|
2022
|
|
|
—Nola
|
eman
euskaraz ingelesezko hitz finkatu ezagun hori?
|
|
|
—Nondik datoz" vacuna" eta" vacunología" hitzak? Euskaraz nola
|
eman
–
|
|
|
" Sagarrondoai xerto ona
|
eman
diogu", jaso zuen Mariano Izetak Baztango hiz keratik. Eta Axularrek aspaldi beste hau utzi zigun idatzirik:
|
|
|
parte bi elkarlotu, birekin bat egin, nolabait esateko; gazt. ‘entrelazar’ Hori da fruitu arbolekin egiten dena: tronko edo enbor zaharrari, nahi diren fruitu klaseen adar berriak ondo txertatu, arnasarik har tzen utzi gabe, enborraren barruko ura hartu eta indarberritu daitezen, eta txertatu den motako fruituak, eder, handi eta gozoagoak
|
eman
ditzaten.
|
|
|
—Eta bide horretatik orduan, gaztelaniazko" vacunología" hitzari zer euskal ordain
|
eman
dakioke?
|
|
|
Baina guztiok dakigu anitz hitzak asko adierazten duela oro har. Nola
|
eman
kontzeptu horiek euskaraz?
|
|
|
—Bost dosi zirenak sei dosi izatera heldu dira. Azken horri zer izen
|
eman
behar diogu: hondar edo kondar?
|
|
|
Baina KIN atzizkia erabiltzeak ez du ezinbestean esan nahi, izen eratorriari ‘sobra edo sobera, alferrik, ezertarako ez den’ adiera
|
eman
behar zaionik. Zeren pen tsa lezake, bestela, txertoa hartzera doanak, aurreko beste bostei isuri zaie na baino eskasagoa edo ezdeusagoa dela berari emango dioten azken hon dar hori.
|
|
|
Elurrari erauntsi diola, elurrari eraso diola, elurrari
|
eman
diola ere esaten da, egiten hasi dela edo ari dela aditzera emateko. Elurra edo euria ari duen bitartean, aditz joko trinkoaz erabiltzen da:
|
|
|
ausarkeriak edo beldurgabekeriak, jarrera barik, jokabide horren ondorioz egiten diren ekintzak gehiago izan ohi direlako. Baina, ausarkeriazko egoera horri zer izen
|
eman
–Ausardia gehiegiz jokatu duten horien portaera nola izendatu?
|
|
|
(kolokial) markekin sartua den hitza da. Hala ere, Euskaltzaindiak oraindik bere Hiztegian ez dio sarrerarik
|
eman
.
|
|
|
Beste zein aukera
|
eman
daiteke, ordea, ezkutuko apuntea delako hori izendatzeko. Onar dezagun osagai biko hitza behar duela izan.
|
|
|
—Sanchezen gobernuak, alarma egoera luzatzeko, Kongresoan gehiengoa izateko, batari eta besteari hainbat kontzesio egin behar izan die. Gaztelaniaz" cesión" esaten denean, guk amore
|
eman
erabili izan dugu. Baina badira hori esateko beste era batzuk ere, ezta?
|
|
|
Hiztegi batzuek laga aditzari onura atera diote; jo dute, lagapen edo lagatze eratorriak bultzatuz. Badira utzi eta
|
eman
aditzetara jo dutenak ere. Utzi aditzari tenk eginez, utziera proposatu izan da esanahi horrentzat.
|
|
|
Baina hurrengo ikasturtea ri begira ere izango du itzala izurri honek. Eztabaida hortxe dago, eskolak nola
|
eman
eta hartu behar diren: presentzialak, ez presentzialak, erdiz erdi?
|
|
|
Arnasarik hartu ezinik nagoela diogun moduan, hats egin ezinik edo hats (a) hartu ezinik nago ere esan dezakegu. Hats (a)
|
eman
lokuzioa ere ezaguna da. No lanahi ere, euskara zabalean, hats izena hitz elkartu barruan bizi da gehiago:
|
|
|
—Nola euskaraz
|
eman
esapide hori. Alerta egoera, edo?
|
|
|
Hala, Benito Lertxundik kantatzen dituen Xalbadorren bertso ederrotan: " Ene deia amodioaren/ bidez zinuen entzun,/ eta gero oinazen erdian/ mundurat
|
eman
ninduzun;/ biziaren grazia le henik,/ gero hoin bertze maitasun,/ berant jakin dut, ama maitea,/ zendako eman dautazun".
|
|
|
Hala, Benito Lertxundik kantatzen dituen Xalbadorren bertso ederrotan: " Ene deia amodioaren/ bidez zinuen entzun,/ eta gero oinazen erdian/ mundurat eman ninduzun;/ biziaren grazia le henik,/ gero hoin bertze maitasun,/ berant jakin dut, ama maitea,/ zendako
|
eman
dautazun".
|
|
|
Datorren horren harira, analogiaz datozen erabiltzen ere aspaldi hasiak gara, denbora izenak pluralez
|
eman
nahi ditugunean. Hala garatu dira, hedabideetan berariaz, hiztunen berezko berba jarioan erabiltzen ez diren* dat ozen egunetan,* datozen hileetan | hilabeetan,* datozen urteetan eta gainerako guz tiak, gaztelaniaz ere" próximo, siguiente..." adjektiboekin egiten denaren txutxuan.
|
|
|
Mailegu hitza, ingelesetik hartua. Nola
|
eman
euskaraz. Hortxe gakoa.
|
|
|
Euskara hiztegietan hitz honi
|
eman
zaizkion ordainak, ia guztiak, ez datoz bat hemen adierazi nahi den kontzeptuaz.
|
|
|
—" Biolentziaren zauskada", lehendakariaren ahoan entzundako hitzak dira. Zauskada hitz horrek atentzioa
|
eman
digu. Zer dugu hitz hori?
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegiak ere sarrera
|
eman
dio hitzari: " Ikusi zuenak eta en tzun zuenak zauskada handia egin zioten Txanton gizon ahul erkinaren biho tzari".
|
|
|
Nola
|
eman
euskaraz reincidir kontzeptua. Berrerori edo birjausi izan daitezke ordain labur zuzenak.
|
|
|
Baina gaurko kontzeptualizazio modernoan, gaztelaniazko" brecha di gital" delakoaren ordain gisa arrakala digitala bultzatu da. Hau da, zaharra eta erabilera mugatukoa den hitz bati bizi berria
|
eman
zaio, kontzeptu mo derno bat adierazteko.
|
|
|
Zer ordain
|
eman
dakioke errelato izenari, orduan. Kontakizun bera izan dai teke aukera bat.
|
|
|
kontaera. Iztueta zaldibiarrak bere euskarazko obra ospetsuetako bati izen hori, edo horren aldae ra,
|
eman
baitzion: Gipuzkoako Kondaira.
|
|
|
Aintzat hitza ointzat hartzen badugu, zerbait aintzat hartu dugula, edo zeozer aintzat
|
eman
dezakegula esan daiteke, edota aintzat eduki edo aintzat izan de zakegula beste hura. Baina hiru aditz elkartu eder eta natural horiek bazter tu eta aintzatetsi hitz bateratua sortzeari ez deritzagu bidezko.
|
|
|
—Errepidea mintzagai darabilgunez gero,
|
eman
dezagun errepide bat moztuta dagoela, uholdeak eta lur jausiak izan direla eta.
|
|
|
—Gaztelaniaz maiz entzuten den esamolde bat azaldu zaigu gaiaren harira, eta geure irrati jardunean euskaraz ordaina nola
|
eman
ez dakigula gelditu gara: " brindis al sol", gehienetan," hacer un brindis al sol" egituran.
|
|
|
Beste bat huts
|
eman
aditz lokuzioa izan daiteke. Gerta daiteke norbaitek guri huts ematea, artean beregan asmo edo esperantza handiak eduki arren.
|
|
|
Eta izen abstraktua bera, dezepzioa, nola
|
eman
euskaraz. Aukera bat:
|
|
|
· Zer aukera
|
eman
–Kontzeptu hori hitz bakarraz adierazteko, hitz elkartu batera jo daiteke.
|
|
|
Euskara zaharretik datorkigun beste aditz lokuzio polit bat irudi egin dugu, itxurak
|
eman
esanahi berarekin. Gipuzkoako parte batzuetan alegia egin ere esanahi horrekin erabilia da.
|
|
|
Izen abstraktuari," postureo" delakoari zein ordain
|
eman
–
|
|
|
—Borroka politikoan aste honetan atera den kontzeptua dugu" carroñerismo político" delakoa, eta ez dugu asmatu euskaraz nola
|
eman
. Iñigo Iturrate EAJko parlamentarioak berak, gaztelaniaz" carroñerismo político" aipatu zuen, eta euskarazko adierazpenetan" joku zikina".
|
|
|
Kuarentenatzera behartu gaituzte, nolabait esateko. Oraingoz hamabost egunerako agindua
|
eman
dute, baina garizumak adina iraungo duen beldurrago gara. Hitzak bere zentzu hertsian adierazten duen berrogeizarora ailegatuko ote garen.
|
|
|
Hitzak bere zentzu hertsian adierazten duen berrogeizarora ailegatuko ote garen. Baina nork bermea
|
eman
dezake, barrualdi hau, baraualdi egoeran izango ez bada ere, egiazko berrogeizaro bihur tuko ez ote den. Kuarentenari, denbora epeari dagokionez, eskusoinuaren gisa luzatu eta laburtzeko aukera emango diogu badaezpada ere.
|
|
|
Aditz bihurturik, froga bidez frogatu egiten da egiatzat edo hala delakotzat
|
eman
nahi dena. Emandako hitza frogatu egin behar da, kasurako.
|
|
|
—Euskaraz izen diferenteak
|
eman
zaizkio, azenario ezagunaz gainera, ezta?
|
|
|
" Tomate leun mamitsuak, zainhori bikain lodiak" (Condaira). Hala bada, azenarioaren koloreari antz emanez, euskararen ukitua
|
eman
zaio hitzaren aldaeretariko batzuetan hori finkatuz. Hara, sukaldaritza errezeta baten aspaldiko hitzak:
|
|
|
Eta intentzio neutroagoa, ez hain maliziatia,
|
eman
nahi bazaio papertxo horri, apunte izenaz ere balia gintezke: apunte papera.
|
|
|
Eta garmendi izena onartuago egon da aldi batez, sumendi baino. Azkuek berak ere azken horri
|
eman
zion lehentasuna. Natura fenomenoaren iruditzat zein hartzen den da geure gakoa:
|
|
|
Gaztaina garauak biltzen dituen inguru azal arantzadunari era askotara deitzen zaio euskararen eremu zabalean. Euskaltzaindiaren EHHA bilduman, mapa eta guzti bildurik dator, zer izen
|
eman
izan zaion euskal hizkeretan barrena.
|
|
|
Baina izen garbiagoetara jo nahi izanez gero, itzal oihala edo itzalkia guztiz egokitzat ditut. Beste batzuek, hiztegi batzuek, hala ere, nahiago dute eguzki izenaz jokatu, eta eguzki oihala izena
|
eman
" toldoari".
|
|
|
—Gaur Iñigo Urkulluren Auzitegi Goreneko testigantza dela eta, oso erabiliak diren hitz ba tzuek zer pentsatua
|
eman
digute. Iruditu zaigu, Kataluniako krisian berak egin zuen zubi lana aipatzerakoan, hitz ugari erabili duela eta beste batzuk erabiltzea sahiestu egin nahi izan duela.
|
|
|
Nik tradizioari hurbil jokatuko nuke. Hau da, guztietan KARI atzizkiari lehentasuna
|
eman
ordez, KO atzizkiari ere zirrikitua irekiko nioke lege esparruko adiera jakin batzuetarako, eta bitarteko izenaren on doan arteko izen neutroagoari ere leku egin. Eta jarduera abstrakturako, bitartekotza izenaren aldamenean artekotza orokorragoari ere bai.
|
|
|
· Balioa
|
eman
proposa daiteke; edo aditza aldatuz, balioa nabarmendu, balioa go ratu edo besteren bat.
|
|
|
Geziak baino, printzak ditugu horiek, tanta hautuak, agortu ezineko euskara jatorraren jariotik
|
eman
zaizkigunak. Haitzari ura dario dio esaerak.
|
|
|
bitartean eguneroko ahozko kazetaritza zereginetan sortu edo azaldu diren kontzeptu berriei, erdal hizkuntzetatik gurera etorriak gehienetan, eus karaz zein ordain
|
eman
izan dute helburu irratsaiook. Kezka eta zalantza ho riei erantzuten saiatu da egilea:
|
|
|
Hedabideek egunean eguneango eta presa biziko zeregin bati aurre egin behar izaten diote: euskaraz nola aditzera
|
eman
, gaztelaniaz, ingelesez edo beste hizkuntzetan garatzen doazen kontzeptu eta adierazte premia berriak.
|
|
|
Eta ahurra bete esker eta goraintzi nire idatziari jorratu, orraztu eta edertua
|
eman
dion Nagore Etxebarria HIZBEAko teknikariari.
|
|
|
Egungo gizarte kontzeptu berriak euskaraz nola
|
eman
: hautuaketa arrazoiak eitb
|
|
|
Egungo gizarte kontzeptu berriak euskaraz nola
|
eman
: hautuak eta arrazoiak
|
|
|
Egungo gizarte kontzeptu berriak euskaraz nola
|
eman
: hautuak eta arrazoiak
|
|
|
Halaxe egin du oraingoan Adolfo Arejita euskaltzain oso eta Euskaltzaindiaren idazkariak. Idazle lanetan jarri eta, aldian aldiko, astero
|
eman
izan dizkigun ohar eta irizpideak guztion eskura ekarri dizkigu, EUSKALTZAINDIAren eta EUSkadi Irratiaren bidez. Bihoazkie bi bioi eskerrik bizienak!
|
|
|
Zalantzan jartzen duena da, izanagatik ipini behar ote dugun aditz partizipioaren on doren: hau da, itzuli izanagatik, ekarri izanagatik erabili behar ote dugun, gaztelaniaz par tizipioaren aurrean darabilgun" por haber..." egitura hori euskaraz zehatzago
|
eman
beharrez. Entzule horrek belarri fina du, eta kritika egin badu, ziurrenik, egitura hori belarrira arrotz egiten zaiolako da.
|