|
2000
|
|
|
Literatura derrigortzea gero literatura gorrota dezaten zigortzea da. Ezagutzen ditut kasuak, 12 urteko neska mutilak nik idatzi ditudan liburu zailenak(
|
demagun
" Carla") irakurtzera behartu dituztenak. Eta kasu asko dira.
|
|
|
Sormen monetarioaren prozesuari argitasuna ematearren,
|
demagun
B bankuak ezdaukala aldez aurretiko inolako gordailurik, nondik L ri alokairua ordaintzeko aterabailezakeenik. Izan ere, bankuak aldez aurretiko gordailuaren erabiltzeak ez lukeezelako sormen monetariorik definituko.
|
|
|
Beste batzuetan hitz mintzatua grabaketekin konbina daiteke, abiatze erakargarriagoak egitekotan: esaterako,
|
demagun
Lionel Jospin ek deklarazio garrantzitsuak egin dituela.
|
|
|
Baina ezta bertze edozein bi pertsona ere, benturaz, nork bere mundua duelako, propiala eta berezia, eta nor bere mundutik mintzatzen delako, azken batean. Izan ere,
|
demagun
gure edozein konbertsazionetan" sagarra" aipatzen dugula; baina ene sagarra —Elbirak eman zidan sagar ezti ahanztezin hura, zeren eta lehen musua ez baita nehoiz ere ahanzten— ez da zure sagarra —Donejoane bezperan jan zenuen sagar hura, oraino ere gau hartako sua oroitarazten dizuna—, ezta harena ere —otsailean edo sagardo bihurturik nahiko lukeen festazale hor...
|
|
|
Gizaki jakin bat jokabide umiliagarriaren biktima zuzena ez bada ere, biktimekin identifikatzen ahal da, adibidez talde kultural bereko kideak direlako. Esate baterako, bere ikasketa guztiak hizkuntza gutxiagotuan burutu dituzten ikasleak unibertsitatera iristen direnean eta han ezin dutenean beraien hizkuntzan estudiatzen segitu(
|
demagun
legediak eskubide hori errekonozitzen duela), orduan ikasle horiek umiliaturik sentitzeko arrazoi sendoak dituzte. Eta ez soilik ikasleek; gutxiengo kulturaleko kideak direnak ere umiliaturik senti daitezke, nahiz eta unibertsitatean ez egon eta inoiz egon ez izan, lehen aipaturiko izaera kutsagarriari esker.
|
|
|
Baina etikak ez ditu honela erabiltzen. Demagun tenisean jolasten dakidala, eta zuetako batek jolasten ikusten nauela, eta" Hara, nahiko gaizki jolasten ari zara" esaten didala, eta
|
demagun
hurrengo erantzuna ematen dudala: " Badakit, gaizki jolasten ari naiz, baina ez dut hobeki jolastu nahi"; besteak esan dezakeen gauza bakarra hurrengoa da:
|
|
|
" Ados". Baina
|
demagun
zuetako bati zentzurik gabeko gezurra esaten diodala, eta niregana hurbildu eta hurrengoa esaten didala: " Zital jokatzen ari zara", eta hurrengoa botatzen diodala:
|
|
|
Utz iezadazue azaltzen. Demagun zuetako bat pertsona orojakilea dela eta beraz munduko gorputz guztien, bizirik edo hilik dauden guztien, higidura guztiak ezagutzen dituela, eta bizi izan diren gizaki guztien gogo egoera guztiak ere ezagutzen dituela, eta
|
demagun
gizon honek liburu handi batean dakien guztia idazten duela. Liburu horrek munduko deskribapen osoa edukiko luke.
|
|
|
Jakina, funtsean, inoiz ikusi ez dugun gertakari bat da. Baina
|
demagun
halako gertakaria agertu dela: imajina ezazue zuetako bati bat batean lehoi baten burua sortu eta orroka hasten dela.
|
|
2001
|
|
|
' marea' itsasgora eta itsasbehera ditugu, baina' mareas vivas' esateko ez da bizi gehitu eta kito, hori beti ur biziak da. Beste batzutan bai,' contramaestre kontramaisu da eta' compas' konpas," Baina
|
demagun
Bermeoko portuan egiten duten postal bat: erdaraz' chalupas boniteras en el puerto de Bermeo' dakar eta euskaraz itzultzeko Bermeoko portuan hegaluze txalupa edo egingo lukete askok, baina ontzi horren betiko izen teknikoa txalupa handia da.
|
|
|
Bai. Baina,
|
demagun
egoera normalizatu batean gaudela, herritar guztiak askatasunean, egin dadila galdera hau: independentzia nahi duzu bai edo ez?
|
|
|
Adibide bat jarri behar eta,
|
demagun
Otto Pette ren pattarra egiteko modua: Baronetak elurtzulo batean sartzen omen zituen pattar barrikak, edariaren irakite prozesua astirotzeko. Nik ez nekien inoiz horrelakorik egin den, baina oso ondozetorkidan gorabehera hori halako giroketa berezi bat lortzeko.
|
|
|
Idazleak sinesgarritasuna (irakurlearekin sinatzen duen itun berezi apartekohori) du arazoa konpontzeko bide bakarra: Yon Etxaidek,
|
demagun
, bazekien VIVII. mendeko baxenabartarrek ez zutela bere Eneko Agerroa eleberriko pertsonaiek bezala hitz egiten; baina Yon Etxaidek sortutako hizkerak halako eremuasmatu (itunezko) batean bildu ditu idazlea, irakurlea eta eleberri horretakopertsonaia guztiak, sekula betiko bildu ere.
|
|
|
Oraintsu arteko nobela historikoan(
|
demagun
Yon Etxaideren batean) gertakizunak dira urruti daudenak, baina idazlea (inoiz baita testu barruko narratzaileaere) eta irakurlea garaikideak dira.
|
|
|
XIX. mendeko nobela historikoan, berriz(
|
demagun
Navarro VillosladarenAmaya), gertakizunak eta idazlea elkarrengandik urruti daude, eta idazlea eta guere elkarrengandik urrun gaude.
|
|
|
Literatura, merkatuaren? konbentzioetarik haratagoko zerbait dela sinestenbaldin badugu, bide bat,
|
demagun
–, orduan, zinez bukatzeko, zuetariko bakoitza, idazle irakurle, bide horren aztalkatzera gonbitatzea besterik ez zait geratzen.
|
|
|
Liburu hau euskaragarbian hurbiltzen zaigu, gizarte garbi baten eredu. Piarres Adamerenosagarriak, irri zalapartak eta balentriak, orduko Euskal Herriko aberastasunpartikatuenak ez zirela dakidalako. Amikuze aldea,
|
demagun
, lohi etabarruku urrinez zikin eta blai zegoen 1960 garaietako garapen ekonomikoaren jauziraino!, maite dut Elizanbururen obra arina.
|
|
|
Piarres Lafitteren lumatik XIX. mendean sartu zen erdarakada, ideologiko, baten berri jasotzen dugu hemen: izenen deklinatze femeninoa, izena bera ondoriozmaskulinoa delarik (artzaina, artzaintsa
|
demagun
). Hori, eta gehiago dena, generorik ez duen hizkuntza bat gizonez, gizakiz eta gizartez hanpatu da (guztiak, giz, errotik hazitako neologismoak), frantsesaren zein espainolaren eraginez.
|
|
|
aita, semea eta anaia. Euskaldunen artean oraino, kulturaren, politikaren edo kirolaren alorrean aita baten irudia garatzen da, harekdituela literaturan?
|
demagun
–norabideak finkatzen, bere seme espiritualak hautatzen eta anaiak sustatzen eta goraipatzen, kritika egitean zein entziklopedietakoantologiak orraztean.
|
|
|
emazte idazleentzat, argira salbo eta sanoheltzearren, gizonen molde berdinean izkiriatzea helburu bilakatzen da. Halatanautorearen izena salbu, eta kritikaren komentarioen funtsezko injustiziaz aparte, historiaren tratamendu eta perspektiban berezitasun gutxi kausi daiteke JasoneOsororen eta,
|
demagun
, Xabier Mendiguren Elizegiren ipuinen artean, adibidebaten emaiteko. Hemen, hizkuntza ideologia dominantearen aitzinean, euskaldunakerdaraz hastean bere mintzoaren seinaleak oro ezabatzen saiatzen diren bezala, literaturaren merkatuan sartzeko, emazte idazleek liburu ahal bezain neutroak, kometitzera?
|
|
|
goraipatu zen, 1993ko abenduan, Elkarren Patziku Perurenak agertu zuen Marasmus Femeninus liburuaren kapitulubaten orrialdeetan. Aipatu gabe uzten ditut gaurkoz,
|
demagun
, Miranderen edoEduardo Gil Beraren idazki misogino gohaingarriak.
|
|
|
Munduko edozein tokitan irakurleriaren parte handi bat, femeninoa? delarik, egunkari intimoen izkiriatzaileak gehienbat emazteak direlarik, halaber diraarrakasta gaitza lortzen duten liburuen egileak (Mary Higgins Clark, PD James, Patricia Highsmith,
|
demagun
); baina, serios, erranik den literaturaren merkatuaren eta kritikagintzaren kontrola, gizonezkoen esku dago esklusiboki.
|
|
|
Argitasunerako,
|
demagun
I herrialdeko x HM ko jabeek, t aldiunean kopuru horren osotasuna bat batean aldatzea erabakitzen dutela (I diruan); demagun, halaber, H herrialdeko x IM ko jabeak I diruko kopuru hori (H diruaren trukerako) eskaintzeko gai direla operazio soil batean, t aldiunean.
|
|
|
Argitasunerako, demagun I herrialdeko x HM ko jabeek, t aldiunean kopuru horren osotasuna bat batean aldatzea erabakitzen dutela (I diruan);
|
demagun
, halaber, H herrialdeko x IM ko jabeak I diruko kopuru hori (H diruaren trukerako) eskaintzeko gai direla operazio soil batean, t aldiunean.
|
|
|
Azter dezagun hori adibide baten laguntzaz. Izan bedi I diruko z unitate Hegoak irabazten duen kanpo errenta netoaren kopurua, eta
|
demagun
errenta hori guztia Hegoaren kanpo zerbitzurako dela zuzendua. Baldintza horietan Iparreko egoiliarrek Hegoaren hartzekodunek (HH), interesetan eta amortizazioan, beren koegoiliarrek Iparreko merkataritza inportazioak ordaintzeko gastatzen duten errentaren osotasuna z IM eskuratzen dute.
|
|
|
Nazioarteko interesen ordainketak analizatu baino lehen,
|
demagun
kasu sinple bat. Zorpeturiko pertsona edo egoiliarra A herrialdearen Estatua da.
|
|
|
galdetu zidan eta erantzun baten faltan luze gabe jarraitu zuen. Bihur dezagun bidea errezagoa eta zuzenagoa eta horretarako
|
demagun
beste proposamen hau: Dialektika bakarkako lana den neurrian, arrazoimena izango omen da, egia absolutoa bilatzerako orduan, norberaren tresna bakarra.
|
|
|
Nire bizitzak ez dauka zirrikiturik eta, edukiko balitu, porlanez tapatuko lituzke aitak. Baina
|
demagun
hilkorra naizela. Demagun zirrikituak gustatzen zaizkidala eta mitologia irakurtzea eta biolina jotzea.
|
|
|
Carlos, Felipe edo Duncan erregearen ilobari erretratua egin behar ziola. Eta Carlos, Felipe edo Duncan erregearen iloba zatar zatarra zen; edo zatarra ez,
|
demagun
ez zela fotogenikoa. Eta enkargua jaso zuen tipo hori ez zen, jakina, tipo arrunta:
|
|
|
Orain,
|
demagun
, bizi soineko berritu hori, egun batean, goitik behera, tarrat!, urratzen zaizula, edo ostu egiten dizutela, bestela; edo, bat batean, galdu, edota erre egiten zaizula. Hondamendi nabarmenak diruditen arren, gerta daitezke, ezta?
|
|
|
Artzain onak ardi guztiak manera berean bazkatzen zituela errepikatzen ziguten haur ginenean eta ardien artean zaldarea berdin banatua zela sinesten genuen, jale handiek txikiagoentzat partea uzten zutela. Ildo horretarik latza kausitzen nuen irratian, enekin eskolan ibiliak
|
demagun
, garapen estrategiaz elekatzen hautematean, garapena dudan jarri ezean, hitza ezpain artetik lerratzen zitzaienean pulindei bezala hantzen zitzaien papoa. Duela hogei urte beraiek ziren, gure" zaharrek" alokazione eta subentzioekin iraun zutelako, giro kolonialista batean tematu zirela ahoak eman ahala salatzen zutenak.
|
|
|
Noski, langileok, esnetegien politika ekonomikoarekin bat! Alabaina ekoizleari esnea ahalik merkeen erosten baldin bazitzaion, kontsumitzaileak gasnaren gainean
|
demagun
, supermerkatura iristean zentimo apurrak irabazten zituen, gasnarik hoberena eskuratuz bidenabar. Ekonomian oinarritu merkatuaren legeen mekanismoak barneratuak genituen ordukoz, gasnagintzan bistakoa zenez, literaturgintzan halaber, telebista eta prentsa espezializatuaren kausaz.
|
|
|
Hor baina, haritik eta gaiaren haragitik urruntzen naiz. Zenbaitetan gaitzeko sakrifizioak onartzekoak direla agertzeko gogoa nuen soilik, bilkura biharamun etenetan,
|
demagun
haurrek ardikiaren jatea onets dezaten. Halako batean, ez dakit zein estrenaren ondotik konjeladorean atxiki xungo xerra mehe haien eguerdiko berotzea erabaki nuen.
|
|
|
Apalaldien erroak ziotenez, aita, senarra eta semearekiko lotura nahasiak ziren: senarrek
|
demagun
, beren emazteak neska lirainagoentzat abandonatzen zituzten, edo amodioaren xantaia egiten zieten higaduraren mugetaraino, desira sekula egiaztatu gabe, edo oraino desira zen bere herio naturalaz hiltzen. Harremanetan zalantza bortitzaren landerrak bazterrak estaltzen zituenean, agerpenez zeken ez ziren emazte haien nortasuna zein integritate psikologikoa kolpatua suertatzen zen, funtsean.
|
|
|
Farmazietan, akidura erraldoiaren eta
|
demagun
amodiozko penen jabaltzeko patxak salduko balira, falangaz klikatuagatik gasna jadanik ez zaidalako aski erosleetan lehena nintzatekeela aitortuko dizut irakurle. Haurrik ez ukateko bezala, pilula bat balitz pentsatzen denaren idaztearen edo ahoskatzearen trabatzeko, diot bertan, ekarri!
|
|
|
Ondoko bederatziak aldiz infernu kolorekoak enetako! Xoxokeria batengatik, supermerkatuan erosi usain on botila bat
|
demagun
, Joanes haserretzen zitzaidanan eta" heziko haut" orroaz oihukatzen ere, auzoek entzuteko maneran. Nahi zinan guztiek jakin zezaten gizon errespetatua zela ohetik eta etxeko sukaldetik haste.
|
|
|
Sinesten dut adibidez kabalek, bereziki hegaztiek, hitz egiteko ahalmena daukatela. Ez nau lotsatzen
|
demagun
ardi trapatu gaixo baten aitzinean, belarjaleen miseriak kontatzen dizkidala, aberearen marraketan solasak ehuten saiatuz orduak eta orduak egoteak. Neure hogeita zazpi aditz pobreekin sortu aurreko arrain nostalgiatik, lurpeko zizare bazka bilakatzeraino, mamifero humano urrixaren destinoak ez duela nehongo gutiziarik sortzen ihardets diezaioket.
|
|
|
Politikariek, gureek barne, H delakoa azken modan ahoskatuz, Herriarentzat jagoitik garapen globala eta globalizantearen premia proposatzen zuten, petits foursez asetzen segituz bistan dena: bideak zuzentzen, bihurguneak ezabatzen, seinale elebidunak orokortzen eta dirulaguntzak banatzen,
|
demagun
, esnea gasna zezaketen nekazariei. Euskal" gizarteko" sektore gehienak, horrela hitz egiten genuen engoitik, biltzen ziren batasunik leunenean, lanerako eta prentsan agertzeko.
|
|
|
Ene bigarren pentsamendu alorra, hala deitu badaiteke behintzat, lehena bezain alferra kausituko du, liburu hau Aitorren hizkuntzaz irakurtzearren hartu duen abertzale suharrak: justuki nioen, mintzaira zaharraren osoki normalizatzeko eta estandarizatzeko, desira linguistikoen suak pizteko, gizona edo emazteak larru gorritan, molde erakargarrian –rotin zureko aulkietan
|
demagun
eta ez beti karrikan manifestatzen... – agertuko lekizkigukeen argazki koloretsuz hanpatu hilabetekari bat eskas genuela. Ene irudi soileko, gisa horretako kultura ekoizpenak, garapen estrategia ekonomikoaz hazi lau lantegi mega guayek baino gehiago ekarriko lioke euskarari.
|
|
|
Egunak txabolen inguruko bazketan eta anitzetan gauak aziendekin iraganez, agian Joanesen kasuan abereekiko identifikazio naturala osoki normala zen. Ez ote zuten jakintsuek jadanik frogatu, haur bat
|
demagun
otsoek hazten eta hezten zutela, otso bilakatzen zela ibileraz, mintzamoldez eta izaeraz. Zure nortasuna, ekartzen zaituen sozietatearen araberakoa dela argi dago.
|
|
|
Erresumin izpirik ez daukat ordea, tribua osatzen genuela ardika, ardi deizten eta amarekin gasna ontzen iragan uneez gogoratzen naizelarik, batez ere
|
demagun
supermerkatuan suertatuak erlatibizatzeko. Etxe gehienetan bezala gurean, ardi lanak haurren gain ziren:
|
|
2002
|
|
|
Nire mentalidadetik, lanak erdi aukeran egiteak esan nahi zuen,
|
demagun
aizkolari batek 45 egin nahi bazuen apustua, eta besteak 15era, erdi aukeraren poderioz biek ere 30nara jokatu zuketeela. Oker nenbilen.
|
|
|
Aldiz, kazetari berak, bere grabagailua lagun, galdetu izan balio jende horri berari ia prest dagoen berogailua jaisteko, neguan, batez beste, etxean bi gradu gutxiagoko tenperatura edukitzeko,
|
demagun
, ia segurua da jende gehienak ez ozen eta biribil batez erantzungo liokeela. Eta jende horri eginiko galdera balitz ia prest dauden, esaterako, kotxea txandaka erabiltzeko astean behin, edo batere kotxerik eduki gabe bizitzeko, orduan ezezko erantzuna ia emango lukete.
|
|
|
Ecoren aburuz, jokabide posmodernoa honako hau izango litzateke:
|
demagun
gizonezko batek emakume oso jantzi bat (ikasia, alegia) maite duela. Bere maitasuna aitortzeko, badaki ezin diola" izugarri maite zaitut" esan, Corín Telladok esan zuelako lehenago.
|
|
|
Hasieratik harritzen gaituen istorio bat kontatzen da bertan:
|
demagun
1997ko ekainean gaudela eta bat batean Estepan Urkiaga," Lauaxeta", fusilatu zutenetik 60 urte paseak direnean, berpiztu egiten dela bizion mundura itzuliz. Gernikan, ertzaintzaren auto baten aurrean azaltzen da ezustean eta bi hilabete beranduago, eleberriko bigarren protagonista nagusia ezagutzen du:
|
|
|
Sistema arautua izatenda ohikoena. Baina
|
demagun
, lipar batez, ikaslea hizkuntza kaosaren aurrez aurrejartzen dugula. Ba ote gaude prestaturik adituak, horrelako ikuspegi bati ekitekoeta ikasleari lanabesak emateko?
|
|
|
Erlijioetan gertatzen zenaren antzera?
|
demagun
kristau ohituran domekero mezatara joatea eta ondoren sermoia komentatzea?, hedabideen mezua aldi oro entzuten da, eta entzundako horrek ematen du lagunartean berba egiteko giltza edo bidea. Sermoian esandakoa komentatzen zen moduan komentatzen dira, lankideen artean, lanera heldu bezain laster, autobusean entzundako partearen albisteak.
|
|
|
Adibidez,
|
demagun
–ARGIA, hitza.
|
|
|
Honelako guztiak esaten hastekotan, ez genuke sekula amaituko. Baina
|
demagun
zeuk nahi bezain aurpegi ederra daukala eta Venusen xarma lohadar guztietatik dariola: izango dira, noski, bera bezalakoak; artean bera gabe bizi izan gara, noski; berak ere itsusiaren zer berdinak egiten ditu eta badakigu egiten dituela, eta gajoa kirats nazkagarriz usaintzen da, otseinek ihes eta ezkutuan barre egiten diotela.
|
|
|
Erregela multzo bat konpilatzeko eta probatzeko jarraitu ohi den prozedura hau da(
|
demagun
erreg1.txt dela erregelen fitxategia):
|
|
|
Lehen azaldutako komando segidan zeuden komandoen artean hauek dira script1 izeneko fitxategian kokatuko liratekeenak(
|
demagun
lex1.txt dela 4.11 adibidean azaldutako lexikoa eta erreg1.fst 4.5 adibidean ikusitakoa konpilatu ondoren):
|
|
|
euskaraz idatzi bai, baina aldi berean idazten duen horrek gaztelaniaz zer soinu izango duen kontuan harturik idaztea euskaraz, berak ere bai baitaki erdaraz, eta etengabe egon baitaiteke irudikatzen lerro horiek erdaraz nola agertuko liratekeen. Besterik litzateke idazleari burutik pasatuko balitzaio testu hori beste norbaitek suedierara,
|
demagun
, jarri behar duela, gaztelaniarekin gertatzen ez den bezala suediera [13] ez baitu hain etxeko: orduan ez luke gupida sobera izango, ez bailuke jakingo euskal letra horiek suedieraz aurkiz edo kantoiez erortzen zaizkion.
|
|
|
Tolosakoa bezain txukuna, hobea ez bada. Zeren, Tolosako babarrunak apartak izanik ere, euskaldun bakoitzak bere baitan ezkutatzen duen hizkuntzalaritxoak erakutsi izan baitigu, urte hauetan guztietan, Tolosan hobeki egiten dela euskaraz,
|
demagun
, Apatamonasterion, Ultzaman edo Urepelen baino. Hori gauza" jakina" da, eta ez du merezi hemen luzamenduetan ibiltzea gardenak diren kontuekin, zeren hala izanik, baten batek gauza hauek beste gisa batera ikus balitza ere, ez baikintezke gai izango hitzaren poderioz, luzapenetan ibilita ere, kontrakoaz gogatzeko.
|
|
|
beti esan izan ohi da administrazioaren lana dela ekimen partikularrak bete ezin duena hornitzea, betiere bete behar duen hori beharrezko ikusten bada gizartearentzat. Lehia okerrik egin gabe, hori bai, administrazioak hezkuntza, ziurtasuna eta osasuna bideratu lituzkeelako, baina ez,
|
demagun
, kirol denda bat. Hala ere, kirol denda bat jarri luke ekimen pribatua horretarako gai ez balitz eta halako denda bat gizartean ezinbestekoa dela ikusiko balitz.
|
|
|
gauza bat baita laguntza izatea eta beste bat produktu berarekin handik eta hemendik itzulika ibiltzea. Tartean, lortzen bada produktu hori hiztegi entziklopediko bat,
|
demagun
egunkari batean sartzea aleka aleka egunkari erostunak ordain dezan eta egunkari horrek euskal produktu bat saltzeagatik diru publikoa hartzen badu, hainbat hobeki. Bide batez:
|
|
|
Hori dela eta, joera handia dugu erdialdeko hitz eta esapideen erabiltzeko eta nik neuk ere, jo dezagun, errazago idazten dut egun asko, bultzatu edo horma eta ez, sortzetik beretik neureak ditudan anitz, bulkatu eta pareta hitzak, erraz ulertzeko adibide batzuk aipatzeagatik. Aski zen Euskaltzaindiak bere paradigmetan etor baledi, ikusiko zukeen edo baletor jartzea, edo ukan dut idaztea norbaitek liburu batean, aldameneko irakasleak horiek direla forma jatorrak, eta batuan erabili beharrekoak, erakusteko, eta ez,
|
demagun
, haiek bezain jator eta betikoak diren etorriko balitz, ikusiko zuen edo izan dut. Taula horietan dateke bezalakoak ikusi genituenean, berehala hasi ziren forma horiek barreiatzen, eta beharbada bihar etorriko da doi doi esateko gai zenari noiz eta nola erabili behar zuen dateke hori hasi ginen irakasten, eta gainera, aldaera hau bestea baino egokiago zela esaten genion.
|
|
|
normala da behin eredu bat eman ondoren, eta behin apustua horren alde egin ondoren, batasuna eta berdintasuna bilatzea euskara bezalako hizkuntza baten egoera sakabanatuan, alde batera utzirik batasun horretan noraino joan den Euskaltzaindia bera, jendeak Euskaltzaindiak berak baino urrunago joan nahi baitzuen praktikan. Akademiak ez bazuen argitzen editore batek,
|
demagun
, funtsezkotzat jotzen zuen punturen bat, ulertzekoa da argitaletxeak halako batasun bat nahi izatea argitara ematen zituen liburuetan. Eta benetan argitasuna egiten zuten, nola izango zen bada bestela, horretarako luma zuzentzailea erabiltzen hasi ziren lehenek.
|
|
|
Zeren ni ziur naiz, Bernardok bidaliko balu artikulu bat El PaÃsera,
|
demagun
," Vacas flacas en el folklore del Goierri", eta hurrengo igandean beste bat" El subconsciente de las ranas en el folclor de la Falange" izenarekin, egunkariko adiskideren baten deia hartuko lukeela, garrantzirik eman gabe esango liokeena: " Oye, es magnÃfico, te ha quedado perfecto, va a gustar, y lo sacamos en primera dentro de dos semanas.
|
|
|
sekula idaztera ausartuko ez diren narratiba irakurle horiek ez ote diote etekinik atera irakurri duten horri? Eta zergatik da berez ona(
|
demagun
" errentagarri", termino ekonomikoa berez, zentzu positiboan erabiltzen dela hemen) idazle gehiago sortzea?
|
|
|
1. Bloketan erdibitutako mundua amaitu zenean, Fukuyamaren historiaren amaieraren kontrapuntu gisa Samuel Huntingtonek 1989 lehenbizikoz aurreratu eta duela sei urte, 1996an, osatu eta argitara eman zuen zibilizazioenarteko gatazkaren teoriak arrakasta nahiko kaskarra izan zuen autoreari lehendik ere begirunea zioten ingurune akademiko eta politiko eskuindarretatik at. Eta ezin logikoagoa zen: ezer gutxi laguntzen zuen Harvardeko katedraduna ren ikuspegiak,
|
demagun
, orduantxe gertatu berria zen Ruandako genozidio izugarria ulertzeko (eta seguruenik ez da kasualitatezkoa Afrika odolusten duten gatazkei Huntingtonek eskaintzen dien arreta eskasa, munduak egun bizi dituen gerrarik latzenak diren arren). Gehixeago arduratzen zen orduantxe amaitu berria zen Bosniako gerraz, baina arrunkeria zabar samarretan geratzeko eta, R.
|
|
|
Demagun, bada, hirurehun presotik gora dauzkagula gure ardurapean eta espetxeko gorabehera ohikoenak aztertu ondoren urtean zehar hiltzen direnen batez besteko kalkulu bat egiten dugula;
|
demagun
kalkulu horren arabera ateratzen den zenbatekoa hogeitik batekoa dela, alegia, hori dela urtean zehar hildakoen batez bestekoa; hona gure planak agintzen duena: eman enpresaburuari hamar libra hildako bakoitzeko; eman, beraz, gure kasurako, ehun eta berrogeita hamar libra eta jarri baldintza bakarra, alegia, urtea amaitzerako batez bestekoak markatzen duena baino galera handiagoak badauzka, eman ditzala hamar libra galtzen duen morroi bakoitzeko.
|
|
2003
|
|
|
Erreferenduma tresna bat da, eta erabiltzen den arabera ongi edo gaizki burutu daiteke. Erreferendum bat proposatuko balitz,
|
demagun
«Euskal erakunde espezifiko baten alde al zaude?» galdera pausatuz, ez nintzateke oso baikorra izango. Ez dut uste populazioaren gehiengoak aldeko boza emango lukeenik.
|
|
|
Ni baiezkoan nago, baina idazleen artean ezezko erantzuna dabilela esango nuke. Batez ere ukapen horrek beste helburu bat betetzen du, esaten denean euskara ez dela gai ez dakit zertarako,
|
demagun
«literatura egiteko ez dela gai», eta orduan idazleek diote, euskara eta gaztelera, adibidez, egoki direla literatura egiteko. Noski egoki direla, baina ez da hori nik proposatzen dudan gaia, hau baizik:
|
|
|
batetik iragan urteko irailean esan zuten planak, euren minimo historikoak biltzen zituelarik, balio zezakeela nazio egituratzean sakontzeko eta, beraz, orain mundu horrek ezezkoa emango balio, bereei ondo azaldu lieke zergatik orduan bai eta orain ez. Eraman dezagun egoera hau Kataluniara eta
|
demagun
han norbaitek, posizio abertzaleenetik esatea halako plan bat ez dela bideragarria Ipar Kataluniatik eta Alacanteraino bozkatua izateko ahalmena egon arte, eta gainera beste norbait horren atzetik tiroka ari dela. Katalunian inork ez luke halako egoerarik ulertuko.
|
|
|
Eta
|
demagun
, arma nuklear gaberikako gerla garbia baizik(?) ez baledi balia ere, Irakeko diktadorearen aurkako gerla horretan, gerla bide hori hartu duelakotz Estatu Batuetako lehendakariak Nazio Batuen Erakundearen baimenik gabe, Estatu guztien gainetik dagoen erakunde horren iritziak eta erabakiak gutietsiz, lehenago de Gaulle batek egin zuen eta geroztik askotan Bushek berak egin duen bezala, quoniam nomi...
|
|
|
Hola bada, XIX. mende aurreko herritar euskaldunei transmititzen zitzaien historia ia bakarra erlijiosoa zen. Ez,
|
demagun
, euskal historiarik. Ahozko eta tokian tokiko memoria kolektibo txikiak albo batera utziz (norbere herriko gertaerenak, eskualde mailakoak, etab.), euskaldun gehienentzat iraganari buruzko kontakizun ezagun bakarra Elizak irakatsitakoa zen.
|
|
|
Lan hauek guztiek noble leinuen historia zuten ardatz (errege dinastiena edo jauntxo dinastiena,...), ez herrialdeena (ez ziren,
|
demagun
, Nafarroaren historiak, baizik nafar errege erreginen historiak). Eta beren funtzio nagusia noble leinu baten (edo batzuen) prestigioa eta legitimitatea bermatzea zen.
|
|
|
Kasu horietan, dirusarrerak sortzen dituzten hipotekaren titularrek bakarrik aseguratzen dute, eta ez diru sarrerak sortzen ez dituztenek, alferrikako gastua izango bailitzateke. Bereziki egokiak dira beren kontura lan egiten duten pertsonentzat; izan ere, normalean, baja dela-eta lanera huts egiteak, etab. Kasu horietan, gainera, aldi batez diru sarrera guztiak desagertzea eragiten du(
|
demagun
taxi gidari bat hanka bat hausteagatik ezin duela bi hilabetez taxiarekin lan egin). Hipoteka bat egitea aztertzen ari bazara eta haren ordainketak babesteko aseguru bat sinatu nahi baduzu, komeni da bi zerbitzuen eskaintza batera berrikustea.
|
|
|
normalean, aseguruak mailegua modu jarraituan (normalean 12 hilabete jarraian) ordaintzeko gehienezko hilabete kopurua ituntzen da; izan ere, langabezia izanez gero, nahikoa da beste enplegu bat aurkitzeko. Gainera, aseguruaren bizitza osoan, aseguruak egin beharreko gehienezko ordainketa kopuru bat jartzen da aldizka(
|
demagun
pertsona batek lana galdu duela eta hilabete batzuk langabezian egon dela, gero beste bat aurkitu eta berriro langabezian geratu dela, etab.), 24 hilabete inguru irauten duena. Kreditu txartel batzuetako aseguruak Beste adibide bat, hipoteka estaldurako aseguruak baino gehiago erabiltzen dena, finantza erakunde batzuen kreditu txarteletan sartutako ordainketak babesteko aseguruak dira.
|
|
|
Lehenik eta behin, erosleak behar baino BEZ gutxiago ordaintzen duelako, notarioaren aurrean eskrituratutako prezioagatik bakarrik ordaintzen baita BEZ. Adibidez,
|
demagun
etxebizitza batek 300.000 euro balio duela, baina eskrituran 240.000 euro. Kasu horretan, erosleak 240.000 euroen %7 ordainduko dio Ogasunari, hau da, 16.800 euro, ordaindu behar zituen 21.000 euroen ordez.
|
|
|
Edo beste era batera esanda:
|
demagun
hondartzan zaudela eta uretara sartu zarela. Olatuek batera eta bestera erabili zaituzte.
|
|
|
Hertzainak taldeak eskaintzen ziguna? Ju  tsin
|
demagun
, euripean arto landak handitzen zirela edo Garindainen, bizkarra kontuarrean bermatuz deiadartzen nuen" Estatuari gerra, gerra beti, bakean utzi arte!" zoragarri hura?
|
|
|
Baiki, o, Sokrates, baina nik
|
demagun
hizkuntza galtzen baldin badut, ezin dut gehiago idatzi: mintzairaren basamortu  tzeak mututuko ninduke.
|
|
|
Ikasteak, pentsamenduz oldartzeak, munduaren galdezkatzeak, izpirituaren zabaltzeak eta bazterren otserbatzeak sufrikario guztien arintzaile egingo zaitu, biktima plantatik aldenduz. Edertasunaren aitzinean eder sentituko zara Elpides, eder eta on, eta
|
demagun
zure hizkuntzaren edertasuna auzotzat dauzkazun mintzairen kontra ez doala argiki agertuko zaizu. Alderantziz, hizkuntzak eta jendeak, ideia beraren ildotik, eder eta on kausituko dituzu, uraren gainean dilindatzen den zubi hertsian lasterka aldiro lerratzear zabiltzala zure herrikide zenbaiti irudituko zaien arren.
|
|
|
Halatan, populazioaren zati baten kaskoetan, jarduera naturala bilakatu da ilegaltasuna. Biktimen bortizkeria nolabait zuzena, kondena ezina zela eta dela (palestinar komando suizidena) iritziz, euskaldun dela dioenak ez ditu
|
demagun
, atentatuak kondenatzen, arras arraiki txalotzen ez baldin baditu ere. Irudi luke, beste edozein testuingurutan egin litekeen eran, terrorismoaren estalpean ongia eta gaizkiaren artean egoeraren moralki ikertzeko eta jujatzeko kapazitatea galtzen dela, hala nola borroka armatuak finkatu eta kutsu heren mundutar eta etnizistaz hanpatu ideologian ito helburu argi eta zehatzak.
|
|
|
Euskara, abertzale mugimenduaren haize parpaila bihurtua da, abertzale izateko euskararen jakitea ez delarik jada hain beharrezko. Alta, abertzale mugimendu koloretsuak euskara salbatzearen  estakuruz biltzen ditu gazteak eta jende berriak, euskararen inguruko bizitasun kultural alegerak akuilaturik (Herri Urrats besta bikainak,
|
demagun
). Hargatik euskaltzale soil izateak ez du abertzale izatearen osperik, eta abertzaleak jakina, hortzak tinko, lepo zaina hegian, oka egiteko zorian, borroka armatuarekiko anbiguotasunez beteriko ikusmoldea darabil.
|
|
|
Preseski, poliziak etxera lehiatu eta bere bulego zikinean Kerguelen komisarioa bakarrik geratzen zenean, Eusko Armadak ehun elkartasun mutu sareaz pentsatzen jartzen zen. Atentatu batetarik landa arrastatzeak obratzen zituenean, sagu gotor bakar bat harrapatzen zuenen
|
demagun
ontsa kontent zen, komandoetako gainerako jendez zinez deus ez zekiela. Azpiegitura indartsua, zatikatua eta sekretua zeukan Armadak.
|
|
2004
|
|
|
Jakina, hizkuntzaren eta,
|
demagun
, esaterako, ekonomiaren izaera, ez dira maila bereko egitateak gizarte errealitate horren egituran. Hizkuntzaren dimentsioa, nahi izanez gero, unibertso sinbolikoaren arloan koka dezakegu, unibertso material hutsetik bereizteko.
|
|
|
Argiago ikusiko dugu ordea beste tankera honetara aurkeztuta:
|
demagun
Euskal Herriaz ari garela, demagun hemen bizi den gizakiaren sozializazio eredua dugula aztergai. Zer nolako ezaugarriak agertuko litzaizkiguke gizaki horren nortasun taxueran gizarte eta nazio zeinuei dagokienez?
|
|
|
Argiago ikusiko dugu ordea beste tankera honetara aurkeztuta: demagun Euskal Herriaz ari garela,
|
demagun
hemen bizi den gizakiaren sozializazio eredua dugula aztergai. Zer nolako ezaugarriak agertuko litzaizkiguke gizaki horren nortasun taxueran gizarte eta nazio zeinuei dagokienez?
|
|
|
Tentuz jokatzea nahitaez emankor eta aitzinatze suertatuko ote litzateke, gertatuak gertatu? Euskalgintzaren zimentarriak ezartzen dihardugun honetan euskararen normal kuntzak berezko dituen oinarrizko ezaugarri eta tasun batzuk saihestea eskatzen duen hizkuntza politika onestekoa ote da,
|
demagun
, erabilera plangintzetan. Zertaraino baldintza dezake jokaera espainol horrek, euskararen munduan mamuak baizik ikusten ez dituztenez gero, itxurazko hizkuntza politika jakin bat hezurmamitu ahal izatea?
|
|
|
Haatik, hortik ezin da ondorioztatu, inola ere, batez besteko hiztunaren gaitasun komunikatiboa edozein izan daitekeenik, gaitasun horren garapena etengabeko continuum bat dela aitzakiatzat harturik. Gaitasun komunikatiboaren adiera sentidu erlatiboan hartzekoa denez,
|
demagun
elebidunaren burmuinean dagoen beste hizkuntzaren kasua. Hori izango da metodorik argiena:
|
|
|
Horretan ere badira ñabardurak, eta ez beti argigarriak. Argigarria izan liteke,
|
demagun
, euskararen historia ez urrunean diglosiak jokatu duen papera. Paper hori, behinola, ñabarduraz jantzitako aipu honetara irauli zigun Mitxelenak:
|
|
|
Bateko, hizkuntza baten gizarte legitimitatea egiten; besteko, berriz, bigarren mintzairaren zilegitasuna desegiten. Eta erabilera esparruen arteko zatiketa hori dela-eta,
|
demagun
honako pare hau adibide gisa: hezkuntza esparrua (publikoa neurri ohargarri batean) bezain erabakigarria izan liteke lan munduko (gehienbat pribatua) hizkuntza erabilera, erabakigarriagoa ez baldin bada.
|
|
|
Hizkuntzaren gizarte balioak hizkuntza horretara erakartzeko motibazio indarra duenean,
|
demagun
ingelesaren kasua, kultura bitasunaren kontua ez da izaten faktore erabakigarria. Bigarren hizkuntza horrek daukan itzala dauka, daukan ospea eta indarra nazioarteko hizkuntza merkatuan, eta hori aski eta gehiegi du indarra eta erabilia izateko; beharrezko izatea, alegia, inor bere etxetik atera eta munduan barrena abiatu orduko.
|
|
|
Hego Euskal Herrira mugatu ohi den lurraldetasun eredu bat antzematen da inplizitu, euskararekiko interes bat (baina Antzinaroan bukatzen dena), eta gainerakoan garai desberdinetako datu sozial, politiko, ekonomiko eta kulturalak daude, hobeki edo okerrago laburbilduta, baina aski modu neutralean aurkezten direnak. Beraz kontzeptu historikoak ez daude helburu finalista bat iradokitzeko antolatuta(
|
demagun
Euskal Herriaren historia askatasunaren aldeko borroka konstante bat izan dela frogatzeko, edo kontrara Euskal Herriaren historia betidanik Espainian kokatu dela adierazteko). Zentzu horretan lerrokatze ideologikoa saihesten jakin du egitarauak.
|
|
|
Atxikimendu hori bultzatzea akaso euskal nazionalismoa sustatzearekin berdinduko dute batzuk, baina ez da hori nire ustea: Euskal Herria edo euskara estimatzeak ez du behartzen berau naziotzat hartzera edo independentzia nahi izatera, ezta,
|
demagun
, euskara lehenesteko politika gura izatera. Kontrakoa esateak inplikatuko luke gure jendartean, normaltzat?
|
|
|
Balioen gaia ebatzitzat emanik (nahiz, jakina, nirea proposamen soil bat den, diskutigarria guztiz), kontzeptu eta prozeduren auzia aipatu behar da. Hola,
|
demagun
, argi finkatzen dela historiaren inguruan landu beharreko balioen afera (bai euskal balioena zein bestelakoena), orduan kontzeptuzko eduki konkretu batzuk azaldu dira. Kontzeptuek, gorago esan denaren arabera, aurretiaz azaldutako konbentzioetan izan lukete abiapuntua, ondoren ahalik eta modurik aseptikoenean azaltzeko esparru horien baitan historian zehar jazo dena.
|
|
|
Konturatu Euskal Herria izena mendez mendeko erabilera tradizionalean oinarritzen dela, baina, aldi berean, ortografia eta definizio zehatza gaur egun proposatu direla (adibidez behinolako eusquel erria/ euscal herria/ Euskalerria gisako aldaki ugarien artean Euskal Herria forma hobetsiz; eta esanahi aldetik zazpi probintzien osotasunari dagokiola argituz, eta ez,
|
demagun
, herrialde horien zonalde euskaldunei soilik). Honelako konbentzioak normalak eta beharrezkoak dira hizkuntza guztietan2 Baina jakin egin behar da konbentzioak direla.
|
|
|
edozein elkartruke monetariotan akzio erreakzioemozionalak daudela. Eta hori negozio hotzenean ere gertatzen da;
|
demagun
bienpresatako kudeatzaileek aireportu bateko batzar areto batean elkar ikusi dutelalehen aldiz, ordu pare batean itun bat sinatzeko, eta segituan bakoitza bere herriraitzultzeko. Ezezagunen arteko sinatze labur horretan ere, mundu emozionalak eranabarmenean hartzen du parte; eta nork daki, tirabirak badaude, negozio horrengabezia, ekonomikoren?
|
|
|
Baina badu berezitasun harrigarri bat: holograma bat apurtzen denean, bere zatiek ez dute soilik imajinaren zati bat erakusten, baizik eta imajina osoa(
|
demagun
zaldi baten holograma apurtzen dela; hankari dagokion zatia hartzenbadugu, honek ez du erakutsiko zaldiaren hanka, baizik eta zaldi osoa). Hologramaren zatiek holograma osoaren informazioa gordetzen dute, era batean edo bestean.
|
|
|
–Demagun –erantzun nion, zentzuzkoa izan nahi zuen ahotsaz– ez dugula arazorik Lantza lapurtzeko, zuk diozun bezala. Hori asko erratea da, baina tira,
|
demagun
lortzen dugula. Berehala ohartuko dira!
|
|
|
Urakan bat ere ez:
|
demagun
, 60 km/ h ko boladak. Zubi moderno eta malgua kulunkan hasten da, batera eta bestera.
|
|
|
Zer da hau (hori)?, bi erantzun eman ditzaket: a) objektua ezagutzen badut(
|
demagun
mahai bat dela), hauxe erantzungo dut funtsean: ‘Mahai bat da’ Eta erantzun hori emango dut nahiz eta objektu konkretu hori ez dudan lehenago inoiz ikusi, hots, nahiz eta mahai hori ez dudan inoiz ikusi.
|
|
|
Zertarako? Zer eginen zenuke,
|
demagun
, emakume baten soinekoekin. Ike bezala jantzi?
|
|
2005
|
|
|
Azkenik,
|
demagun
agintariek erreferenduma proposatzen dutela afera trenkatzeko.
|
|
|
Botila erdi hutsik dagoela esaten denean ez da esaten erdi beterik dagoenik, eta hemen ere fenomeno hori agerian da. Hemen gauden gehienok ez gara 25 urteko gaztetxoak eta badakigu, orain dela 30 urte
|
demagun
, eskoletako egoera, euskara ikasteari edo euskarazko trebetasunak garatzeari dagokionez, zein zen. Perspektiba hori ere kontuan hartuz baloratu behar izaten dira era honetako gauzak.
|
|
|
prosan idatzia, narrazio lan laburra, bereziki alegiazko gertaerak kontatzen ditu, umeei kontatzen zaizkie, literatur generoa da. Segurutik den dena zuzena da, nork ez du entzun edo kontatu,
|
demagun
," Hiru txerritxoak" ipuina. Prosa da, luzea behintzat ez da, guztiz alegiazko gertaera da hiru txerritxo igeltsero sartuta, halakorik! umeen artean bai bolo bolo ibiltzen da eta literatura genero bat edo beste izan behar du.
|
|
|
Terrorismo delituetan segurtasun epea automatikoki ezarriko da, besteetan bezala, baina ez Zaintza epaileak, ez inork, ezin dute eraentza orokorra inolaz ere ezarri, legearen borondatea kasu hauetan inongo salbuespenik ez egitea delako. Segurtasun epea, hortaz, ezarri eta bete egingo da ex legem eta,
|
demagun
, birsartzearen aldeko iragarpen bakoiztua balego ere.
|
|
|
Baina espazioa neurtzen dutenean erratu daitezke. Hau da,
|
demagun
atletismoko pista egin duen arkitektoa erratu dela. Edo aparejadorea, edo delineantea, edo porlana bota duena, edo marrak pintatu dituena.
|