|
2000
|
|
|
Orduan da dibortziorako ahalmena debekatua edo utzia, kasuan kasu, hala herri bakoitzak dituen ohitura eta ideietara, nola andrazkoei
|
eman
behar zaien askatasun luze edo laburraren iritzira; hala senarrak nagusigo handiagoa edo txikiagoa izatera, nola etxeko gobernua hertsitu edo zabaltzeko interesetara; hala ogasunen berdintasunera, nola ondasun banaketa larregikoa saihesteko gogoetara.
|
|
|
Dibortzioa erromatarrek onartu zuten: kristau erlijioa erresumaren garaian ezarri zen; dibortzioak IX. mendera arte iraun zuen; amore
|
eman
behar izan zuen, ostera, ezkontzaren izaerari buruz aldarrikatu ziren oinarrien aurrean.
|
|
|
Oro har, dibortzioa ezin daiteke
|
eman
arrazoirik gabe. Dibortzioaren arrazoiak kontratuaren urratze agerikoak dira.
|
|
|
Dibortzioa ezin daiteke
|
eman
, ezpada berorren arrazoiak egiaztatuak izan direnean. Uste ohi da egiaztapen horrek ekar ditzakeen egitatezko nahiz zuzenbidezko puntuak ezin daitezkeela benaz eztabaidatuak izan auzitegi batean baino.
|
|
|
Bestalde ere, ezkontza kontratuari buruz
|
eman
ditugun ideiak gorabehera, begi bistakoa da alderdien adostasuna dela kontratu hori osatzen duena. Fideltasuna, fede agindua, horixe da gizon batekin elkartzen den andrazkoari emazte titulua ematen diona.
|
|
|
Erregela onuragarria horixe ere. Ezin, hortaz, amore
|
eman
horrek, kontrakoaren froga ezagunari baizik.
|
|
|
Mende honetan, makina bat arrazoi dira, gazteria arinago hezitzeko; sarriago jazotzen da haurtzarotik atera eta berehalakoan zahartzea. Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik dabiltzanek, izpirituari bultzada
|
eman
eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak eman dezakeen ikasgaia. Horrela, norbanako bakoitzak bere bizitzaren zama darama gazte gaztetatik.
|
|
|
Mende honetan, makina bat arrazoi dira, gazteria arinago hezitzeko; sarriago jazotzen da haurtzarotik atera eta berehalakoan zahartzea. Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik dabiltzanek, izpirituari bultzada eman eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak
|
eman
dezakeen ikasgaia. Horrela, norbanako bakoitzak bere bizitzaren zama darama gazte gaztetatik.
|
|
|
Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean? Beste gauzen antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian
|
eman
daiteke. Biziarteko errenta inorentzen da; diru kopuru baten erabilera dohainezkoa, mailegu hutsa da; korriturik eta itzultzeko asmorik gabeko eskuzabaltasuna, dohaintza da.
|
|
|
Gaur egun, hamaikatxo arrazoi ezagunek eten dute batasun hori. Bakeak berak, merkataritzari bultzada berria
|
eman
dio, Estatuaren gastuak gutxitu baititu eta gobernuaren eragiketa ezinbestekoak bukatu. Hori dela bide, oreka berreskuratu eta negozioak zintzotasunaren baitan jarri ditu hark beste behin ere.
|
|
|
Arlo zibilean, ostera, ondasunak dira pertsegituak, ez norbanakoak, eta hipoteka legeak nahitaezkoak dira. Ondasunetan norberak bete dezakeen segurtasun osoa
|
eman
behar dute legeok. Edu horietako legeak behar dira.
|
|
|
Badirudi eite horretako oinarriak erabat ahaztu direla, gure aurtemeingo hipoteka legeetan
|
eman
diren idatzaldietan.
|
|
|
Ez da faltako, horratio, gizakiek euren arteko harremanetan amarrua egitea; hori horrela ere, askatasunari eta onusteari konfiantza aitortu behar zaie. Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa
|
eman
beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori.
|
|
|
Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan
|
eman
diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori. Gure asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
|
Iraultza hasi denetik ondasun higiezinen salmenta kontuetan
|
eman
diren erreforma egokiei eutsi diegu. Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta.
|
|
|
Alderantziz, lur goldaketak sustatu eta jabe handiak bultzatu dituzte, eurak eurenez landu ezineko lurrak saltzera. Bi biok ere baliabide errazak
|
eman
dizkiete baserritar nekazaleei, hain zuzen ere, besoak aberastasun sortzaile dituztenei, euren buruak lurren jabe egiteko. Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon daitezkeen makur handiak.
|
|
|
Askatasun handia
|
eman
diegu kontratu horiei. Kontratu horiek familiak lotu, familia berriak eratu eta gizateriaren zabaltzaileak dira.
|
|
|
Elkarri
|
eman
diezazkieketen abantailak ere arautu ditugu; ezkontideen arteko elkartearen izpirituari men egin diogu, hori baita elkarte guztien artean, samurrena eta beharrena.
|
|
|
Enparauko kontratuetan, arau orokorrak
|
eman
ditugu berriro ere. Besterik ez.
|
|
|
Korsikarraren eztenkadak (Brumaireren 18ko estatu kolpeak) erakarri zuen legegintza zibilerako berebiziko bultzada. Zinez teinkada gogorra
|
eman
zion
|
|
|
Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa baino. Ezkontzaren gaitz eta makurrei
|
eman
dakiekeen azken konponbidea da dibortzioa, lege testu berriaren ustetan. Oihartzun dute Portalisen baitan dibortzioaren aldeko eta aurkako argudioek.
|
|
|
Iraultza hasi denetik ondasun higiezinen salmenta kontuetan
|
eman
diren erreforma egokiei eutsi diegu. Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta.
|
|
|
Gurasoena, beste aldetik ere, euren gizatasunetik eta zentzuaren heldutasunetik dator, eta, hainbatez ere, euren seme alaben ahuleziatik. Aginpide hori magistratura da eta horri
|
eman
behar zaio, Estatu askeetan, halako zabalera taxuzkoa. Zinezko magistratu behar ditugu gurasoak, batik bat askatasunaren jagotzak magistratuak guraso hutsak izatea beharrezko duenetan.
|
|
|
Gizartearen maila langintsuetan, zein seme alabek bilduko ote ditu bere ahaleginak gurasoenekin, nekearen ordez irabazpideak ikusi ez, eta okerragoa dena, bere industriaren emaitzak galtzeko tenorean sumatzen baditu? Zer gertatuko da artisau eta nekazariekin, behin bizitza norbaitzuei
|
eman
, eta horiek, lehenengoak bertan behera uzten badituzte, euren zahartzaroa dela eta. Bestaldetik ere, ez al dira ondasuntzak aita familiakoaren xede zuhurra behar dutenak?
|
|
|
Kontsulen dekretu batek, VIII. urteko thermidorraren 24an, Justiziaren Ministroari
|
eman
dio agindua, gu haren etxera biltzeko eta" gaur arte argitaraturiko Kode Zibilerako Proiektuak erkatzeko, aldekoen zaigun egitasmoa zehaztu, eta jarraian arlo zibileko legeriaren oinarri nagusiak eztabaidatzeko".
|
|
|
Nola, alabaina, gizaki desberdinei lege berberak
|
eman
–Gobernu baten agindupean izan arren, ez dira klima eta ohiturak eite berekoak.
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek
|
eman
eta har dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei:
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak
|
eman
eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Juriskontsultorik gehienek legeari buruz
|
eman
dituzten zehaztapenak begiz jotzean, berehalakoan ohartu dugu zehazte horien askieza. Izan ere, horiek ez gaituzte jartzen moral oinarri baten eta Estatu lege baten arteko desberdintasuna nabarmentzeko tenorean.
|
|
|
Aldatu beharra dago, nahitaez, aldaketarik kaltegarriena aldatze eza den guztietan. Ez dago zertan amore
|
eman
aurreiritzi itsuen aurrean. Aspaldiko oro berria izan zen behin batean.
|
|
|
Estutasun nabarmenak zekartzan horrek legeria eta jurisprudentzian. Bazen, lehendik ere, betidaniko gatazka apaizgoaren eta aginpidearen artean, gai pisutsu horren inguruko legeak egin eta epaiak
|
eman
behar zirenean. Ezkontza bera zer zen, lege zibilak lege naturaletan eta lege erlijiosoak lege zibiletan zertan ziren osagarri, lege horien aginpidea noraino luza, horiek guztiak ziren ezjakin eta zehaztugabekoak.
|
|
|
Lehentasuna ematen zaio, hori da helburu; konpromisoa elkarrekikoa da. Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek
|
eman
baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza jarri lerrakera horien erregela eta balazta. Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino.
|
|
|
Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez zeukaten errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik. Hau da, koherentzia
|
eman
behar zen enuntziatuen artean. Horrela, Neurathen ikuspegitik, egia zientziaren enuntziatuen arteko elkar adostasunean zetzan.
|
|
|
Egun arte askok esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio. Haatik, irudi hau ez da egokia, bilakaera nabarmena
|
eman
zelako Schlicken hasiera neokantiarretik110 Hilberten eta Einsteinen ideiak onartu zituen arte. Hau irudiztatzeko, Schlicken ezagutzaren teoria eta horrek erlatibitatearen teoriarekin dituen lotura esentzialak behatu besterik ez dago, eskematikoki bada ere.
|
|
|
Schlicken lanari buruzko analisi arduratsu baten ezak estereotipo askori
|
eman
dio lekua. Ohikoena Schlick Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasunaren defendatzaile gisa ikustea izan da, Zirkuluaren ideia eta joeren alternatibei itxitako filosofoa bailitzan.
|
|
|
Hemen berkokatu nahian gabiltzan erantzun tradizionalak Vienako Zirkuluaren tesi nagusia egiaztagarritasunarena izan zela ulertu zuen —egokiro—, hau izanik joera antimetafisikoak defendatzen lagundu ziona. Horrela, esperientziarekin egiazta ezin zitezkeen enuntziatuak, esperientziari zegozkien beste terminoetara itzuliak izateko aukera zeukaten, era honetan, murriztapena
|
eman
eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko moduan egonik. Beraz, jite fenomenalistako murriztapena baino ez zen behar.
|
|
|
2) Horri erantzuteko Carnapen Aufbau ari
|
eman
zaion interpretazio fenomenalista inozoaren aurkako beste faktore bat hartu behar dugu kontuan: aniztasuna.
|
|
|
Zirkulukoek uste zutenez, filosofia metafisikarekin identifikatzen bada, orduan beharbada filosofiak ere gure bizitza aberats lezake, baina inola ere ez ezagutzarik
|
eman
; ezagutza sortuz gero, ezagueraren adarren saskian sartu behar bailukete. Baina, esate baterako poesiarekin gertatu bezala, hori ezinezkoa litzateke:
|
|
|
• Alde batetik, hipotesi baten esanahitasunak ezin zituen ezagutzaren garai zehatz batean esanahitasun hau ukatzen zuten posibilitate kontingente ala teknikoak alde batera utzi. Vienako Zirkuluaren partaideek proposatzen zutena ‘hemen eta orain’
|
eman
behar zen egiaztagarritasuna bazen; orduan, garai hartan ezin zuten ilargiaren alde estaliaren existentzian sinetsi. Hots, existentzia horretan sinesteak ez luke zentzurik izango, hipotesia proba moduan jartzeko modurik ez baitzegoen.
|
|
|
Jakina, horrelako murrizketek printzipioa susmagarri eta batere ez erakargarri bilakatu zuten. Zerbait gaizki zebilen, ustez esperientzian eta sen onean oinarrituriko printzipio batek hain auzi sinpleei erantzun zuzenik
|
eman
ezin zienean.
|
|
|
Etorkizuneko enuntziatuen inguruan sorturiko oztopoak konpon zitezen, Vienako Zirkuluak egiaztagarritasun printzipioari aldaketa bat egin zion. Hau justifikatzeko, hipotesi batek zentzurik ez izateko egiaztagarritasunaren ezinezkotasun logikoaren kasua
|
eman
behar dela esan zuten. Hau da, ezinezkotasuna edozein une eta egoeratan.
|
|
|
Soviet Batasuna berehala interesatu zen bere metodoan —Metodo vienarra deiturikoa— eta bertan lan egiteko kontratatu zuten. Moskun bizi zela hain zuzen, naziek estatu kolpea
|
eman
zuten 1934an eta Dollfuss faxista hil zuten. Vienara itzultzerakoan komunista izatea leporatu zioten; hori izan zela-eta, Holandara abiatu zen, eta bertan Ikus hezkuntzarako Nazioarteko Fundazioa izeneko erakundea ordurako eraikita aurkitu zuen.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren abiapuntu enpiristak tresna berri garrantzitsua lortua zuen, logika sinbolikoa alegia. Logika hau vienarren egitarauaren gune bihurtu eta, aldi berean, harrezkero —Zirkulua itxitzat
|
eman
eta gero, batez ere— zailtasun askoren jatorria izan zen. Baina Zirkuluaren garaian logika sinbolikoa —klasikoa50—, zalantzarik gabe, ezagutzaren edozein esparru argitzeko balio zezakeen bitartekari egokiena zela onartzen zuten.
|
|
|
Zer zegoen gaizki, beraz? Batez ere, erantzun filosofiko singularizatua
|
eman
zutela, kasuz kasukoa. Eta joerazko terminoen kontzeptualizazioak orokortasuna behar zuen —kasu denentzat baliozkoa izatea—, bestela ikusmolde filosofiko zientifikotik at gera baitzitezkeen.
|
|
|
Hume izan zen tesi hau sutsukien defendatu zuena, eta baita Vienako Zirkuluak gehien estimatzen zuena ere. Humek ez zion amore
|
eman
razionalismoari, ezta bere gutxiengo forman ere, Lockek ez bezala. Honentzat, esperientzia behaketa zuzenaren bidez lortzen den ezagutza da; alabaina, Humeren ustez, kanpoko objektuak —sentsazioak— ez ezik, adimenaren berezko barne eragiketak ere —hausnarketak— beha ditzakegu.
|
|
|
kontzeptu behaezinekiko mesfidantza errepresentatzen zuen —’espazio absolutu’, ‘aldiberekotasun absolutu’ eta beste hainbat nozio metafisiko—, eta programa ezin hobea zen zientzian ‘gertakari enuntziatuen’ eta ‘konbentzio’ edo ‘hautazko definizioen’ artean bereizteko. Haatik, erlatibitatearen teoriak ez zien azken hitzik
|
eman
Zirkuluko tesiei, batez ere eragina elkarrenganakoa izan zelako eta batak bestearen beharra zuelako. Erlazio honetaz adituek diotenez," ez dago itxaropen posiblerik ez erlatibitatearen teoriaren garapena ezta XX. mendeko positibismoa ere ulertzeko, beren arteko eraginaren deskribapen zehatza emanez ez bada" 15 Horregatik da garrantzitsua Zirkuluko ideiak bere garaiko zientziarekin nola lotzen ziren ikustea.
|
|
|
Hau guztia moldatzeko, Einsteinek Erlatibitatearen Printzipio Berezia (EPB) aurkeztu zuen. Honi esker, abiadura absolutu eta pausagune absolutuaren nozioak baztertu ahal izan zituen, abiadura konstanteko sistema fisikoak baliokideak direla defendatuz —abiadurak sistema horietako bati begira izango luke zentzurik, beraiekiko erlazioan— Aitzitik, EPB ez zen oso urrun ailegatu eta bereizketa absolutu bati
|
eman
zion lekua: hau da, sistema inertzial —abiadura konstanteko— eta sistema azeleratuen arteko bereizketari.
|
|
|
Logikaren (ber) eraikuntza honen arrazoia matematikaren oinarriak kritikoki berrikusteko beharrean zetzan. Leibniz eta Newtonen garaitik, logikak, edukiei begira, aurrerapausoak
|
eman
zituen, baina gutxi, aldiz, bere oinarriei zegokienez. XIX. mende hasieran hasi ziren nabaritzen oinarrizko kontzeptuak argitzeko lehendabiziko ahaleginak.
|
|
|
limitearena, deribatuarena edo zenbaki konplexuarena, adibidez. Baina beste urrats bat
|
eman
behar zuen zientzia formalak, zenbaki kontzeptua bera logikoki argitzearena, alegia. Lana —batere ez erdeinagarria— aritmetikaren oinarri logikoen ikerketara bideratu zen, bere metodoa zenbakiaren analisi logikoa izanez.
|
|
|
Hau da, kalkulu matematikoaren kantitate hutsak baino haratago zegoen kualitateen kalkulu logiko bat nahi zuen asmatu, harrezkero filosofi eztabaidetan ager zitezkeen arrazoiketen edozein desbideratze kalkulu akatsa besterik izan ez zedin. Horrela, metodo honekin, eztabaidetan ez zen kalkulagailuekin
|
eman
litekeen denbora baino gehiago alferrik botako. Zeren, eztabaidan ari diren bi filosoforentzat, nahikoa litzateke honekin:
|
|
|
Gai filosofikoei buruz idatzi diren perpaus eta auzi gehienak ez dira faltsuak, zentzugabeak baizik. Beraz, mota honetako auziei ezin diezaiekegu inolaz ere erantzunik
|
eman
, beren zentzugabetasuna baiezta baizik. Gure hizkuntzaren logika entelegatzen ez dugulako sortzen dira filosofoen auzi eta perpaus gehienak.
|
|
|
Alta, Wittgenstein errespetatu behar dugunez, esan beharra dago Tractatus ean egiaztagarritasun printzipioak hain funtsezko lanik ez zuela bete. Askok horrela pentsatzea Schlicki eta Carnapi lepora dakieke, beren interpretazioa izan zelako egiaztagarritasunari Tractatus ean ez zeukan indarra
|
eman
ziona. Wittgensteini lotu zioten printzipio hura, zalantzarik gabe33, baina neurriz gain.
|
|
|
Munduaren ikusmolde zientifikoaren dibulgazioa eta proposamenen aurrera egitea 1928an gorpuztu zen sendo Ernst Mach Elkartearen sorrerari esker. Ikusmolde zientifikoaren patroiak batzen zituzten taldeek, irizpide etiko eta epistemologiko antzekoek gidatuta, ontzat
|
eman
zuten elkartea. Presidente Schlick izendatu zuten, eta Carnap, Neurath eta Zilsel zuzendari.
|
|
|
Parisko Sorbonan 1935ean burututako Filosofia Zientifikoaren Nazioarteko Kongresuan, Frantziako gobernuak eta Parisko zientzi institutuek babestuta, ikusmolde zientifikoaren tesiei azken oniritzia
|
eman
zitzaien. Kongresuaren arrakastak, bost urte arinagoko datuei zegokienez, ikusmoldearen igoera kuantitatibo eta kualitatiboa erakusten zuen.
|
|
|
Beraz, Heidegger eta bere jarraitzaileentzat, Vienako Zirkuluaren pentsamendua ez zen izan pentsamendu filosofikoaren imajina zitekeen formarik endekatuena baino, garaiko gaitz eta arazo guztien erruduna: " Ez da kasualitatea ‘filosofia’ mota honek fisika modernoaren oinarriak
|
eman
nahi izatea, bertan naturarekiko harremanak suntsituak izanik. Ez da ere kasualitatea ‘filosofia’ mota hau errusiar komunismotik hain hurbil egotea.
|
|
|
Hau zailtasun handirik gabe lor daiteke. Azkenengo hamabost urteetan Vienako Zirkuluaren filosofiaren egitura eta garapenari buruzko ikerkuntzak aurrerapauso garrantzitsuak
|
eman
ditu. Exageratzeko beldurrik gabe, esan daiteke egun orain dela hogei edo hogeita hamar urte ezagutzen genuena baino askoz ere gehiago dakigula Zirkuluaren ikusmoldearen inguruan.
|
|
|
20ko hamarkadaren amaieratik 30ekoaren erdira arte, Vienan, Berlinen eta Pragan —Europa zentraleko filosofia zientifikoaren nukleo garrantzitsuenak aipatzearren—, filosofia, zientzia eta artearen arteko lotura oso hurbila
|
eman
zen. Lotura hau Vienako Zirkuluaren eta Bauhaus taldeen artean azpimarratu zen —Bauhausek" bizimodu" modernoen proiektu komuna diseinatu zuen— eta funtsezko bilakatu zen Zirkuluaren filosofiarentzat.
|
|
|
Hain zuzen ere, higiduraren legeak, koordenatu sistema batetik beste batera pasatzerakoan gordetzen diren lege kobarianteak. Lege hauetan, sistema aldaketa bat
|
eman
eta gero, berdin mantentzen diren osagai espezifikoak gertakarien ezaugarri topologikoak dira, eta hauek espazio denboran ematen diren kointzidentzia eta hurbiltasuna dira preseski. Bi nozio hauek bakarrik dira objektiboak erlatibitate orokorrean; beste guztia arbitrarioa edo konbentzionala da.
|
|
|
Beren arteko desadostasuna, bakoitzak Zirkuluaren izanbeharra era desberdinean ulertzen zuelako
|
eman
zen baita ere: Neurathek lan talde gisa ikusten zuelako, eta Schlickek bakoitzak bere erara lan egin dezakeen gizabanakoen multzoa bailitzan.
|
|
|
Etikaren gaitzat hartzen dudana zuentzat argi eta garbi gera dadin, gutxi gorabehera sinonimoak diren adierazpenak jarriko ditut zuen aurrean. Adierazpen bakoitza aurreko definizioaren ordez jar daiteke eta banan banan aipatzen ditudanean Galtonek
|
eman
zuen itxura mota bera eman nahi dut: argazki plaka batean berean aurpegi desberdinen argazki segida bat egin zuen, guztiek amankomunean zituzten ezaugarri berezien irudia eskuratzeko.
|
|
|
Etikaren gaitzat hartzen dudana zuentzat argi eta garbi gera dadin, gutxi gorabehera sinonimoak diren adierazpenak jarriko ditut zuen aurrean. Adierazpen bakoitza aurreko definizioaren ordez jar daiteke eta banan banan aipatzen ditudanean Galtonek eman zuen itxura mota bera
|
eman
nahi dut: argazki plaka batean berean aurpegi desberdinen argazki segida bat egin zuen, guztiek amankomunean zituzten ezaugarri berezien irudia eskuratzeko.
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu nahi zituen puntu nagusiak hurrengo hirurak ziren, nire ustez: (1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa
|
eman
zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela. Esan zuen jende primitiboak ez duela beti" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren:
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu nahi zituen puntu nagusiak hurrengo hirurak ziren, nire ustez: ...tsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min
|
eman
diola sinesten duela. Esan zuen jende primitiboak ez duela beti" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren:
|
|
|
Baina esan zuen" zio a den zio bat" dagoela suposatzeko joera" biziki indartsua" zela, argibidetzat emanez jolasari buruzko teoriak badirela eta teoria bakoitzak" Zergatik jolasten dira haurrak?" galderari erantzun bat bakarrik ematen diola; (2) hutsegitea zela suposatzea zio a beti" zerbait baliagarria lortzeko" dela. Hutsegite honen argibidetzat
|
eman
zuen Frazerrek baieztatzen duena, hau da," jendeak momentu batean pentsatu zuela baliagarria zela norbait hiltzea uzta ona eskuratzeko"; (3) hutsegitea zela suposatzea, adibidez, Beltaneko Jaiaren historiak" biziki hunkitzen gaituela benetako gizaki bat erretzen zuen jai baten bilakaera" delako. Arrazoia hau zela pentsatu izana leporatu zion Frazerri.
|
|
|
(Lehenago esana zuen Estetikaren izaera" konparazio on bat ematea" dela.) Esan zuen zergatiaren eta arrazoiaren arteko nahaste honek Freuden ikasleak" lardaskeria higuingarria" egitera eraman zituela: izan ere, urdaileko minaren zergatiak zein diren esateko erregelek ez bezala, Freudek ez zuela
|
eman
metodorik ametsak aztertzeko; dohain berezi bat zuela eta, beraz, batzuetan psikoanalisiaren bidez amets baten arrazoia aurki zezakeela, baina harengandik gehien harritzen duena" ordenatzen duen gertakari fisikoen eremu itzela" dela.
|
|
|
Hots: gertakizun horretan izugarria, egundokoa, ikaragarria, tragikoa dena —besteak beste— eta garrantzirik gabekoa edota hutsala ez den gauza iruditzen zaiguna, hauxe da gertakizun horri bizia
|
eman
diona.
|
|
|
Heriotzaren maiestateagatik hunkituta dagoenak halako bizitza baten bidez bakarrik
|
eman
diezaioke adierazpena. Jakina, hau ez da inolako azalpena, sinbolo baten ordez beste sinbolo bat jartzea baizik.
|
|
|
Maitearen izenari musu bat
|
eman
diezaiokegu eta hemen argi geratuko litzateke izena ordezkotzat hartu dugula.
|
|
|
Agian inork ez du hura ukitzeko baimenik, baina agian guztiek ukitu behar dute. Pentsatu Schubert hil ondoren anaiak haren partiturak zati txikitan puskatu zituela eta konpas gutxiz betetako zati hauek dizipulu maitatuenei
|
eman
zizkiela. Pietate seinale gisa, ekintza hau zein bere kontrakoa ulertzen ditugu:
|
|
|
Nik —eta nik ez dut sinesten jainko dei genezakeen gizakirik/ gizakiaz gaindikorik dagoenik inon— esaten badut: " jainkoen haserrearen beldur naiz", horrek erakusten du horren bidez zerbait esan nahi dezakedala, edo sinesmen horrekin beharrezko harremanik ez duen sentimendu bati adierazpena
|
eman
nahi diezaiokedala.
|
|
|
Datuak biltzearen —beraien sinopsiaren— modu bat besterik ez da azalpen historikoa, garapen hipotesi gisako azalpena. Hau bezain posible da datuak haien arteko erlazioetan ikustea eta ikuskera orokor batean biltzea, denbora garapenari buruzko hipotesi baten itxura
|
eman
gabe.
|
|
|
Liburu honek arazo bat besterik ez dauka: agortuta dago (Trotta argitaletxean berriro argitaratuko dela aditzera
|
eman
dute duela gutxi).
|
|
|
The Case Against liburuan, metafora mekanizista eta beronen gehiegikeriak salatuz. 1987an" Wittgenstein versus Turing on the Nature of Church’s Thesis" artikulua
|
eman
zuen argitara Notre Dame Journal of Formal Logic aldizkarian, logikaren arloan Turing eta Wittgensteinen arteko desberdintasunak azpimarratuz. Azkenik, 1998an, Turing eta Wittgensteinen arteko tirabira azaldu du liburu honetan.
|
|
|
Azkenik, 1998an, Turing eta Wittgensteinen arteko tirabira azaldu du liburu honetan. Gogora dezagun Turing Wittgensteinen ikaslea zela, austriarrak 1939an Cambridgen matematikaren oinarriei buruzko ikastaro bat
|
eman
zuenean. Orduan eztabaida gogor eta luzeak sortu ziren bien artean matematikaren arloan.
|
|
|
Deutsche Reichsbankera egindako diru transferentziari esker, Adolf Hitlerren beraren aginduz familia salbu geratu zen. Urte honetan matematikari buruzko klaseak
|
eman
zituen, Alan Turing ikaslearekin ezbaika. Bigarren Mundu Gerraren hasiera.
|
|
|
• 1941 Urrian Francis Skinner bere lagun mina hil zen. Azaroan, bedel gisa, Londresko Guy’s Ospitalean lan egin zuen, bere izena
|
eman
gabe eta Cambridgeko klaseak utzi gabe. Bemerkungen uber die Grundlagen der Mathematik testuaren zati batzuk (4 zatiak) idatzi zituen.
|
|
|
Irailean Norvegiara joan zen Pinsentekin. Hor" Notes on Logic" idatzi zituen eta Russelli
|
eman
zizkion. Geroxeago Skjolden izeneko herri norvegiarrean geratu zen bizitzen.
|
|
|
Azaroan italiarrek preso egin zuten. Russellek atomismo logikoaren filosofiari buruzko hitzaldi batzuk
|
eman
zituen, Wittgensteinen ideia batzuei jarraituz.
|
|
|
Edmund Husserlek Logische Untersuchungen argitara
|
eman
zuen. Frazerrek berriro The Golden Bough karrikaratu zuen, baina edizio laburrean.
|
|
|
Modu berean, egun jakin batzuetan haurrek lastozko panpina erretzeak, azalpenik
|
eman
ez arren, kezkatu ahal izango gintuzke. Bai arraroa gizon bat erre behar izatea jaialdi baten atal gisa!
|
|
|
Suaren bidez gauzak erabat hondatzeak (apurtzean, urratzean gertatzen ez den bezala) gizakiei atentzioa
|
eman
behar izan die.
|
|
|
Izan ere, egia deritzoguna ondoen funtzionatzen duen hipotesia besterik ez da. Horregatik, garai eta arraza gordinagoetako iritziak eta jarduerak berrikustean, hobe genuke haien hutsegiteak errukiz juzgatzea; nahitaezko estropezuak dira egiaren bilaketan, eta haiei ere
|
eman
behar diegu agian guk geuk egunen batean behar izango dugun barkamena: cum excusatione itaque veteres audiendi sunt" (Urrezko abarra, I bol., 356 orr.).
|
|
|
Beraz, martxoaren azkena iristean, familiburu bakoitzak euriaren erregeagana joan eta behi bat eskaintzen dio, zeruko ur bedeinkatua larre gorri zimelduetara isur dezan. Euririk egiten ez badu, jendea bildu eta eskatu egiten dio erregeari euria
|
eman
diezaiela; eta ortziak lainorik gabe segitzen badu, sabela irekitzen diote, ekaitzak bertan gordetzen dituelakoan" (Urrezko abarra, I bol., 161 orr.).
|
|
|
" Wittgenstein, zertan ari zara pentsatzen, logikan ala zure bekatuetan?". Eta hurrengo erantzuna
|
eman
zion: " Bietan".
|
|
|
Datuak biltzearen —beraien sinopsiaren— modu bat besterik ez da azalpen historikoa, garapen hipotesi gisako azalpena. Hau bezain posible da datuak haien arteko erlazioetan ikustea eta ikuskera orokor batean biltzea, denbora garapenari buruzko hipotesi baten itxura
|
eman
gabe.
|
|
|
C.K. Ogdenek eskaturik, Wittgensteinek etikari buruzko hitzaldi bat
|
eman
zuen Cambridgeko The Heretics elkartean 1929ko azaroaren 17an. The Heretics elkarteko kideak ez ziren filosofoak.
|
|
2001
|
|
|
Platonek bere filosofia bi modutan azaldu zuen. Gureganaino iritsi diren elkarrizketetan eta Akademian
|
eman
zituen klaseen bidez. Akademia ikerkuntza eta irakaskuntza zentro bat izan zen, eta bere izena aurretik Akademorenak izandako Atenas ondoko lurretan kokaturik egonagatik hartu zuen. Bertan Platonek irakasle lana egiten zuen (baita bere ikasle aurreratuenek ere), eta jakintzaren hainbat alorretako garaiko ikertzaile handiak konferentzia edo kurtsoetan denbora tarte batez parte har zezaten gonbidatzen zituen, Knidoko Eudoxo matematikari eta astronomoa adibide.
|
|
|
Mendebaldeko kulturan egon den fundamentalismo modu agian famatuena, baina ez bakarra, kristautasuna izan da, bizi dugun mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak nahi ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza
|
eman
ez badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu. Munduaren ezintasun honek eta bestelako ahuldadeek mundua hauskor eta kontingente bihurtzen dute kristauaren begietan, eta kontingentzia horren azalpen bat bilatzen du, eta ahuldade eta ezintasunen gainetik munduak dituen existentzia, erregulartasuna eta nolabaiteko indarraren zergatia ere bilatzen ditu.
|
|
|
Bi hauen arteko guda Espartak irabazi zuen, Atenasi berrogeita hamar urtez izandako nagusigoa galaraziz. Une horretan, hurrenez hurren eta hamar edo hamabost urteko epe motzetan gidaritza eskuratuz joango diren hirien aro historiko bati hasiera
|
eman
zitzaion, Alejandro Magnok, K.a. 333 urtetik 323 urtera doan epe laburrean, bizitza grekoaren testuingurua guztiz aldatu zuen arte.
|
|
|
Gaur egungo pentsalarien artean Platon eta Aristoteles hoberen ezagutzen dituenetakoa da Reale. Filosofia ikertzaile gehienek ez bezala irakurketa goxatzen duten azalpen argiak
|
eman
ohi ditu, aldi berean garrantzitsua dena aukeratu eta arrunkeria eta errazkeria saihestuz. lon ek mendebaldeko hermeneutikari eginiko ekarpenaren ikuspegitik ikerkuntza sakondu nahi izanez gero: Jose Ramon Arana," El lon, fundador de la hermeneutica occidental", Veleia 15, 1998, 257 Bertan, elkarrizketa honen eskumen eta gizarte dimentsioak jorratzearekin batera, hermeneutikaren sortzailea dela zergatik uste dudan justifikatzen dut.
|
|
|
Egia diozu, Sokrates. Nire arteari dagokionez horrek
|
eman
dit lan handiena, eta Homerori buruzko gauzarik ederrenak nik esaten ditudala uste dut, inork ez baititu egin Homerori buruz nik adina interpretapen, ezta nireak bezain ederrak ere, ez Lampsadako Metrodorok3, ez Tasosko Estesinbrotok4, ez Glaukonek5, ez nire aurretiko inork ere.
|
|
|
lon. Bai froga argia
|
eman
didazuna, Sokrates, eta ezer ezkutuan utzi gabe erantzungo dizut; izan ere, niri, pena adierazten duen zerbait abesten dudanean, begiak malkoz busti, eta zerbait ikaragarri edo beldurgarria denean, ileak beldurraren beldurrez tente jarri, eta bihotza saltoka hasten zait.
|
|
|
Izate konkretu batek sekula ez ditu bere ahalbide guztiak gauzatuko, eta honegatik da Platon pentsalari paradoxikoa: betiere hobea izan daitekeen munduan bizi denez, existitzen den mundu honen aurrean ezkorra da; baikorra, ordea, bere izaerarekin, mundu honek beti bere baitatik gehiago
|
eman
baitu.
|
|
|
Honen aurkako argudioa ere aurkezten du: bolen arteko talkak irudikatzen ditu, baina batak bigarrenari energia zinetikoa
|
eman
beharrean (edo gero honek hurrengoari, eta abar), bolaren kontzientzia igorriko litzateke batetik bestera; azkeneko bolak denen kontzientzia izango luke bere kontzientzia izango balitz bezala, baina ez litzateke denboran eta espazioan gauza bat eta berbera izango, substantzia, arima edo pertsona.
|
|
|
Interpretazio batzuek berbaitango gauza bihurtu dute Kanten filosofia osoaren oinarria, agian ondorengo idealistek garrantzi handia
|
eman
ziotelako7; baina hori, errua ez ezik, astakeria handi bat ere bada, gehienbat horrela berbaitango gauzak izaera ezezaguneko izaki misteriotsu bihurtzen direlako. Interpretazio errealista hau ontologikoa da, hau da, agerpenak eta berbaitango gauzak bi izaki mota ezberdin izango lirateke, batetik itxurak eta bestetik itxura horien ezinbesteko oinarriak liratekeen benetako gauzak.
|
|
|
" Hirukiak hiru alde ditu" esaldia hartzen badugu, berehala ikusten dugu ‘hiru alde izatea’ predikatua subjektuan jadanik jasoa dagoela, eta besterik gabe esaldiaren beharrezko egia, beraz, nabarmena gertatzen da. Esakune hauek ezagutza ziur bat ematen dute, baina tautologia hutsak dira; kontraesanaren printzipioaren arabera analiza daitezke eta, beraz, subjektuan jadanik zegoena argitu besterik egiten ez dutenez gero, ezin digute ezagutza berririk
|
eman
. Halako esakuneek ezin dute, honenbestez, zientzia emankor eta aurrerakor baten oinarria eraiki.
|
|
|
Metafisikak ere berdin jokatu luke benetako ezagutza balioduna
|
eman
nahi badu. Orain arte ez duela lortu denok dakigun gauza da, baina oro har lor dezakeen, arrazoimenaren zeregin nagusiari erantzutean jakingo dugu:
|
|
|
Hemen teologiaz jardungo du Kantek, eta bere objektua den jainkoaz. Orain arte ideia absolutuak landu ditu, arima eta izadia, ‘in concreto’ diren ideiak; jainkoa, ordea, ‘in individuo’
|
eman
nahi den ideia da, eta beraz, ideala. Idealak zentzu praktikoa du nabarmenki, ezen, ideia nagusien artean nagusiena denez, arrazoimenaren interes praktikoa barnebiltzen baitu.
|
|
|
Gainera, izadiaren ikerketa bultzatzen du. Baina analogia honek (eta bera erabiltzen da esperientziatik jauzi eta bertatik at geratzen den zerbaitetara joateko) ezin du izaki goren horren adigai zehatz bat
|
eman
.
|
|
|
Erabilera erregulatzaileak gure pentsamenduari harik eta batasun handiagoa
|
eman
nahi dio, eta hori erabat behar beharrezkoa da. Ideiek pentsamenduari norabidea ematen diote, adigaien aniztasunaren barne batasun bat proiektatzen dute, azken objektu batzuk sortu gabe.
|