|
2013
|
|
|
Esamoldeak dira, jakina, eta esateko moldeagatik beragatik antolamenduagatik bezain interesgarri gertatzen dira. Zertan esanik ez, esamolde horiek ez dira trukagarriak eta baliokideak, bestelakorik gabe, baina bidaide egokiak izan
|
ditzakegu
komunikazioaren eta ordenaren arteko harremana sakontzeko orduan:
|
|
|
Penintsulako erreinuen zerbitzura jardundako zenbait historiagilek aldarrikatua Erdi Aroan zehar, mito hori oraindik gehiago indartu zen Errege Erregina Katolikoen alditik aurrera, Nebrijaren Gramatikako pasarte ospetsuak(, siempre la lengua fue compañera del imperio?) erakusten duenez. Horren aurrean adiera metriko poetikoz hornituriko vascuenceeta euskarahitzak romancehorrekiko harreman dialektiko dialogikoan irudika
|
ditzakegu
, eta zentzu horretan beste posizio garaikide batetik etorriko lirateke, vascocantabrismo delakoaren ingurutik alegia. Kutsu ideologikoaz gain, badute hitz horiek erresistentziatik zerbait erabiltzaileen jarrerari dagokionez.
|
|
|
Aipagarri da, gisa berean, egile talde batek osaturiko Desira plazer (2009), 1968 eta 2008 bitarteko euskal poesia erotikoaren antologia ere, Urkizurenaren ildo heterodoxotik, bestelako maitasunen, gay, lesbiana, queer en testu hautaketaraino bidea egin zuena, edota Anjel Errok Desira desordenatuak (2010) lan bilduman argitaratu zuen poesia gay aren sorta guztiz pertsonala. Antologia sortzaileak deskribatzerakoan Maria do Cebreiro Rabadek iradoki zuen ausardia eta esperimentalismo generikoan, aurrerapausoak atzeman
|
ditzakegu
aipatu berri ditugun horietan.
|
|
|
Etsaien artean, berriz, A. Villasante ezik, euskal literaturak idatzi dituzten guztiak zenbatu
|
ditzakegu
. L. Mitxelena' k eztu aipatu ere egiten, naiz ta nere izena bai oar baten maxiokari gisa; etzaio itxura danez eder jakintsuak eta erriak ain ondo artu zuten euskal literaturari buruzko, Orixe' ren «Euskal literaturaren atze edo edesti laburra» (1927) eta P. Lafitte' ren «Euskaldunen Loretegia» (1931) kanpo, bildumarik zaarrena; ondorengo guztiak ortaz baliatu izan dira.
|
|
2014
|
|
|
Esku artean dugun gaiari dagokionez, hau da, ekonometriari dagokionez, hainbat definizio ekar
|
ditzakegu
hona. [EHU, Ekonometria, Alonso Antón, Aurora et al. (EHU, 2010) 1 kapitulua]
|
|
|
Baina, bilakatze horren kontu emateko, koreografiaren metafora lagun, bi hiri mota (analitiko) erabil
|
ditzakegu
: inperio hiriaeta nazio hiria.
|
|
2016
|
|
|
Horretaz gain, hala euskal kulturaren eta estetikaren tradizio aski kontserbadore eta klasizistak zein ideologia nazionalista tradizionalaren hedapenak ez zuten batere lagundu literatura konparatuaren agerpenean. Gauzak horrela, elementu horien kontrako erreakzioan suma
|
ditzakegu
literatura konparatuaren ikuspegiaren lehen agerpen argiak. Izan ere, diziplina konparatua modernitatearekin loturik agertzen zaigu nolabait, hain justu arestian aipatutako poetika klasizisten kontrastean.
|
|
|
erabiltzea izango litzateke: ez aita Santi Onaindiaren ordainak txarto daudelako, ezpada berak egindako itzulpenean bertan koherenteagoa izango zatekeelako; izan ere, berba hauek guztiak aurki
|
ditzakegu
: –ezkondu?,, ezkontza?,, ezkontz sari?,, ezkontzea?,, ezkontide?,, ezkon oia?,, ezkont oge?,, ezkontz eguna?,, ezkontz doe?,, ezkon barri?,, ezkon oge?,, ezkontz auste?,, ezkon-lagun?,, ezkontide?,, ezkontsari?,, ezkonbarri?,, ezkontz bezuza?,, ezkonsari?,, ezkontz ordu?,, ezkont adiñ?,, ezkonbide?
|
|
2018
|
|
|
Horrela, Bonaparteren uskararen inguruko ikerketak argia ikusten ari ziren bitartean, erronkariarren aspaldiko hizkuntza, hainbat faktorek eraginda, era arriskutsuan ari zen amildegira hurreratzen. Horien artean nagusitzat jo
|
ditzakegu
XIX. mendean zehar egindako elizaren zein hezkuntzaren arloko erreformak, batez ere 1840tik aurrera izandakoak, eragin ezberdina izan bazuten ere ibarreko herrien artean (Burgin, adibidez, badirudi uskararen atzerakada Bidankozen baino belaunaldi bat lehenago hasi zela, eta Uztarrozen eta Izaban, berriz, belaunaldi bat geroago), eta ordura arte hainbat eremutan ezezaguna zen gaztelania pixkanaka ... Hala ere, horiek ez ziren kausa bakarrak izan, aipatzekoak baitira, besteak beste," munduari irekiera" ekarri zuen Erronkaribarko errepidearen eraikitzea, gure herrietan finkatutako karabineroen erregimentuak edo gerra zibilak (karlistaldiak) eta haien ondorioak.
|
|
|
Bien arteko elkarlan" profesionalaz" gain, Mendigatxaren eta Azkueren artean harreman pertsonala eta adiskidetasuna ere sortu zen. Harreman honen inguruko hainbat adibide aurki
|
ditzakegu
biek trukatutako eskutitzetan: kortesia hutsaz gain, Marianok bilobari lanpostua bilatzen saiatzeko eskatu zion Azkueri, loteria partekatu zuten, ezagunak zituztenen agurrak igortzen zizkioten elkarri... eta Mendigatxaren azken urteetan, bere familiarekiko elkarbizitza okertu zenean, Marianoren ondorengoek Don Resurreccioni artekaritza eskatu zioten, honek parte hartu zuen, eta Mendigatxak, azkenean, Azkuek esandakoa ontzat hartu zuen, bere kalterako izango zela aurreikusi arren47.
|
|
|
Iparraldeko gaskoiak eir, eira forma begiratu du (leiteir, leiteira ‘esnegile’), ariu, aria latinetik abiatuz. Baiona eskualdeko gaskoian, horrelako formak atzeman
|
ditzakegu
Erdi Aroko idazki batzuetan, baina orokorki, hegoaldeko gaskoia er, era formarantz aldatu da aspaldidanik. Katalan hizkuntzak aldaketa berari jarraiki dio Erdi Arotik goiti (Viaut, 2018:
|
|
|
Napoleoneko katastroari dagokionez, ongi liteke jakitea toponimoen bilketa zer baldintzetan egin zen, eta zergatik etxe izen nagusiak mugagabean agertzen diren. Nola esplika
|
ditzakegu
artikulurik gabeko izenak. Bilketariek izen berezien deklinabide prozesua ezagutzen ote zuten?
|
|
|
Erabateko errepresioaren bidez, diktadurak beldurra zabaldu zuen, eta arte sistema otzanduta ikusi zuenean, estrategia aldaketa diseinatu zuten Francoren kultura arduradunek. 50eko hamarkadako gizartean aldaketa txiki baina eraginkorrak sumatu
|
ditzakegu
. Alde batetik, burgesia kulturaduna abangoardia baloratzen hasi zen, baliozkoa baitzitzaion bere prestigio soziala eta modernotasuna adierazteko eta nazioarteko egoerarekin bat egin edo parekatzeko.
|
|
|
Adibidez, Bilboko Studio galeriak, 1947, Picassoren grabatuak erakutsi zituen, nahiz eta komunikabideek sortu zuten giroa oso lagungarria ez izan2 Studio galeriaren ekimen horrek ederki erakuts dezake zenbaterainokoa zen falangista izandako gazteen abangoardia zaletasuna garai hartan Bilbo bezalako hiri kontrolatuak bizi zuen giro itogarrian. Horrelako salbuespenak Espainiako toki gehienetan topatu
|
ditzakegu
, batez ere falangista izandakoen eskutik, eta, horregatik, abangoardia baloratzeko ahaleginak han eta hemen azaldu ziren. Adibide moduan Eugeni d’Ors aipa dezakegu, Francoren gobernuko lehenbiziko Arte Ederren zuzendaria.
|
|
2019
|
|
|
TVTV asko da lekukoturik (200en bat edo) baina horiek guztiak sailka
|
ditzakegu
mailegu (bike, bake, katu, kako...), konposatu eta eratorri (begi, bide, dago, gabe...) edo fonosinbolismo (tutu, taka, pupu, pita...) gisa eta, beraz, orokortasun hau zein bestea gordetzen dira aztertu nahi ditugun ondare zaharreko erro soilen artean.
|
|
|
Taula eta grafiko horietako datuetan oinarrituta, lehenengo hipotesia eta bere baitako hiru azpi hipotesiak balioztatu
|
ditzakegu
.
|
|
|
Nerabeen erabilera ohiturak eremuka aztertuta (ikus 2 grafikoa), hiru multzo nagusitan bana
|
ditzakegu
: Euskararen nagusitasun nabarmeneko erabilera eremuak: euskararen erabilera% 90etik gorakoa.
|
|
|
Hori garrantzitsua da Ondarroa euskaldun mantendu izana azaltzeko (Albizu eta Arana, 2018). Herriaren arnasgune izaera deskribatzeko, 2016ko biztanleriaren estatistiken datuak ikus
|
ditzakegu
A. taulan:
|
|
|
Dena dela, goragoko informazio iturriek herriari buruzko datu orokorrak dakartzaten arren, Ondarroako nerabeei dagozkien datu zehatzak Jon Fernandezek (2019) egindako lanetik atera
|
ditzakegu
. Haren arabera, Ondarroan ikasten duten 16 urteko nerabeen ia hiru laurdenek lehen hizkuntza euskara dute eta etxeko hizkuntzari begiratuta, hamarretik zortzi baino gehixeagok euskara du etxeko hizkuntza (Fernandez San Martin, 2019).
|
|
|
Egia esan, herriari lotutako dokumentu batzuetan forma" erlaxatuagoak" topa
|
ditzakegu
(kontu liburuak, zirriborroak...), baina are ikuspegi zabalagoa emango digute beste herri batzuetan sortutako dokumentuek.
|
|
2020
|
|
|
Ez zegoen euskaraz irakurriko zuen burgesia indartsurik. Jauntxoak, intelektualak eta elizgizonak ziren irakurle potentzialak, eta horietatik, euskararen inguruan (eurek sortutako Lore Jokoen eta aldizkarien baitan) biltzen ziren gutxi batzuk har
|
ditzakegu
irakurletzat. Zalantzarik gabe, lotura zuzena egiten zuten euskal literaturaren eta euren balio nagusiak ziren tradizionalismoaren (baserria, familia), moral kristauaren (fedea, Elizarekiko leialtasuna) eta nazionalismoaren (euskara, foruak) artean.
|
|
|
bata egileari dagokiona (Oihenartek ere bereizi zuen (e) c) eta bestea, pasibo edo neutroari dagokiona. Hor daude, garaiko terminologia baliatuz, Euskararen Gramatikan bereizi ditugun ‘egiturazko kasuak’ Bestelako xehetasun batzuk ere aurki
|
ditzakegu
Humboldten lanetan: partitiboaren atzizkia, (r) ik eta ablatiboaren tik ere lotzen ditu, bai eta leku kasuetako pluraletan ageri den etaeta toponimian ageri den eta (Pagoeta, Arantzeta...).
|
|
2021
|
|
|
nolabaiteko aldaketa (sinkronikoa edo diakronikoa) suma daiteke" nonbaitera abiadura handiz joan daitezkeen gauza konkretu guztiak" (pilota) delako talde oso handitik" ahoz esan edo kanta daitezkeen gauzak" (bertsoa) talde txikiagora. Beraz, ondo bereiz
|
ditzakegu
zorra kitatu bezalako kolokazioak, lan honetan aztergai hartuko ditugun bertsoak bota edo azterketa zorroztu gisako kolokazioetatik: azken hauek bakarrik hartzen dute irudizko adiera hori, kolokazioari are nabarmentasun handiagoa ematen diona.
|
|
|
Hona begirada horretatik egindako bi galdera potolo: ba ote du zentzurik elebitasuna muga zehatzak dituzten bi kode linguistiko moduan aztertzeak (Heller 2007)?, eta, erantzun unibertsalak topatu al
|
ditzakegu
elebitasuna eta gizakiaren bestelako gaitasun soziokognitiboak aztertzean oro har?
|
|
2022
|
|
|
hizkuntza batean hitz baten esanahi sorta zabalak, batez ere beste hizkuntza bateko irismen estuagoarekin alderatzen denean, lehen hizkuntzako hiztunen interes handiagoa iradokitzen du kontzeptu horretan. Horren haritik, hizkuntza batean edo bestean Huts en eremu semantikoaren barnean erlazionaturiko terminoen hedadura semantikoak alderatu
|
ditzakegu
. Adibidez, euskarazko zulo hitzarekin espainierazko ‘agujero’ (‘zulo’) alderatuz.
|