|
2007
|
|
|
Oroitu behar da mementu hartan resistantziako jauntxoek agintzen zutela hemen eta haien artean bazirela oso Elizaren kontra zirenak, bereziki komunistak, eta
|
ez
zioten lana erraztu801.
|
|
2008
|
|
|
Enkarterriko euskararen aintzinakotasunaz, hedaduraz eta bestez, oso ikerketa sakon gutxi dago, bat ere
|
ez
esateagatik. Askoz hobe ikertuta dago Errioxakoa, Juan Bautista Merino Urrutiak eta bestek, Bizkaiaren Mendebaldean dagoen eskualde his torikoarena baino.
|
|
|
...gehienentzat, gaur egun arte, erromanizatze prozesua Euskal Herrian gertatu ez zen ezkero, latinaren eragina euskaran (hona hemen beste liburua ren titulua, Luis Mari Mujikak 1982an eginekoa) V VI.garren mende aurretik ezinez koa izan zen haientzat, VII.garren mendez geroztik baizik; Mitxelena zenak berak ere gauza bera uste zuen, nahiz eta nere lanarekin aurrera egiteko esan hainbeste aldiz (eta
|
ez
esan bakarrik, baita idatzi ere eskuz3). Baina asken urte hauetan gero eta argia go azaltzen da erromatarrak Euskal Herriaren bihotzeraino ailegatu zirela, eta ez aile
|
|
|
3 Hala ere, goiko (6) bezalakoetan zenbatzailerik ez da, bai, aldiz, mugatzailea. [Baso> rdoa] > bezalakoek
|
ez
diote basokada jakin bati erreferentzia egiten, ez dira, zentzu honetan, erreferentziazko, baizik zenbatasunezko: ez dugu zein ardoz edo zein basoz ari garen adie razten, zenbat ardo baizik.
|
|
|
Patxirekin uste dut oso pozik zegoela. Ondoren, Xabier Kintanaren idazkaritza ezagutu zuen, euskaltzainburutza utzi arte eta bistan da, biak ezagututa,
|
ez
ziotela, ez batak, ez besteak, elkarren ahal eta eginbideetan, arazorik sortu.
|
|
|
Bizkaiera literario klasikoak neurri apalean baino ez zuen onetsi mugatzaile hurbil sing.eko atzizkion erabilera idazia; esan nahi da, a> mugatzaile orokorraren atzizki izaera bera ematea, hitz erroari erantsita idatzirik. Gehienetan, ia beti
|
ez
esatearren?, sing. mugatzaile hurbiloi erakusleen trataera formala eman zien idazleek, izenetik bereiz idatzirik.
|
|
|
Kanpotik heldu ziren jakintsu eta adituek hizkuntzari ematen zioten lehentasuna gehienetan. Eta ipuin eta kantu biltzen ari zirenek,
|
ez
zioten beren uztari literaturaren heina ematen4 1882 an, Julien Vinson hizkuntzalariak, Les> Basques> et> le> Pays> basque> liburuan idazten zuen zehazki
|
|
|
horrekin, ez ote dio Euzkadiko erredakzioak (eta bereziki. Kizkitzak?) Jemeini sutilki adierazi nahi «ba al zara gero EuskalEsnaleko kidea haren erabaki baten kontura eztabaida sortu guran ibiltzeko?» Agian gaininterpretatu egin dut erredakzioko oharra, baina ez da ahaztekoa sabindar hertsienek hala nola Bilboko jeltzale gazteek,
|
ez
ziotela sinpatia handirik EuskalEsnaleari, eta beraz baliteke. Kizkitzak?, hizkera ezti batean mozorrotuta idatzi arren, zirkunstantzia hori gogora ekarri nahi izatea Jemeini eta haren lagunei, ez zegokien kontu batekin polemikarik ez sortzeko aholkatuz.
|
|
|
Eta jeltzaleek, euskarari barik Sabino Aranak zehaztutako hizkuntza horri zor zioten leialtasuna, abertzale onak izan nahi bazuten behintzat. Horregatik «geutarrek»
|
ez
zioten kasurik egin behar osoki sabindarra ez zen Akademia bati.
|
|
|
kanpainari aurre egiteko, ez eta Euskaltzaindiarentzat EJB osoaren onespena lortzeko ere (baina bai zati on batena). Bestetik, maila indibidualean, osasun arazoek
|
ez
zioten Eleizalderi nahi beste lan egitea ahalbidetu, eta izatez 1923an, agonia luze baten ostean, bizia galdu zuen. Txomin Agirreren ordez hautaturiko Seber Altube jeltzaleak, maila akademikoan baliozko lanak aurkeztu zituen eta ekarpen garrantzitsuak egin zituen barrura begira.
|
|
|
Ziurrenik uste izan zuten egoera politikoak ez zuela erremedio errazik epe motzean, eta beraz euskararen alde ezer egitekotan erregimen berriaren baitan jokatu zutela. Gobernadoreari igorritako gutunean aipatzen zioten euskara bultzatzea ez zela inondik ere ekintza «separatista», oroitaraziz Alfonso XIII. erregeak berak 1918an Oñatin hitz onak izan zituela euskararekiko (jakina,
|
ez
zioten ezer aipatu erregeak 1922an Gernikan esandakoaz), eta erantsiz direktorio militar beretik adierazi berri zela «a la par que su firme decisión de mantener y estrechar los lazos nacionales,[...] su laudable proposito de respetar y fomentar las características regionales entre las que sobresale el idioma». Gainera Gipuzkoan bertan euskarazko testuei ez zitzaien galerazpenik ezarri373 Gobernadore zibilak Azkue eta Oleagaren idazkia goragoko agintaritzari, zehazki Kapitania jeneralari, pasa zion, haiek ebatz zezaten374.
|
|
|
i, idazkiak, eta, olerkiak) 380 Oleagarekin batera egindako eskutitzak bere helburua ez lortzeaz gain orain militarrekin kolaboratzera behartu zuen Azkue. Edozein kasutan Azkuek uste izan bide zuen hobe zela militarrei laguntzea bi liburu «separatista» baztertzen, ezer
|
ez
esateagatik euskarazko publikazio guztiak (politiko zein apolitiko) galarazita ikustea baino. Gainera kolaboraziozko jarrera horrekin, bide batez, Euskaltzaindiaren jarduera babes zezakeen.
|
|
2009
|
|
|
Euskaltzaindi berriak
|
ez
dio errealitateari muzin egin nahi eta ez du bolizko dorrean bizi nahi. Aitzitik, euskalgintzan ari diren erakunde anitzekin harremanak estutu nahi ditu, hitzarmen bidez nahiz beste formularen bat erabiliz.
|
|
2010
|
|
|
Berau izan zen liberalismoaren gune garrantzitsuena, baina Altunaren (2000: 20) eta Larrañagaren (1991) ustez, Bascongadako lagunartea gai zientifiko eta teknikoetan berritzailea bazen ere (irakasle famatuak izan zituen, Samaniego, Chebaneaux, Elhuyar anaiak, eta abar), ezin dira kontsideratu RSVAPa eta Seminarioa bera gune liberal gisa,
|
ez
baitzioten elizaren botereari aurre egin, hots, kontzientzi eta ohituren zaindaritzan ezartzen zuen zorroztasuna ezbaian jarri. Zentzu honetan, ohar hainbat elizgizon Soziedadeko partaide izan zirela (Juan Antonio Mogel tartean, eta baita Agirreren aurretik Diputatu Nagusi izan zena ere).
|
|
|
Eta ondoren oec garbiro aitortuko dira? Ea,
|
ez
esan nic gogor itzegiten dizudala, esazu zerorrec zere biotzac aditzera ematen dizuna (B 59)
|
|
|
Baina kalterako ere izan daiteke. Autoreak
|
ez
dio estrategiari izkin egiten bere onerako bada, eta, horrela, behin eta berriro ateratzen da aipuen iturburua Elizaren doktrinaren baitakoa bada. Inoiz ere ez, ostera, hortik kanpo.
|
|
|
Errepikapena sermoiaren ontologiari dagokio. Izan ere, Trentoren ostean finkaturik geldituko da Errebelazioa gordeko duten liburuen zerrenda (guztira 72 liburu), eta, horren ondorioz, ez da ezer berririk sortzerik,
|
ez
esaterik. Trentoren ondorio izango da Nihil> nova> sub> sole:
|
|
|
edo, ontze cosas para ver hemos nasido y? modukorik
|
ez
esaten. Lortu ere lortzen zuten hainbatean, saiatuaren saiatuz, euskal dejea ere estaltzen.
|
|
|
Hiriburuetako eta unibertsitateesparruko panorama soziokulturalaren osagai ezagun eta goranzkoa bihurtu zen euskaldun berri landua, une batetik aurrera69 Elebidun aktibo ziren, oro har, euskaldun berri horiek: ahoz ez ezik idatziz jarduteko ere euskarari beldur handirik
|
ez
ziotenak. Beren ekarpena gogoan izatekoa da, kulturgintzaren esparruan bereziki.
|
|
|
Bigarren interpretazioak ere badu, ordea, aldezlerik: interpretazio horri ere argudio oinarriz eutsi dakioke, horretan aditua den legelariren batek (edo, hobe, EEN legea adostu zutenek) besterik
|
ez
dio (t) en artean. Ñabardura horiek garrantzitsuak dira, jakina, eta duda mudazko puntua ez da isilpean uztea komeni.
|
|
|
Jakin bai baina erabiltzen ez den (edo gutxi erabiltzen den) hizkuntza nekez osasun onean egon liteke. Erabilera kontuak ere neurtu eta aintzakotzat hartu behar dira, hortaz, bide onetik goazen edo
|
ez
esan ahal izateko. Demolinguistikazko inkesten jakite azalpenak oso onuragarriak dira, egungo egoeraren neurri modu bat eskuratzen laguntzen digutelako.
|
|
|
Orain artekoan baino atentzio handiagoa eskaini diogu hortaz aldaera berri, benetako? horri, EEN legeak horretaz ezer
|
ez
badio ere, euskara biziak eta euskararen biziak kezkatzen baldin bagaitu lehenik eta behin. Euskara molde hori gutxietsi eta ez ikusiarena egitea ez da bidea.
|
|
|
Diseinu aurre edo plangintza bati jarraitzen
|
ez
zioten neurrian, oso modu heterogeneoan sortu ziren ikastolak. Sorrera askotarikoak izan ziren, bai, tokian tokiko errealitatearekin txertaturikoak, beti ere.
|
|
|
Ikastolen sortzaileetako asko eta asko abertzaleak ziren, guztiak
|
ez
esatearren. 1956an Parisen egindako Lehen Euskal Mundu Biltzarrean, esaterako, ikastolak sortzea aldarrikatzen zuen proposamena eztabaidatu zuten parte hartzaileek, eta ponentzia hark arrakasta handia lortu zuen.
|
|
|
Gogoan dut euskal sena eta itzal handiko pertsonekin egon eta, hau planteatzean, iheska ibiltzen zirela. Inork ez zuen posizio bat hartzen, merezi zuen edo
|
ez
esateko. Beraz, abentura gisa abiatu genuen.
|
|
|
–Hezkuntzako gorabehera guztiak nik eramaten nituen EBBn, eta beste alderdikideak ez ziren sartzen kontu horietan. Egoeraren berri ematen nuen bileratan, eta besteek
|
ez
zioten ezer?.
|
|
|
Euskaldunak estatuan integratzea, hori zen, finean, legearen helburua?. . Nik neuk
|
ez
diot Euskal Eskola Publikoaren Legea deitzen?, erantsi du Mendinuetak. –, behintzat, ez.
|
|
|
–Bateratze prozesua agortuta gelditu zenez, eskola publikoari buruzko eztabaida hartan oso parte hartze txikia izan zuten ikastolek. Zero
|
ez
esatearren, erabakiak jada hartuta zeudelako. Hau da,. Eskola publikoa defendatuko dugu, eta nahi duena etor dadila?
|
|
2012
|
|
|
Besteen lana urruñatu gabe, ta beti begien aurrean idukita beren yoera eman dio Aita Olabidek. Onetaz aurrekoak, oztoporen bat billatzen zutenean, itzulinguru egiten zuten geienez, al zuten bezala, beti argalkiro, Yainkoaren itza adieraziz; onek ordea, oztopoari bekoz beko begiratzen dio,
|
ez
dio egika edo aldear egiten, eta bidea zuzen urratzen du oztopoari bizkor aldegiñez (Orixe 1931: 4).
|
|
|
Nazio askapena bigarren mailan utzi dutenak, ordea, axolagabekeriatan dabiltza. Baina, hasteko, azken hauetako askok
|
ez
diote, berez, nazio askapenari guztizko ukoa egin, beste balio batzuen atzetik ezarri baizik, giza bizitzari zor zaion errespetuaren atzetik, kasu. Nazionalista, moderatu?
|
|
|
Sarrionandiaren itzulpen batzuk beren jatorrizko testuekin erkatzean aurkitu ditugun zenbait desberdintasun, hasiera batean Sarrionandiaren itzulpen praktika ausart eta esku hartzaileari egotzi dizkiogunak, zubi testu gisa erabilitako itzulpenari zor zaizkiola ohartu gara testuek Sarrionandiaren eskuetara iritsi aurretik egindako ibilbidea arakatu ahala, eta konturatu gara, funtsean, Sarrionandiak nahiko hurbiletik jarraitu ohi diola itzultzean begi aurrean izan duen bertsioari. Hala eta guztiz ere, zubi testuari gertutik jarraituz itzultzeko joerak
|
ez
dio, gure ustez, itzulpenaren epistemologia moderno bati erantzuten; alegia, ez dugu uste jatorrizkoa ahalik eta gutxien eraldatzea eta testu originala bere horretan ematea izan denik inoiz Sarrionandiaren itzulpen irizpide nagusia, hala balitz zubi testuak saihesten eta jatorrizko iturrietara jotzen ahaleginduko baitzatekeen, eta baita jatorrizkoaren izenburua, lerroen banaketa eta beste hainbat... Itzulpen batzuk egiteko zubi testuetatik abiatu izanak argi erakusten du Sarrionandiak ez diola testu, originalari?
|
|
|
Informazio pragmatikoak erakusten digu, beraz, enuntziatu parentetiko horretan esatariaren beraren ahotsa besteren enuntziatzaile dela, erabat kontra dagoen iritzi baten enuntziatzaile, nahiz eta hitzez hitz halakorik
|
ez
esan.
|
|
|
dela frantsesez. Egia ere da horratik inguruko baserritarrek, berberak harri eta belarri eginik aitortzen digunez,
|
ez
ziotela haren euskal saioei halako harrera ona egiten, parre ere egiten omen zioten lotsagabe haiek?, baina ez zen horregatik asko larritu. (LIB I:
|
|
|
bezalako ezaugarria eransten diote enuntziatu parentetikoak ezaugarritu eta definitzean? Ken baldin badaitezke eta perpausari ezer eransten
|
ez
badiote, nola uler dezakegu Koldo Mitxelena bezalako euskal idazle ospetsu batek, bere prosa maiz aski eredugarritzat joa izan denean (Esnal & Zubimendi 1993, Esnal 2008, etab., hainbat eta hainbat aldiz, bere diskurtsoan aurrera egiteko, baliabide honetara jotzea?
|
|
|
Gisa honetako baieztapenek aztergaian aurrera egin ahala ohartu gara ez dutela lekurik, perpausaren barne ikuspegitik eginik bakarrik uler daitezkeela. Egia da, izan ere, perpausaren egitura sintaktikoari nahiz perpausaren proposiziozko edukiari (dictumari)
|
ez
diotela ezer eransten, euren funtzioa ez delako hizkuntza maila horretakoa; hau da, egitura honek ez duelako perpausaren proposiziozko edukian eragiten, diskurtsoan baizik, diskurtsoaren makroegituran, zehatz esateko.
|
|
|
– Aspaldi ez duela, kontuak hartu dizkidate, eta, jakina,
|
ez
diot horretarako eskubiderik ukatzen hartu dizkidanari, euskal idazle bakoitzari liburu batean opa nizkion edo ez nizkion lerroak direla eta.
|
|
|
Ardurakoak edo esanguratsuak diren gauzak besterik
|
ez
esan. Hau da, esatari norentzakoek bere mintzaldietan mintzagaiarekin ikuskizuna duten gauzak esatea espero da.
|
|
|
arau maximarekin bat egiten du: , gezurtzatdaukazuna
|
ez
esan, azpi arauarekin, hain zuzen.
|
|
|
– Aspaldi ez duela, kontuak hartu dizkidate, eta, jakina,
|
ez
diot horretarako eskubiderik ukatzen hartu dizkidanari, euskal idazle bakoitzari liburu batean opa nizkion edo ez nizkion lerroak direla eta.
|
|
|
Goiko adibide horrek, esate baterako, hitzez hitz hala
|
ez
badio ere, esatari norentzakoen arteko komunikazio trukea gauzatu zen garaiaren isla dakar: garai hartako tirabira edo auzi bat inplikatuko du edo behintzat auzi hori inferitzeko keinuak edo arrastoak bidaliko dizkigu.
|
|
|
Ezkerraldekoa topikalizatzean, ordea, jarraian datorren predikazioaren edo multzo errematikoaren buruan (ia) behin ere ez du aditza paratuko. Ia behin ere
|
ez
diogu, izan ere, corpuseko adibide batzuetan (%4.4) enuntziatu parentetikoa justu aditzaren aurrez aurreko posizioan paratuko du:
|
|
|
– Aspaldi ez duela, kontuak hartu dizkidate, eta, jakina,
|
ez
diot horretarako eskubiderik ukatzen hartu dizkidanari, euskal idazle bakoitzari liburu batean opa nizkion edo ez nizkion lerroak direla eta. (LIB II: 83).
|
|
|
Hona hemen batzu: zortzi konfiteruak (25 or., zortzi konfiterota?), Lonjinos, ek auxe zion (28 or., au zion), ez al dakiken (31 or.) ez al akiken en ordez (hurrengo etzala lizentzi entzun izan dut), abillidade gutxi dedala/
|
ez
esan iñori (32, daukanik behar luke)... (LIB I:
|
|
|
Ez da, ordea, ohiko lagun artea: hitza
|
ez
baitio zuzeneko elkarrizketan gertatzen denez, inork kenduko.
|
|
|
– Gehienetan, hain jakintzat ematen du (edo behintzat bere balizko irakurleak jakin beharrekotzat), Bibliatik hartuak direnik
|
ez
esateaz gain, besteren aipuak direlako seinale ikur grafikoekin ere inguratu beharrik ez du ikusten:
|
|
|
(...) Galileo aurreko dugula esan izan dut [Orixez ari da], jakite berriaren ukatzailea. Jakite horretatik sortu den industriari ere
|
ez
dio leku handirik opa bere poema nagusian. (...)
|
|
|
101 Dena den, Euskaltzaindiak (1994: 49) arau orokor horri men egiten
|
ez
dioten egiturak ere aipatzen ditu eta juntadura pluraltzat hartzen ez duten kasuen artean, itxura batean behintzat, goiko adibidearekin zuzeneko lotura izan zezakeen honako hau dago: –kideko sintagmak?
|
|
|
Adibide hori aurkitu dugu sinonimiarekin gehien lot daitekeena; izan ere, ia adibide denak (denak
|
ez
esatearren) sinonimiazko lotura baino areago diskurtso mailako baliokidetza erakusten dute: inplikazio bidez, nahiz inferituz atzeman daiteke bien arteko lotura eta birformulazioa semantikazko zehaztapenak baino gehiago komunikazio eskakizunek (elkarri ulertu beharrak) eragiten dute; portaera diskurtsiboek (eta horregatik sakonduko dugu diskurtso estrategien atalean).
|
|
|
Enuntziatu parentetikoek, lanean zehar ikusiko dugu perpausaren egitura sintaktikoari nahiz perpausaren proposiziozko edukiari (dictumari)
|
ez
diotela ezer eransten, euren funtzioa ez delako hizkuntza maila horretakoa, diskurtso mailakoa baizik (diskurtsoaren makroegituran eragiten dute). Beraz, egitura mota hau aztertzeko oinarri sendoak perpausaren muga metodologikoa gaindituz soilik erdietsi ditugu.
|
|
|
Baina ken baldin badaitezke eta perpausari ezer eransten
|
ez
badiote, nola uler dezakegu Koldo Mitxelena bezalako euskal idazle ospetsu batek bere testuetan, kritiketan esate baterako, horiek baititugu azterkizun, hainbat eta hainbat aldiz, batere behartu gabe, bere diskurtsoan aurrera egiteko, baliabide honetara jotzea?
|
|
2013
|
|
|
Frantziak, Angleterrak eta Italiak
|
ez
zioten deusik ihardetsi, haren erranek merezi ez balute bezala. [?] Eta horra non orai Frantzia, Angleterra eta Norte Amerika mintzo diren hiruak, elgarrekin hitzharturik, Aita Sainduaren solasak bere egiten balituzte bezala.724
|
|
|
Erlisionearen beharra sendi dute bertzalde hirriskutik urruntzen diren egunetan, gogo bihotzak ilhun eta pisu daudelarik: deusek
|
ez
diote holako gozoa emaiten, nola elgarrekin eginikako othoitz eta kantu batek. [?] Su hegiko gizonak dire hortan ere idekienak, goxoenak, begitarte onekoak, aiherkeria gabekoak apezari buruz. apeza den tokian, bada bethi hein batean erlisionezko gauzen gogoeta.1645
|
|
|
Bizi zutena infernua zela erratera ere heldu ziren. Baina horren guztien gainetik, etsipenari
|
ez
zioten lekurik uzten, eta beti konfiantzaz beteriko mezuekin osatzen edo bururatzen zituzten beren artikuluak.
|
|
2014
|
|
|
esaten ote zuen natxo de Felipek, ala, are erradikalago, dana> bihurtzen dugu kantatzeko gaia?. Party> song> bat dela esatea ez da agian esajerazioa, eta ziurrenik, tapia eta Leturiaren Hik> lan> eta> nik> > kantuarekin batera, festara gonbidatzen duen euskal kanturik alaienetakotzat hartuko nuke, jendeak
|
ez
baitio kantuaren amaie rako mezu ideologikoari sobera erreparatzen. Horretaz gain, es
|
|
|
kantu inklusiboa> baita, fededunentzat zein sinesten ez dutenentzat dauka lekua, kalea denona delako(, zin egin behar dugu zintzoki,/ bakoitzak duenagatik;/ sinestedunek dudarik gabe/ bere Jangoikoagatik/ eta sineste gabeek berriz/ bere ohoreagatik?). Jendeak, jada dantzan edo kalejiran dabi lelako erreparatzen
|
ez
dion kantuaren amaierako karga ideolo gikoari dagokionez, koherentziaren aldarri bat ere badakar(, gure ekintza izan dadila/ gure hitzaren alaba?, edo: –bide honetan bal din bagoaz,/ jakin dezagun zergatik?), eta langilearentzat heldu leku kristaua ere ematen du:
|
|
|
Gauzak horrela, Maldan> behera> hastapeneko saio sin bolista hartan dagoeneko nabari da Arestiren barru barruko boza. Eta ahots horrek gero eta tankera handiagoa hartuko du bere lanen bilakaeran, poesia sozialaren garaian, batez ere. nago, Edward W. saidekin, heldutasuneko lanetan idazlea bere horretan agertzen dela, esan nahi baita, idazleak mozorrorik jar tzen ez duenean sortzen direla literatur lanik borobilenak. idaz leak
|
ez
dio beldurrik bere buruari, ezta bere berea den estiloa azaltzeari. zalantzarik gabe, nor bere buruaren izurik ez izatea da sormenerako baldintzarik behinena. trebakuntza urteak izaten dira idazlearen hasierakoak, non ohikoak eta beharrezkoak baiti ra literatur ereduen imitazioak, eta idazlearen eskua baldarra iza ten da artean, ez baitaki bere burmuineko melodiak trebeziaz eta lasai interpretatz... Baina urte, edo liburu, batzuen buruan eta zuhurra baldin bada, idazleak soilik berea den ahotsa lortuko du azkenik, hala ahotsa nola begirada.
|
|
|
Gorbeiako> artzainen> esaundak> ikasleekin aztertu nituenean kon turatu ginen aditz guztiak gaztelaniaz zirela eta hiztegia ere, be raz iparraldeko gehienentzat hebreera. Hizkuntza populismoak
|
ez
dio irakurle gehiago ekarri euskarari, eta Europan inongo he rrietan ez da egin. Berari esan nion eta euskararen muina bilatu dugunok ez dugula nire> aitaren etxea esaten, gure> aitaren etxea baizik, eta hori zuen Euskal Herriaz mintzatzean erran nahi.
|
|
2015
|
|
|
ekintza;
|
ez
dio benetako literatura sortze asmoari erantzuten. Bestalde, ordea, bada eraikuntza berria, sentiberatasun sortzailetik oso hurbil den jarrera batetik jalgia.
|
|
2016
|
|
|
Baina Xabinek haren errandako gezurra aitortzen du, Josetek
|
ez
dio krimena aitortu, preso sozialaren eraginez, denak konpondu nahian egin du, gizon saindurik ez dago:
|
|
|
Hasteko, Xexiliri jada izkiriatua diot, erranez: Ezetz,
|
ez
diogula emaiten Suedarat joaiteko baimenik. Nahi badu, datorrela hunarat, hilabete batentzat, bere Suedako neskatxarekin.
|
|
|
Alegia, hirurogeiko hamarkadan, Xabier Letek egin zuen gogoeta bat antzerkigintzari buruz non garaiko obrak aipatzen zituen eta epaitzen. Horretan kezka handia agertzen du garaiko antzerkigintzari buruz
|
ez
baitio sakontasunik, gogoetarako joerarik ikusten. Joseba batek egindako galderari, antzerkigintzaz garai hartan zuen ikuspuntuaz eskatu ziolarik, horrela erantzun zion:
|
|
|
Beraz, pertsonaiari indarra ematen dio, baina
|
ez
dio trufari aldi honetan toki gehiegirik uzten antzerkiaren azken lerroan, errealitateari uzten dio hitza eta emazteak egoeraren aitzinean duen onarpenari:
|
|
|
Bigarren gerla. Antonen neska laguna preso sartu dute, eta horregatik honek makian sartu nahi du, baina
|
ez
diote denborarik ematen eta preso ere sartzen dute.
|
|
2019
|
|
|
–Ezin dut hori ukatu, jakina, hala da, erantzun dio androideak?, gaur egungo ikuspegitik begiratuta, etsigarria badirudi ere, lotsagarria
|
ez
esateagatik. Bai, hala da, gaztelaniaz aritzen ginen barra barra Euskaltzaindiaren lehen bilera haietan.
|
|
|
da? Miren Etxeparek
|
ez
dio ezer sinetsi eta, istorio hori berarekin ligatzeko aitzakia merke bat dela iritzita, agurtu gabe alde egin du aretotik, trajez eta gorbataz jantzitako planta oneko gizon biboteduna aho bete hortz utzita.
|
|
2021
|
|
|
Grégoirek
|
ez
dio baskoiak bortüez haraintitik jin zirenik, ez eta ordokiaz jabetürik, hura beren jentez beterik, han egon zirenik. " Razzia" bat eginik, bazter elibat funditürik, beren arrano habialat ützüli zirela hartü zütüen gizon eta kabalekin:
|
|
|
—Zu ez zara, bada, joaten!; —Emaiozu dirua. —Zuk
|
ez
diozu, bada, eman!; —Ez ezazu jo. —Zuk jo duzu, bada!; —Ez zaiozu irri egin.
|
|
|
—Nola eskatuko diot, bada! —Eskatuko
|
ez
diozu bada, zure laguna izan eta!; —Har ezazu nere dirua. —Nola bada!
|
|
|
Bada, nik ez diot eskatuko. Nik
|
ez
diot bada, eskatuko. Nik ez diot eskatuko bada; Zertan, bada, ari zinen pentsatzen?
|
|
|
/ ausartu zen, bada, mukizu hura hori egitera!; Horrela gizenduko ez da, bada!; Txerria deitu ez zidan, bada, kakati hark!; Nola eskatuko diot bada! / Eskatuko
|
ez
diozu bada, zure laguna izan eta!
|
|
|
Zenbait euskalkitan behin bera bakarrik ere erabiltzen da: Honek behintzat,
|
ez
dio berriz ere sartuko eskua zakurrari letaginetan; Honek behin, ez dio berriz ere sartuko eskua zakurrari letaginetan. Literaturan ere ez dira holakoak falta:
|
|
|
Izan ere, gin ez dugu euskara estandarrean baliatzen ‘zerbait egiten duen pertsona’ izendatzeko (tradizio handiagoa izan du eta du gaur ere bizkaieraz, baina ahulduz joan da euskara estandarrean); gile darabilgu horren ordez (etxegile, liburugile, oinetakogile/, etxegin,, liburugin,, oinetakogin) (ikus gin, gile § 4.2.3). Baina etxeak, oinetakoak edo liburuak egiteari dagokion lanbidea izendatzeko,
|
ez
diogu tza1 gehitzen gile atzizkiari; ez dugu sortu etxegiletza, liburugiletza edo oinetakogiletza. Bertsolari edo idazle oinarrietatik sortu dugu horrelako jarduna duten pertsonen lanbidea adierazteko bertsolaritza edo idazletza; baina, bide beretik, ez dugu egiten etxegile> etxegiletza.
|
|
|
Julian Abando (Kirikiño); Min hartu arren, eutsi dio sendo eta han gelditu da (Barriola); Ahoa nekatzen bada ere, bihotza ez da nekatuko (Duvoisin); Eginahalak eginda ere, ezin astoa mugitu (G. Mujika); Hitz laburtxoak izanik ere, horiek jakin behar dira noiz eta nola esan (Beobide); Hi urkamendian hagoala ere, Jainkoari beldurrik hartzen
|
ez
diok (Lardizabal); Diyotalarik ere nahitasun bikaina, nere amoriyuak falta du ordaina (Bilintx); Ez egizu hori esan, jauna, edozein euskaldunen aurrean, danak dakie baina (Agirre); Bolara baten emanagatik bertako uraren famak, ardo pixka bat beharrezko du osasun ona daukanak (Uztapide); Zernahi ere den, egiazko misterioa euskararen iraupena da, ez jatorria (Mitxelena); Urrikaldu zaitez nitaz, nor...
|
|
|
Adibide batzuk: Lotsati samarra izaki,
|
ez
dio neskari baiezkoa eman; Jakinki ez zuela harria altxatzea lortuko, bertan behera utzi zuen saiakera. Literatura tradizioan erraz aurkitzen dira horrelako adibideak:
|
|
|
Beste arrazoiaz den bezainbatean, hots, formazko oinarria falta omen dela bata ondoriozkoa eta bestea kausazkoa dela esateko, aitortubehar da aldez egia dela,
|
ez
baitio batak ez besteak baitedo en eransten adizkiari, baizik bietan biluzik agertzen baita; aldez ez, ordea, horien ordez beste zerbait berretzen baitiote batak eta besteak. Ala ez da ezer —eta ezer formala, noski— bi hitz andana desberdin osatzea eta bi ahoskera desberdin izatea, eta puntuazio markak ere desberdinak, hitz andana eta ahoskera desberdinen arabera?
|
|
|
16.2.13b Bakun hitzak sinplea edo elementu bakarrekoa den zerbaiti egiten dio erreferentzia: Grafia moldeak, letra bakunak edo letra multzo bakoitzak zer adieraz zezakeen igartzen
|
ez
badiogu (Mitxelena). Beste batzuetan tolesturarik gabeko norbait adierazten du:
|
|
|
Hemengo edo nongo sintagmetan ez bezala, mendiko/ bost herritako sintagmak inesibo markarik gabe ageri dira. Hala ere, denetan azpian inesiboa (edo beste leku/ denborazko PS bat) dugula onartuko dugu eta leku/ denbora balioa
|
ez
dio ko postposizioak ematen, oinarrian dugun inesibo isil horrek baizik.
|
|
|
Guri adarra jotzeagatik ari da (cf. Guri adarra jotzearren); Gehienetan, beti
|
ez
esateagatik, arrazoi izan ohi dut (cf. beti ez esatearren). Azken batean, helburu bat zerbaiten arrazoi ere izan daiteke.
|
|
|
Guri adarra jotzeagatik ari da (cf. Guri adarra jotzearren); Gehienetan, beti ez esateagatik, arrazoi izan ohi dut (cf. beti
|
ez
esatearren). Azken batean, helburu bat zerbaiten arrazoi ere izan daiteke.
|
|
|
23.5.3.3b Esaten dugunari ziurtasun oso osoa ematen
|
ez
badiogu ere, egiantz handia, bederen, eskaintzen diogula adierazteko erabiltzen dugu bide. Adiera bakarra du:
|
|
|
Maila adberbioak ditugu, batetik, adjektibo baten, beste adberbio baten edo aditzaren maila edo intentsitatea adierazteko erabiltzen direnak: Hau oso berria da, eta
|
ez
diot inori ezer esan, oraindik (Zaldua); Hori arras laketu zait; zeren eta hura hemen ez denean, nehork ez baitit hitz egiten, eta aspertzen bainaiz (Jon Muñoz); Behin oso haserretu zen nirekin (Garate); Nor berean aski gustura egon gintezkeen, baina bata bestearena normalena zen arrotz sentitzea (Zubizarreta).
|
|
|
Baina ezezko perpausetan, NON (ETA) EZ... N erako egiturek ere baldintza adierazten dute, salbuespen zentzu oso zorrotzarekin: Kanpoan afalduko dugu, non eta ez didaten azken unean lanetik deitzen; Ez da adiskidetuko, non eta zuzenean barkamena eskatzen
|
ez
dioten.
|
|
|
Begira ondorengo adibideari: Bihar eguraldi ona egiten badu, hondartzara joango gara; baina
|
ez
diot itxura handirik ikusten, eta ziurrenera beste zerbait pentsatu dugu. Adibide honetan orainaldiko adizkiak erabiltzen dira baldintzazko perpausean, eta hipotesia nahiko gertakorra izan zitekeen, baina perpausari ematen zaion jarraipenean, gertakortasunari buruzko itxaropenak erraz aldatzen dira.
|
|
|
Behar adinako babesa; Kezkatzeko bezainbateko uholdea; Onenak besteko jokalariak. Horrela eraturiko izenlagunek
|
ez
diote kopurua adierazten duen zenbat galderari erantzuten, neurria edo intentsitatea adierazten duten zenbateko edo nolako galderei baizik. Hala, mahai adina aulki sintagma, esate baterako, aulkien kopuruari dagokio, aulkiak zenbat diren ematen baitu aditzera; mahaia adinako aulkia sintagmak, berriz, aulkia nolakoa den ematen du aditzera, ‘mahaiaren neurrikoa’ dela esanaz.
|
|
|
Perpaus nagusiaren eskuinean ematen da beti ondoriozko mendekoa: Hain gezurtia da, non
|
ez
baitio inork sinesten, baina* Non ez baitio inork sinesten, hain gezurtia da.
|
|
|
Baina bestetan ere erabiltzen da: Inori
|
ez
esateko agindu zion. Baina hark debekatzenago, eta haiek zabaltzenago zuten berri hori (Iraizoz) — ago morfema adizki nagusiari atxikia— Esamolde eliptikoak dira horiek, azpian [zenbat eta... hainbat eta] forma dutenak; zenbat zaharrago, hainbat zoroago da lehen adibidean ulertzen dena.
|
|
|
Orduan bi perpauseko aditzek eraman behar dute (e) n menderagailua: Edna begi begira geratuko zaizu ontziaren sabelean, esan diozun ala
|
ez
diozun ez dakiela (Sarrionandia); Bada, ez dakigu; ez dakigu benetan sinesten ote zioten, ala gezurti mixerable bat zela pentsatzen zuten (Linazasoro); Ez omen zuen sekula ziur jakiten zer esaten zen edo zer adierazten, zer galdetzen edo espero izaten zen (Olarra).
|
|
|
Bigarren mota horretan, lehen motan ez bezala, ez da nahitaezkoa tzetik perpausa agertzea: * Ezin da ukatu badela aldea [egia
|
ez
esatetik] gezurra esatera; [Bera jaun eta jabe izatetik] besteen agindupean egotera behartu dute. Aldiz, tzetik perpausa ezin liteke agertu tzera perpausik gabe halako predikatuekin:
|
|
|
Hortaz, perpaus hauetan erabiltzen diren adjektiboak eta adberbioak mailakatzea onartzen dutenak dira. Mailaren adierazpenari biderik ematen
|
ez
diotenek ez dute konparazioan lekurik; hala gertatzen da, esate baterako, erlaziozko adjektiboekin —, zibilago,, bezain judizial— eta atzo bezalako denboraadberbio deiktikoekin —* atzoago—; hauekin ez da konparazio perpausik eratzen, erabilera berezietan ez bada (§ 11.1b, § 14.2p, § 22.1.5).
|
|
|
Bai ez kontrastean ere erabiltzen da: Bai, baina
|
ez
esate aldera, hitanoa gure gizartean dagoelako baizik (Argia). Eta bere hartan uzten da mendekoaren mendeko denean:
|
|
|
Egia esan, egite aldera egin dizut galdera (Argia) 17 Ezezkoa denean, berriz, helburua esate edo egite hutsa ez dela ematen da aditzera, xedea beste zerbait dela, alegia: Eta
|
ez
diot esate aldera (Argia); Daukaguna hobetu dezakeen jokalariren bat parean jarriz gero, saiatuko gara fitxaketaren bat egiten, baina egite aldera ez dugu ezer egingo (Berria). Esateagatik esan itzuliaren parekoa da hau.
|
|
|
Zenbaitetan, hala ere, osagai bikoitz horren lehen elementua falta denean —inor/ ezer/ deus edo horrelakorik ez dagoenean, alegia—, agerian dagoen elementuarekin ere egin dezake aditzak komunztadura. Nori osagaia duen adibidean, esate baterako, badirudi lehen elementua agerian dagoenean harekiko komunztadura egiten dela(
|
ez
diote inori eman, niri baizik), edo bestela bigarren elementuarekin egingo duela aditzak komunztadura (niri baizik ez didate eman).
|
|
|
Baina osagarrien formari dagokionez, predikatu soilek alternantzia onartzen dute (predikatu konplexuek tzeko baino ez dute hartzen): Erabakia hartu du haurrei ezer
|
ez
esateko; Erabaki du haurrei ezer ez esatea. Areago, autore berak erabil dezake batzuetan tzea eta beste batzuetan tzeko predikatu berarekin:
|
|
|
Baina osagarrien formari dagokionez, predikatu soilek alternantzia onartzen dute (predikatu konplexuek tzeko baino ez dute hartzen): Erabakia hartu du haurrei ezer ez esateko; Erabaki du haurrei ezer
|
ez
esatea. Areago, autore berak erabil dezake batzuetan tzea eta beste batzuetan tzeko predikatu berarekin:
|
|
|
38.8c Balioari dagokionez, agerikoa da forma hau azalpenezkoa dela, ez kausal betea, perpausaren kanpoko modifikatzailea baita. Hortaz,
|
ez
dio zergatik galderari erantzuten, Zergatik baztertu dute? * Atzerritarra denez gero, eta ezin da galdegai izan:
|
|
|
Nolanahi ere, batzuetan, aditz izenak erabiltzean, zenbait predikaturekin pluraleko komunztadura daramaten adibideak ager daitezke: Gezurra esatea eta egia osoa
|
ez
esatea ez dira hain desberdinak; horrelakoetan ekintza desberdintzat hartzen dira, eta pluraleko komunztadura azaltzen da.
|
|
|
Senar emazteen arteko elkarrizketa horretan, gizonak hika egiten dio andreari (dinagu, ekarran,
|
ez
zionagu), baina andreak, ordea, zuka senarrari (zaude, laiteke, zoaz, da). Egoera hori maizago ikusi izan dugu.
|
|
|
27.5e Jakina, bikotekideek eta anai arrebek
|
ez
diote anitzetan elkarri hitano osoz (toka noka), edo zatikakoaz (noka) egiten. Eta kontua ez da oraingoa, Urtsuko kantu zaharrak erakusten duen gisan:
|
|
|
Horrek esan nahi du, beste inolako elementurik gabe izen sintagma osa dezakeela: Norberak dituen arazoak nahiko ez balira; Arduratuko da gauzak bere lekuan jartzeaz; Norberari axola
|
ez
badio, zer egingo dut nik?
|
|
|
txakurra, esnea, liburu hauek...; etxe guztiak, etxe oro, zenbait etxe...; hamar euro, bost mutiko, hiru ikasle hauek... Izan ere, etxe edo txakur, gizon... eta antzeko izenek
|
ez
diote izaki jakin bati erreferentzia egiten, ez dute izaki jakinik denotatzen, izaki batzuen propietate bat baizik, gure kasuan etxe, txakur edo gizon izatea, alegia. Predikatu baten argumentu izango badira, determinatzaileren bat behar dute:
|