|
2001
|
|
|
Gauza ohargarria: gaur egungo
|
euskal
sistema literarioaren gunea pertsonifikatzen duten idazleen pertsonaiak (hots, Atxagaren Carloseta Saizarbitoriaren Iñaki Abaitua) hibridoak dira, artista/ militantea bikotea berenbaitan sintetizatzen dute. Izan ere, Carlosek bere alde artista dauka okingintzanartisau den aldetik, eta Iñaki Abaitua idazlearen fikziozko doblea den DanielZabalegi etakidea da.
|
|
|
gaina hartu die beste genero guztiei. Geure gogoetarenazken urrats laburra errealismo eraberritu horren aniztasuna eta ñabardurak deskribatzeko erabiliko dugu, eta baita
|
euskal
sistema literarioan betetzen d (it) uen tokieta funtzioa (k) ulertzen hasten saiatzeko ere.
|
|
|
Ohiturazko eleberritik errealismo sozialera eta errealismo sozialetik fantasiara, eleberria, euskal eleberria, literaturtasunerantz hurbilduz doa aurrerapenaren bidean sartuta. Etapa hauekguztiak ez dira bere garaiko
|
euskal
sistema literarioaren beharren arabera epaitzen, literaturaunibertsalaren ideologia eternoaren arabera baizik. Literaturatik bizi garen idazle nahiz kritikarieihori onartzeak min egiten badigu ere, Literatura bera ere ideologia bat da.
|
|
2002
|
|
|
Esandakoari jarraituz,
|
euskal
sistema literarioaz mintzo garenean, teoria enpirikoaren jarraitzaileek zehaztutakoaren ildotik (ik. Schmidt, S. J.:
|
|
|
Edonola ere, esan beharrik ez dago atal honetan egungo literatur sistema soilik izango dugula hizpide eta, hori horrela izanik, denboran hurbilekoak zaizkigun testuak ulertzeko bakarrik suertatuko zaigula argigarri. Has gaitezen, beraz, oso gainetik bada ere,
|
euskal
sistema literarioa zehazten eta kritikak bertan lukeen garrantziaz gogoeta egiten.
|
|
|
lehendabizisarrerak aztertuko ditugu, eta ondoren, gastu publikoak. Baina, sarrerak aztertzeko,
|
euskal
sistema fiskalaren funtsezko ezaugarrien deskribapena egin behar dugu, arestian aipaturiko Kontzertu eta Hitzarmen ekonomikoen esanahia azalduz. Espainiako estatu barruan lurralde bakarrak gara zerga gehienen bilketa berton egiten, etahorrek gastuak egiteko ahalmen zuzena ematen du, nahiz eta foru ogasunek jasotako diru kopuruetatik estatuari zati bat eman behar dioten, estatuak Hego EuskalHerrian dituen eskuduntzak finantzatzeko, ondoren inbertsio horiek egin ala ez.
|
|
|
Lehenengo zatian, barrutiarekin loturiko gogorapen historiko laburra egin da. Bigarrenean, gaur egungo
|
euskal
sistema unibertsitarioa aztertu da, agertzen diren arazoen nolabaitekozerrenda eginez. Hirugarrenean, gaur egun pairatzen ditugun arazoen jatorriaanalizatu da.
|
|
|
Gizartearen parte hartzea erabakietan. Gizarteak ez dauzka eraeraginkorrean
|
euskal
sistema unibertsitarioan parte hartzeko aukerarik.Gaur egun existitzen diren organoak ez dira egokiak hori bideratzeko.
|
|
|
Horrela, ekimenisolatuen dinamika gaindituko genuke, euskal unibertsitarioen bilguneasortuz. Erakunde horretan
|
euskal
sistema unibertsitarioaren arazoendiagnosia egingo litzateke, konponbiderako plangintzak eta neurriak ereprestatuz. Unibertsitateetako ordezkariak erakunde nazional horretatikateratzen diren proposamen eta ekimen ezberdinen, mezulariak?
|
|
|
Zorionez, badaude luma ausartak han hemenka sakabanaturik, izen potoloei beldurrik ez dietenak iritzi egiazki pertsonalak kaleratzeko orduan. Garai batean baino libreago ari dira azken hauek, autozentsura gutxiagorekin,
|
euskal
sistema literarioa sendotu den heinean ez delako defendatu beharrekoa argitaratzen den oro.
|
|
|
2. Hezkuntza sistema osaturik geratuko litzateke, hizkuntzaren normaltasunari dagokionez. Euskal Unibertsitatea
|
euskal
sistemaren erdigunean kokatuko genuke, publikoa ez dena, ezta pribatua ere, pa rtehartzailea baizik. Honela, unibertsitate publikoak EHU, UPNA eta Iparraldekoa (sortzen baldin bada) izango lirateke.
|
|
2003
|
|
|
ereduan,
|
euskal
sistema nazionalitarioaren presentzia nabarmena da, baina ‘aldi berean euskalduna eta espainola izan litekeen’ galderaren aitzinean aburu zatikatuak daude. (...)
|
|
2004
|
|
|
–Apalategik hamabi eta hamalau urte bitarteko neska mutilak aztertuta, honako konklusioak ateratzen ditu: , ereduan,
|
euskal
sistema nazionalitarioaren presentzia nabarmena da, baina aldi berean euskalduna eta espainola izan litekeen galderaren aitzinean aburu zatikatuak daude. (...) ereduan, inork ez du aipatzen euskal nazionalitatea(...).
|
|
2005
|
|
|
Badakigu honek
|
euskal
sistema aldatu egiten duela. Orain artekoan, euskal liburugintza izan da protagonista, euskal lurretan dago lana, euskal liburugintza Euskal Herrian errotu behar da, ezpairik gabe.
|
|
|
80ko hamarkadako ipuingintza, euskal literaturaren generorik berritzaileena dugu eta bestelako generoei eragiteko gai izateraino heltzen da. Ipuingintzaren eragin hau
|
euskal
sistema literarioa sendotzearen arrazoietako bat da.
|
|
|
90eko hamarkadan, berriz,
|
euskal
sistema literarioa bera sendotzean, narratiba, eleberria kasu honetan, bestelako generoen gainetik gailendu da. Eleberri honek, gainera, joera berria ekarri du, errealismoarekiko joera alegia, 80ko hamarkadan nagusi izan den fantasiari kontrajarri zaiona.
|
|
|
Gaurko
|
euskal
sistema literarioak kanonizazio eta hierarkizazio prozesua ere azkartu du. Prozesu horretan hemen azaldutako idazleen artean kanonizazioan gutxi sartu dira, horretan traiektoriek, irakurleen igurikimenek eta hizkuntza ereduek badute zerikusirik.
|
|
|
Horri esker euskal literatura joera berriak bereganatuz joan zen. Horrek guztiak, artean ahul,
|
euskal
sistema literarioaren oinarriak ipini zituen.
|
|
|
–Sistema bakoitzak dauka bere auto justifikazio eta desligitimazio sistema. Oraindik
|
euskal
sistema bat ez da proiektu bat besterik, ez dago oraindik, eta alderantziz, sistema espainola badago. Gertatzen dena proiektuak oraindik denak politak izaten direla horrela, ze euskal proiektua da, generikoki ze euskal proiektuen artean diferentziak egongo dira, esate baterako, batzuk ekonomistagoak izango dira, beste batzuk?
|
|
|
Badakigu, gero, momentua iritsiko balitz hipotesi batean, sistema bat antolatu behar izatearena. Sistemak batek dauzka baita ere bere problemak, esate baterako,
|
euskal
sistemaren barruan egongo lirateke baita ere lapurrak beraz polizia batzuk egotea behar da; egongo dira gaixo batzuk, beraz behar dira psikiatrak, psikiatria oso kontrol gogorra da; behar dira azterketak jarri, ala ez, ez dugu jarriko azterketarik batxileratoa bukatzen denean, denak libre izan daitezen. Segur asko, jarri egingo ditugu.
|
|
|
Nik imajinatzen dut,
|
euskal
sistema bat hurrengo urteetan eman dezagun antolatu ahal izango balitz, izango litzatekeen sistema demokratiko bat Holanda, Norvegia, Danimarka bezalako herrialdeen antzekoa. Ze bentaja eta ze desbentaja dauzkate hauek.
|
|
|
Alde horretatik askoz mobilagoa da, esperimentu sozialak egitea errezagoa da eta gaizki atera badira erretiratu egiten dira 10.000 hil gabe, en fin, mila aldiz bentajak dauzka. Orduan,
|
euskal
sistema batek edukiko lituzke bere alderdi errepresiboak, dudarik gabe, baina horiek mila aldiz errazagoa izango lirateke korrejitzea. Txikien abantaila hain zuzen da, erraz korrejitu ahal izatea gauzak.
|
|
2007
|
|
|
Eta, bistan denez, sistema eraiki behar genuke, euskalsistema nazionala, gero barruko elementuen arazoak sistema horren arabera konpontzeko. Sistema hori, sistema kulturala izateaz gain, sistema politikoa ere badenez, arazo politikoak konpondu ahala,
|
euskal
sistema nazionalaren egitura itxuratuageratuko litzateke: horra hor euskal nazio eraikuntzaren eskema nagusia abertzalegehienen burubidean.
|
|
2008
|
|
|
Egia esan, nork bere burubideak ditu, eta burubide horien zioak aztertzea ez da erraza izaten. Nolanahi ere, erants dezagun,
|
euskal
sistema nazionala irekitzeko hainbat arrazoi dituen gizonak, sistema horren jatorrizko identitateari eusteko benetako gogorik balu, badaezpada gogora dezagun: herri euskaldunari?, irekitzeko ez ezik ixteko mekanismoak ere proposatu lizkigukeela.
|
|
2009
|
|
|
Liburuak, Uribek eskatu bezala, etxeko ateak zabaltzen dizkio irakurleari eta ustezko txirotasun edota desordenu horren zioez hausnartzen. Hala dio idazle galdu hori izateko jaioa zatekeen Jean Etxeparez, «Alta, Aldudeko medikuak ere ezin izan zituen osoki saihestu testuinguruak ezarritako mugak eta
|
euskal
sistema literarioaren ahuleziak» (55 or.).
|
|
|
Puntu. Baina Italian (edo Reykjavic en) euskal liburu bati emandako sariak ez luke gure rankinga hankaz goratu, euren parametroak ez direlako
|
euskal
sisteman ditugun parametro berak. Sari Nazional deiturikoari ematen diodan garrantzia, beraz, atzerriko erakunde bati eman dakiokeen berbera da:
|
|
2010
|
|
|
Eskoziako lehen ministroa bisita ofizialean etorri da, eta
|
euskal
sistema fiskalari esker Euskadi Espainiako eskualde ekonomiko indartsuena bihurtu dela adierazi du.
|
|
|
Alex Salmond Eskoziako lehen ministroak goratu egin du gaur
|
euskal
sistema fiskala, eta bere herrialdean antzeko bat ezartzea gustatuko litzaiokeela adierazi du.
|
|
|
1 Lan hau EHUko Zuzenbide Konstituzionaleko katedraduna den Gurutz Jauregik zuzendutako
|
euskal
sistema unibertsitarioko Oinarrizko Eskubideak eta Europar Batasuna ikerketa talde kontsolidatuaren (IT) eremuan egina da.
|
|
|
Normalizazioarekin,
|
euskal
sistema literarioak Alter gutxiago izango zituela pentsa zitekeen. Horixe zen literaturaren autonomia, botere gutxiago izatea zer idatzi eta zer ez agintzen, edo nola, edo non, edo noiz.
|
|
2011
|
|
|
Oraingoz soilik bide horretatik etortzen ari dira dekretua aldatzeko eskaerak. Dekretuaren aldaketa aukera bat egongo litzateke hor, baina ni ez naiz oso baikorra.Zer ekimen lituzke
|
euskal
sistema komunikatiboak. Ikus entzunezko lege bat litzateke Euskal Autonomia Erkidegorako; lege propio bat diagnostiko bat egin ostean. Hortik aurrera zehaztu lirateke dekretuak.
|
|
|
J. M. odriozolaren zenbait gogoeta bide horretan barrena doa: " Sistema soziolinguistiko zahar hartan(...) idatzizko hizkuntza erabilera(...) ez zen funtsezko baldintza
|
euskal
sistema soziolinguistiko diglosiko hura bere hartan sortu eta birsortzeko. (...) azken hamarkadeako joera soziolinguistiko nagusiak konpartimentazio soziokulturalaren aurkako frogaz josita daude(...) garai bateko mundu euskaldunaren desintegrazioa".
|
|
2012
|
|
|
Nago posible dela irabazleak gogobiltzea muinean: ekonomia errealaren defentsa,
|
euskal
sistema finantzario errotua, energia matrize berria (berriztagarria), egitura produktiboan jauzi teknologikoa, bakegintza, hizkuntza politika optimoa, eta kohesio soziala. Jakina, estatu egiturak asko lagunduko luke poshazkundearen aro berriari ganoraz erantzuteko zereginean.
|
|
|
(Marín 2008). Badirudi gaur egun, ahal izanez gero (kontuan izan behar baita oraindik ez dagoela aski euskal itzultzaile hainbat hizkuntzatarako), zuzeneko itzulpenak lehenesteko joera nagusitzen ari dela
|
euskal
sistema literarioan, eta, zeharkako itzulpenak egiten diren kasuetan, hori behar bezala adieraztekoa.
|
|
|
– Gizarte babesaren
|
euskal
sistema.
|
|
|
Gizarte laguntzaren mailan, gizarteratze politika propioa garatu dute, HegoEuskal Herrian, Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak. EAEn, diru sarrerakbermatzeko eta gizarteratzeko
|
euskal
sistema deritzanaren baitan, prestaziodesberdinak arautzen dira39 Nafarroako Gobernuaren baitan ere, gizarteratzekohainbat zerbitzu eta prestazio eskaintzen dira40.
|
|
|
Idazleen hierarkizazioa
|
euskal
sisteman: idazleen ikuspegia eta irakaskuntzaren mikrosistema
|
|
|
Bukatzeko, literatur sariketen inguruko hausnarketa txiki bat egin nahi nuke. Ikusi dugu Espainiako Kritika Sariek nahiz Sari Nazionalek eragin zuzena dutela
|
euskal
sistemako erdigune kualitatiboa (lehenengoaren kasuan) eta kuantitatiboa (bigarrenarenean) eratzeko orduan. Hortaz, Apalategik (Berria, XI) ohartarazten duen moduan, Espainian erabakitzen dituzte, gaur egun, euskal idazleen arteko hierarkiak.
|
|
2013
|
|
|
Bataren zein bestearen esanetan, langabezia da arazoa, eta pentsioei lagundu ahal izateko, enplegua sustatzeko neurriak galdegin dizkiote Espainiako Gobernuari. «Pentsioak mantentzea biztanleria aktiboaren edota langabeziaren arabera badago, Espainiarekin konparatuta, langabezia gutxiagorekin,
|
euskal
sistemak berme gehiago ditu bideragarri izateko», azaldu du Joseba Egibar EAJren Gipuzkoa Buru Batzarreko presidenteak Radio Euskadin. Adituen batzordearen proposamenak bi neurri nagusi biltzen ditu:
|
|
|
Eta gehienetan produkzio horren bilakaeraren berri ematea beste asmorik aldarrikatzen ez badute ere, norabide bateranzko bilakaera erakustea izaten dute gogoan. Ez da garrantzi gutxiagokoa, antologietan ikuspuntu horiek hobestean,
|
euskal
sistema literarioak islatu dituen kezka eta obsesioen lekuko bilakatzen direla ohartzea. Beraz, ildo horretatik zerbait sakontzeko asmoa dakarte lerro hauek.
|
|
|
Hiru antologien sarreren arteko alderaketa eginez gero, berriz, zenbait ondorio atera genitzake. Hala, Ibon Sarasolarenak ezagun du gudaosteko garai zailekiko hurbiltasuna, izan ere, antologia egin izateko arrazoitzat argiro azaltzen baitu
|
euskal
sistema literarioaren prekarietatea. Bere hitzen arabera, arteko zentsura frankistak atzerrian edo atzeratuta atera behar izan duen poesia berreskuratu du bere antologian, aldizkari suntsituetatik eta bazterrekoetatik batera bilduz.
|
|
|
egiteagatik zigortutako hizkuntza komunitate baten literatura produkzioa baitzen. Ez da dudarik, guda aurretik garaturiko
|
euskal
sistema literarioaren osagai guztiak suntsituak ikusteak berebiziko inpaktua eragin zuela gudaosteko kultur eragileen animoan. Haien jarrera erresistenteen ereduak eta iturriak gudaurreko Pizkundeko belaunaldiak garaturiko poetikan eta diskurtso kulturaletan babesten ziren, haietan hartzen zuten arnasa, baita hogei urte joanda gero ere.
|
|
|
Antologia literarioei buruzko hausnarketa saio honek bistaratu dituen bizpahiru giltzadura historiografikoren inguruko hausnarketaz amaituko dut nire azterketa, haien inguruko arazoak birformulatzeko proposamenak eginez. Batetik, XX. mendeko lehen hereneko Pizkundeko poesiak euskal antologia modernoetan errepresentatua izateko ezagutu dituen zailtasunak, eta bestetik, Trantsizioaren aldakuntza sakonek nola eragin zioten euskal poesiaren bilakaerari eta
|
euskal
sistema literarioan zeukan egoitzari. Funtsean bi gaiek baitute poesia modernoaren mugen inguruko gaiarekin zerikusia.
|
|
|
Batetik, hedatze akademikoak irakurle berriak eta gazteak ekarri zizkion, baina bestetik, hizkuntza estandarra eta literatura produkzio homologagarriaren premia jarri zuen mahai gainean. Hala, geure literaturaren ezarpena errazteko,
|
euskal
sistema literarioak ere, egonkortze, eta, finkatze?
|
|
|
Bi norabide historiografiko ezberdin horien aurrean, seinalatu behar genuke, beharbada genero poetikoaren kanonikotasunaren inguruko hausnarketak azterketa astitsuagoak eskatzen dituela. Barne eta kanpo eragileak integratuko dituen azterketa eredu baten premia erakusten du gure iritziz,
|
euskal
sistema literarioaren autonomiak esplika ditzakeen fenomenoen azterketa xeheagoak eginez, eta arlo soziopolitikoen eraginaren dinamika doituz.
|
|
|
Euskal Herrian, 4.000 inguru helduk erosten dituztela euskarazko liburuak (Olaizola, 2007). Alegia, 4000 pertsona direla, sostengua ematen diotenak 30 argitaletxe inguru dituen
|
euskal
sistema literarioari?.
|
|
|
Harrezkero, hautariko batzuk zarratu eta beste batzuk zabaldu egin dira1; baina, egun,
|
euskal
sistema literarioak badauka bere inprimatzaile sarea. Zehatzago esanda, tamaina, izaera eta historia desberdineko 37 bat argitaletxe ari dira euskal liburugintza mantentzen2.
|
|
|
–, (2012): . Idazleen hierarkizazioa
|
euskal
sisteman: idazleen ikuspegia eta irakaskuntzaren mikrosistema?, Uztaro, 81, 41
|
|
2014
|
|
|
Sistema soziolinguistiko zahar hartan, oraingoan ez bezala, Euskal Herriko lurralde batzuetan bederen, euskararen bizitasun etnolinguistikoa aski beregaina zen ahozko kulturaren gizarte harremanak ehuntzeko jardunean. Idatzizko hizkuntza erabilera, gauza jakina denez, ez zen funtsezko baldintza
|
euskal
sistema soziolinguistiko diglosiko hura bere hartan sortu eta birsortzeko. (Odriozola, 2011:
|
|
|
Armiarmaren erabilera akademikoa egiten du irabazi berri duen Santi Onaindia bekarako ikerketa osatzeko. Literatur aldizkarien eragina
|
euskal
sistema literarioaren osaeran lana osatzen ari da, eta, horretarako, ezinbesteko tresna dauka Ibinagabeitia proiektua, hau da, Armiarmaren barruko Literatur aldizkarien gordailua. Baina irakurle soil gisa ere erabili du webgunea, batez ere Kritiken hemeroteka.. Begiratzeko liburuek zer kritika izan dituzten, bai oraingoek eta bai zaharrek ere?. Hain zuzen ere, azkeneko hau da Sarasolaren kuttuna:
|
|
|
Harrezkero, hautariko batzuk zarratu eta beste batzuk zabaldu egin dira1; baina, egun,
|
euskal
sistema literarioak badauka bere inprimatzaile sarea. Zehatzago esanda, tamaina, izaera eta historia desberdineko 37 bat argitaletxe ari dira euskal liburugintza mantentzen2.
|
|
2015
|
|
|
Hau da, esan daiteke
|
euskal
sistema literarioko zutabe nagusiak lan honetan aztertutako denbora tartean, urte tartean, sortu zirela, eta honenbestez, urte horietatik aurrera hitz egin daitekeela, zehaztasunez, euskal literatur sistemaz. Jon Kortazarrek ere periodizazio antzekoa erabiltzen du.
|
|
|
Ikuspegi sistemiko batetik ere ohartzen ahal gara erdigunearen eta periferiaren arteko harremanean Bainaren belaunaldiak arrasto onak ematen dizkigula
|
euskal
sistema literarioa aztertzeko. Bere erdigunean Donostia koka dezakegu, abiapuntua hor izan zuelako Panpina Ustelarekin eta ondorengo Ustelak eta Oh!
|
|
|
Giro artistiko eta estetikoari dagokionez, gerraurreko loralditxoaren ostean, non, ikusi bezala, artearen autonomiaren lehen aldarriak (Lizardi eta Lauaxeta) gorpuztu ziren, bultzada aurrerazale hori eten egin zen. Ekoizpen literarioak aurrera egin zuen nola hala, baina ezin esan daiteke
|
euskal
sistema literario autonomorik zegoenik. Erbestean hainbat lan eman ziren argitara (Martin Ugalde, Jokin Zaitegi, Andima Ibiñagabeitia...) eta Parisen Jon Mirandek eta Txomin Peillenek sortutako Igela aldizkaria ere hortxe zegoen, Arestik sortutako Kriselu argitaletxea bezala.
|
|
|
Alde batetik, idazle profesional moduan bizi izan da, literatura idaztetik baino gehiago literaturaren inguruko langintzetatik. Horrek, neurri batean, Atxagarantz gerturatuko luke, nahiz eta, hark ez bezala
|
euskal
sistema literariotik kanpo arrakasta eduki ez izateagatik gauzak aski ezberdinak izan zaizkion. Atxagak nazioarteko literatur sistema eta merkatu handi samarraren kontraesanei egin behar izan die aurre, inplikazio ekonomiko eta boterezko aski handiagoekin.
|
|
|
Harrezkero, hautariko batzuk zarratu eta beste batzuk zabaldu egin dira1; baina, egun,
|
euskal
sistema literarioak badauka bere inprimatzaile sarea. Zehatzago esanda, tamaina, izaera eta historia desberdineko 37 bat argitaletxe ari dira euskal liburugintza mantentzen2.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoak eskumen hau jaso du eta, horrela, esan daiteke Zerbitzu Sozialen Zuzendaritzak zerbitzu sozialen
|
euskal
sistema publikoa garatzea eta sendotzea duela helburu. Lurralde osoan sistema bateratu bat nahi da, euskal hiritar guztiei zerbitzu sozialen aurrean segurtasun juridikoa eta berdintasuna emateko.
|
|
|
Kutxabak publikoa orain. Pribatizazioaren prozesuan atzera egitea, eta
|
euskal
sistema finantzieroa sortzea da euskal produkzio sareak eta euskal jendarteak behar duena. Horrela bakarrik ekidin daitezke iruzur hauek.
|
|
2016
|
|
|
Gizarte zerbitzuen
|
euskal
sistema zer den argitzen saiatuko da EDE Fundazioko Jaime Garcia. 2008ko abenduan onartutako Gizarte Zerbitzuen Legeaz jardun ondoren, egungo egoeraz eta etorkizun hurbilaz berba egingo du.
|
|
|
Urgentziazko erabakiak hartzea exijitzen dugu, bai pribatizazioaren ibilbidean atzera egiteko eta bai
|
euskal
sistema finantziero publikoa sortzeko.
|
|
|
• Babes eta Gizarte Segurantzarako
|
euskal
sistema izateko eskubidea, doakoa, publikoa eta kalitatezko osasungintza.
|
|
2017
|
|
|
Esan moduan, alderdiek zer ikuspegi duten EAE denari edo izan lukeenari buruz, uste horiexek estu loturik daude aldeen borondate ezarekin. Nazionalista espainolen ikuspuntuaren arabera, ezin izango da sekula Gernikako Estatutua bete
|
euskal
sistema federalaren arabera, zeren hori bete ahal izateko beharrezkoa bailitzateke harreman instituzional federala (eta are konfederala) EAErekin, Estatutuaren Xedapen Gehigarrian, Kontzertu Ekonomikoan eta, neurri batean, Konstituzioaren beraren Lehen Xedapen Gehigarrian ezarritako moduan. Euskal konstituzio federalak (LHL) Arabako eta Gipuzkoako interesak Bizkaiko interesen menpe jartzen ez dituen bezalaxe (horrek ez du esan nahi, hala ere, lurralde bakoitzaren barruko eredua birplanteatu behar ez denik, hiriburuek botere politikoa metatzen jarraitzen baitute herrien kaltetan), euskal alderdi nazionalisten iritziz EAEren interesak ez daude Espainiako interesen menpe.
|
|
|
Ondorio gisa esan dezakegu alderdi anitzetako
|
euskal
sistema bat datorrela adostasuneko eredu demokratikoarekin, non aldeak ohituta baitaude adostasunez lan egiten (zenbait alderdik osaturiko koalizio zabalekin) eta egitura politiko federalaren arabera aritzen. Aldiz, Espainian nagusi den demokrazia maioritarioaren ereduan, gobernuak alderdiak dimentsioari dagokionez (Lipjhart, 1999)?, gehiengoa duen Espainiako alderdiaren beharren eta interesen arabera gauzatzen dira elkarlana eta akordioak.
|
|
|
Hala ere, EAEk ez duenez eskumenik gizarte segurantzaren eta langabezia prestazioen arloan, gizarte babeseko
|
euskal
sistemak, tradizionalki, bere zerga sistemaren diseinuaren eta kudeaketaren bidez konpondu du gabezia hori. Diru sarrerak bermatzeko errenta eta gizarte larrialdietarako laguntzak, Eusko Jaurlaritzaren aurrekontuaren bidez finantzatzen direnak, eskumenik ezeko egoeran sortu diren mekanismo biopolitiko edo arautzaile nagusiak dira (gizarteratzeko 2 plana 2007).
|
|
|
Beste ikuspegi batetik, berriki plazaratu diren lanetan, argiro adierazi da ezinbestekoa gertatuko dela aurrerantzean euskal morfologiak jasan dituen bilakaera bideak kontuan izatea, egungo
|
euskal
sistemaren datu sinkronikoak ondo antzemango badira. Ildo horretan aurrera eginez, lan honek aurrerapauso txiki bat egingo du euskararen historia ezagutzeko ahaleginetan, baina gainera egungo euskararen hainbat aldaera hartuko ditu aztergai, puzzle honetako pieza guztiak bere tokian doi doi kokatzeko.
|
|
|
Inon ez, gauza bat esan eta kontrakoa egiten baitute jeltzaleek. Gizarte Segurantza eta pentsioen
|
euskal
sistema bat “lehentasun” dutela adierazi zuten urte hasieran, baina azkar ahaztu dute helburu hori. Euskal Autonomia Erkidegoan pentsioa jasotzen duten 540.000 lagunen eskakizunak ez omen dira lehentasun.
|
|
2018
|
|
|
Poetaren sentsazio fisiko eta psikiko ilunek adierazpen modu" gehiegizkoa", hiperbolikoa, hartzen dutela ere adierazgarri da, Caceres-en iritziz, holokaustoaren hondamenditik bizirik ateratakoek egiten zuten bezala, egoera larri eta muturrekoen adierazpen izango zen mintzaira lirikoak sentsazioen eta emozioen tankera hiperbolikoa hautatzen du, eta hala berean egiten dute Espainiako Gerra Zibilaren ondoko poetek ere. Ikertzaile horrek Felix Granderen poesiaren azterketarako erabilitako metodologiaren emankortasuna abiapuntutzat harturik, gerraosteko testuen azterketa estilistikoari ekingo diogu, betiere aintzat hartuz,
|
euskal
sistemaren barruko baldintzapenez gain, frankismoak hirurogeietan abiarazitako memoria politikei eta politika horren ondorioei (hala nola, ahanztura, ezabaketa, negazionismoa, erredukzionismoa) aurre egiteko asmoz idatzi zutela Arestiren belaunaldikoek.
|
|
|
Batetik, euskal literatura sistemaren deskripzio soziologikoan egindako lanak izango lirateke publiko zabalarentzat ezagunenak, hau da, Euskal Idazleak gaur eta Euskal Kultura Gaur lanak. Esango genuke bi liburu horietan oinarritzen dela
|
euskal
sistema literarioari buruz gure artean ezaguna den deskripzio aipagarriena, horien osagarri delarik 90ean zehar egindako XX. mendeko Euskal Liburuen Katalogoa, lan guztiz beharrezkoa arlo honetan modu sistematiko eta serioan jarduteko.
|
|
2019
|
|
|
— Ongizate orokorraren bermean oinarrituko den
|
euskal
sistema politikoaren aldeko hautu argia egin da.
|
|
|
Kortazarren hastapeneko lan hartatik hona ez dira gutxi izan
|
euskal
sistema literarioaren eta hartan irakurlegoak nahiz akademiak sagaratzen duen kanonaren inguruko ikerketen harira eginiko lanak, ez eta Ramon Saizarbitoriaren kanonikotasunaren inguruko aipamenak ere. Beraz, gure lanaren atal honetan sisteman hartzen duen tokiari erreparatzeari garrantzitsu deritzogu, idazlanaren irakurketa baldintzatzen duen neurrian.
|
|
|
Orduan esan nien Hezkuntza Saileko buruei: «Aizue, zuzendaritzatik kenduta, lehen urratsa egiten ari zarete ni zientzia eta teknologiaren
|
euskal
sistematik ateratzeko». Nik neure lankideei gehiegi eskatzen niela esan zidaten, baina hemen ikertzaile lanean jarraitzea nahi zutela esan zidaten... Zergatik zinen ezerosoa. Baztertuta geratu nintzen zentroan, paretik kendu beharreko espontaneo bat banintz bezala.
|
|
|
Euskaltzaindiak onartutako
|
euskal
sistema ortografiko osoa (1919)
|
|
|
Nahikoa da gure hurbileko erkidego politikoei azaleko begirada bat ematea, Euskal Herria era guztietako gizarte talde, elkarte eta erakundeen hazitegia dela ohartzeko. Antimilitarismoak, ekologismoak, feminismoak, nazioarteko elkartasunak, euskarak, gazteriak, giza eskubideak, osasunak, sexualitateak, asialdiak, hezkuntzak, komunikazioak, kulturak, kirolak eta abarrek, askotariko esparruak osatzen dituzte eta euskal gizartearen eta
|
euskal
sistema politikoaren gain eragina duten mobilizazio eta protesta ugarien iturri izan ohi dira (2001: 17).
|
|
|
" Zeharkako itzulpen kamuflatuak", izan ere, gizarte eta garai batean zeharkako itzulpenen inguruan nagusi den gaitzespen edo gutxiespenaren isla izan daitezke. [...] Badirudi gaur egun, ahal izanez gero (kontuan izan behar baita oraindik ez dagoela aski euskal itzultzaile hainbat hizkuntzarako), zuzeneko itzul  penak lehenesteko joera nagusitzen ari dela
|
euskal
sistema literarioan, eta, zeharkako itzulpenak egiten diren kasuetan, hori behar bezala adieraztekoa".
|
|
|
gero eta garatuagoa, gero eta ugariagoa, gero eta kalitatezkoagoa izan, orduan eta erreferentzia gehiago izango ditugu hizkuntza propioan, eta itzulpen horietan gehienak ez dira sistema hurbilenetik datozkigunak, kolore eta eite estetiko orotarikoekin datozkigunak baizik. Eta itzultzaileak ere, liburua euskaraz jartzerakoan, hizkuntza propioaren sotoetara jaitsi behar du, urrutiko koloreak eta eiteak inkorporatuko baldin ditu
|
euskal
sisteman. Idazleon justu kontrako bidea egiten baitu itzultzaileak:
|
|
|
Eskuetan duzun liburua ez da itzulpenari buruzko tratatu teoriko bat, itzulpenak sistema literarioan duen garran  tzia markatzea du helburu. Azken hogeita hamar bat urtean euskaratu diren obra nagusiak eta ez hain nagusiak izan ditut bidelagun, haiek
|
euskal
sistema literarioari dakarzkioten onuraz ari naiz liburuan barrena. Ez dut exhaustibo, zurrun, preskribatzaile jarduteko asmorik izan:
|
|
|
Beste hizkuntza batetik jasotzen ditugu, halaber, munduak munduaz eta gutaz esandakoak, beste hizkuntza batean asetzen dugu bereziki gure egarri kultural noranahikoa. Horrek guztiak ondorio latzak dakartza
|
euskal
sistema literariora eta euskarara.
|
|
|
Buruan izan dudan irakurlea literaturzalea da, ez bereziki literaturan aditua. Irakurtzeaz aparte, literaturaren joan etorriak eta aroztegia interesatzen zaizkiona,
|
euskal
sistema literario sendoagoa estimatuko lukeena, jatorrizko prosa ona bezala gozatzen duena prosa itzuli ona ere. Liburu bat itzulpena edo originala den galdetu ere egin gabe irakurtzen dugu gaztelaniaz edo frantsesez.
|
|
|
Bide hori jorratu zuen Mitxelenak beste inork baino hobeto, eta, barne berreraiketarekin batera, duela bi mila urteko
|
euskal
sistema fonologikoaren berri eman zuen, harrezkeroztik euskal soinuek jasan dituzten bilakaerak azalduz. Halan XX. mendearen hasieran indoeuropeistek grezieraren, latinaren edo erromanistek erromantzearen historia eta etimologiari ekarri zieten ziurtasuna eman zion Mitxelenak euskal hizkuntzalaritzari.
|
|
2020
|
|
|
Bigarren Mundu Gerratik hona euskal literaturan egon diren beste idazle garaikideekin alderatuz, Eñaut Etxamendik geografia, une historiko, posizionamendu etiko nahiz estetiko eta ibilbide literario bereziak izan dituena da, dudarik gabe. Orokorrean,
|
euskal
sistema literarioak haren idazletza aitortu badu ere, gorabehera frankoko onarpena eman izan dio. Erran daiteke Etxamendiren obra narratiboa euskal sistema literarioarekiko marginalitate erlatiboan dagoela, egon.
|
|
|
Orokorrean, euskal sistema literarioak haren idazletza aitortu badu ere, gorabehera frankoko onarpena eman izan dio. Erran daiteke Etxamendiren obra narratiboa
|
euskal
sistema literarioarekiko marginalitate erlatiboan dagoela, egon. 2009 eta 2011 urteen artean, Maiatz argitaletxe eta aldizkari literarioak haren obra narratibo osoa plazaratu zuen.
|
|
|
Funtsean,
|
euskal
sistema literariotik euskal literaturaren historiara joanez, Etxamendiren obrak baserriaren euskal imajinario literarioaren arraberritzea eskaintzen baitu, ikuspegi konparatibistatik ikertzea pentsa daiteke Euskal Herriko zein Euskal Herritik kanpoko baserriaren tematika jorratu izan duten zenbait idazlerekin. Adibidez, Euskal Herrian, XX. mende hasierako idazle kostunbristekin egin ondoren, Bernardo Atxagaren Obabako obrarekin egin daiteke.
|
|
|
273 Eñaut Etxamendi bi aldiz izan da
|
euskal
sistema literarioak sariztaturik. 1968an, Irunberriko Literatur Saria irabazi zuen Elurra zikindurik eleberri laburrarekin.
|
|
|
Bestalde,
|
euskal
sistema literarioa" merkatuaren legeetara makurtu" 277 eta 1990eko urteen inguruan" izugarri eraldatu dela" oroitu behar da:
|
|
|
Bukatzeko, bere traiektoria literarioan Eñaut Etxamendik lehenetsi izan dituen hautu adierazgarriak erakutsi eta ikertu behar dira. Horrela agertzen baita, idazleak egindako aukeren eta Etxamendiren narratibak
|
euskal
sistema literarioaren baitan duen kokatzearen artean harremanik badagoela, izan.
|
|
|
Halere, Etxamendiren ibilbide literarioak
|
euskal
sistema literarioa gurutzatu izan du eta horren barnean sartu izan da. Hiru aldi kronologiko ezagut
|
|
|
Jakin behar da
|
euskal
sistema literarioak bi aldiz sariztatu zuela Eñaut Etxamendi. Lehenik, 1968an, Irunberriko Literatura saria14 irabazi zuen Elurra zikindurik eleberri laburrarekin.
|
|
|
Horrela, Etxamendiren obra narratiboaren azterketa kritikoak erakutsiko digu Ipar Euskal Herriko euskal literatura garaikidearen ekoizpen baten ezaugarri multzoa eta horiek eskuan, hausnarketarako bidea zabaltzen dugu: Etxamendiren narratibak zer miraila eskaintzen ote dio
|
euskal
sistema literarioari?
|
|
|
Baina euskararen diasistemaz harago, Aita Villasantek egiten zuen bezala,
|
euskal
sistema literarioen aniztasuna ere begiztatzen ahal dugu.25 Ondorioz, Etxamendiren narratiba diatopikoak 1968ko Arantzazuko Biltzarraren aurreko egoerara garamatza, hau da, hizkuntza eta sistematizazio literario anitza zen egoerara. Bestalde, Eñaut Etxamendiren ekai literarioa osatzen duen hizkuntza literarioaren aberastasuna hiru alorretan nabari da, nagusiki, hots, paisaiaren deskribapenean, landare izendegian eta nekazaritzako hiztegian.
|
|
|
argitaratzera iristen diren ipuin liburuak, produkzio osoaren gaineko ehuneko horren txikia izaki, eta bahe estuagoa pasatu ohi dutenez, kalitatezko literaturaren eremuan sartu ohi dira ia salbuespenik gabe, nobelagintzan gertatzen den ez bezala. Ipuingintzak
|
euskal
sistema literarioan okupatzen jarraitzen duen anomaliaren isla izan daiteke, ondorioz, fenomeno hori. Nahiz eta Elenak pentsatzen duen badaudela beste faktore batzuk, garai bateko hezkuntza ertaineko eta euskaltegietako" publiko gatibua" adibidez.
|
|
|
Oposiziokoek diote profesional onak ditugula osasun arloan, baina sistemak ez duela erantzun. Kasu zehatz batzuetara jo dute gabezia azaldu nahian, eta agian egongo dira batzuk, baina
|
euskal
sistema bikain ari da erantzuten. Oso iritzi publiko ona du; orain igual lehen baino hobea, gainera.
|
|
|
Egia esan, kontzertu ekonomikoari esker autogobernu finantzarioaren maila handiagoa izan arren, eta araudi propioa izanda ere (Gizarte Zerbitzuei buruzko Legea) adineko eta mendeko pertsonak zaintzeko gure sistema ez da Estatuko gainerakoetatik bereizten; ez gara gai izan zainketen
|
euskal
sistema integrala, publikoa eta kalitatezkoa sortzeko. Gizarte premietara jo eta erantzuteko dugun modua ez da besteen aldean oso desberdina, eta hori ez litzateke gaizki egongo eredu gomendagarria, esportagarria, kalitatezkoa edo nahikoa balitz, baina oso desberdina da.
|
|
|
2011 arte, Ezker Abertzaleko ordezkari ezberdinek burutzen zuten lan instituzionala estrategia armatuaren garapen baldintzetara mugaturik zegoen. Ezker Abertzaleak
|
euskal
sistema instituzionala deslegitimatzeko ahalegin berezia egin du urte hauetan. 2011tik aurrera, Ezker Abertzalean estrategia politikoaren aldaketa etorri da, horren ondorioetako bat ETAren desagerpena delarik.
|
|
|
Familia nazionalisten arteko gorrotoa eta lehia sortu du eta naziogintzari buruzko galdera nagusien eztabaida errealitatearekin lotura gutxi duen agertokira eraman du. Bestalde,
|
euskal
sistema instituzionalaren agortze prozesu bat gertatu da; ez horrenbeste zerbitzu ezberdinen herri politiken garapenean, baina bai nazio politikoa ekoizteko gaitasunari dagokionean. Azkenik, eta ez da arazo txikia, kontsumo sozietateen balio indibidualistak bereganatzen dituen herrien anestesia egoera bizi dugu guk ere, eta, ondorioz, proiektu kolektiboen geldialdi nabarmenean gaude.
|
|
|
Uste baitut ez dela onargarria, osagabea eta partziala delakoan, une bati buruzko balio iritzi bat ematea literatur sistema osoaren inguruan
|
euskal
sistema, kasu honetan, ezpada aldi berean beste sistema batzuetan txertatzen sistema kultural, sozial, politikoak, non literaturak funtzionatzen baitu eta adierazle bihurtzen baita. (1983:
|
|
2021
|
|
|
Beste historiagile batzuek eta Urkizuk berak bezala, Olaziregik ere hainbat generoren testu fundazionaltzat jotzen ditu hainbat itzulpen, eta literatur aldiekin lotzen ditu.43 Euskaratik beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenen berri ere ematen du modu sistematikoan, eta iruzkin positiboa egiten die beti, autorearen lana eta legitimazioa goresteko. Horrez gain,
|
euskal
sistemaz kanpoko kritikak euren sistemetara iritsitako euskal obra itzuliez nabarmendutakoa ere badakar Olaziregik bere saiora. Darabilgun ikuspegia dela eta, garrantzitsu deritzogu" euskal sistema" tik kanpoko kritika euskal literaturaren historian txertatzeari, ezen beste behin ere frogatuta geratzen da Bourdieuren eremuaren kontzeptua baliagarri zaigula euskal literaturaz aritzeko (Ibarluzea, 2017:
|
|
|
Horrez gain, euskal sistemaz kanpoko kritikak euren sistemetara iritsitako euskal obra itzuliez nabarmendutakoa ere badakar Olaziregik bere saiora. Darabilgun ikuspegia dela eta, garrantzitsu deritzogu"
|
euskal
sistema" tik kanpoko kritika euskal literaturaren historian txertatzeari, ezen beste behin ere frogatuta geratzen da Bourdieuren eremuaren kontzeptua baliagarri zaigula euskal literaturaz aritzeko (Ibarluzea, 2017: 181).
|
|
|
Etxez etxe laguntzen ditu adinekoak. Garciak azaroaren 27an Irauli zaintza elkarteak Azpeitian antolatutako jardunaldietan hartu zuen parte (Zaintzarako
|
euskal
sistema publiko eta unibertsal baterantz).
|
|
|
Baina? Zaintzarako
|
euskal
sistema publikoa antolatzea bide oso baten emaitza izango da. Aukera paregabea galdu dute bide hori instituzioetatik ere bultzatzeko eta bideratzeko prest daudela erakusteko.
|
|
|
«Orain arte gutxi aztertuak izan diren poeten lanak hautatzeko bidea eman digu horrek»; hala iruditzen zaio Kortazarri. «Aukera eman digu, baita ere, 2001etik aurrerako poesiaren bideak
|
euskal
sistema literarioan behatzeko».
|