri emozionatu izan gara maila horretako testua duten bertsoekin, eta
|
ezin
dugu inola ere egin Mujikak egiten duen aukera bera. Batetik, emozioa daukagu, guk eta gure ingurukoek sarri bizi izandakoa.
|
|
|
Jaka ile luzedun zuria nahiago peluxezkoa baino, edonola ere" (335 or.). Badirudi itzulpena etengabeko zalantza egoera bat dela. Itzulezintasuna da itzultzailearen beldur etengabeetako bat, askotan
|
ezin
baitu soluziorik aurkitu: " Izenik gabe geratu den sasipoeta gaztearekin euskaratu beharra egokitu zitzaion tailerrean, eta ezin izan zuten beti gaizki itzultzen den sympathyrentzat hitz egokirik aurkitu.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi, nolanahi ere den, ezberdintasun epistemologikorik ez dagoenik eredu polisistemiko eta soziologikoen artean:
|
ezin
dugu, esaterako, Bourdieu sistemen teorizatzaile bihurtu, ez eta Even Zohar soziologo ere (Grutman, 2009: 142).
|