|
2000
|
|
|
" Joko" hitzaren adibidearekin argitu zuen arazo hau. Honi dagokionez, esan zuen, alde batetik, (1) joko guztien artean zerbait komuna izan arren, horrek ez duela inplikatzen, joko jakin bati" joko" deitzen
|
diogunean
, esan nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren bi muturren artean ezer komunik izan ez arren. Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—.
|
|
2001
|
|
|
Gauza bat da maitatzea; beste bat ‘norbait’ maitatuz, onginahia izatea; eta beste bat onginahia diozunari zerbait ematea. Zerbait norbaiti —norberari, adibidez— eman nahi
|
diogunean
, maitatzen ari gara, bai, beti ari baikara maitatzen. Maitatzea eta maitatzearen ondorenak —maitatuz—, batera doaz, sarri, edo gehienetan, nahi bada.
|
|
2003
|
|
|
Zu ordea harengandik hainbestean bereizten zara bakarrik, horixe bera tresnarik gabe, hitz soilen bidez egiten duzula. Gu behintzat d beste norbaiti beste hitzaldiak esaten entzuten
|
diogunean
, nahiz eta guztiz hizlari ona izan, ez gara, esate baterako, ezertaz kezkatzen. Batek zuri entzuten dizunean ordea, ala beste bati zure hitzaldiak esaten, nahiz eta oso eskasa izan hizlaria, emakume, gizon zein mutikoak entzunda ere, liluratuta eta menperatuta gelditzen gara.
|
|
2004
|
|
|
Gilsonek erakutsi duen modura, Descartesengan aurki ditzakegun ideia askok badituzte beren aurrekariak pentsamendu eskolastikoan, eta askotan bere sordunak dira ia bete betean. Eta horrela gertatzen da eredu deduktibista horri begiratzen
|
diogunean
, badituelako bere gertutasun handiak Tomas Akinokoarengan aurkitzen dugun ereduarekiko. Tomas Akinokoak ere benetako egiarako sentimenezko bideari uko egingo zion eta egiaren benetako jatorria Jainkoarengan ipiniko zuen.
|
|
|
Demagun, esaterako, ‘izurde’ eta ‘maitasun’ izenak. ‘Izurde’
|
diogunean
(aipamen huts gisa eta, beraz, testuinguru jakinik gabe, horrelakorik posible bada) errealitatearen objektu generiko bati egiten diogu erreferentzia, jada badiren edo izan litezkeen itsasoko ugaztun jakin horietako bakoitzari egozten diogun izen generikoaz baliatzen garela. ‘Maitasun’ diogunean, aldiz, ez dugu objektu bat adierazten ‘izurde’ diogunean adierazten dugun modu berean.
|
|
|
‘Izurde’ diogunean (aipamen huts gisa eta, beraz, testuinguru jakinik gabe, horrelakorik posible bada) errealitatearen objektu generiko bati egiten diogu erreferentzia, jada badiren edo izan litezkeen itsasoko ugaztun jakin horietako bakoitzari egozten diogun izen generikoaz baliatzen garela. ‘Maitasun’
|
diogunean
, aldiz, ez dugu objektu bat adierazten ‘izurde’ diogunean adierazten dugun modu berean. ‘Maitasun’ izen abstraktua dugu.
|
|
|
‘Izurde’ diogunean (aipamen huts gisa eta, beraz, testuinguru jakinik gabe, horrelakorik posible bada) errealitatearen objektu generiko bati egiten diogu erreferentzia, jada badiren edo izan litezkeen itsasoko ugaztun jakin horietako bakoitzari egozten diogun izen generikoaz baliatzen garela. ‘Maitasun’ diogunean, aldiz, ez dugu objektu bat adierazten ‘izurde’
|
diogunean
adierazten dugun modu berean. ‘Maitasun’ izen abstraktua dugu.
|
|
|
Errealizazioaren etika
|
diogunean
, errealizazio hitza Zubiriren oinarrizko eta funtsezko zentzuan hartzen dugu batetik, baina baita ere, bestetik, Cencillok ematen dion zentzu psiko integratzailean, bere obra antropologiko eta psikoanalitikoan sakonkiro azaldu duen bezala, bi zentzuok elkarren osagarriak eta argigarriak direlarik.
|
|
|
Halaz ere, Wittgensteinek ohartarazten digu" Munduaren existentziak harritzen nau" esaten dugunean hizkuntzaren" erabilpen txarra" egiten dugula. Inoiz ikusi ez dugun animalia batek harritzen gaituela
|
diogunean
denek ulertzen dute ezohiko zerbaiten aurrean gaudela. Eta animalia ezohiko horrek harritzen gaitu horrelakorik bazegoela uste ez genuelako eta, beraz, animalia hori existitzen ez zela imajinatzen nuelako.
|
|
|
Jainkoa bizitzaren zentzua da. " Bizitza"
|
diogunean
, Wittgensteinek jada ohartarazi zuenez, ez gara bizitza biologiko edota fisiologikoaz ari, ezta psikologikoaz ere. " Bizitza mundua da".
|
|
|
Baina ez bide da oso urrun etika zientzia edo jakintza autonomo eta erriguroso gisa agertuko den garaia. Jakintza autonomoa
|
diogunean
beste zientziek edo jakintza zorrotzek duten autonomia eta interdependentzia (interdiziplinaritate) maila berdina esan nahi dugu, ez gehiago ez gutxiago. Halaber, eta jarraian ikusiko dugun bezala, giza zientzia formalizatu gisa ikusi nahi genukeen etika ezin izan daiteke etika normatibo edo prezeptiborik, ezta etika erlijioso edota antierlijiosorik ere.
|
|
|
Gizakia izaki etiko bat delako, zoon ethikon delako, esango zukeen Aristotelesek, nahiz formulazio hori ez zuen inoiz izkiriatu. Gizakia izaki etikoa dela
|
diogunean
zer esan nahi ote dugu. Dakusagun geldiro.
|
|
|
Gizartearen (senideen, lagunartearen, herrikideen) elkarreraginik gabe ez dagoke gizon emakumerik, gizakiak gizartea baitu sehaska, hazkurri eta jokaleku. Gizartea
|
diogunean
antropologiak ulertu ohi duen oinarrizko zentzuan diogu: " bizileku komun bat partekatzen duten eta bere biziraupenerako eta ongizaterako elkarren beharrean dauden pertsonen multzoa", hain zuzen ere, Marvin Harris antropologo ezagunak definitu duen bezala.22
|
|
|
Biologia eta kultura giza errealitatearen bi" mementu eratzaile" ditugu, bakoitzak bere dinamika propioa duena baina elkarren beharrean daudenak txanpon baten aurkia eta ifrentzua bezala. Gizakiaren biologia
|
diogunean
berorren elementu organiko estrukturalak adierazi nahi ditugu, gizakiaren mementu estruktural gisa ulerturik. Gizakiaren egitura biologikoa, bada, giza errealitatearen mementu estruktural, eratzaile eta osatzaile gisa ulertzen dugu.
|
|
|
praxia, alegia. Eta praxia
|
diogunean
, praxi errealizatzailea esan nahi dugu, hots, interpretatzailea, era (alda) tzailea eta sortzailea batera dena, hain zuzen ere.
|
|
|
Eta kontzientzia bakar hori kontzientzia metafisiko ere bada, subjektu etiko ezagutzailea subjektu metafisiko egiten duena, hain zuzen ere. Zer esan nahi dugu, baina, subjektu metafisiko
|
diogunean
–Metafisikaren errealitatera irekita dagoela esan nahi dugu, hau da," fisikatik" (psikobiofisikatik) haratagoko eta honatagoko errealitatea ezagutzeko eta kontenplatzeko (thedrein) isuria duela gizakiak.
|
|
|
Balio sozialen berebiziko garrantzia azpimarratu beharra dago, horiek baitira taldearen kohesioa eta berezitasuna segurtatzen dituztenak eta, halaber, taldekide bakoitzaren unibertso mentala konfiguratzen dutenak. Balio sozialak
|
diogunean
gizatalde edo kultur jakin batek aro historiko batean dituen balio komun nagusiak adierazi nahi ditugu bereziki. Eta, dakigunez, gizarte bakoitzak bere balio propioak ditu, kultura —eta are azpikultura edota gizarte klase— batetik bestera ezberdintasun handiak ageri direla.
|
|
|
Eta alderantziz ere. Egitura
|
diogunean
araueta sinbolo sare kohesionatu eta eragile bat adierazi nahi dugu bereziki. Estrukturalismo itsuan erori gabe, ezin uka daiteke ondasun eta produktuen trukeak, hitz bidezko komunikazioak bezala, erregela sistema egituratu bati erantzuten diola.
|
|
|
Kontsumismoa eta" exhibizio" soziala nagusitzen ari diren garaiotan, giza mekanismo psikosozialak, ekonomikoak ez ezik, hobeki ezagutu behar ditugu gizarte justuago eta gizatiarrago eraiki ahal dezagun denon artean. Eta ‘gizarte’
|
diogunean
gizadi osoa esan nahi dugu, herri, kultura eta nazio guztiek osatzen dutena.
|
|
2006
|
|
|
12 ‘Morala’
|
diogunean
‘judizio eta ebaluaketa morala’ esan nahi dugu.
|
|
|
21 Ondorioa dela
|
diogunean
ez dugu esan nahi ondorio logikoa dela. Ikusiko dugun bezala, Humeren sentimentalismoa modu desberdinetan interpreta daiteke ‘ondorio’ hitzaren interpretazioaren arabera.
|
|
|
Moralki juzgatzen dena, beraz, ekintza hori aurrera eraman duen pertsona (edo pertsona horren izaera) da. Hortaz, ekintza bat moralki maltzurra dela
|
diogunean
modu eratorrian mintzatzen ari gara.
|
|
|
Haatik, kritikari txarra isilaraztea ez da hain erraza izango, eta beti izango du aukera bere sentimendu partikularrean tematzeko, aurkariaren aurrean amore emateari uko eginez. Alabaina, artearen printzipio ezagunen bat erakusten
|
diogunean
eta printzipio hori adibideen bitartez ilustratzen dugunean, adibide horien jokabidea printzipio horretara egokitzen dela onartzen du bere gustu partikularretik abiatuz. Eta oraingo kasuari ere printzipio bera aplika dakiokeela frogatzen dugunean —nahiz eta berak ez duen ez hauteman ez sumatu printzipio horren eragina—, orduan berak ondorioztatu du errua beregan dagoela eta, halaber, fintasunik ez duela, zeina baldintza beharrezkoa baita edozein konposiziotan edo diskurtsotan dagoen edertasun edo narrio guztiaz jabetzeko.11
|
|
|
Objektu bat karratua dela
|
diogunean
, objektu horrek benetan duen ezaugarria jasotzen ari gara. Alabaina, objektu bera ederra dela diogunean, gu, gizakiok, zerbait ekoizten ari gara, mundura proiektatzen ari gara gure gustua, objektu hori urreztatuz edo tindatuz.
|
|
|
Objektu bat karratua dela diogunean, objektu horrek benetan duen ezaugarria jasotzen ari gara. Alabaina, objektu bera ederra dela
|
diogunean
, gu, gizakiok, zerbait ekoizten ari gara, mundura proiektatzen ari gara gure gustua, objektu hori urreztatuz edo tindatuz. Hori da giza gustuak duen ahalmena.
|
|
|
Badaude Lockek aipatzen ez dituen bestelako propietate bigarrenak; esaterako, barregarria izatea. Film bati buruz barregarria dela
|
diogunean
, filmaren propietate bigarren bat aipatzen ari gara. Aitzitik, filmaren propietate lehen bat izan daiteke haren iraupena.
|
|
2010
|
|
|
Aholkua aurretiaz legeari buruz egin den nondik norakotik at geratzen da, hala egintzaren ontasunaren erregela eta neurria ez delako, hori baitago lege batean, hain zuzen ere, jarduteko modua ezartzen duen lege horretan, nola moralaren ikuspegitik ere, horrek ez baitarama eragingarritasun osoz obraren exekuziora, jarduteko premia moral hertsia ezarriz. Legeak egintza batera eramaten duela
|
diogunean
, horrela ulertu behar da baieztapen hori.
|
|
2011
|
|
|
Bere barrutik begira, zera bakoitzak bere izate berezia du, edo bere izaerak ditu, bera eta bera bakarrik den legez da (neure ustean ni ere naizen bezalaxe); berea ez da" izate" bereizgabe, higigabe abstraktu bat, bere bere izatea baino, beste ezer edo inorena ez dena. Eta guk beste edozeren izate berdina egozten
|
diogunean
, bortxatu egiten dugu, ez diogu uzten bera izaten, edozeren izatetara biluzten dugu eta biluztasun horretan lotzen dugu... Hots, guk erantzunik ez ukan arren, eta azkenean ez jakin arren izateak bereizten (hizkuntza pentsamenduaren posibilitatea da, eta muga!), izatearen galderak gutxienez problemaren kontziente itzultzen gaitu, gizakiak mundua" ezagutzeko" zer bihurtzen duen lehenik mundua.
|
|
2013
|
|
|
Ez dago zalantzarik. Baina pertsona horiek onak eta eredugarriak direla
|
diogunean
, ebaluaketa etiko bat egiten ari gara prozesu etikoa deskribatzean aipatu ditugun parametroen arabera. Parametro horiek arruntak dira, eta ez dira sortzen Jainkoarekiko mendekotasunetik.
|
|
|
Balioak balioztatzearen edo ebaluatzearen egintzari lotzen zaizkio. Edozer gauzari balio bat atxikitzen
|
diogunean
, gauza horren ebaluaketa edo balioztatzea egiten ari gara. Esaterako, film bati eder edo bikain balioak atxikitzen dizkiogunean, filma ebaluatzen ari gara.
|
|
|
Begira diezaiogun eguneroko bizitzan egiten den bereizketa bati: gauza bera esaten al dugu Blade Runner filma gustuko dugula eta Blade Runner filma ona dela
|
diogunean
–Badirudi denok atzematen dugula bereizketa bat bi baieztapen horien artean.
|