|
2000
|
|
|
Entzuleek, bere baitan bizi diren edo hiltzen ez direlako hiltzen ote diren eztabaida  tzen ari direla, bat batean, argi zerutiar orlegi moduko bat ikusi dute ate zirrikitu batetik sartzen. Poliki hurreratu dira atera; irekita dago; kezka eta zalantza
|
dator
berriz ere jendearen gogoetara: " Nork ireki ditu ateak?
|
|
|
Nik itxaron nuen, jakin nuen itxaroten, baina bide okerrak zeuden idatziak neure oinentzat, patar malkartsu eta galmendirakoak; dena goitik emana datorkigunean, ez dago zeregin handirik. Borroka nahiak ez du arnas handirik, fruituak behar ditu, ahalik eta lasterren, indarrak baz  katuko baditu; gero noraeza
|
dator
, etsipena, gorrotoa; eta behin zirkuluaren baitan sartua, itxi egiten dira itzulbideak eta estutu sarezuloak. Bizitza, esaten den bezala, tonbola bat da, baina ez argiztatua eta koloretsua, iluna eta beltza baizik.
|
|
|
Hara: Rakel oraintxe
|
dator
telefonoz deitzera. À demain.
|
|
2001
|
|
|
Roman eta Martin. Bata egunkariaren bila doa, bestea egunkariarekin
|
dator
. Sagu txikiak dabiltza zakar gurditxoaren inguruan.
|
|
|
Gizona kalean behera
|
dator
, auto uholde batean nahasia, poliki, gogoz bestera. Argiak eta oihartzunak urrundu egiten dira bere zentzumen gunetik kasik desagertzeraino.
|
|
|
Ezinbestean, behera
|
dator
aulkia. Baditu bere urteak, eta pipiek ederki hustu dizkiote barrenak.
|
|
|
Nork libratuko nau zigor honetatik? Eguzkia behera
|
dator
; piztu dira argi ero ñir  ñirkari koloretsuak; bete, irribarre eta negar txikiz eserleku guztiak. Aurki da martxan, erremediorik gabe, zaldiko maldikoa.
|
|
|
Ene aurpegiak ez du ezusterako biderik eskaintzen. Eta horregatik
|
dator
ezustea: atzetik harrapatu eta zin  tzurra bihurritu diot, espanturik gabe.
|
|
|
Horrexetan ari da Mari, Txomin leize barruan sartzen denean. Ezkerreko masaila ebakita eta soingainekoa goitik behera urratuta
|
dator
gizon gaztea:
|
|
|
Hurrengoa Lafitterena da; honena, ordea, alde batekoa bakarrik da eta izena La littérature dâexpression basque en Labourd, Basse Navarre et Soule [1941] eta alde honetakorik aipatu gabe. Hurrengoa nirea da, gero Villasanterena
|
dator
[Historia de la Literatura Vasca, Bilbao, 1961] eta azkenik piloa aurki dezakezue.
|
|
|
premiak, kemenak, ondasunak, debekuak eta gainerakoak neurtzeko daude, oraingo eta etorkizunerako. Bultzada, eragina, erasoa behetik etorri da, behetik
|
dator
eta behetik etorriko da, gero ere. Plangintzak ez du inor mugituko.
|
|
|
Hortik
|
dator
gaurko lan askoren izate praktikoa, estetizismo gabea: eskuliburuak argitaratzen dira, ikasbideak, hiztegi bereziak, e.a., azken helburu bezala maila guztietako irakaskuntza dutela, euskarari buruzkoa eta euskaraz bide batez.
|
|
|
Hortik ere
|
dator
, hein batez, Karlos Santamariak aipatu ohi duen" factor recesivo en la transmisión" delakoaren geldiaraztea, bide horretatik hiz  kuntza nahitaezko galbidera zihoala39 Liburu hutsetan ikasi ez duen euskaldun berria gero eta ugariago eta eragileagoa da gure herrian. Hau dela eta, gure kultur gidariak litezkeenen prestakuntza (ez gara gizarteko etorkiaz ari) oso bestelakoa da noizbaitekoaren aldean; aldaketa honek oraindik behar adina aztertu ez den beste modu batez ikusarazten ditu gauzak.
|
|
|
Gainez egin behar du pozez. Biharamunean
|
dator
, ordea, hotzaldia. Lagunek barre egiten diote, neskatxa ez da aldamenean harro harro erakutsi nahi izaten ditugun horietakoa?
|
|
|
Bistan da, gainera, agertu izan dudan Barojazaletasuna ez dagoela iritzi horietan finkatua. Eta Baroja aipatuz gero, berez
|
dator
euskarak gure artean behar lukeen lekuaren auzia. Bizirik irauteko adinbat den leku opa diogu, gutienez, baina hori aitortzea ez da aski, X ek, Aita Mokoroak eta nik ipiniko genituzkeen mugak ez baitira berdinak zabal meharrean7.
|
|
|
Hemen
|
dator
ene galdera, beldurraren beldurrez egiten dudana. Badakit, Euskal Herritik aski urruti bizi banaiz ere7, arazo hori" ikaragarri eztabaidatua" dela.
|
|
|
Halaz guztiz, ordea, barra barra erabiltzen dute ing. Tituluak, eta titulu ezagunak, baizik ez aipatzearren, Advancement of Learning F. Baconena da, Human understanding David Humengandik
|
dator
, A study of writing I. Gelb ena da. Ea inor noizbait saiatzen den, la problemática eta utzita, bestetarikoak itzultzen:
|
|
|
Unamuno
|
dator
gogora berriz, atzekoz aurrera bada ere. Kezkatan zebilen Unamuno eta Orixek, azken oinarriei begiratzen badiegu, ez zuen zalantzarik nabaritu.
|
|
|
Eranskin moduko batean badugu argitasun franko Larramendik Mendibururekin (eta Kardaberaz Mendibururekin dabil, batik bat) izan zituen harremanez. Eta eskualdien arteko aldakuntza eta guzti eman zaizkigun testuen aurretik, ikerlan trinkoa
|
dator
. Gaiak:
|
|
|
Ezinbesteko lagungarriak aurkituko dira, beraz, liburu honetan euskal literaturaren kondaira eta sakontze lanerako; baita ere gure artean XVIII. menderaino sortu ez zen hizkuntza landuaren iturburuak ezagu  tzeko. Ez
|
dator
, bestalde, garai txarrean. Harrigarri bada ere, hizkuntzalaritzarako joera (eta hizkuntzarekiko ezaguera) maizago ageri dira gurean, filologia ikasleen artean, literaturaren estudiorako isuria baino.
|
|
|
Gainerakoan ere, bagenekien lehen, eta orain lehen baino hobeki dakigu," berrikerien" bidea hartua zuela Mendiburuk: tasun hitz banako bezala, ez hitz zati gisa, erabiltzea; giro atzizkiaren usaera ugari eta bitxia (hortik
|
dator
, azken finean, Lizardiren sagasti gazte elurgiro hura), eta abar. Zerrenda, berezitasunena alegia, luzeagoa litzateke orain:
|
|
|
Neke eta ardaila, erdietsi du gogo zuena. " Uda"
|
dator
orain, uda isila, zorionari edo zorion itxurari dagokionez, eta laburra gainera. " Udazkenera" heldu gara.
|
|
|
Lizardiren Urte giroak bezala, gainera, urte sasoien izenak daramatzate hasieran. Berez bezala
|
dator
horrexegatik, ezer behartu eta bihurritu gabe, Urte giro haiek eta Egunkari hau elkarrekin berdintzea nahiz formari nahiz mamiari dagokionez, elkarrengandik hain guztiz beste direlarik ere.
|
|
|
Zer esan? Hitz bat
|
dator
bihotz barrendik: Absit!
|
|
|
Baina Zaloñak darabilen saltsa horretan ez dira irakasleak gehienbat gure adinekoak; zaharragoak dira, batez beste, gurasoak irakasleak baino. Eta hortik, hain zuzen, zaharrago nahiz gazteago izatetik, ez baita jaio oraindik aldi berean zaharrago eta gazteago izan daitekeen mutilik,
|
dator
agertzen duen ezin eramana, ez irakasle nahiz guraso izatetik.
|
|
|
Guztiori bateratua balego, bederen! Biz  pahiru aldiz ukitua izan den arren âedo, agian, ukitua izan delakoâ, ez
|
dator
beti bat bere buruarekin, ezta ere azken azkeneko soinekoz jantzirik. Ez dut uste gehiegi ardura duenik.
|
|
|
Azken mende mugako arazoak ere ez daude aski zuzen kontatuak, ezjakinaren poderioz, noski: " Arana Goirirekin bizkaitar literaturaren garaipena
|
dator
, hark fundaturiko alderdi politikoaren eta aldizkarien bitartez Euskal Herri osotik zabaldu zena. Sasoi hartako jelkide guztiak, nahiz eta gipuzkoarrak izan, bizkaieraren tankeraz idazten saiatzen ziren, hitz asko eta ortografia bera toki guztietatik hedatuz.
|
|
|
Erraz jo zuen begiz, kaletar askojakinen artean, Maisu Juan barberua. Eta biek elkar topatuz gero, berez bezala
|
dator
elkarrizketa bizia. Baita gainerako lagunak ere:
|
|
|
Ez
|
dator
Zaitegi aurkeztera" Platonâen hirur arpegi" deritzan aitzin  solasean, nolabait ere Platon aurkeztera baizik. Aurkezpen premia gehiago izaki honek gure artean beste hark baino.
|
|
|
Hortik
|
dator
liburu mordo ezaguna: M.M [artin] Harriet, Gramatica escuaraz eta francesez composatua, baina francez hitzcunça ikhasi nahi dutenen faboretan, 1741; Introduction à la langue française et à la langue basque, 1840, A. Hiriartena," destinée spécialement pour les Écoles du Pays Basque"; A.P [ascual] I [turriaga], Arte de aprender la lengua castellana para el uso de las escuelas de primeras letras de Guipúzcoa, 1841, eta orobat beraren Diálogos basco castellanos para las escuelas de primeras letras de Guipúzcoa, 1842, eta abar.
|
|
|
Argitaratzaileak ederki erakusten du Agirre hori, zena zelako, ezin zitekeela inolaz edozein lege zaharren aldeko izan. Hortik
|
dator
, beraz, gure harridura honen" Respuesta de un viajante a un amigo que le pidió noticias del Seminario Patriótico y del PaÃs Bascongado" (1780) irakurtzean. Gutunaren egilea, delako Agirre hori, lehenbizikoaren (Mintegiaren) aldeko izateaz gain, bigarrenak duen gobernubide eta lege erakundearen adiskide guztizkoa agertzen zaigunean.
|
|
|
Hemen piztu zen sua ez zen Gipuzkoako lurretan gelditu: bizkaieraren loraldia luzaro gabe
|
dator
, Nafarroa (bakarti gehienetan) ez zen erabat lozorroan gelditu eta beste aldekoek hartu zuten ordutik aurrera lehen guk haiengandik bildu genuenaren truk. Harremanak, ongi uler bedi diodana, bitara izan ziren XVIII. mendearen erditik hona, batetik bestera eta bestetik batera, eta hala behar ere.
|
|
|
Barka eske nator, azkenik, Barojaz bi bider bederik mintzatu naizelako gure Barojalari ofizialen baimenik gabe. Eta" barojalariak" ahora orduko, Santiago Aizarna idazle bipil beldurgabea
|
dator
gogora. Arlote pobrea naiz, baina bertso pare bat eskaini nahi nioke egunen batean (urte luze emankorren buruan baizik ez ahal zaio etorriko!) izango duen hilarrian ipintzeko.
|
|
|
12 Guipúzcoa, obra editada por la Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa, Donostian argitara emana, 1968an, dirudienez, ez baitio ez non eta ez noiz atera zuten; noren  tzat argitara zuten ere ez dakigu ongi. Dena den, 219 or.
|
dator
pasarte hori (K.M.O.).
|
|
|
Honelako zerbait ere gertatu zen, sasoia ongi zehaztu gabe dagoen arren, Bizkaiko Enkartazioetan. Eta azkenik, ordenak axola kentzen ez diolarik, barneko galera
|
dator
, Iruñean, Bilbon, eta antzeko hirietan. Gertakari hau. Gasteizen, XVI. mendean nabaria?
|
|
|
Ondoren 1872 gerra zibila
|
dator
eta azken urte honetako lege deuseztatzailea; berez Nafarroa ukitzen ez badu ere (eta Ipar Euskal Herria ere noski), honek izan zituen ondorioak, behetik jota, ez omen ziren hizkuntzarentzako mesede handiegia izan. Hortik Bizkaiko meatzeak, lehengo neurririk gabe, hondarreraino zulatzea etorri zen, industria larriaren finkatzea eta etorkinen lehen uholde gaitza.
|
|
|
Azkeneko hitz hau gehiagok ere erabiltzen dute, Axularrek ez ezik, hala nola Haranburuk, Etxeberri Ziburukoak eta Harizmendik. Honako hitz hau, ordea, aldamenean daramanak adierazten duenez, Axularrengandik
|
dator
zuzen zuzenean. On behar hitzaz ari naiz eta 11 orrialdean dakartzan galde erantzunez:
|
|
|
Erabakitzaileen buru den Alfred Hentzen irakasleak arestian aditzera eman duenez, Txillidak jaso du aurten laugarren aldiz eskainia izan den Rembrandt Saria. Sari hori, molda arteak aitzinatzeko pentsatua, Goethe Stiftung deritzan erakundearen eskutik
|
dator
. Eta erakunde hori, beste zenbaiten artean, Toepfer familiari eskerrak sortua dugu.
|
|
|
Aski izan bedi, oraingoz behintzat, huskeria hau hona aldatzea. Goian osorik izendatu ditugun omenaldietarik lehenbizikoan Euskaltzaindia
|
dator
aitzindari, 1947an urgazle (horrela esaten zen noski garai hartan) hautatu zuelako urteen buruan ohorezko lagun aukeratuko zuena.
|
|
|
Halatan, desberdina da Euskal Herrian eta Espainiako estatuaren gainerako lurretan hedabideek euskal gatazkaren aurrean duten eragina. Estatu mailan, erreferentzia politiko sozial nagusietatik eta gizarte ingurutik beretik sorturiko ikuspegia bat
|
dator
modu positiboan hedabideenarekin, eta askoz ere handiagoa da hedabideek jendeak gatazkari buruz dakienaren eta ezagutzen duenaren gainean duen eragina.
|
|
2002
|
|
|
Noizbait, zuzendariak telefonoa eseki  tzen du. Mahaitik jaiki eta guregana
|
dator
. Eskuetako batean musuzapi zuri bat du bil bil eginda.
|
|
|
Neurri neurriko erritmoa eta ozentasuna ematen dizkiet hasierako konpasei, akatsik gabe egiten ditut lehendabiziko hogeita hamar segundoak, orain arte bat etorri gara metronomoa eta ni, baina hor ari zait barrena tonu aldaketaren  momentua datorrela abisatzen, badator, orain, oraintxe
|
dator
!, eta bihotza jauzika hasten zait metronomoa baino azkarrago eta zaratatsuago; ez dut besterik entzuten: iritsi da nire nekeen momentua.
|
|
|
Aita ere berandu
|
dator
. Honezkero hemen behar zuen.
|
|
|
Liluratzen dakiena. Gomatxo bat ibiltzen du beti hatz lodiaren gerrian, eta hari tira eta askatu
|
dator
. Telefonoz hitz egin nahi duela dirudi.
|
|
|
Ez da, inondik ere, une honetan agurtu nahiko nukeen pertsona, baina niregana
|
dator
, eta ukondotik oratzen dit:
|
|
|
Badator! Orain, oraintxe
|
dator
... Eta zailtasunaren momentua iristen zenean, zakarregi ekiten nion aldaketari.
|
|
|
Hegoei eragin eta itsasorantz jotzen du berriro. Haizea trumilka
|
dator
etxe arteetatik: plastikoak, harea, hosto ihartuak zirimola eroan.
|
|
|
trostan
|
dator
itsaso aldetik.
|
|
|
gorputz gabe, baina,
|
dator
maitasuna,
|
|
|
Baina, hala eta guztiz ere, kontsumokoa dei daitekeen literatura horren hazkundea eztabaidaezina izan da azken urte hauetan; lehendik
|
dator
, noski (gogoan hartu Xabier Gereñoren lanak, edo 110 streeteko geltokia, Iñaki Zabaletarena); baina 90eko hamarkadan izan du hazkunderik begi bistakoena: esaterako, Joxean Sagastizabalen Kutsidazu bidea, Ixabelen, eta Jon Arretxeren edo Jasone Osororen ipuin liburu eta nobelen arrakastaz ari naiz.
|
|
|
Death Valley, ordea, ez da edonolako desertua. Izena XIX. mendetik
|
dator
, abenturazaleak urre bila mendebaldera abiatzen ziren garaikoa. Lasterketa zoro hartan gainerakoak baino agudoago ailegatzea zen gakoa, eta bati baino gehiagori harana zeharkatzea otu zi  tzaion, era horretara Kaliforniako kostaldera lehenago helduko zelakoan.
|
|
|
Grand Canyon edo Bryce ez bezala, Yosemite bat
|
dator
" parke naturala" entzutean bururatzen zaigun irudiarekin. Hemen ez dago arroila, leize edo harri multzorik; askoz ugariagoak dira zelai berde, baso oparo eta ur jauzi ikusgarriak.
|
|
2003
|
|
|
Egun osoa pasatu dute leherketaren gaineko aldiroko informazioa ematen. Eta horixe
|
dator
orain. Teleberriaren ohiko aurkezpena ikusten ari dira, hain juxtu.
|
|
|
Ez da Joseba horregatik kexatzen den aurreneko aldia, baina ia bi hilabete dira uda hasi zela, bere festa, kon  tzertu, kalejira eta guzti, eta gaur arte ez da horrela gaizkitu. " Egia da, uda partean ez dago egunkaria irakurtzerik", pentsatu du," baina batzuetan albistea
|
dator
, inork espero ez duenean". Ikustekoak izango dira biharko egunkariak, biharko editorialak, batzuen eta besteen adierazpenak.
|
|
|
Joxek berehala ezagutu du bere anaia. Beste hiru lagunekin
|
dator
, denak, bera bezala, ile txima luzekoak. Lauak erretzen ari dira.
|
|
|
Udaberrian gaude, negar dagite txoriek eta malkoak dira arrainen begiak. Dena bat
|
dator
.
|
|
|
ez
|
dator
bat jendea:
|
|
|
Bekatu da, adibidez (sarritan
|
dator
aipatua sermoietan eta nahiko arrunta izango zen) aita auzitara eramatea maiorazko eta oinordetza kontuengatik; batez ere, apaizen bitartekaritzaz gatazka konpontzen saiatu ez badira lehenengo. Zenbait kasutan, ordea, ez da bakarrik zilegi, baizik eta beharrezkoa ere bai norbere gurasoa salatzea:
|
|
|
Ez zaio" mayorazgo edo mayorazga" deitu behar ezta ere etxean geratuko denari, horrek zeharo harro  tzen baititu; era berean, ez dira hauek era berezian jantzi edo tratatu behar. J.A. Mogel ere bat
|
dator
honekin Peru Abarcan (1881: 100). Hori bai, nola ez, Umerezen arabera, maioraz  koa nahiz beste seme alabak baserri giroan atxiki behar dira beti, kalean dauden arrisku beldurgarrietatik urrun:
|
|
|
Ez dira, beraz, bekaturako aukera hurbila (horretarako beti edo ia beti eman lukete bekaturako bide zuzena), urruna baizik. Dena den, bera ere bat
|
dator
lehen aipatu ditugun badaezpadako neurriekin: hau da, eta funtsean, eskuzapien erabilera eskuak elkarri ez oratzeko, eta, era garbi eta itxurazkoan dantza dadin zaintzeko, beti ere alkatea edo bere ordezko bat jagole izatea.
|
|
|
Baina baldintza horiek betez gero, Larramendiren ustez, jardun egokia da dantza herriak behar duen dibertsio eta astialdirako. Zer esanik ez, Sebastian Mendiburu, Larramendiren ordenakidea, ez
|
dator
bat oniritzi horrekin.
|
|
|
Zarauzko gainerako misiolarien jarrera Palaciosekin bat
|
dator
oro har. Añibarrok, adibidez, hainbat sermoitan tratatzen du gai hau (in J. Bidador, 1993).
|
|
|
Frai Bartolome bat
|
dator
ikusi berri ditugun misiolariekin: dantza ez da berez, per se, bekatu, baina bai, bi sexuen arteko dantza nahasia denean, bekaturako aukera hurbil hurbila.
|
|
|
Berriz euscalerrietan eznaiz atrebitzen irtetera pesta egunean paseo bat ematen, cerren ecusi oi diran zatarqueria asco. Nondic
|
dator
–Gendea lasaitzen da danzaco soñu, algara, botaca, mocorca ta escu erabilliequin, ta guero eguin oi dira lotsagabe escuca zatarrac (J.A.
|
|
|
Berak ere, Larramendik bezala, dantzak onetsi egiten ditu eta ez ditu, baldintza batzuk betez gero, bekatu bide ikusten. Predikari zorrotzekin bat
|
dator
saloi dantzak edo espazio itxietakoak gaitzesterakoan, baina, hori bai, arrazoi ezberdinengatik: Iztuetak dantza" euskaldunak" ez direlako txarresten ditu; euskaldunen ohitura plaza publikoan dan  tzatzea da, alkatearen zaindaritzapean.
|
|
|
(ibid.: 126). Bere osaba Juan Antonio Mogel ere bat
|
dator
kutsadura hori salatzerako orduan. Antzinako euskaldunak askoz ere umilago eta garbiago bizi zirela dio, eta oraingoak, berriz, harrokeria besterik ez dutela; kanpotik ikasia, nola ez:
|
|
|
Zer esanik ez: ohitura kristau zintzoen usteltzea euskararen usteltzearekin batera
|
dator
, Maisu Juan pertsonaia estereotipatuak hezur haragitzen duen bezalaxe. Peru Abarca liburu osoa baserritarren euskararen apologia da, beraiek  gordetzen baitute, beren bizitza isolatu eta ezjakinean, hiz  kuntza bere garbitasun eta santutasunean.
|
|
|
sexu tentaldi gehiago, eta baita lukurreria, harrokeria, alferkeria, eta abar lantzeko abagune gehiago ere. Hortik
|
dator
Berpizkundeko literaturaren ezaugarri den nekazari edo artzainen arteko amodioaren laudorioa. Zer esanik ez, nekazarien halako bizimodu idilikoa kantatu zutenak ez ziren laborariak izan (ez XVI. mendean, ez inoiz ere); gogoratu, bestela, harako frai Antonio de Guevara hura, Menosprecio de la corte y alabanza de la aldea (1539) tratatua idatzi zuena, apezpiku izatera iritsi eta jauregian bizi izan zena.
|
|
|
Bi gizonak bentan topo egin eta elkarrekin joaten dira ibilaldi didaktikoan Peruren etxeraino, aurrena burdindegitik igarorik, hurrena ehundegitik, gero aroztegitik, eta abar; aukera horietan guztietan baserritarrak lanbide horietako tresnak eta horien euskal izen zuzenak erakusten dizkio Maisu Juani, eta baita baserriko ohiturak eta jarduerak ere. Bukaeran, adiskideak diren bi elizgizonen arteko elkarrizketa
|
dator
: Mogel bera eta Añibarro dira.
|
|
|
Sermoitegian, dena den, J.J. Mogelen idealizazioa baino Lizartzako predikuaren tonua da nagusi: nekazaritza lanbiderik neketsuena da (nekazari hi  tza bera ere neketik
|
dator
); eta denbora gehien eskatzen duena, eta aisialdirako eta alferkeriarako aukera gutxien ematen duena denez gero, bekatutik urruntzeko ogibiderik aproposena da. Hala izanik, penagarria litzateke salbazio aukera hori gal  tzen uztea.
|
|
|
P Ondo dinozu; baña guri zor deusku mundu guztijak irautia ill baga. Gure nekiakaz
|
dator
garija, dator artua; datoz baba, irar, indirar, garagar, olo, ta jankai guztijak. Atxurrak dakaz maastijak ta oneen ardaua.
|
|
|
P Ondo dinozu; baña guri zor deusku mundu guztijak irautia ill baga. Gure nekiakaz dator garija,
|
dator
artua; datoz baba, irar, indirar, garagar, olo, ta jankai guztijak. Atxurrak dakaz maastijak ta oneen ardaua.
|
|
|
Hezur haragizko baserritarren gehiengoa gorriak ikusten ari den garaikoak, beraz. Kapitalismo komertziala indarrez
|
dator
, eta lurra, gero eta gehiago, saldu eta eros daitekeen merkantzia hutsa da, bere konnotazio tradizionalak galduta. Guztien mesedetan erabiltzen ziren lurrak, herri lurrak, pribatizatuz doaz XIX. mende osoan zehar.
|
|
|
Espainian nahiko gauza arrunta da" integrismo" terminoa, katolizismoari dagokionez, soilik 1888an karlismoaren eskuinaldetik sortu zen" alderdi politiko integrista" rekin erlazionatzea; hau da, bere burua definitzeko erabili zuen taldearentzat mugatzea hitza (hala
|
dator
hiztegi askotan). Frantzian, aldiz, askoz ere zentzu zabalagoa eman ohi zaio (R.
|
|
|
Garaudy, 1991: 13), eta Modernitatean katolizismoak izan duen jarrera nagusiari zabaldu eta" eboluzio orori uko egiten dion kontserbadurismo gogorra" gisa definitu izan da. Besteak beste, F. Velasco (1993) ere bat
|
dator
adiera zabal horrekin, eta aztertzen ari garen garaiko katolizismoan berak banan banan zehazten dituen integrismo erlijiosoaren ezaugarri guztiak betetzen direnez, nik ere termino horri iritzi diot egokien.
|
|
|
Horrela, integrismo katolikoa, lehenik eta behin Europako Modernitatearen balio eta praktiken kontrako erreakzioa da; funtsean orain arte Kontrailustrazioa deitu dugunarekin bat
|
dator
, integrismoaren adiera zabalagoa bada ere. Pentsamendu askatasuna, doktrina askatasuna, adierazpen askatasuna, mugimendu askatasuna... guztiak zeharo deitoragarritzat jotzen ditu, Egia Absolutuaren âhau da, fede katolikoarenâ aurka aritzeko amarru deabruzkoak besterik ez baitira.
|
|
|
Bizitza gizakiaren neurrikoa irudikatzen du, Jainkoaren neurrikoa dela aitortu gabe. Gainbehera ikaragarria
|
dator
Eliza katolikoarentzat eta oso jakitun da; dotrina gotorlekuak baino ez duela hondamenditik babestuko pentsatzen du, iragan denbora katoliko garbiak bere horretan gordetzeak. Jasango dituen eraso guztiek bere defentsa Gurutzada moduan agertzera eramango dute, eta lehen gizakiaren ikuspegi iluna, ezkorra, baldin bazuen, orain  are zorrotzagoa izango da gizakia errudun bihurtzeko bere joera.
|
|
|
Praktikan misiolariak bidaltzen dituena elizbarruti bakoitzeko gotzaina izan ohi da, askotan Errege Dekretuen aginduei jarraituta (ikusi dugun bezala). Beste askotan, ordea, herrietako apaiz eta erretoreengandik
|
dator
ekimena, beren prestakuntza makala zela eta, gotzainari idazten baitzioten misiolariak eskatuz beren artaldearen behar moral eta espiritualak asetzeko. Baina zer da misio bat?
|
|
|
heriotzarako prestaera, azken arnasa, arimaren judizioa, Azken Judizioa, betiko kondenazioa, infernua, zerua, eta abar. Gogoeta bakoitzaren ondoren" Frutua" deritzana
|
dator
, hau da," adimentuzco oraciñoa" egiten laguntzeko ariketa osagarriren bat. Hona ariketa horien adibide adierazgarri batzuk:
|
|
|
Garbitu, hemen ere, sufrituren sinonimotzat jotzen da, purgatorioan ere sua eta oinazeak baitira nagusi; dena den, infernukoak baino arin eta eramangarriagoak dira, amaiera dutelako batez ere. Zuri beltzezko sari edo zigorraren ordez, horrela, kontzeptu honek mailaketa konplexuagoa bideratzen du, eta primeran
|
dator
, gainera, bekatu arinen kontzeptu laguntzailearekin (izan ere, bekatu arinen ideia garbitokiarena baino pixka bat lehenago defini  tzen da, eta horri bidea egiten dio).
|
|
|
bizidunen otoitz, eskari eta ekintza onei esker, horiek berarentzat irabazten dituzten induljentziei esker, lasterrago irtengo baita zerurantz. Arimen alde egiten den kultu guztia, eta horien aldeko otoitz, meza eta eskarien antolakuntza guztia purgatorioko egonaldia horrela labur daitekeelako ideiatik
|
dator
, beraz. Zalantzarik gabe, oso ideia pedagogikoa da:
|
|
|
Ez da egileon bibliografia osoa ematen, gure gairako interesgarrien diren liburuena baizik. Beti jatorrizko argitalpen urtea
|
dator
lehenengo, eta beste edizio modernoagoa erabili baldin bada, ondoren zehazten da. Argitalpen berantiarra izan bazen, parentesi artean doa konposaketa urtea; asteriskoarekin gutxi gorabeherakoa baldin bada.
|
|
|
Baina Espainiako euskal probintzietan ez dago jansenismoaren figura aipagarririk, eta, esan bezala, fede bizia, barnerakoia, eta zorroztasun erlijiosoa ez ziren soilik jansenisten ezaugarri izan, garai hartako giro orokorraren ondorio baizik. L. Aspizu Larrañagak aztertu du (1987) jansenismoak Euskal Herrian izan zezakeen eragina, eta bat
|
dator
Tellechea IdÃgoras historialariak dioenarekin, garaiko jesuitak, frantziskotarrak eta abarrak ere zorroztasun moral handiaz jokatzen zutela gogoratzen duenean (1981: 119): " por el contrario parece claro que esas caracterÃsticas de nuestra religiosidad popular tachadas de jansenistas fueron, en gran parte, fruto de la actuación de los mà ¡ s declarados antagonistas del jansenismo, esto es, de los predicadores y los misioneros jesuitas, propagadores de la devoción antijansenista por excelencia, la del Sagrado Corazón de Jesús.
|
|
|
Azken hamarkadetako diglosia mediatikoaren aurkako konpromisoaren historia oso lerro gutxitan idatz daiteke. Euskal Herriko mundu informatiboan enpresa demokratikoak, aurrerakoiak eta garaikideak diglosiko jaio eta diglosiko bizi izan dira; ale batzuk diglosiko lurperatu dira, jada (euskal elebakar bati heriotza zigorra ezarri zioten gainera, baina errautsetatik gora
|
dator
kimu berria). Izugarria da, baina Euskal Herri berria eraikitzeko, diglosia behar omen du abertzaletasun ofizialak hedabideetan.
|
|
2005
|
|
|
Egunsentia. Lehen errainuen hatz muturrak piramideen erpinetan zauritzen dira, eta argizko odola ertzetan behera
|
dator
, urrezko esne elikagarri gisa irristatuz eta bizi gogo bihurtuz.
|
|
|
Neska gero eta hurbilago zetorren, eta, azkenean, gainera egiten zidan jauzi, baloia kentzeko. Halako batean, hor jaiki da Idoia jauzi batez, hor
|
dator
lasterka uretara, hor doa igeri neskarenganaino, eta hor bidali du bultzaka; gero, uretatik irten, eta buruz behera etzan da lehor
|
|
|
(zu zeu, adibidez) ez
|
dator
bat ezerekin,
|
|
|
Ingurumena Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsalean sartzeko gonbidapena egiten zuen, irismen unibertsaleko lanabes juridiko bat eskura izatearren hain justu ere. Proposamen boluntarista hau erabat
|
dator
Euskal Autonomia Erkidegoko lehendakari Juan Jose Ibarretxe jaunak 2001eko urtarrilean izenpetu zuen" Euskal Herriko Jasangarritasunerako Konpromisoa" 4 agiriaren ildotik. Dokumentu horrek euskal gobernuak iraunkortasunean oinarritutako garapen eredu berri baterantz aurrera egiteko duen konpromisoa erakusten du, eta geroago, atxikimendua lortzera begira, gizarte eragile guztiei helarazi zaizkien printzipio batzuez definitutako estrategia bat erabakitzen du.
|
|
|
Izan ere, normalean herrialde, lurralde eta hiriek bere azalera baino askoz produkzio eremu zabalagoa behar izaten dute egungo bizi mailei eusteko behar dituzten elikagaiak, erregaiak eta lehengaiak eskuratzeko. Giza asentamenduen kokapen ekologikoa ez
|
dator
bat kokapen geografikoarekin. Kalkulu prozedura batean, nazioarteko edo erregio arteko merkataritzaren eragina neurtzeko, herrialde baten benetako kontsumoa kalkulatzen da, horretarako produkzioari inportazioa gehituz eta esportazioa kenduz.
|
|
|
–Gizakiaren mendekotasun ekologikoa agerian uzten du. Inpaktu ekologikoa bat
|
dator
bizimodu batzuei eutsi ahal izateko kontsumitzen dugun natura kantitatearekin. Horren balioa egunean mantenduz, aukera ematen digu inpaktu ekologikoaren jarraipena egiteko.
|
|
2006
|
|
|
–Hitzaldi bat ematera
|
dator
soilik.
|
|
|
–Nondik
|
dator
Truckee ibaia?
|
|
|
–Autobusa berandu
|
dator
. Kaliope naiz," Kali" lagunentzat.
|
|
|
Tresna txiki bat erakutsi dit une horretan, tresna txiki eta puntadun bat, motibo geometrikoez hornitua; bolizko kaxa batetik atera du. " Asiria zaharretik
|
dator
, eta Baalen adoratzaileek erabili zuten. Ez dizut kontatuko zein izan den, mendeetan zehar, nigana ekarri duen bide makurra; bakarrik esango dizut ez dela askotan erabili, haren baitan gordetzen den magia boteretsuegia eta ilunegia delako".
|
|
|
Liburua atera eta bosgarren ipuina irakurtzen jarraitu dut. Haizea dabil orain, eta freskoa
|
dator
hiribide aldetik.
|
|
|
Ilunabarretan, faroa izango nuke lagun. Hor
|
dator
bere argi keinua. Bat.
|
|
|
Zazpi. Hemen
|
dator
berriro ere bere argi keinua. Zazpi segundotik behin.
|
|
|
Hor
|
dator
berriro ere bere argi keinua. Bat...
|
|
|
Gaur egun, berriz, bigarren mailako kontutzat jotzen dut halakoa; prezioak besterik ez zaizkit deigarri etxeei buruz hitz egiten entzuten dudanean jendea. Maileguarena
|
dator
orain; nagia dut kutxakoekin horretaz hitz egiten hasteko, gora eta behera horrekin bueltaka egunak emateko. Lortuko dugula nonbaitetik dirua diozu zuk, ene Kaioa.
|
|
|
Itsaso zabalean dago. Izaroren parean
|
dator
.
|