|
2000
|
|
|
Bukatzeko, Euskal Herritik begiraturik, gai honi guztiari buruzko bibliografia orokorra eskaintzen dut. Bereziki nire ideiak oinarritzeko eta ahalik ondoen finkatzeko
|
erabili
izan ditudanak.
|
|
|
Herria foruen babespean ez jartzearren, jaunok lortu zuten Arabatik banatzea. Geroztik, historian zehar tira-bira asko
|
erabili
izan dira.
|
|
|
Horrez gainera, Iparraldean gertatu zena aditzera eman nuen. Eta ez edonolako ofizialtasuna, epaitegietan
|
erabili
beharrekoa baizik. Eta, gaur egun, han ez ezik hemen ere epaitegietan euskarari sarrera ematea nekeza zaigu, nahiz eta gaztelera zein euskara maila berean ofizialtzat hartuak izan.
|
|
|
Gogoa eta nahia ezin ditzakegu utzi paper soilean idatzirik, erabilera da beharrezkoena. Bestela, eibartarrok isekaz
|
erabili
ohi dugun esaldia gogoratu: Esana bat eta egina bi, esanaren kontentuz izan hadi.
|
|
|
Gaur egungo hizkuntzalarien artean ez dago zalantzarik euskara hizkuntza preindoeuroparra dela. Horregatik, iturriak behar bezala
|
erabili
izan balitu jakingo zuen, bai horixe, Antonio Gómez Moreno eta Ramón Menéndez Pidal ikertzaile bikainek egoki eman zutela gai horren berri. Gainera, Antonio Tovar eta Koldo Mitxelenarekin mintzatua zen Gómez Moreno euskararekikoan.
|
|
|
2 Eskubide hau ezin izango da
|
erabili
delitu arruntek edo Nazio Batuen helburu eta erizpideen aurkako egintzek sortutako auzibideko egintza baten aurka.
|
|
|
Pirinioaren bi alderdietan era berean mintzatu izan dira; Okzitaniako Languedoc hizkuntzaren dialektoak ere gure mende honetara arte berdintsu
|
erabili
dira Ipar hegoaldean. Baina argi utzi nahi dut, Languedoc baino lehenago, Neolitos garaian euskara erabiltzen zela, bertako leku izenek adierazten diguten bezala.
|
|
|
Euskararekin ere gauza bera gertatu izan da, zeren Erronkarin
|
erabili
dena Zuberokoagandik hurbilago zegoen ondoko Zaraitzu haranekoa baino. Eta gauza bera aurki genezake handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko euskara erabili baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa.
|
|
|
Euskararekin ere gauza bera gertatu izan da, zeren Erronkarin erabili dena Zuberokoagandik hurbilago zegoen ondoko Zaraitzu haranekoa baino. Eta gauza bera aurki genezake handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko euskara
|
erabili
baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa. Horren lekukoak ditugu zenbait euskal idazletan ere:
|
|
|
Poemario nacional vasco (1994) delakoan. Han dator Galipentzun
|
erabili
zen pedagogiarik gabeko hezkuntza ohitura zakarrarena, liburuaren 89 orrialdeetan.
|
|
|
c) Euskara
|
erabili
eta bultzatzeari dagokionez, Gobernuari proposamenak egitea.
|
|
|
Eta nik baietz esan diot. Ez dakit ze hitz
|
erabili
dudan baiezkoa emateko, berbok berez egin baitidate ihes eztarritik, eta beraz ez dut aukerarik izan nire erantzuna gramatikalki zuzena zen frogatzeko.
|
|
|
Sei ziren, nahiko itxura antzekoa zutenak, esan nahi dut arropak, ilea eta abarrak. Rocíoren erreferentzia
|
erabili
zuen tipo argalak nirekin berbetan hasteko, alegia Killarneytik ezagutzen ninduela, Rocío euren lagun egin zelako eta hori dena. Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta gehiago orain, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz ikusiko, eta horrek barruak askatzeko modua ematen du.
|
|
|
Eta tipo honek auskalo ze intentzio duen nirekin... Bestalde, badakit zakar jokatu dudala berarekin (eta" kakatara bidali" esan dudanean, literalki bota diot hori nire ingeles eskeletikoan), baina mutil hauekin berba egiteko euren hizkera
|
erabili
behar da.
|
|
|
Ninfomaniatik beherako ezer ez zaie kabitzen astazakil horiei, baina hala ere lasaitzeko esan dit, oso gutxitan gertatzen dela. Holakoetan serio mantentzea izan da berak
|
erabili
duen teknika, hitzik ez egitea eta begirada errepidean galtzea. Azkenean gidariak aspertu egiten omen dira.
|
|
|
" Iazko uztailaren 13an Lahinchen (Clare konderria) bost lealista hiltzeko IRAk antolatutako sarearen buru izateagatik atxilotu zuten atzo Ian Donnelley (Ralph ezizenez ere ezaguna), Derryko bere etxean. Atentatu hartan, IRAk sator lana egiteko
|
erabili
zuen Donnelley, eta berarekin batera beste zenbait aktibista atxilotu dituztela adierazi dute iturri polizialek". Azpian argazki txiki bat, ostia!
|
|
|
Elkarrizketak, gidariei zor zaizkien ordain txiki horiek, luze egiten zitzaizkion Txemari. Bai Casheletik Corkerako bidean (zeinetan egun oso bat eta hiru auto
|
erabili
zituen), bai Corketik Killarneyrakoan (bost auto egun osoan zehar). Luze egiten zitzaizkion, beti berdina hartu ohi zutelako hizketagai eta, nola ez, Txema nazkatzen hasia zelako lehenengo eguneko bigarren autoan.
|
|
|
Jabik aise egiten baitzuen bere buruari proposatzen zion guztia: pisua erosi eta Tereren ama limurtu (batek daki zelako amarruak eta hitz ederrak
|
erabili
zituen horretarako), lagunak aurkitu mozkortzeko gogoa zuenean, eta, azken batean, bere bizitzaren jabe izateko balio zuten hariak gogokoen zuen eran mugitu.
|
|
|
Baina Txemak, komuneko bizitza irrealean, bereganatu egin zuen tabernari polita, eta ohean etzanda irudikatu zuen aurpegirik gabeko begirada hura. Baina saiatu zen arren, imajinazioak neskaren jarrerak aldatu zituen arren (ipurdiz gora, hankak guraize bat baino irekiago...), plazerrezko kexuak sortzen ahalegindu zen arren, zakila gora eta behera leun eta gogor
|
erabili
zuen arren, mina baino ez zion eman saiatze horrek. Izan ere, ez baita guztiz egia aurpegirik gabeko begirada bat zenik.
|
|
|
Zeren paretaren kontra adarka dabilen aharia kementsua eta ezin adoretsuagoa izanen da, baina nehola ere ez burutsua eta argia. Eta bertzeen buruetarat eta bertzeen baitarat argia eraman nahi duenak edo eraman nahiko lukeenak argi ibili beharra du edo ibili luke, eta argiago
|
erabili
bere burua. Urkabean, ordea, erortzen da burua, eta itzaltzen da buruko barren argia.
|
|
|
Osaba Joanikoten erranetan, aitak Parisen ikasi zuen ikasi beharreko guztia: kontabilitateari eta ekonomiari zetxezkion hainbat gai, alde batetik, zeren finantzen munduan sartzea baitzen haren asmoa eta gutizia, diru egiteko eta aparrak bezala goiti egiteko; eta, bertzetik, estatuko handikiekin eta jende printzipalarekin
|
erabili
beharreko tratua, formak eta moldeak, zeinek ez baitzuten zerikusirik Urbiaingo jauregiko bizilagunen ohitura eta usantza landugabeekin. Izan ere, Paris berezia zen hartan, eta Paris berezi hark bereganatu zuen aita hatsarretik.
|
|
|
Baina, Louis XIV.aren mirailen inguruan zuk zeure buruari egiten zenizkion galderen ildotik... zer erran nahi ote zuten aitaren ehiza trofeo haiek, sala nagusiaren apaintzeko eta dekoratzeko
|
erabili
zituenek. Zer ezkutatzen zuen, edo zer agertzen zuen aitaren jokabide eta jokamolde hark, iduriotarik haratago?
|
|
|
—Baina Ptolomeok bitarteko gehiegi
|
erabili
zitian, eta hala gertatzen zuan haren sistema nahasiegia, harik eta Koperniko heldu zen arte, bere teoria heliozentrikoarekin —eta, behakoa zorrozten zuela, erran zidan—: Baina Koperniko baino aitzinago Grezian ere izan zuan haren antzera pentsatzen zuen gizonik, hala nola Samosko Aristarko...
|
|
|
Zeren eta, aulkia kanalaren gainean jarriz gero, zuloa kakontzitzat duela... Horrela, ez nikek kakontzirik
|
erabili
ez hura garbitu beharrik izanen... Eta aulkia aterbe tipi batean sartuko banu, euria egiten duenerako....?
|
|
|
Eta Alessandroren etxean lau egun eginez gero, xuxen jo genuen, lehenik, Bolognako komarka eta terminoetarat, non hiru eguneko geldialdia egin baikenuen, geratzeko asmorik ez genuen arren... zeren, harat iritsi ginelarik, hasi zen osaba galdetzen leku batean eta bertzean Collège de France n berarekin ikasi zuen kide haren berri, zeinari Marco Conti baitzeritzan, eta galdetzearen galdetzeaz aurkitu ere genuen azkenean, eta hala eman genuen haren etxean egun pare bat... eta hala izan genuen, haren bidez, Annibale Carracciren ritratti ridicoli ak miresteko parada: erretratu haiek, exagerazioaren eta soberaniaren lengoaian mintzo zirenak eta liburuan aipatu eta
|
erabili
ere ditudanak, Villagrandeko dukesak eta Mantillanako kondesak jarri zituzten aurpegi lekuz kanpokoen adierazteko, noiz eta aitak prestaturikako festa handi hartan sugegorria erakutsi bainien.
|
|
|
Hango elizak eta hango palazioak, hango eliz orratzak, kupulak eta campanellak...! Venezia deskribaezinaren deskribatzeko
|
erabili
ditudan kalifikatibo bertsuak erabili nituzke, ordea, halakoa baita, izan ere, medicitarrek luzaroan gobernatu zuten hiriaren edertasun oroz gaindikoa eta, horregatik, arestian Veneziari buruz errana ez errepikatzearren, aitzina eginen dut.
|
|
|
Hango elizak eta hango palazioak, hango eliz orratzak, kupulak eta campanellak...! Venezia deskribaezinaren deskribatzeko erabili ditudan kalifikatibo bertsuak
|
erabili
nituzke, ordea, halakoa baita, izan ere, medicitarrek luzaroan gobernatu zuten hiriaren edertasun oroz gaindikoa eta, horregatik, arestian Veneziari buruz errana ez errepikatzearren, aitzina eginen dut.
|
|
|
Eta ez ote da horregatik keinua anitz koloretako fletxa, kolore bakoitzean arrazoin bat eraman lezakeena, eta ez ote du fletxa jaurtikitzaileak kolpean jotzen xedea eta helmuga, halako moldez, non keinua ikusten duenak ere kolpetik uler bailezake guztia, keinuaren azpian egon litezkeen ñabardurak eta bertze korapilo guztiak ere bat batean deskorapilatu balira bezala? Eta ez ote da, ondorez, mezurik bizkorrena eta eraginkorrena keinua, zeren hitz bakar batez —keinuaren hitz bakarraz— guztia signifika baitezake, erabili gabe, hartarakotz, bertzela
|
erabili
ohi ditugun hitzak eta eleak, zeinek, aldi berean, bertze mila hitzen beharra izan ohi baitute usu, haien argitzeko eta esplikatzeko. Baina, baldin oraintxe erran badizut ezen keinuak ez duela hitzen beharrik, zer nabilkizu ni orain hemen keinuei buruz hitz eta pitz, jaun André?
|
|
|
Ordainean, guk jaso genituen haien maradizinoak, eta haietarik batek tiro ere egin zuen arkabuz batekin, airerat izan bazen ere, eta hala
|
erabili
eta astindu behar izan genituen arraunak, finean, ahalik eta arintkien eta fitezen, bertze ti ro hots bat entzuten genuen bitartean eta haien irri karkarak.
|
|
|
Eta, arestian aipatu dizudan goiz hartan bortzak ere gogoan nituela, oharkabean, pintore greko hartaz oroitu nintzen, zeinari Zeuxis baitzeritzan, eta zeinak pintatu nahi izan baitzuen, Junoren izenean Crotonan eraikia zegoen tenpluan, Troiako Helenaren erretratua,
|
erabili
zituelarik, hartarakotz, hiriko bortz neskatilarik ederrenak, bakoitza bere edertasun partikularrarekin, zeren ez baitzuen bakar batean berak amesten zuen perfetasuna ediren.
|
|
|
Marlowe, Milton eta Shakespearerena, konparazione. Jende guti ezagutu dut ingeles hura bezain zorrotza eta hura bezain buru argia, jaun André, halako moldez, non harenak baizik ez baitira ene liburu honetan aurki ditzakezun gizonaren arimari buruzko hainbat interpretazione, zeren eta harenganik ikasi bainuen, orobat, hainbat arrazoin —Huar te Garazikoak gizon emaztekien tenperamentuen adierazteko
|
erabili
zituenak baino hagitzez ere molde garbiagoan eta gardenagoan, Hipo kratesek eta Galenok erabili zituztèn hotzaren eta beroaren, hezearen eta lehorraren teorietarik haratago—, arimaren estalkien desestaltzeko baliatzen zituenak, eta bulkatzen zutenak erraiterat ezen ezin bereiz zitezkeela bertuteak eta bizioak, zeren berdin edan baitzezakeen nola bizioak bertutearen errapeetarik hala bertute... Eta Sir Charlesekin ikasi nuen, halaber, dakidan ingeles apurra.
|
|
|
Marlowe, Milton eta Shakespearerena, konparazione. ...a eta hura bezain buru argia, jaun André, halako moldez, non harenak baizik ez baitira ene liburu honetan aurki ditzakezun gizonaren arimari buruzko hainbat interpretazione, zeren eta harenganik ikasi bainuen, orobat, hainbat arrazoin —Huar te Garazikoak gizon emaztekien tenperamentuen adierazteko erabili zituenak baino hagitzez ere molde garbiagoan eta gardenagoan, Hipo kratesek eta Galenok
|
erabili
zituztèn hotzaren eta beroaren, hezearen eta lehorraren teorietarik haratago—, arimaren estalkien desestaltzeko baliatzen zituenak, eta bulkatzen zutenak erraiterat ezen ezin bereiz zitezkeela bertuteak eta bizioak, zeren berdin edan baitzezakeen nola bizioak bertutearen errapeetarik hala bertuteak bizioenetarik. Eta Sir Charlesekin ikasi nuen, halaber, dakidan ingeles apurra.
|
|
|
Villagrandeko dukea jauregirat etorri eta handik bizpahiru urterat izan zen. Eta ez zuten Gongoraren metaforarik
|
erabili
, baina Arnault Daniel trobadorearen bertze metafora ezagun hura: eguzkiak euri dagi, zeina erabili baitzuen Bertran de Born zeritzan bertze trobadore bati xuxendu poeman:
|
|
|
Eta ez zuten Gongoraren metaforarik erabili, baina Arnault Daniel trobadorearen bertze metafora ezagun hura: eguzkiak euri dagi, zeina
|
erabili
baitzuen Bertran de Born zeritzan bertze trobadore bati xuxendu poeman: Bertran, non cre de sai lo Nil/ mas tant de fin joi m’apoigna/ tro lai on lo soleills ploigna,/ tro lai on lo soleills plovil.4
|
|
|
—eskuak bururat eraman zituen berriro osaba Joanikotek— Zuk ere ez duzu hori sinesten! Nik ez dizut erraiten ezen batzuetan metafora batzuk beharrezkoak ez direla, baina, erabiltzekotan ere, sinpleak eta xumeak izan lukete... eta ezinbertzean
|
erabili
beharrekoak. Oraintxe bertan erabili duzu arimaren gau iluna, eta horren aurka ez dut deus ere, baina eguzkiak euri dagi...?
|
|
|
Nik ez dizut erraiten ezen batzuetan metafora batzuk beharrezkoak ez direla, baina, erabiltzekotan ere, sinpleak eta xumeak izan lukete... eta ezinbertzean erabili beharrekoak. Oraintxe bertan
|
erabili
duzu arimaren gau iluna, eta horren aurka ez dut deus ere, baina eguzkiak euri dagi.... Horiek malabarismo filologikoak dituzu, bertzerik ez, burugabekeriak!
|
|
|
—Bertzela erranen nizuke, baldin Jainkoaren etorkiko hitzez mintzatu izan bazintzaizkit, Jainkoak, gauzen eta izakien izendatzeko, paradisuan
|
erabili
zituen hitzez, zeren, nola Jainkoarenak baitziren, hala zeuden izanarekin lotuak, segur. Ordea, nork daki zein izan zen paradisuko lengoaia?
|
|
|
Orga hartan tigre bezatzaile bat zetorren, Cádizko andaluz hitzontzi bat, gauzen erraiteko laketago zituena bide luzeak —bertze hamaika bidez eta kontrabidez osatuak—, bide laburrak eta xuxenak baino. Eta gizon hark, handik harat, hilabete osoa egin zuen gure etxean, aitari, Mattini eta etxeko morroiei erakusteko eta irakasteko zer zen eta zer ohitura zituen piztiak eta nola baliatu eta
|
erabili
behar genuen hura, ehizan egiteko.
|
|
|
Zenbatetan erran ez ote zidan osaba Joanikotek ezen egiak eta egia bakoitzak demostrazione bat behar zuela, halako tailuz, non printzipio hura arau bihurtu baitzuen, bere bizitzako egunorozko jokamoldeaz denaz bezainbatean! Eta ni ere ideia hartakoa nintzen eta, gisa hartan, ez nuen burua gehiegi
|
erabili
beharrik, jakin eta ulertzeko ezen mapako paradisuak ez zuela egiazko Paradisuaren existentziarik frogatzen... Haatik, nola, nengoen puntuan nengoela —zalantzen zuloan sartua, bai, baina baita bizitza nehoiz baino seriosago hartzeko gogoarekin ere, zirt edo zart—; nola, bada, deus guti behar bainuen, ipurtargi baten argitik eguzki distiratsu baten egiteko, hala, mapa hura ikusi nuenean, iduritu zitzaidan ezen Jainkoa mapa hartaz mintzatzen ari zitzaidala eta mapa haren bidez seinalatzen ari zitzaidala neure xedea eta etorkizunerako bidea, nola egun batzuk lehenago mintzatu baitzitzaidan zakil azaleko orban itsusi haien bidez, enegan damua eta onerako mudantza eragiteko...
|
|
|
Baina kapitaina egun hartan gai hartaz luze solastatu bazitzaidan ere, marinelek ere ez zuten bertze konturik
|
erabili
itsasaldi osoan, neskak eta ema mutiriak goiti eta neskak eta ema mutiriak beheiti, halako suertez, non ez baininduten bakean utzi beren hitzekin eta beren txantxekin. Eta, hitz eta txantxa haiei, hatsarrean, neure ahalkeak eraginikako isiltasunaz edo ihardespen ezin laburragoez buru egin banien ere, nihaur ere irri egiten hasi nintzen azkenean.
|
|
|
Nik bezain hobeki dakik hik hori! Gizon izan nahi duenak, beraz, gizonaren ezaugarriak
|
erabili
behar ditik, eta baldin hi gizona bahaiz, badakik zer egin behar duan contradictius in terminus batean —halaxe erran zidan, jaun André, latinean don Frantziskoren eskolakoa balitz bezala— sartu nahi ez baduk behintzat... Eta ez kezkatu bekatu egiten duan ala ez, zeren aditua bainago munduan badela jende bat, pentsatzen duena ezen xuxenagoa izan daitekeela ohetik iragaiten den bidea elizatik iragaiten dena baino, Jainkoaren baitarat iristeko.
|
|
|
Baina, halakoetan ere, ezinezkoaren aitzinean etsitzerat jo gabe, garbi izan da ene hautua: ...betetzerat entseiatu naiz, hitzez eta behakoz; pentsa dezakezu, honenbertzez, ezen, hutsune horien betelanetan, gezurretan ibili natzaizula, ahantzi datuak edozein modutan asmatzen, eta maskarak eta mozorroak sortzen, Frai Antonio de Guevarak bere kroniketan egin ohi zuen moduan, baina zin degizut ezen hori ez dela horrela izan, ezta gutiago ere, zeren, alde batetik, noiz eta hitz eta behako haiek
|
erabili
izan baititut, tentuz eta zentzuz erabili baititut —baita ahalik eta zuzentkien eta onestkien ere—, aromaren berreraikitzeko balio zezaketen neurrian, ahalik eta molderik fidelenean; eta zeren, bertzetik, gaitzagoa baitzitekeen hutsuneak bere horretan uztea, ukitu gabe, hutsuneak gerta zitezkeelako, hain zuzen ere, maskararik handienak, gertakiaren zinezko aromaren estalgarri... Edo ez al da egia, halaber, ezen Historia, eta gure egunorozko historiak, berdin faltsu daitezkeela nola alferrik erantsiarekin hala ahantziarekin, edo berariaz isilduarekin ere?
|
|
|
Baina, halakoetan ere, ezinezkoaren aitzinean etsitzerat jo gabe, garbi izan da ene hautua: ...koz; pentsa dezakezu, honenbertzez, ezen, hutsune horien betelanetan, gezurretan ibili natzaizula, ahantzi datuak edozein modutan asmatzen, eta maskarak eta mozorroak sortzen, Frai Antonio de Guevarak bere kroniketan egin ohi zuen moduan, baina zin degizut ezen hori ez dela horrela izan, ezta gutiago ere, zeren, alde batetik, noiz eta hitz eta behako haiek erabili izan baititut, tentuz eta zentzuz
|
erabili
baititut —baita ahalik eta zuzentkien eta onestkien ere—, aromaren berreraikitzeko balio zezaketen neurrian, ahalik eta molderik fidelenean; eta zeren, bertzetik, gaitzagoa baitzitekeen hutsuneak bere horretan uztea, ukitu gabe, hutsuneak gerta zitezkeelako, hain zuzen ere, maskararik handienak, gertakiaren zinezko aromaren estalgarri... Edo ez al da egia, halaber, ezen Historia, eta gure egunorozko historiak, berdin faltsu daitezkeela nola alferrik erantsiarekin hala ahantziarekin, edo berariaz isilduarekin ere?
|
|
|
ezin handiagoa agertzen zait alde batetik, ez hain handia bertzetik: ...ario handikoa, baina baita doia eta zuzena ere, ugaria bezain zehatza; pentsalari gisa, Trentoko kontzilioaren jarraitzaile ezin fidelagoa eta leialagoa, halako suertez, non beldurrik gabe afirma baitaiteke ezen deus guti berririk eransten eta eratxikitzen diela Trentotik hedatu ziren ideiei eta arau moralei... nahiz eta ezin zaion kendu, bertzalde, ezen, haien janzteko eta indartzeko, ezin hobeki
|
erabili
zituela bai bihotzaren eta arimaren jaidurei buruz zuen jakintasuna, zuhurra eta zorrotza, eta bai antzinateko eta elizako doktoreen aipu kontaezinak ere, guztiak ongi lotuak eta maisuki josiak, skribatzaile handien eredurat. Aineza nik ere haren trebezia, nahi dudana edo nahiko nukeena behar bezala adierazteko, eta neure burutazio eta ideiei gorputz emaiteko, gorputz sendo bat, zeinak harria den hitza eta hitza den harria bailituzke oin eta zimendu!
|
|
|
Argumentu hark Troiako zaldia izan zezakeen salbuespen, baldin herriko apezak, astoaren ordez, zaldiaren iduria
|
erabili
izan balu, jaun André... baina, txantxetarik haratago, arrazoin osoa zuen don Frantziskok: hain zen begi bistakoa bere premisa hura, non ez baitzuen erran hari buruz maiseatzen eta lardaskatzen ibiltzea merezi.
|
|
|
Osabak goian zuen bere studioa orduko, eta Pedro Huizirena beheko solairuko gela handian egokitu zuten, zeina goiti beheiti berritu baitzuten, Pedro lanari taxuz lot ahal zekion: han oholak eta mihiseak juntatu eta pilatu zituen; hemen astokoa eta eskailera bat; alde batean lurrezko ontzi batzuk, koadroetan
|
erabili
beharreko pinturen egin ahal izaiteko, hautsak, pigmentoak eta olioa nahasgai eta osagai; bertzean pintzelak, ikatz ziriak, ganibeta, eta bertzelako tresnak, hiru argimutil eta kandela batzuk ere bai; zoko batean, berriz, ohe bat, lo egiteko.
|
|
|
Oroitzen al dituk jaun Marcel zenarekin izan nituen diskusioneak, noiz eta poesia zientziaren aitzinean mesprezatzen bainuen, bai Plautok eta bai Terentziok
|
erabili
zuten harako erran hura —Amantes, amentes— nerabilela, amorioari irri eta trufa egiteko. Baina zer erran ote dut orain?
|
|
|
Unaik emandako datuen ariora, Ximurra bederatzietan agertuko zen nire emaztearen eske. Telefonoz hitzordua finkatzen aditu eta, Kristina" prestatzera" komunean sartu zela profitatuta, ez bat eta ez bi, semeak bide bera
|
erabili
zuen albistea niri jakinarazi beharrez. Josurenean une horretan zegoen nahaspilan —anaia aieneka, manta gorriz tindatuetan bildua; anbulantziakoak korridorean, beren trasteria guztia harat honat zerabiltela; Edurne, histeriak joa, botikin ezdeusa eskuetan—, miraria izan zen haurraren azalpenak ulertu ahal izatea.
|
|
|
Bi egun baizik ez ziren haren menpeko Ramirezek bigarren inarrosaldia eman zidanetik. Bi egun, gehiagorik ez, bere bulegoan trapu deusez baten gisara
|
erabili
ninduenetik, Ttipiren bulegoko ordenagailuko ene aurkikuntzak nire buru beroaren emaritzat harturik. Garbi zegoen horrek guztiak ez ziola oroimena mingosten.
|
|
|
Atalasera agertu emakumeak iduritzenago zuen etxekoandre lanpetua, nik gogoan
|
erabili
bezalako sorgin, igarle edo belagilea baino. Gomazko eskuzorroak eskuetan zituen eta mandarra, berriz, soinean.
|
|
|
Badaezpada ere, irteerakoan topaldi gaiztorik izan ez genezan, aldean eraman diat artilleria. Alabaina, pixontzia hustu eta jateko zerbait esku artean
|
erabili
bezain agudo, denetaz ahantzi nauk. Ez gintuan hamabietan etxeratuko, baina ñabardura horretaz aparte, dena pentsatu bezala gertatzen ari zuan.
|
|
|
—Gogor
|
erabili
duzue?
|
|
|
Brigada Zientifikokoak oporretatik itzuli dituk, eta, atzo aipatu zidatenez, armaren gainetiko azterketa aski izanen zitzaiguan hiltzaileak prestatu nahi zigun muntaia gezurtatzeko: agerian geldituko zuan pistola Soriaren ustezko suizidioaren ondotik ere
|
erabili
zela zuen kontra.
|
|
|
—Ripodas ez zuan esku hutsik etorri, bere arma ere ekarri zian aldean, erregelamenduzko pistola militar bat, bere aitari ebatsia iduriz. Hala ere, Soriarena
|
erabili
zian, hau eraitsi ondoan. Zergatik?
|
|
|
nire tokitik, keinuka igorri nizkion eskerrak. Irratilariak bide bera
|
erabili
zuen, hurbiltzeko eskatu beharrez, baina ezezkoa egin nion buruaz. Lagun berriak egitea ez da nire dohainetarik eta ez nengoen bertze hitz erauntsi bat jasateko tipoan.
|
|
|
—Denak hil ondokoak. Itsuski
|
erabili
zuten, harekin alde batetik bertzera ibili zirela eginen nuke... Kasik bi egunez, aizu!
|
|
|
Ximurra lehengo eguneko telefono tiki urdinarekin jostatu zen pixka batean, mahai gainetik harturik, eta nik koilara itzulika
|
erabili
nuen kafearen barnean. Arratsaldeko laurak ziren, goizegi kankarroak eskatzen hasteko, egunkarira berehala itzuli eta deus idazteko gai izanen banintzen.
|
|
|
—Badakik nirekin neurri tikia
|
erabili
duela beti. Militarkume bat, azken batez, bere planta anarkoak eta guzti!
|
|
|
Orratz kamustuak zerra soinua atera zion New Yorkeko zorupeko poeta orduan gaztearen boz lodiari. Bertzerik ezean, disko zorroa
|
erabili
nuen gitarratako.
|
|
|
Orduan Anak gau osoan zarratua ukan zuen poltsara zuen eskua eraman. Erlijio bitxi bateko apezemearen keinu lehor eta kalkulatuak
|
erabili
zituen, handik plastikozko zera ateratzeko, nire galtzetako gibelaldeko bi lekatxoen haurride hiruzkia. Bertze eskua nire izter arte harrotura eraman zuen.
|
|
|
—Agendetan zer izen agertzen ziren jakin nahi zutela erran nahi duk? —nahita
|
erabili
nuen plurala. Poliziaren teoriarekin osoki bat egiten ez nuela iradokitzeko bide inoxo bat.
|
|
|
Ez saiatu haren bila joaten, lo baitago", mezu bera, lehenbiziko galderaz eta hondarreko jakingarriaz arinduta. Giltzak ezin
|
erabili
—belarri barnean txistu egiten zidaten oraino egunbete lehenago nire andreak ate horretaz haraindi erran itsuskeria guztiek—, papera ate azpiko zirritutik bulkatu nuen etxe barnera.
|
|
|
Hurrengo bihurgunean gutitarik ez genuen talka egin lehengo eguneko funtzionario itxurako apezarekin. Haren ondotik, atsoaren hilkutxa garraiatzeko
|
erabili
zuten orgatila berari bulkaka, hilerriko langile ezagunak, beso bildurik oraingoan ere. Sotanadunak nahiz beharginek lana zuzen eginak ematen duen atsegina zuten begitartean itsatsia.
|
|
|
Irri egin nuen neure baitan. Gurasoenean gela partekatzen genuen garaietan, batxilergoa aitzina ateratzen
|
erabili
behar zuen denbora paperak koloretzen ematen zuen, aita zenaren amorragarri. Gaixoak ez zuen sekula amestuko, bere seme gazteenak delako denbora pasa alferra ogibide bilakatzen jakinen zuenik, hiriko eta are kanpoko argitaletxe eta publizitate agentzien" free lancer" preziatua gertatzeraino.
|
|
|
Eta ez nauk Ramirezez bakarrik ari, Urtxipia kasuaz ere bai. Hik bide bihurri samarrak
|
erabili
dituk heure lanean eta, onar dezagun, nire gizonek ere sutsuegi jokatu ditek legea betearazteko beren eginbeharretan. Kito gaudek.
|
|
|
Bertzelako atmosfera batean barneratzea bezala izan zen, zirrara harrigarri bat sudurrean: emaztekiak Kristinaren lurrin bera erabiltzen zuen, oparo
|
erabili
ere. Aipuak topaketari on eginen ziolakoan, izenaz oroitzera saiatu nintzen —frantseskeriaren bat noski— Ez nuen erdietsi.
|
|
|
—Agentziakoa —azaldu zuen tristeki, bidenabar batean bezala— Ortziralaz geroztik ez dut berriz
|
erabili
.
|
|
|
Hura ohatzean izter zabal etzateko adina denbora
|
erabili
nuen, neure burua arruntik biluzteko. Belaunikoz jabetu nintzen haren zango potoloek izararen gainean marrazten zuten angeluaz.
|
|
|
Bederatzi bederatziak ziren. Planta desegokian harrapatuz gero
|
erabili
beharreko aitzakia neure buruari errepikatzen niola —" hara! Honezkero kanpoan jotzen hindudan" —, ateko eskutokia birarazi nuen.
|
|
|
Eskuak jakako poltsikoetan sarturik, giltza gaitzaren fereka latza hatz artean sentitzen nuela urratu nituen jendez eta autoz betetzen ari ziren karrikak. " Ortziralaz geroztik ez dut berriz
|
erabili
", horiexek, orain bai, Klararen hitzak.
|
|
|
—Hala baitzen —errepikatu Ximurrak— Hildakoan mugitu izana sumatuko zian beharbada, baina zer erran zezakeen gure kontra, suspertu nahirik honat eta harat
|
erabili
genuela ihardetsiz gero. Hobe genuela bere horretan utzi izan bagenu?
|
|
|
Anak mintzatzeko ezindua ematen zuen. Eskumakilatako
|
erabili
ondoan, laguntza eskatu izanaz ahalketurik zegoela pentsatu ere nuen halakoren batean. Horretarako, alabaina, ahalkea zer den jakin behar lehenik.
|
|
|
Eskuin eskuko hatz nagia falta zuen hilotzak. Zenbaiten ustez, emakume hori desehortzi eta errito sataniko batean
|
erabili
zuten. Posible ote da hori?"
|
|
2001
|
|
|
Maria, dantza egiteari laga gabe, josteko
|
erabili
zituen orratzak hartu eta mutilarengana hurreratu zen. Sofan etzanik, bufandarekin eskuak lotu eta, keinu tematirik egin gabe, indar guztiekin zast!, orratzak sartu zizkion bihotzean Alesi.
|
|
|
Gau hartan, Fermin logelan sartu aurretik, ahoa margotzeko purpuraz mozorrotutako pozoia
|
erabili
baitzuen Rebekak.
|
|
|
Bestean gorriak, zuriak, horiak, beltzak, marrazkitxoak zituztenak... Nahiz eta
|
erabili
ez, hantxe ikusten nituen, zintzilik. Eta bizilagunek, haiek guztiak ikusita, ziur senarraren eta bion arteko harremana erabat pasionatua zela pentsatzen zutela.
|
|
|
Lotsarazi eta urduri jarri, gainera. Grabagailua poltsatik atera nuen eta, batera eta bestera ibiltzearen ondorioz, zinta biak erori zitzaizkidan lurrera, Pantxoren elkarrizketa zegoen zinta eta bestea,
|
erabili
gabea. Baina ez batak eta ez besteak ez zeukaten izenik, eta hartu nuen lehena sartu nuen grabagailuan, elkarrizketa osatu eta erredakziora eramateko intentzioarekin.
|
|
|
Bai, Arantxak berak nahi zuen bezala
|
erabili
nahi zuen beti, esan du haserre, sarjentona horrek, baina nik bereak eta asto beltzarenak bota nizkion, ze uste zuen ba horrek, nire Jon horrela maneiatzen lagako niola nik. Tasiok ez daki nola moztu hura.
|
|
|
Kondoiak edo beste preserbatiborik
|
erabili
nahi izanez gero, bezeroek susmo txarra hartzen diete. Bazterrean utzi behar.
|
|
|
Aldean dituenak puskatzen zaizkionean, erabilitako arropa saltzen duten dendetara joaten da ama. Egundaino ez du oinetakorik
|
erabili
, izan ez dituelako.
|
|
|
Khodri oihanean, berriz, zakur basa taldeak, arbola baten gainean hamabost metro gora zegoen pantera bat inguraturik izan zuen hiru egunez. Oihan begiraleek txapliguak
|
erabili
behar izan zituzten zakurrak izuarazteko. Azkenean pantera lurrera jaitsi zen.
|
|
|
Ranchin, adibidez, 4.000 neskarentzat 4 komun publiko daude. Maiz ezin
|
erabili
, ordea, horren zikinak baitaude.
|
|
|
Milioi eta erdi lagun dituen Surat hiritik hiru egunean 700.000 lagun itzuri ziren. Autobusak, trenak, kamioiak, autoak, traktoreak jendez gainezka... ahal zena
|
erabili
zuten izurriari bizkarra emateko.
|
|
|
Ezkondu zenetik senarra emaztearen etxeko dirua bereganatzen saiatu zen. Horretarako emaztea makilka
|
erabili
nahi izaten zuen.
|
|
|
Bitan haurdun izan zen eta haurbidean gogor jotzen zuen. Eritegian bigarren haurraz erdi baino lehen senarrak ostikoka
|
erabili
zuen, urdailean ere jotzen zuela.
|
|
|
Jakingarriak dira Ranvir Sena ko buruzagi baten hitzok: " Egia da, guk oso gaizki
|
erabili
ditugu dalitak. Ez zaigu inor hiltzea gustatzen.
|
|
|
Goiok irratia logelara eraman eta ohe gainean etzan zen, irratia sabel gainean jarrita. Diala alde batera eta bestera
|
erabili
zuen harik eta boxeoa topatu arte. Cassius Clay, Mohammed Ali, Louisvilleko boxeolariak borrokara itzuli behar zuen.
|
|
|
‘Batzuetan bai. Esate baterako, labana zelan esaten den galdetu, hatz erakuslea ere
|
erabili
badaezpadan labana seinalatzeko, eta posible da besteak ondo ez ulertzea. Zure hatz erakusleari begiratuko dio eta zure intentzio hori, igual, batek hatz erakuslea itzuliko du, beste batek burdina, eta beste batek tresna, eta beste batek zorrotza, edo arriskutsua.’
|
|
|
Eta klasearen eskuinaldean zegoen mutil ilehori lotsagorrituari betaurrekoen gainetik so eginez esan zion baloi gutxiago eta liburu gehiago
|
erabili
zuela kurtso hau pasatu nahi bazuen. Ikasle berria ere bagenuela esan zuen, Antonio Martinez Anacabe, neu seinalatzen ninduela, Bilbokoa.
|
|
|
‘Euskaraz ikasi dugu, baina egia esan hizkera hermetiko lez
|
erabili
dugu beti. Badakizu zer esan nahi dudan hermetikoa diodanean?
|
|
|
‘Bizarxafla
|
erabili
didazu, Andoni! ’ esaten zidan aitak, bere bizar labanaren kamutsaz ohartuta, ispiluari begira masailak brotxa aparrez bete ondoren.
|
|
2002
|
|
|
Ez ahaztu, ezta ere, Pertseok soinean zituela sandalia hegalariak, eta iaio aski
|
erabili
zituela ihes egiteko, gorantz egin eta legoa bat osoa igotzeko. Goiera hartatik ia ez zituen entzuten gorgonen oihu eta zarata lazgarriak, eta, begiratu gabe, behean utzi zituen izaki beldurgarri haiek.
|
|
|
Hiru emakumeetako bakoitzak denbora labur batez
|
erabili
ohi zuen begi hori, eta, ondoren, begia bere begi zulotik atera eta ahizpetako beste bati eman ohi zion, honek ere bere begi zuloan jarri eta beste denbora apur batez erabil zezan.
|
|
|
Ez zakiat. Hainbeste aldiz
|
erabili
izan duk jainko hitza... Jakin ezak zer esan nahi duen honezkero.
|
|
|
Infekzioa zeukan gorputz osoan, eta buruan, lepoan, belarrietan eta zangoetan hozka zauriak. " Beita bezala
|
erabili
zuten, borroka zakurrak entrena zitezen".
|
|
|
Begi ukaldi bat jaurtiki, adibidez, Euskal Herrira. Orain 40 urte, mutil batek belarritakoak
|
erabili
izan balitu, jendea harriturik geldituko zatekeen.
|
|
|
" Zera... Bakarrik zera jakin nahi nuen, ea kanoi hauek schneiderrak ote diren... alemanek lehen mundu gerran
|
erabili
zituzten bezalakoak...". Espioitzat hartu zuten hasieratik.
|
|
|
Zenbakia momentuan aurki nezakeen Sararen edo Karmeleren fitxan. Edo hamaiketan genuen ordu erdiko atsedenaldia
|
erabili
, bisitalditxo bat egiteko. Bigarren aukera hobetsirik, Sararen etxerantz abiatu nintzen, jakinaren gainean nengoen arren etxetik kanpo ere egon zitekeela, erosketak egiten, paseatzen, edo beste zereginen batean.
|
|
|
Ez hitz handirik. Horregatik, irtenaldian
|
erabili
genituen tresnak ganbaran uzten genituela eta etxean sartu bezain laster sofan esertzen, Sarak esan zidan:
|
|
|
Zeure amarengatik esaten dizut. Izan ere, elizak guztiok
|
erabili
gaitu mendez mende, eta orain guk eskrupuluarekin ibili behar ote dugu hura behin erabiltzeko. Zergatik ez, Pantxike gustura geratuko bada?
|