|
2005
|
|
|
Bertso honetan laudatzen du euskaldun jendea, fermu
|
egon
delakotz bere sineste! ln arbasoen ildotik joanez; euskalduna eta fedea osoki lotuak dira eta, berak dioen bezala azken neurtitzean:
|
|
|
Hortik dator otoitza:
|
egon
dadin Euskal Herria, den bezala, arbasoak eredutzat hartuz, lehen bezala orain ere, beti euskaldun fededun, orduko leloari jarraikiz. Otoitz bihotz hunkigarria, kontserbatzailea.
|
|
|
toriaren lurraldea garbi
|
egon
ez arren. Euskal historiaren parte dira ere bai gure lurraldetik at beren bizimodua ateratzen saiatu zirenak eta direnak, mun duko edozein txokotan.
|
|
|
Iparraldean Eusko] akintza aldizkariaren inguruan ikerketak landu ziren, baina 1954an Baionan antolatu zen Eusko Ikaskuntzaren 8 Kongresuak dinamika horren amaiera erakusten zuen. Bestalde, hego Ameriketan, Argentinan, Venezuelan eta Mexikon bereziki ahaleginak
|
egon
ziren. Urrunetik euskal historiaren mistifikazio politikoak errezagoak ziren, baina ikerlari finak ere izan ziren.
|
|
|
Pertsonen grinen garrantziaz ere jabeturik zegoen. Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut,
|
egon
direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora.
|
|
|
hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973). Bereizkuntzaren oharmen horretan oinarritzen du Terracini k dialektoaren sentimendua (1937, 1960); aipatu sentimendu horren arabera hiztuna bere erkidegoari loturik
|
egon
ohi da. Hizkera erkidegoaren bizitasunaren ezaugarria da arestiko sentimendu hori eta Euskal Herriko bazter guztietan berdin gertatzen ez bada ere, Bizkaian adibide nabarmenak ditugu:
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. ...a estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta
|
egon
ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak, hizkuntza orokorraren itxuratze horretan eragin nabarmena izan zutenak?. Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
Hizkuntzaren fonologian, morfologian edo sintaxian gertatzen den edo zein aldaketak
|
egon
eza sortzen du hizkuntzalariengan eta oro har hiztun kontzientziadunengan. Edonola, ezaguna da edozein hizkuntza osasuntsutan ohikoak direla aldaketak eta aldaketa horiek askotan ez direla interferentziak edo indar ahulgarriek eragindakoak.
|
|
|
Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan behar du. Orain arte
|
egon
ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea:
|
|
|
Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan behar du. Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean
|
egon
behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea:
|
|
|
Gainera, aldaera idatziaz eta zainduaz ari gara batez ere. Hizkuntza berezituen artean ere hainbat erabilera
|
egon
daitezke, esate baterako, gai baten adituek hizkuntza berezitu mintzatua eta zaindu gabea ere erabil dezakete beren artean 13 Edonola, hizkuntzalariek aztertu ohi dutena erabilera berezitu
|
|
|
Formula edo ekuazio luzeago eta korapilatsuak ditugunean, irakurtzen duguna ikur segidaren transliterazio moduko bat baino ez da, hizkuntza naturaleko sintaxitik urrun
|
egon
ohi dena: irakurketa antzekoa da hizkuntza gutietan eta hizkuntzaz hizkuntza aldatzen den gauza bakarra da ikur bakoitza
|
|
|
38 Odriozola eta Azkaratek (1997) eragile biak
|
egon
litezkeela azpimarratu dute.
|
|
|
Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere. Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta
|
egon
ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu behar dugunean. Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena.
|
|
|
Hortaz, esparru honetan erosoago izan daiteke kareharri bezalako idazkera. Sumendi hobetsi eta'' bol kan hitza baztertu duenean Euskaltzaindia noizbehinka laba jaurtikitzen duen mendi itxurako izakiari buruz aritu da; Geologian
|
egon
daitezkeen espezialitate erabileretarako ere balio al du erabaki horrek. Erabaki horrek eskatzen al digu bolkaniko eta bolkanismo bezalako eratorriak ere baztertzea?
|
|
|
Dominique Garat hau ere, 1735ean Uztaritzen jaioa, norbait izana zen bere sasoian eta, bai Lapurdiko deputatu
|
egon
zelarik, Parisen, 1790ean, bai Uztaritzeko auzapez izendatu zutelarik herritarrek, bere azken urteetan, beti bere euskaltasuna erakutsi zuen, batetik, Parisen Euskal Herriko departa mendua eskatuz, bestetik Uztaritzen irakasle elebidunak hautatuz. Eta fun tsean, zioen Manex Goihenetxe historialariak, Lurraldetasuna eta hizkuntza nortasuna:
|
|
|
Alcune osservacioni linguistico comparative sulla pronunzia del dialetto Genovese'. Ez da ahaztu behar dialekto hau ondo ezagutzen zuela Bonapartek, arbasoak korsikarrak zirelako eta uhartea Genovaren menpean
|
egon
zela XIII. mendetik XVIII.era arte. Baina Italiako dialektoei buruz 1860 urtekoa bada Bonaparteren lehendabiziko lana, esan behar da ordurako Londresen argitaratuak zituela Bibliaren itzulpenak, dialekto batzuetan, itzultzaile hauek eginak:
|
|
|
San Matearen Ebanjelioa, Salomonen Canticorum cantica, Ruthen eta Jonasen liburuak. Lehenago Italian
|
egon
zen garaian, 1848 urtera arte, itzulpen batzuk aginduak zeuzkan, beste batzuk gutunen bidez eskatuak, eta eginda zeudenak jasotzera etorri zen. Baina hutsuneak zeudenez bildutakoen artean, itzulpenak eskatzera etorri zen 1854an.
|
|
|
ruetako hiztun eta jakitunekin Akademia antzekoa antolatzeko. Ez dakigu Italiara berriz etorri zenik, baina dialektoen argitalpenak prestatzeko harreroan ugariak izan zituen laguntzaileekin, eta badakigu baten bat Londresen
|
egon
zela elkarrekin lan egiten eta azken ukituak liburuei ematen.
|
|
|
Joseba ez zen bakarrik
|
egon
. Pedro eta Karmele joan ziren
|
|
|
Areago, lan honetatik kanpo geratuko dira era berean erabilera nagusian ezinbestez ezabaketa daramaten kideak ere (ez ezik edo baizik kasu). Ikus halaber Euskaltzaindiaren lokailuetatik oso urrun
|
egon
ez arren nahiko desberdin jokatzen duten hau da, hots, alegia, hain zuzen, adibidez eta batez ere bezalakoak, Zabalak (1996b} tes tuan iruzkinak sartzeko duten funtzioaren ikuspegitik aztertu dituenak.
|
|
|
12). Izan ere, koma ezaugarriek esangura harrema nen artean egiten bide dituzten bereizkuntzak hipotesi horren alde
|
egon
litez ke: komak erraz adieraz ditzake esangura batzuk (aurkaritza, argudioa, kausa eta emendio mota batzuk), baina ez bestelako guztiak (beste emendio mota batzuk, ondorioztapena, ondorioa, hautakari harremanak eta kontzesioa).
|
|
|
Lokailu izenpean jaso diren beste batzuek, ordea, lokailu delako testu mailako funtzio hori baizik ez dute gaur egun, jatorrizko funtzioa erraz susma daitekeen arreo: behintzat, adibidez, behin eta tzat prolatiboaz osaturik
|
egon
arreo, gaur egun bederen nekez erabil daiteke izenki predikatu gisa, prolatiboa eskatzen duen aditz batekin (jo, hartu, eduki...), behin hori ez baita tzat hartu ohi duten izen edo izenondoen kategoriakoa.
|
|
|
#Askotan
|
egon
naiz horren inguruan hausnarketak egiten: eta
|
|
|
#Askotan
|
egon
naiz horren inguruan hausnarketak egiten: baina
|
|
2019
|
|
|
Euskaltzaindiak 1949ko ekainaren 25ean Bilbon egin zuen batzar horretan ez zen
|
egon
J. Urquijo, seguru asko bi egun lehenago RSVAPek Gipuzkoako Azkoitian egin zion omenaldi jendetsuak eragindako nekeagatik. F. Krutwig gazteak, beraz, gutuna idatzi zion uztailaren 6an Bilbotik Donostiara, Euskaltzaindia eraberritzeko dosierra idazteko ardura hartu zuela azaltzeko:
|
|
|
G. Lacomberen ustez, ordea, Akademiaren hiztegia amaituta zegoen 1936an, eta gerra zibila piztu izan ez balitz, bi urteren buruan argitaratuta
|
egon
zitekeen.235 Bestalde, N. Ormaecheak 1932ko azaroan hitzaurre bat aurkeztu zuen hiztegiaren argitalpenerako, A. M. Labayenen bidez, hura hil ondoren ezagutzera eman zena. Horren arabera, R.
|
|
|
Kasu honetan akta ofiziala gordetzen da, soilik euskaraz egina, eta horren arabera, euskaltzainburuordeak esan bezala F. Krutwigen auzia epaituta egon arren, JCVrekiko arazoak konpondu gabe jarraitzen zuen, nahiz eta Akademiako idazkaria JCVko buruarekin harremanetan
|
egon
: " Oleaga jaunak azaltzen dauz lenaurreko batzarrean artu zan Krutwig jaunaren gaizko erabagia beterik Bizkai’ko Junta de Cultura’ren lendakariagaz erabili dabezan autuen gora berak.
|
|
|
J. M. Seminario bertan izan zen eta uste izatekoa da JCV eta Gobernu Zibilari jakinarazi ziela estraofizialki bertan eztabaidatutakoa. Euskaltzainburuordea, ordea, ez zen bertan
|
egon
, eta hitzaldia aztertu ondoren, 900 BFAH EC: " Libro de Actas de la Junta de Cultura de Vizcaya",, Junta de Cultura C Batzar horretan hauek bildu ziren:
|
|
|
Sarrera hitzaldia BRSVAPen argitaratuta, halaber, erbesteko zentsura salaketei aurre egiten zioten barnealdeko kultura gizon frankistek. Euskaltzainburuordea bera ez zen L. Villasanteren 350 maiatzeko sarrera ekitaldian
|
egon
, gaixorik zegoelako, baina BRSVAPek irail inguruan argitaratu zuenean, frantziskotarrari idatzi zion zorionak emateko:
|
|
|
EAJ PNVren politikagintza auzitan jarri zuen gazte abertzaleen belaunaldia, artean kulturalismora mugatuta, gerturatzen zen Akademiara. A. Irigoyen F. Krutwigekin harremanetan eta L. Villasanteren sarrera ekitaldian entzule
|
egon
zen. Akademiaren bulego lanetan hasi zen 1954ko udazkenetik aurrera, baita Bizkaiko Anaitasuna gehigarria edota Guatemalako Euzko Gogoa aldizkaria laguntzen ere (Irigoyen 1987:
|
|
|
I. M. Echaide, A. Irigaray, J. Gorostiaga, L. Villasante, L. Michelena eta N. Oleaga. A. M. Labayen urgazlea ere bertan
|
egon
zen. Akademiaren zalantzazko egoera zela-eta, berriz ere ez dago akta ofizialik, baina idazkariaren akta zirribo932 Euskaltzaindiaren bibliotekan dagoen J. Gorostiagaren Épica y lírica vizcaína antiguaren alea A. Tovarri eskainitakoa da, Salamancan 1952ko urriaren 3an.
|
|
|
Frantziako mugatik hurbil eta gune turistiko baten zerbitzu guztiekin, militar matxinoen aldeko intelektual, kazetari eta idazle ugari erakarri zituen. Beste aukera batzuk baztertuta, 1938ko urtarriletik, IdeE eta RAEren behin behineko egoitzak Donostia frankistan
|
egon
ziren. A. Paguaga karlista alkate zuen Donostiako Udalak urteko 10.000
|
|
|
Ikusiko dugunez, 1937ko abendutik 1939ko maiatzera RAEren batzar gehienak Gipuzkoako hiriburuan egin ziren, bi euskaltzainak mahaian egoten zirela. Une horretan hogeita hemeretzi kidek osatzen zuten korporazioa, nahiz eta batzuk soilik izendatuta
|
egon
, sarrera hitzaldia egin eta kargua hartu gabe, alegia. Gerra zibilak iraun artean, J. Urquijo behin behineko idazkari zela RAEk egin zituen hemezortzi batzarretan 39 kide horietatik hamaseik (%41, 02) hartu zuten parte.
|
|
|
Pérez de Ayala, A. Machado, J. Benavente, L. Riber eta L. Fullana (OFM) falta dira. de Lema, E. Ors, P. Baroja, J. Urquijo eta J. M. Pemánek. Galdera ikur bat jarri zion azken horri idazkariak, agian bertan
|
egon
ez, baina agertzea komeni zelako. J. Urquijoren eskuzko aktak ez du edukirik zehazten, baina seguru asko Salamancako ekitaldia prestatu eta zuzendaritza berria jakinarazi zuten.
|
|
|
A. Machado 1927an izendatu zuten RAEko kide, baina kargua hartu gabe hil zen 1939ko otsailean. Ataka gaitzean zegoen M. Machado, Burgosen atxilotuta
|
egon
baitzen gerra zibila hasi zenean. J. M. Pemánek erantzun hitzaldian hitz erdika aipatu zituen iragan hurbileko arriskuak, poetaren ustezko ateismoari ez ezik, errepublikazaletasunari ere egindako erreferentziatzat ulertu behar direnak:
|
|
|
RAEko M. Machadoz eta M. Asínez gain, I. Zuloaga pintoreak, J. Allende Salazar arte historialariak eta beste errege akademiko batzuek ere IdeE ren zina egin zuten. Bertaratuen artean, J. Urquijo edota J. Zaragüeta
|
egon
ziren. Azkenik, P. Sainz Rodríguez Hezkuntza Nazionaleko ministroak hitz egin zuen ministerioak, eredu frantsesari jarraitzen zion izen berriak(" Educación Nacional") adierazten zuenez(" Instrucción Pública" izan zen 1901ean sortu zenetik ordura arte), herritarrei kontzientzia nazional berria emateko zuen asmoaz.
|
|
|
1939ko otsailaren 14rako egina zuen ahalegin bat Donostiako Udalean eta GPDn" para asuntos de la Academia de que soy o fui presidente". 133 Hain zuzen, R. M. Azkuek Donostiara egin zuen bidaia bat, 1939ko urriaren 2an, Euskaltzaindiaren diruzaintzatik ordaindu zitzaion.134 Han, besteak beste, I. Lasquibar Buen Pastor elizako erretore karlistaren etxean
|
egon
zen bazkaltzen, ikusiko dugunez GPDko jauregian batzarrak egin ahal izateko baimena lortzeko giltzarri izan zen laguna.135
|
|
|
Beraz, JCVren batzorde iraunkorreko hiru kide (J. M. Areilza, F. Ygartua, J. B. Merino) Euskaltzaindiaren Ribera kaleko egoitzan
|
egon
ziren 1941eko hasieran, R. M. Azkueri Akademia berriz abiatzeko baimen eta baldintzak jakinarazteko.
|
|
|
318 Orduan ere
|
egon
zen euskara" Atlas Lingüístico de la Península Ibérica" n sartzeko asmoa, baina azkenean eremu erromaniko zabalaz baino ez ziren arduratu (KMK JU: R.
|
|
|
Buenos Airesko Unibertsitatean hizkuntza paleohispanikoez hitzaldiak eman zituen. Aldi berean, erbesteko abertzaleekin adeitasunezko harremanetan
|
egon
zen: I. López Mendizábal, J. Garate eta I. Gurruchagarekin.
|
|
|
1949ko martxoko batzarrean, bestetik, B. Echegaray legelariak euskaltzain postua berreskura zezala ebatzi zuten. B. Echegaray Frantzian erbesteratuta
|
egon
zen 1937ko uztailetik 1943ko maiatzaren 20ra arte. EJ GEren" Zuzentza eta Gogo lantze"(" Justicia y Cultura") sailetako aholkularia izateaz gain, Errepubli342 KMK:
|
|
|
Mendiola diputatu integristak, M. Lecuona euskaltzainak, J. Carrasquedo teatrogileak, J. Echaide idazleak eta J. Arteche GPDko artxibozain laguntzaileak. Sarituen artean, besteak beste, M.ª Dolores Aguirre, Eusebio Erquiaga; Pierre Larrazabal eta J. M. Lecuona (euskaltzainaren iloba) edota Antonio Sorrarain (OFM)
|
egon
ziren.775 E. Erquiagak idatzitako teatro lanaren zati bat, F. Krutwi774 ABA AIB: T. Monzonen gutuna A. Ibinagabeitiari,.
|
|
|
Nolanahi den, maiatzaren 9ko batzarrean eztabaidatutako gaien artean beste batzuk ere
|
egon
ziren. 1952ko abuztuan Suediako Uppsalan egin zen ICOS biltzarrean parte hartzeko gonbita jaso zuen Euskaltzaindiak, baina beti bezala uko egin behar izan zion maila internazionalean jarduteari.
|
|
|
F. Krutwig pozik
|
egon
zitekeen bere hizkuntza eskolara erakarritako frantziskotarrarekin. L. Villasante gaitasun handiko euskal prosalari eta literatura historialaria zela ageri zen, postaz bidaltzen zizkion sarrera hitzaldiaren zatietan.
|
|
|
Ignacio Urquijo, Eusebio Erquiaga, Pablo Lete (OFM) probintziala, Pedro Aranguren (OFM) Arantzazuko komentuburua eta euskaltzain berriaren familiako Josefina Ibarrola. 1954an Euskaltzaindiko langile bilakatu zen Alfonso Irigoyen ere bertan
|
egon
zen (Arana Martija 1992a: 27; Sudupe 2011a:
|
|
|
Aitzitik, JCVk Euskaltzaindiarekin 1952ko urtarrilean antolatutako R. M. Azkueren omenaldian
|
egon
zen Bilbon. J. M. Seminariok Iruñetik idatzi zion N. Oleagari ekainaren 17an arazoaz bere ikuspegia azaltzeko, baina ezkutatu egin zizkion Bizkaiko agintari frankistak hartzen ari ziren neurriak.
|
|
|
Kargugabetzeak, halaber, seguru asko J. M. Seminario euskaltzain zelatariari eragin zekiokeen, batzarretara joan ez eta euskaltzain asko aurka zituelako. Dena dela, agian J. M. Seminario bera batzarrean
|
egon
zelako, badirudi araudiarena ez zela eztabaidatu.
|
|
|
1936ko hauteskunde orokorretako bigarren itzulian (ezkerraren arrakastari aurre egitearren) EAJ PNVren aldeko botoa eskatzea leporatu zieten karlistek eta falangistek. José M.ª beste anaia batzuekin Loiolako santutegian atxilotuta
|
egon
zen gerra zibilean, jeltzaleek milizianoen mendeku asmoetatik babesten zituztela. Informazio eta Turismoko ministe1206 Julián Lojendio izan zen, adibidez, Arantzazuko Ama Birjina Gipuzkoako zaindari izendatu zezatela lehen aldiz proposatu zuena 1912an, eta Arantzazuko basilika berria egiteko batzordean parte hartu zuen 1949an (Intxausti 2001:
|
|
|
M. Azkue euskaltzainburu eta elizgizonarengan, eta Fronte Popularrari zion beldurrak hori areagotu besterik ez zuen egiten. Zer esanik ez, E. Molaren tropek 1936ko irailean Donostia okupatu arte gordeta
|
egon
zen J. Urquijo euskaltzain karlistarengan. Bata zein bestea, gerra zibileko Instituto de España-ren nahiz RAEren jardunean frankismoari erakutsi zioten leialtasunagatik, politikoki gaituta geratu ziren Akademia berpizten saiatzeko.
|
|
|
Gainera, 1920 hamarkadetan urtero jasotzen zuen diru laguntza ofiziala %70 murriztu zen. Bilboko egoitza bera egoera negargarrian
|
egon
zen hainbat urtez: are R.
|
|
|
M. Azkue 1950 hil zirenean, Euskaltzaindi zaharrarekiko lotura sinbolikoki hautsi egin zen. Betiereko euskaltzainburuak erakundean izandako eragin dominanteagatik eta J. Urquijok diktadura frankistan zuen ospe politikoagatik, Akademia desagertzeko zorian
|
egon
zen une horretan.
|
|
|
Alde batetik, linguistikak, eta bereziki euskararen azterketa umotu gabeak, gorabehera politiko eta ideologikoen gainetik
|
egon
behar zuen, erbeste/ barnealde eszisio ahulgarria barne. Zenbait abertzalek, adibidez, euskararen ikerketa" arkeologikoa" deitoratzen zuten, euskara hizkuntza hiltzat jotzen zuelakoan.
|
|
|
1086 SAF AA: S. Altuberen gutuna I. Uncetari,, PNV_ NAC_ EBB, K.00144, C.5 kusgarri.1087 Bestalde, idazkariaren ekaineko zerrendan eta, ondorioz, 1953ko Euskeran J. Diharce agertzen zen urgazle, nahiz eta aktetan izendapen horren arrastorik ez
|
egon
. Seguruenez N. Oleagaren nahaste horri zor zaio" Iratzeder" urgazle izatea.
|
|
|
Edizioa bahitu eta isuna jasotzeko arriskua handia zen. Bitartean, I. M. Echaide J. Elorza EI SEVeko buru ohiarekin
|
egon
zen hizketan: N. Oleagaren ildoko karlista zen hau.
|
|
|
Kolpe horien ondorioz, berez defizitarioa zen (J. Zaiteguik 6.000 dolar zituen galduta ordura arte) aldizkaria bertan behera uzteko zorian
|
egon
ziren. Urte eta erdian Euzko Gogoaren hamahiru zenbaki argitaratu ondoren, 1955eko udazkenean J. Zaiteguik aldizkariarekin Europara itzultzea erabaki zuen, amarengandik gertuago ere egoteko, eta A. Ibinagabeitiak Venezuelara jo zuen (Alderdi 1954; Euzko Deya; Euzko Gogoa 1954e; Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
1122 ABA EUS: ...eagari, 1920an araututako ortografian S. Aranak ezarritako" x" grafema onartu zen soinu horretarako, baina Frantziako euskal literaturan" x" grafemak S. Aranaren" ts" digrafoa irudikatu ohi zuen. yen, A. Ibinagabeitia eta J. Miranderekin bildu zen Pirinio Behereetan, hiztegiaren egitasmoaz hitz egiteko, baina arrakasta gutxirekin.1123 Era berean, J. M. Barandiaranekin
|
egon
zen Saran, eta EI SEVen Eusko folklore bilduman agertzen ziren ipuinak liburu gisa argitaratzeko baimena eskatu zion, Euskaltzaindian prestatzen ari zen sariketaren bidetik (Barandiaran 2009: 829). 1124
|
|
|
Sarien kopuruek, ikusiko dugunez, Akademiaren egoera ekonomiko berria islatzen zuten. Idazlan guztiak euskaraz
|
egon
behar zuten eta Euskaltzaindiaren esku zegoen sariak banatu ala ez, idazlanen kalitatearen arabera. Nolanahi den, idazlan sarituen eskubideak Akademiarentzat izango ziren.
|
|
|
I. M. Echaide kezkatuta zegoen istiluak frantziskotarrarengan izan zezakeen eraginagatik. Bilboko ekitaldian
|
egon
zen Pablo Lete (OFM) probintzialak atsekabetuta egon behar zuen nahitaez. Hain zuzen, L. Villasantek, buruordearen gutunaren kopia irakurri eta gero, bere burua eskaini zuen F. Krutwigen arazoa bideratzen saiatzeko, seguru asko P. Leterekin adostuta.
|
|
|
I. M. Echaide kezkatuta zegoen istiluak frantziskotarrarengan izan zezakeen eraginagatik. Bilboko ekitaldian egon zen Pablo Lete (OFM) probintzialak atsekabetuta
|
egon
behar zuen nahitaez. Hain zuzen, L. Villasantek, buruordearen gutunaren kopia irakurri eta gero, bere burua eskaini zuen F. Krutwigen arazoa bideratzen saiatzeko, seguru asko P. Leterekin adostuta.
|
|
|
Urriaren 2an I. M. Echaidek idazkariari idatzi zion Akademiaren hurrengo batzarra prestatzen joateko. Madrilera zihoan laster, eta batzarra azaroan egitea proposatzen zuen, bera
|
egon
ahal izateko. Hura Frantziatik itzuli ondoren, bigarren aldiz bildu zen L. Villasanterekin, eta miretsita zegoen euskaltzain berriaren gaitasunarekin.
|
|
|
Besteak beste, R. Piñeiro galegistarekin batera, 1946an berriz atxilotu zuten indar antifrankisten koordinazio lanetan aritzeagatik, eta beste bi urtez
|
egon
zen preso, 1948ko apirilera arte. Ondoren, urdailetik betirako makalduta, Gipuzkoara itzuli eta J. Ajuriaguerraren idazkari lanetan aritu zen ezkutuan, baina 1951ko udaberriko greba orokorraren ondorioz barnealdeko EBBren burua erbesteratu ondoren, kulturgintza posibilistan murgildu zen, EAJ PNVren Gerra Hotzeko ikuspegiarekin bat etorriz (Coromines & al. 1997; Ibarzabal 2001; Urkizu 2004).
|
|
|
Gerra zibilean Zarauzko ordena publikoaren arduradun izandako José Cincunegui jeltzaleak azalpen hau eman zuen: J. M. Urquijo Zarauzko geltokian atxilotu eta Honorio Maura diputatu monarkikoarekin batera
|
egon
zen preso. Bagajea miatu zioten, baina ez zuen eduki konprometigarririk.
|
|
|
Gerra zibilak izua besterik ez zion eragin eta ez zuen ulertu EAJ PNVk ezkerrarekin bat egitea. M. Irujoren aginduz, A. Campiónen etxea babestuta
|
egon
zen, milizianoen erasoen beldur zirelako. Kolpistek Donostia okupatu ondoren, bere burua seguruago ikusi zuen eta, familiako eskuindarren ekimenez, frankisten aldeko adierazpena argitaratu zuen Iruñeko egunkarian:
|
|
|
M. Azkueren hiztegia ongien menderatzen zuen laguna zatekeen. Abertzaletasunagatik, diktadura primorriverista amaitu arte Loiolako santutegian baztertuta
|
egon
zen, euskarazko produkzioan buru belarri sartuta (Ibiñagabeitia 1999: 181).
|
|
|
Gerra zibila piztu zenean, D. de Inza Hondarribiko (Gipuzkoa) komentuko bikarioa zela, milizia anarkisten gehiegikeriak pairatu zituzten eta jeltzaleek babestuta
|
egon
behar izan zuten. Hain zuzen, J. M. Urquijo exekutatu zutenean, gutuna idatzi zion J. Urquijori, kaputxinoen Altsasuko (Nafarroa) ikastetxetik:
|
|
|
Kaputxinoen probintzia agintarien eta fraide abertzaleen artean tentsio gogorrak
|
egon
ziren 1930eko hamarkadan. Militar kolpistek Bidasoaldea oku46 ABA EUS:
|
|
|
Ez dut aurkitu bilera hori egin zenaren frogarik, ordea. Legegintzaz beste, B. Echegaray EJ GEren kulturgintzan guztiz inplikatuta
|
egon
zen. Besteak beste, Euzko Irakastola Nagusiaren(" Universidad Vasca") eta Euzkadiko Gogo lantze Batzordearen araudien idazketa taldekoa izan zen 1936ko urri azaroetan eta 1937ko otsail martxoetan, hurrenez hurren, baina batzordeek ezin izan zuten beraien aholkularitza lana behar bezala bete, Euzkadi errepublikanoaren indar guztiz gehiena gerrara bideratu behar zelako.
|
|
|
Euskaltzainburuak ez zuen politikarik aipatu, bere bilduma etnografikoa baino ez. Bidean ikusitako milizianoak zer ziren ere ez omen zekien, eta lehendakariarekin izandako bileran ezeroso
|
egon
zen, umea zenetik ezagutzen zuen J. A. Aguirre gazteari zein tratamendu eman ezin asmatu zebilelako (Ibarzabal 2001: 31). 67
|
|
|
JCVk erabateko lehentasuna eman zion ekitaldiaren argitalpenari, urtarrilaren 24an batzartu zenean.724 JCVk, halaber, laguntza eskatu zion N. Oleagari argitalpena biografia labur batez osatzeko. Liburuxka udarako prest
|
egon
zen, ohi ez bezalako azkartasunarekin, nahiz eta ordurako beste krisi batek egin zuen eztanda, gero ikusiko dugunez.725
|
|
|
1951ko azaroaren 30ean egindakoaren hurrengoa 1952ko maiatzaren 9koa izan zen. Nire ustez, tarte horretan Euskaltzaindia desagertzeko arriskuan
|
egon
zen. Idazkariak batzarraren garrantzia gaztigatu zien euskaltzainei, honako gai hauek erabakitzeko asmoa baitzuten:
|
|
|
Erbesteko presioak bere horretan jarraitzen zuen, N. Ormaecheak, Gernikaren 1952ko azken zenbakian, zuzendaritza I. López Mendizábal jeltzaleari zegokiola adierazi baitzuen: " Auzi ori dala bide, gure Ixaka zintzoa, lenbizitik barnean
|
egon
bear zukena, ez zan beiñere sartu Euskalzaindian. Gaur etxean ba’geunde, alkidun ez ezen, Buru egin bear genuke.
|
|
|
" El estudio de la lengua vasca y el restablecimiento de su empleo para todos los usos, desde los más modestos a los más excelsos, será la obra más solida y eficaz que puedan realizar Vdes.". 492 Baina Lliga ren buruzagiek, EAJ PNVk ez bezala, Burgosko Gobernu kolpistaren alde egin zuten gerra zibilean (Borja de Riquer 1997). 493 elearen maitatzera zen aren ametsa. Etzuen ulertzen nola
|
egon
ditezken alde. Zenbat eta zenbat aldiz entzunda gitzayo auxen eta ez bertzerik zela euzkeraren suntsitzeko aria" (Alderdi 1949).
|
|
|
Apezpikuaren sarrera ekitaldia frankismoaren, abertzaletasunaren eta Eliza katolikoaren arteko gatazka publiko bilakatu zitekeen oso erraz. Ordurako hila
|
egon
ez bazen, uste izatekoa da Jean Baptiste Daranatz (18701945) elizgizona, urgazle eta" Société des Sciences, Lettres et Arts de Bayonne" ko burua, lehenago izendatu zuketela euskaltzain, ideologikoki gertuago zegoelako, eta 1936ko udan Akademiarekin harremana sendotzeko asmotan zebilelako.500 Dena dela, erantzun hitzaldien ardura zutela ikusita, nabari da J. M. Seminario eta F. Krutwig... J. M. Seminario baimenak lortzeko edo errazteko tresna politikoa zen, eta haren gaitasun eskasa behin eta berriz utzi zuen agerian erbesteko prentsak.
|
|
|
A. Irigarayk, ordea, elkarlanerako tartea ikusi zuen. Batzarrean
|
egon
ez zen P. Lafitteri gutuna idatzi zion apirilaren 4an. F. Krutwigen dosierra oso interesgarritzat jo zuen, batez ere mahai gainean jartzen zuelako eredu batuarena.
|
|
|
NFDk eskatuta, J. A. Zubiaurrek Francisco Tirapu() hautatu zuen irakasle, Bernardino Tirapu mediku ezagunaren semea. Hala ere, erabakia geldi
|
egon
zen urtebetez, eta Iruñeko Cámara de Comptos eko eskolak ez ziren hasi 1951ko urtarrilera arte, Institución Príncipe de Viana-ri atxikita. Nafarroako gobernadore zibilak erabakia eragotzi nahi izan zuen, baina diputatu karlistak ez zuen atzera egin.
|
|
|
Sra. del Buen Consejo" ko buruak ere. Ekitaldi irekian Nafarroako agintari frankistak
|
egon
ziren: J. M. Arellano presidentea, J. A. Zubiaur diputatua, J. E. Uranga Institución Príncipe de Viana-ren idazkaria, M. Gortari Iruñeko alkatea eta E. Esparza Príncipe de Vianaren zuzendaria (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Agian bikaintasun historiografiko horretaraino iritsi ez arren, funtsezkoak dira filologoek hirurehun urteko Real Academia Española zaharraz egin dituzten saioak, RAEko kideen artean bi euskaltzain sortzaile (R. M. Azkue eta J. Urquijo)
|
egon
zirelako (Calvo Sotelo & al. 1992; Zamora Vicente 1999; García de la Concha 2014). 3
|
|
|
Olabide (SI) eta P. Lhande (SI). BPDk aurkeztutako moziotik beretik Euskararen Akademia eragin jeltzalepean lotzeko saioak
|
egon
ziren, baina elkartearen gutxieneko pluraltasun ideologikoa eta autonomia akademikoa ziurtatzea lortu zen. Nolanahi den, artean bi euskaltzainek uko egin zioten postuari (B.
|
|
|
Urgazleek, aldiz, ikerketak bidali behar zituzten Akademiara, eta euskalANTÓN UGARTE MUÑOZ tzainburuaren baimenarekin batzarretako literatura gaietan parte har zezaketen, hitzarekin, baina botorik gabe. Euskaltzainik atzerrian
|
egon
zenean 1920ko hamarkadan, batzarretarako behin behineko ordezkoak ere izendatu ziren pare bat urtez.
|
|
|
Nork bere ideologia izan arren, aita santuari, apezpikuei edota ordenako nagusiei zor zieten mendekotasunak, nolabaiteko babesa ematen zion Euskaltzaindiari garaiko testuinguru politikoan saihetsezinak ziren borroka eta susmoekiko. Horrela, Espainiako Bigarren Errepublikan tentsio politikoak goia jo zuenean, ez zen ezker eskuinaren arteko hausturarik
|
egon
, Akademian ezkerrik egon ez zegoelako.11 Joera zentrista hori islatzen zuten jeltzaleak, bestalde, Akademiaren %25 ziren, horietako bi elizgizonak: S. Altube, J. B. Egusquiza eta R.
|
|
|
Nork bere ideologia izan arren, aita santuari, apezpikuei edota ordenako nagusiei zor zieten mendekotasunak, nolabaiteko babesa ematen zion Euskaltzaindiari garaiko testuinguru politikoan saihetsezinak ziren borroka eta susmoekiko. Horrela, Espainiako Bigarren Errepublikan tentsio politikoak goia jo zuenean, ez zen ezker eskuinaren arteko hausturarik egon, Akademian ezkerrik
|
egon
ez zegoelako.11 Joera zentrista hori islatzen zuten jeltzaleak, bestalde, Akademiaren %25 ziren, horietako bi elizgizonak: S. Altube, J. B. Egusquiza eta R.
|
|
|
Jeltzale eta eskuindarren arteko hausturarik ere ez zen
|
egon
hasieran, guztiak bat zetozelako Lizarrako Estatutuak irudikatzen zuen autonomismo katoliko konfesionalean: Errepublikarekiko gehienez ere akzidentalistak eta sozialki atzerakoiak ziren.
|
|
|
1936ko uztailaren 16an Iruñeko I. Baleztena karlistaren etxean
|
egon
zen. Konspirazio giroa bistan zegoen, baina euskaltzainburua inguruan gertatzen zenetik guztiz kanpo zegoen, bere ikerketa linguistikoetan murgilduta.
|
|
|
1950eko urrian izendatutako urgazle zerrenda luzeari ez ikusiarena egin, eta beste urgazle batzuk ere proposatu zituzten, Akademiaren omisioak agerian utzi nahian.596 Norgehiagoka horren aurrean, ulergarria da euskaltzainak oso minduta agertu eta N. Ormaechearen izendapena ez onartzea. F. Krutwigek I. Fagoagari idatzi zionaren arabera, A. Irigaray otsaileko batzarrean isilik
|
egon
zen, eta I. M. Echaide izan zen eragozpena berritu zuena (Iztueta & Iztueta 2006: 447).
|
|
|
Ez zuen inolaz ere horrelako kideak zituen korporazio bateko parte izan nahi. Lehenago J. Zaitegui bezala, Justo M.ª Mocoroa() apaiza(" Orixe" ren mireslea) ere iruditzen zitzaion ordezko egokia, baina hori ere gerra zibilean egoera oso larrian
|
egon
zen, eta ez zuen ezer jakin nahi Euskaltzaindi berrituaz (cf. Gamboa & Larronde 2005:
|
|
|
R. M. Azkue eta P. Zamarripa artean ika mika bat
|
egon
zela dirudi, seguru asko 1920an D. Aguirre euskaltzain tradizionalistaren heriotzak utzitako postua lortu ez izanaren frustrazioak eraginda.190 P. Zamarripak Zaparradak eta bildumako ipuin batean, R. M. Azkueren hiztegi ospetsua aipatu zuen.
|
|
|
|| 2, be (i) an: estar abajo= be (i) an
|
egon
. || 3, be (e) ra:
|
|
|
Gero ikusiko dugunez, gaztelania euskara hiztegiarekin jarraitzeko asmoa
|
egon
zen, baina 1954 aurrera Euskaltzaindiaren lexikografiak beste bide bat hartu zuen, L. Michelenaren zuzendaritzapean. Nolanahi den, azterketa lexikologiko baten zain daude R.
|
|
|
Leiçarraga) eta lexikoa aztertuz, lapurtera literarioa proposatu zuelako, arabiera edota grezieraren bidetik," hizkuntza klasikoaren funtzioa bete eta gizarteko goi klaseak euskarara erakartzeko. I. M. Echaidek dosierra aztertu eta J. Urquijok eraman egin zuen, astiroago irakurtzeko, eta horregatik bere artxiboan gordetzen da.283 Lau urte ondoren, 1947ko azaroan euskaltzain izendatu zuten eta hurrengo batzarrean ez zen
|
egon
, baina beste kide batek irakurri zuen haren" De la índole estática y
|
|
|
M. Azkueren gutuna I. Lasquibarri, Urte horretako uztailean ospatu zituzten Buen Pastor elizaren urrezko ezteiak eta bazkari ofizialeko gonbidatuen artean R. M. Azkue
|
egon
zen, G. Cicognani nuntzioarekin edota J. Zaragüetarekin batera (Antía Munduate 1999: 136).
|
|
|
Errepulikaren aurkako estatu kolpea abiatu zen egunean, Beran babestu zen familiarekin. Osasun txarrekoa zenez, ez zuten mobilizatu, baina Nafarroa erreakzionarioan liberal ospeko barojatarrak arriskuan
|
egon
ziren. Gainera, Madrilgo bonbardaketa frankistek" Editorial Caro Raggio" eta barojatarren etxea suntsitu zituzten, artean J. Caroren aita hiriburuan zela (Urquijo 1934b; EI SEV 1936b; García de Juan 2001; Fuster 2017).
|
|
|
J. Saint Pierre seminarioko irakasleak bultzatuta, ahaztutako euskara lantzeari ekin zion. Jesuiten Tolosako Institutu Katolikoan letrak ikasi zituen eta bertan P. Lhande euskaltzainarekin harremanetan
|
egon
zen. Honek Dictionnaire basque française() amaitzea agindu zion, eta horren ondorioz 1928an urgazle izendatu zuten.
|
|
|
Espainiako abertzaletasunaren eraginpeko mugimendu erregionalista sustatzen saiatu zen 1930eko hamarkadan (Monier 1992; Larronde 1994; Lafitte 2002; Altonaga 2006). Mundu Gerran, erregionalismoaren aitzakian, petainzaleekiko hurbil
|
egon
zen, baina gero alemaniarren aurkako erresistentzian parte hartu zuen. Horrela, Eskualduna astekari kolaborazionista debekatu zutenean, gauza izan zen bi orrialdeko astekari filogaullista bat sortu eta zuzentzeko 1944tik aurrera, Herria izenekoa.
|
|
|
L. Mariès (SI) Paris-eko Institutu Katolikoko irakasleak bultzatu zuen linguistika konparatibora nahiz etimologiara.446 Tunisiako protektoratu frantsesean
|
egon
zenetik, euskarak eta Mediterraneoko hizkuntza zaharrek harreman genetikoak zituztela uste zuen, N. Lahovaryren Les peuples européens (1946) liburuaren bidetik. Azken finean, ikuspegi katoliko batetik, hizkuntzen monogenesian sinesten zuen.
|
|
|
303). Elizgizon filojeltzale gisa bizi zuen arriskuaz jabetuta, Gasteizko seminariotik ihes egin eta lau urte
|
egon
zen Lasarteko brigidatarren kapilauaren etxean ezkutatuta, komentuko artxiboan tokiko historia eklesiastikoa ikertzen. 1941ean Gipuzkoako ezkutalekutik atera eta F. García Martínez apezpiku zuen Calahorrako elizbarrutira destinatu zuten.
|
|
|
Beste aldetik, zibila, N. Oleaga, F. Krutwig eta J. Gorostiaga euskaltzainak eta J. Zuazagoitia alkatearekin. Bilboko prentsak ez aipatu arren, elizbarrutiak prestatutako nekrologia bereziaren arabera, H. Bilbao BPDko presidenteordea ere hiletan
|
egon
zen. Lekeitioko Santa M.ª de la Ascensión
|
|
|
M. Azkuek sinatzeko. Gainera, bi batzar horietan I. M. Echaide buruordea
|
egon
ez zenez, ezin zituen berak ordezko gisa sinatu. Zirriborroen edukiari erreparatuta, JCVrekiko tirabirek aktok baztertzeko beste arrazoi bat eman zioten Euskaltzaindiari.
|
|
|
M. Azkueren testamentuaren oinordekoa izan zen G. Maidaganekin batera. Bilboko Santos Juanes elizako organista, Mexikon jaioa, Sorian deserrituta
|
egon
zen (Euzko Apaiz Taldea 1981: 207; Arana Martija 1983:
|
|
|
Ameriketako aldizkari abertzaleek begirune gehiago erakutsi zioten EIL SIEBeko buruari. 1950eko irailetik aurrera Argentina, Uruguai eta Txilen
|
egon
zen, euskaldun jatorriko etorkinak bisitatzen eta Baionako elizbarrutirako dirua biltzen. 1951ko irailaren 20ko Eskualzaleen Biltzarrean meza eman eta J. Hiriart Urruty elizgizonaren nahiz J. Etchepare medikuaren idazle dohainak goraipatu zituen Hendaian.
|