|
2007
|
|
|
Hala ere, Piarres La, tte gramatikari, etnografo edo, losofoaren emaitza bibliogra, koa aztertu beharrrean, lan intelektual horren parean bilakatutako beste intelektualekiko harremanak arakatu nahi izango genituzke, kultura mailakoak. Euskaltasunaren zein kulturgintzaren erakusgarri izango zen sare hartan Piarres La, tte kokatzearekin batera, ahaleginduko gara azaltzen noraino izan ziren garrantzitsuak La, ttek buruturiko ekintzak, zer nolako eragina izan zuten nabarmenduz, X X. mendeko kulturgintza
|
berri
baten sortzaileak zirenetz ikustearren.
|
|
|
Jau, retek, ezaguna baitzen bere errepublikazaletasunagatik (haren familia halakoa izanez8), Gobernuarekiko diziplinaz jokatzera bultzatu zituen apaizak. Hona hemen euskal apaizgaitegiaren pentsamolde liberalerantz irekitzearen adibide
|
berri
bat.
|
|
|
Proposogra, a lan honen bidez emaitza
|
berri
bat gehitu nahi izango litzaieke orain arteko ikerlariek buruturiko ikerkuntzei. Orain arte egin diren proposogra, a lanetan pertsonak edota taldeak aztertu dira, bakoitza besteengandik erlazionatu barik; ostera, gure lanak bereziki pertsonen eta taldeen arteko harremanak aztertu ditu.
|
|
|
Baina Eusko Ikaskuntza lehenago sortu zen, 1918an, Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako eta Nafarroako diputazioek Oñatin antolaturiko kongresu baten ondorioz. Eusko Ikaskuntza izan zen euskal kulturaren sorrera garrantzitsuenetarikoa, Joseba Agirreazkuenagak azaltzen duen bezala23, Oñatiko kongresu hartan gizarte
|
berri
baten beharrak islatu zirelako, hain zuzen ere, gizarte industrializatuan garatutako intelektualen beharrak. XX. mendeko lehenengo hamarkadetako jende idasi horrek jakintza eremu berrietan murgiltzea eskatzen zuen.
|
|
|
1918an Bizkaia, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako diputazioek, eta Baiona, Iruñe eta Gasteizko Apezpikuak deiturik, hau da, Eliz agintariak, Eusko Ikaskuntzaren biltzarra antolatu zuten Oñatin, euskal kultura langai harturik. Bilera hartan ateratako ondorioei iraunkortasuna eman nahian, erakunde
|
berri
bat sortzea erabaki zuten, hau da, Eusko Ikaskuntza. Julián Elorza elkarte berriaren lehendakari izendatu zuten, Julio Urkijo lehendakariorde eta Angel Apraiz Bartzelonako unibertsitateko katedraduna idazkari269.
|
|
|
Joseba Agirreazkuenagaren hitzetan270, Oñatiko kongresu horrek gizarte
|
berri
baten beharrak islatu zituen, hain zuzen ere, gizarte industrializatuan garatutako intelektualen beharrak. Jakitun horiek jende ikasia ziren eta jakintza eremu berrietan murgiltzea eskatzen zuten.
|
|
|
Ikusiko dugu aurrerago, hala ere, La, tteren jarraitzaile gazteek euskal abertzaletasunaren aldeko saiakera
|
berri
bat burutuko zutela, baina 1940 hamarkadako ekintzak dira horiek eta geroko utziko ditugu.
|
|
|
1943ko apirilaren 27an talde desberdinetako ordezkariak bildu ziren Ustaritzen elkarte
|
berri
bat sortzeko785 asmoz, Eugène Goyhenechek Jean Duboscqi proposaturik786 Berrehun bat gaztek entzun zituzten Jean Pierre Urricarriet, Léon Leon, Pierre Lartzabal eta Louis Dassancen hitzak eta ordezkaturiko talde kulturalen ekintzen berriak787.
|
|
|
Emile Larrerren ikuspuntutik: Momentuan aldaketa handia izan zen, zeren eta ordu hartan zen piska bat kontserbadoreak, eta La, ttek ekarri zuen giro
|
berri
bat, ekarri zuen orduko sozial aldetik eta politiko aldetik; sozial aldetik lankidetzarekin eta sindikalismoarekin konpontzen zen ongi La, tte, horiekin zabilan, eta gero politika aldetik ere berdin; orduan ziren lehenbiziko demokratak eta orduan Mouvement> Republicaine, MR P Mouvement> Republicain> Populaire, eta holakoak ziren eta gero haiekin, heiei loturik sortu ziren Eur... Bainan gero Eskual Herria barnean, horrek hemen, Iparraldeko Eskual Herrian, ez zuen horrek aldaketa izugarri bat ekartzen; hemen irakurle berririk gabe berdin segitu zuten aurrekoek, gehien gehienik; zenbait politizatuagoak ziren, zenbaitek nahi zuten berritze hori, baina beste asko....
|
|
|
Munduko Lehen Gerra amaitu berri zegoen eta gerran ibilitako lankideek hainbat pentsaerakin itzuli ziren Euskal Herrira (nabarmenki gerlari ohien pentsaeraz, hau da, gerran parte hartu izanaren urguiluaz). Gazteok Adéma Eskualdunaren zuzendariarengandik urruntzeko nahia agertu zuten, Eskualdunan idazteari uko eginez eta aldizkari
|
berri
bat sortzeko guraria erakutsiz. Jean Elissalde, Jean Etchepare eta Jean Saint Pierrek, gerraren berri Eskualdunara?
|
|
|
Gehienak, Pierre Duhour, Hiriart Urruty eta André Ospital izan ezik, intelektual trebatu baino trebatuagoak izan ziren aztertu ditugun 1920 eta 1930 hamarkadetan. Jakina, 1940 hamarkadan sorturiko Herrriak era hartako jakintsuak eskatzen zituen, beharrezkoa baitzen 1944ko Bigarren Mundu Gerraren amaierak ekarritako aro politiko berriari erantzun kultural
|
berri
bat ematea. Azpimarratzekoa da lagunkide heldu eta aritu horiek, hainbat ekintza burutu zutelarik 1920 eta 30 hamarkadetan, Herriaren sorreran baino ez zutela parte hartu, 1940 hamarkadan buruturiko gainerako ekintzak lankide gazteei utziz.
|
|
|
Ez denetz nardagarri?, 1935eko urria. Liburu
|
berri
bat, 1935eko urria.
|
|
|
Eskuarazko katichima, Lege
|
berri
baten ondorio, Eskuarazko erakaspena, Familien chokoa,.
|
|
2008
|
|
|
Bertan, delako laguntzaile mota bakoitzarekin aldi berean topa daitezkeen kasuak markatuko ditugu arestiko puntuetan adierazitako gida-lerroei jarraituz. Hala, aldi bereko konbinazio bakoitzeko fitxa
|
berri
bat irekiko dugu; bestela esanda,
|
|
|
Konbergentzia edo bateratze bertikal eta horizontalaren prozesua, hizkuntza komunitate nazionalaren perspektibatik ikusten denean, noiz edo noiz dialekto eta estandarraren arteko (eta batzuetan dialektoen arteko) aldaera
|
berri
batekin hasten da. Aldaera berri hauek izendatzeko, erregiolekto?
|
|
|
Dena den, zalantzarik gabe arlo honetan lan garrantzitsuenak egin zituena gure Mitxelena izan zen. Berak eskema
|
berri
batean artikulatu (moldatu) zuen euskal his toriari buruz jakin genuena (Lakarrak gaur esan duen bezala, baita Miren Azkaratek atzo goizean, eta hainbat eta hainbat), eta ordutik euskara eta erromantzeen artean izandako harremanak maila zientifiko teoriko egoki batean aurkitzen dira.
|
|
|
Uztarketa behar da. Informatikariek (edo web egileek) eta itzultzaileek (edo hizkuntzaren profesionalek) terreno
|
berri
batean egin behar dute lan, elkarren premien berri edukiz, eta horretara egokituz. Terreno berri horixe da lokalizazioarena eta hizkuntza ingeniaritzarena.
|
|
|
Mantendu, lotu eta berriztu daitezke indizeak: adibidez, ipuin konta saioan zehar pertsonaia bat izan daiteke mantentzen den elementua, aldakorrak izango diren beste indize batzuekin lotuz (denbora, leku aldaketak, eta abar); kontatutako azken istorioko elementu bateri indize
|
berri
bat gehitu dakioke eta (pertsonaia baten lanbide aldaketa, berbarako) eraldaketa horrek beste ipuin bateri bide eman. Adibide bat dakargu:
|
|
|
Abere ala jende, oro kotsa ditzazken gaitz galgarriari euskarazko izen baten emaitea nahi lukete zonbaitek. Hortarako, hitz
|
berri
baten moldatzera lagozke gogotik. Guri lan alfe rra litzaiguke, osoki alferra.
|
|
|
Esango nuke garai
|
berri
baten hasieran gaudela, eta hori adierazi nahi da hi tzal di honen izenburuan. Euskarazko terminologia lanari nolabaiteko babes ofiziala eman nahi diola adierazi dio UZEIri Jaurlaritzako Hizkuntza Politikak.
|
|
|
Aurten terminologia banku publikoa eratzeko bide
|
berri
bati ekin zaio. Eta banku publikoa eratzeko, EUSKALTERM bankutik abiatzea proposatu dio Jaurlari
|
|
|
Hemen ere, bide
|
berri
baten abioan gaude. Lehen aipatu ditudan batzordeak" suntsikorrak" ziren nolabait esateko, proiektuei lotuak ziren, eta proiektua amaitzean batzordea deseginda geratzen zen.
|
|
|
Eliza ere langile eskasiaren gaitz beraz joa baitugu, beha nola ari dituen sustatzen harek, ez aski bainan sustatzen halere, laikoak, animatzaileak orai erraiten den bezala, eta katexiztak eta diakreak eta beste sustatzaileak. Pilotak ere, halaber, ditu bere erakasleak, jadanik kausituak dituenen gainera, eta hori ere mende
|
berri
batek ekarriko.
|
|
|
Berhouet> eta> Housset en> kontra> Larzabalen> irabazi> ginuen> Ligako> finala> eta> ber> finala> galdu> Hazparnen, > Frantziako> finala, > ni> trixtea> izan> nintzan> eskutik> minez, > alta> arraro> gertatzen> zitzaitan, > beti> esku> azka > rrak> ukan> baititut, > beti> esku> huts> ari> nintzan> trapu> eta> loturarik> gabe.> Urte> hortan> diakre> nintzan> Hazparnen? > azkar, > osagarrian, > denbora> erdi, > bi> urte> hartan, > laborantxan> ari.> Camino> erretor> zen> Hazparnen.> Presentatu> ninduen> katiximako> haurrer> erranez>: >« Huna Tote? » Haur> batek> etxean> erran> zuen>« Badugu katixima egile
|
berri
bat, diakre da, pilotan ari da, Tote izena». Amak> erran> zion>: >« Tote ez da pollita?
|
|
|
Jean Haritschelhar euskaltzainburu ohiaren ohoretan aipatu delarik gutartean, esker onez eta adiskidetasunez, IKER saileko liburu
|
berri
baten argitaratzea, gogoratu zait berehala, II. mundu gerlaren ondotik, gazte denboran, merkatu egun batez, Hazparneko plazan, Xarlex Etchegaray deitu Zelaitar bertsolari gazte bati erosi nizkiola, berak onturik eta berak inprimarazirik, berak saltzen zituen zenbait bertso.
|
|
|
zatzen ari dela, baita testuaren esanahi edo semantika> berria ere, ez baitio berdin, esaterako, euskal lurraren sortzearen mitoaz jardutea, itobeharrean dagoen gizarte batean (horrelaxe Txakolinaren> Ospatzea n, 93 olerki zenbakietan) ala gizarte sortu
|
berri
baten atarian (horrelaxe Hiru> > bakarka> bertsioan): –ikus berpiztea egia dela?
|
|
|
atalen banaketa berriak ez duela zerikusi handirik Txakolinaren> Ospatzeakoarekin. Ba ote gaude, beraz, liburu
|
berri
baten aurrean. Baiezkoan nauzue.
|
|
|
Bitoriano Gandiaga ala Gandiagaz, Lasaz eta Zabaletaz osaturiko triunbiratua? Badakit galdera hori guztiz probokatzailea dena, baina ez arrazoirik gabekoa, zeren banaketa berriari atalen izenburu berriak jarraikitzen baitzaizkio eta horrek testuaren interpretazio
|
berri
batera garamatza, aldaketa lodiak direnak olerki testu batean.
|
|
|
Inausketa eta berrantolaketa berrioi esker sortzen ari den testuaren interpretazio berriari buruz aritu aurretik, Txakolinaren> ospatzeatik Hiru> gizon> bakarka> testura aldaketa edo gehiketa
|
berri
bat markatu behar dudala uste dut: hots, euskal herri kantuena.
|
|
|
Hala ere, Txakolinaren> ospatzean soilik lehendabiziko lau salmoak agertzen ziren. Salmoez atal
|
berri
bat sortu eta atal horri izenburu hori jartzeak B. Gandiagaren protagonismoa eskatzen du, derrigorrez, V. VI. eta VII. salmoak idazteko konpromisoa olerkariak berak hartu behar izan zuen, zeren bakarrik lehendabiziko lau salmoekin ez baitzuen antolatzaileak atal berririk sortuko. Beraz atal berri hori osatzeko eta atal horretarako lau olerki berriak idazteko eginbeharra B. Gandiagari dagokio.
|
|
|
testu mekanografiatutik inprentako testura izugarrizko aldaketak sartuak izan ziren. Hain sakonak ezen inprentako testua liburu
|
berri
bat dela esan baitaiteke, bai adierazlearen aldetik (olerki kopurua eta olerkien distribuzioa), bai adieraziaren aldetik ere (atalen izenburua). Aldaketa horietan, neurri ez txikian, Mikel Lasak eta Pello Zabaletak (azken honek soilik, omen, lehendabiziko bi edota hiru kapituluetan) izan zuten protagonismoa.
|
|
|
Batak, Barojak, gauzak zeuden moduan egotearekin nahikoa zuen; nazionalistentzat, berriz, euskara, proiektu nazionalaren muina? txerto
|
berri
baten beharrean aurkitzen zen.
|
|
|
Londresen pub bat ireki eta« familia»
|
berri
bat osatuz joango da Carlos, Marck mutil lagun« ofiziala» eta Ike amorantearen artean banatuko delarik aurrerantzean bere bizitza sentimentala. Marckek atzean utzitakoa eta egindako aukera existentziala asumitzen lagunduko dio Carlosi, besteak beste iraultza politikoa« beti arra» dela azalduz eta Carlosek onartuko du bera ere zentsuratzaile izan zela hainbat urtetan, ezinbestean:
|
|
|
Artetik errateko, pastoral antolatzaileek aldikal istorio
|
berri
bat nahi dute, baina horretan oker dabiltza nire gustuko, zeren batetik geroago eta nekezago gertatzen ari zaigu merezi lukeen heroi baten aurkitzea, bestetik iraganeko trajeria batzuk berriz gogotik ikusi eta entzun litzake publikoak, ene ustez. Horren lekuko da bereziki Etxahun koblakari, Pierre Bordazarre Etxahun Irurik idatzia:
|
|
|
Altunak kontzeptu honi eman zizkion konotazioekin ulerturik (non herri poeta, poeta ikasigabea, kopla landugabeak herritar xeheek egundainotik egin izan duten maneran egiten zituena baitzen), ez zait iruditzen molde horretan defini daitezkeen Echepareren koplak, gizon ikasi batek euskara letren mun duan ohorean jarri nahiz eta garai hartako tematikan osoki sartzen ziren gai batzuk erabiliz, 47 idatzi eta inprimarazi zituenak. Euskal neurtitzak plaza bete an beste hizkuntzetakoekin batean koplen dantzan sarraraziz, euskal autore gutik izan du geroztik euskaldunentzat letren munduan bide
|
berri
bat irekit zen ari zuelako halako kontzientziarik.48 Horregatik ere, mendearen lehen
|
|
|
Ikusten denez, ez zen erraza izango jeltzaleekin elkarlana lortzea. Giro horretan, 1913ko abenduaren 5ean, Euskal Akademia sortzeaz ziharduen artikulu
|
berri
bat azaldu zen La. Gaceta, del. Norte egunkarian:
|
|
|
«Todos los reunidos tienen su opinión ortográfica, pero unánimemente declararon hallarse dispuestos á aceptar la CH, la TS? ó la TX, ó un signo nuevo, si V V. llegan á cualquiera de estas soluciones.» Beraz, hiru horiek ez ezik, are zeinu
|
berri
bat ere onartuko zuketen. Eta ez EuskalEsnaleko kideak iritzi propiorik ez zutelako (zeren gutunean argi esaten denez
|
|
|
Laster zalantzak sortu ziren haien egiazkotasunaz, baina gizarte basati, noble, primitibo eta egiazkoekiko zaletasuna piztuta zegoen ordurako. Hola, gorteko kultura sofistikatuen aldean, herri kultura ezagutzeko
|
berri
bat piztu zen, aleman autore erromantikoek, bereziki Herder eta Grimm anaiek bultzatu zutena. Peter Burke historialariak dioen bezala:
|
|
|
Nabarmentzekoa da ordura arte soilik Ipar Euskal Herrian egiten ziren euskal festak, hots, Anton Abadiarenak, 1878tik aurrera Hegoaldean ere egiten hasi zirela. Lore joko horietan euskal poeta
|
berri
bat nabarmendu zen Felipe Arrese Beitia bizkaitarra, euskararen galerari eskainitako olerki sentimentalekin. Aipagarria da ere, zenbait kultur aldizkari, euskaro?
|
|
|
Baina jada ez ziren kultur arloan iniziatiba markatzen zutenak. Are aski aktibo segitzen zuen Campion moduko batek bere orientabidea aldatu egin zuen, literaturan adibidez, erromantizismo foruzaletik korronte berriagoetara igaroz246 Izan ere, Euskal Herriko lurralde dinamikoenean, Bizkaian eta bereziki Bilbo inguruan, belaunaldi
|
berri
bat azaldu zen, giro erromantiko foruzale horretan hazia, baina eredu berriak planteatzen zituena hainbat arlotan: Azkue, Unamuno, Arana Goiri, Julio Urkixo, Telesoforo Arantzadi...
|
|
|
Santa Teresaren idazkera goxoa ere, ahozko hizkeratik hurbilekoa eta diminutiboekin bigundua Azkueren formetara ondo egokitzen da (bilbotar apaizak ere diminutiboak erabiltzeko ohitura handia zuen). Pentsa daiteke Santa Teresak agintari karmeliten erresistentziari aurre eginez ordena erlijiosoa erreformatzeko eta komentu
|
berri
bat sortzeko egin zuen borroka ere Azkuerentzat eredugarria izan zitekeela, berak ere, hainbat gizarte oztoporen aurka sortu nahi izan zituen eta erakunde euskaltzaleak, baita Eliza barruan ere.
|
|
|
San Inazioren ereduak, hein batez Santa Teresa de Jesus-ena gogorarazten du: euskal santuak ere erakunde erlijiosoen eraberritzea gauzatu zuen, fedea bultzatzeko korporazio
|
berri
bat sortuz. Hortik ere Azkuerentzat eredugarri izan zitekeen.
|
|
|
Beraz haren eredura egindako hiztegiek, jatorrizko obraren akats berberak errepikatzen zituzten. Horregatik, XIX. mende amaierarako nabaria zen hiztegi
|
berri
baten beharra, irizpide kritikoagoak erabiliz osatua. Egon bazeudan kalitatezko zenbait lan, hala nola Duvoisin kapitainaren hiztegia, batez ere Lapurdi aldeko berbekin osatua.
|
|
|
Zentzu horretan, Azkueren belaunaldi berekoak ziren Unamuno eta Arana Goiri aipa daitezke. Lehenak 1880ko hamarkadan pentsatu zuen euskara gaztelania hiztegi
|
berri
bat osatzea, iturri zuzenetara joaz. Antza hasi ere egin zuen bilketa lana eta gaia osoki agortzeko asmoz atal etimologikoa ere eman nahi izan zion hiztegiari («aún guardo la enorme suma de materiales recogidos en bastantes años, a partir del último de mi bachillerato» idatziko zuen) 29 Sabino Aranak ere, ildo beretik, euskara gaztelania hiztegi bat osatzeko plan teoriko bat idatzi zuen 1886 urtean, hiztegi hori osatzeko irizpideak eta baldintzak zehaztuz30 Edozein kasutan ez ziren izango ez Unamuno ez Arana Goiri asmo horiek gauzatu zituztenak, baizik Azkue.
|
|
|
Urruzunok, Felipe Arrese Beitiak, Emeterio Arresek, Azkunagak, Iñarrak, Maguregik, Unamuntzagak, Txomin Agirrek, Zamarripak, Baleriano Mokoroak, Karmelo eta Bonifazio Etxegaraik... gehienek poesia landuz baina hitz laua ere batzuk. Kolaboratzaile hauetako gehienak lehenago Donostiako EuskalErria aldizkarian arituak ziren, baina Euskalzalek plataforma
|
berri
bat eskaini zien, nagusiki prosan idazteko aukera emanez. Aipagarria da Txomin Agirreren kasua.
|
|
|
Hola bada, Azkuek Bilbon argitaraturiko Euskalzalerekin, Hego Euskal Herrian, euskarazko hedabideek aldi
|
berri
bat hasi zuten: hizkuntza hau ez zen erabiltzen euskaldun apalei informazioa jakinarazteko «beste erremediorik ez zegoelako»; Halaber euskarazko hedabide populisten formatua (bertso-paperak) gainditzen zen, edozein hizkuntza normalizatutan ohikoak ziren erako aldizkari bat eskaintzeko, ez agian goren goren mailakoa baina bai irakurleei gutxieneko ikasketa batzuk izatea eskatzen ziena; Eta azkenik, Euskalzale irakurleen euskaltzaletasun militanteaz baliatzen bazen ere bere produktua zabaltzeko (erosleek ez baitzuten informazioa jasotzeko aldizkari horren «beharra» baizik «gogoa» edo «zaletasuna»), hala ere ez zen produktu «baskofilo» soila, dela zentzu estetikoan (Donostiako EuskalErria sarritan ohi zen bezala:
|
|
|
Azkueren kazetaritza arloko asmoak ideia soil edo hori baino gutxiago ziren bitartean, euskalgintza arloko sektore
|
berri
bat garatuz eta indartuz joan zen Bilbon: euskaltzale sabindarrak, laster Euzkeltzale Bazkuna elkartean antolatu zirenak.
|
|
|
Izan ere, Primo de Riveraren diktaduraren amaieran, Euzkeltzale Bazkunakoek beren behinolako EuzkoDeya haren tokian aldizkari
|
berri
bat sortu zuten, Euzkerea hilabetekaria(), hau ere osotara sabindarra, baina jada ez euskara hutsez, baizik gaztelaniarekin batera erdibana. Izenak, jakina, Euskaltzaindiaren buletinari, Euskera ri, ematen zion erantzuna, edukian ere Euzkereak sarritan ekiten zuelarik Akademiaren aurka eta Sabino Aranaren autoritate osoaren alde511 (Bidenabar Euskera ere Bilbon argitaratzen zela aipatu behar da, Akademiaren aktak euskaraz, eta txostenak eta gisakoak euskaraz zein gaztelaniaz argitaratuz).
|
|
|
Arana zen eufonia legeez kezkatzen zen euskalaria, baina ez Azkue, beti morfologia eta joskera arazoetan aritu bai zen bereziki. dugu Katedrako irakasle izan zen garaietan argitaratu zituen testuliburuei gainbegirada bat botatzea konturatzeko Arana zerrenda honetan ez zela biltzen ari egiazko Katedrako programa, baizik berak eskeintzen zuen aukera
|
berri
bat. Ez dakigu proposamen honek aurrera egin zuen ala ez, eta zein neurritan, ez bait da aztertu dokumentuetan honi buruzkorik.
|
|
|
1896 urtean, Azkueren boteregune bakarra euskara katedra zenean, bilbotar irakasleak plataforma
|
berri
bat eraiki zuen: Euskaldun Biltokia.
|
|
|
Euskaldun Biltokiaz gain Azkuek katedran zuen eraginari lehia egiteko Arana Goiri, bere zentro
|
berri
batean euskara eskolak ematen saiatu zen. Baita aurrerago antzezlanak idazten ere.
|
|
|
Zehatzago esateko, errua sabindar intrantsigenteena izango zen lehen lekuan, eta ondoren Ademarena ez zuelako krisia behar bezala kudeatzen jakin. Hori izan da esplikazio «ofiziala» harik eta 2003 urtean Mikel Zalbidek interpretazio
|
berri
bat eskaini duen arte80.
|
|
|
Gaiaren ikerketa exhaustiboa eginez, eta Villasantek eskura izan gabeko iturri ugari kontsultatuz Zalbidek ondorio guztiz desberdinak atera ditu. ...tu berri aztertu baitzituen82 Edozein kasutan Zuazoren lanean zehaztasun osagarriak aurkezten baziren ere (Arana Goiriri ordura arte egotzitako erru osoa matizatu zezaketenak, eta Hondarribiko azken arazoa 320 sabindarren aferatik bereizten zutenak), Zuazok ez zuen esplizituki kuestionatu Villasanteren azalpena, bere ekarpena datu berriak objektiboki azaltzea izanik83 Beraz Zalbide izan da azalpen
|
berri
bat argiro proposatu duena. Zalbidek luze eta sakon azaldu ditu kongresuaren testuingurua, parte hartzaileen ezaugarriak, bilkura desberdinetako gertaerak, etab. Lan aparta benetan, euskalgintzaren historian auzi gutxi baitago horren xeheki ikerturik.
|
|
|
Eta Azkuek berak zenbait «irakurgai» idatzi zituen. Nobela
|
berri
bat ere azaldu zen Euskalzaleren orrietan: 1899an, Felipe Zugatzaga bizkaitar jesuitak,. J.
|
|
|
Beraz Azkueren asmoa euskal ikastetxe
|
berri
bat sortzea zen. Probisionalki (lau sei urtez), Zurtzaingoa antolatu bitartean, Plöermel anaiekin egin nahi zuen akordioa haiek har zezaten ikastetxearen ardura.
|
|
|
Gizonak: legealdi
|
berri
baten ortzondoan edo egunsentian bizi gera. Madriden dugun Lege etxe eder andi ark datorren urtean lege larri berriai zabalduko dizkite bere ateak.
|
|
|
Bere esperantza eskola ofizialetan ere euskara laster ikustea zen. Horren adierazgarri, Euskaltzaindian burutzen ari zen hiztegigintza lanari, jada aipatu denez, orientazio
|
berri
bat eman nahi izan zion eskoletan euskara sartzeko aukera kontuan hartuz:
|
|
|
Hala ere euskara tekniko ikasgai bat ematera iritsi ziren394 Frankismoaren garaipenarekin euskal unibertsitate hura itxi eta euskal goi ikasketak sortzeko asmoak oro zapuztuta geratzen ziren. Etapa guztiz
|
berri
bat hasi zen. Aurrerantzean, asko jota, euskara unibertsitate mailan ikergai gisa (erdaraz) lantzeko itxaropenak egon zitezkeen.
|
|
|
Julio Urkixo 1950ean hil zelarik, jada ez zen geratzen euskaltzain bat ere euskaraz mintzatzeko gai ez zenik; eta hola, Krutwigen ekimenez, eta Azkueren babespean, Akademiak arau bat onartu zuen aurrerantzean batzarrak euskaraz egiteko. Ez kasualitatez, garai berber hartan Krutwigek Bilboko Nuevo Ateneo elkartean euskara hutsezko jakintza sail bat sortu nahi izan zuen403 Euskara mundu unibertsitarioarekin uztartu nahiko zuen sentiberatasun
|
berri
bat hasten ari zen. Eta Euskaltzaindia, Azkue hil aurretxoan eta bere aldekotasunarekin, euskaraz funtzionatzen zuen goi mailako lehen erakundea bihurtu zen.
|
|
|
Ez da hau Azkueri buruz idatzi den lehen liburua. Bera hil eta hurrengo urtean, 1952an, lehen omenaldi liburutxo bat argitaratu zen1 1957an, Akademiaren Euskera buletinean, Azkueri buruzko artikulu sorta
|
berri
bat plazaratu zen, baita bere gutuneria ugaritik testu hautatu mordoxka ere2 Urte batzuk geroago, Antonio Tovar-ek, Koldo Mitxelenak eta Julio Caro Barojak Azkueren jaiotzaren mendeurrena ospatzeko ekitaldi berri batean parte hartu eta argitalpen bat plazaratu zuten. Bertan, ondoz ondotik, Azkue gramatikaria, Azkue lexikografoa eta Azkue folklorista aztertu zituzten3.
|
|
|
Ez da hau Azkueri buruz idatzi den lehen liburua. Bera hil eta hurrengo urtean, 1952an, lehen omenaldi liburutxo bat argitaratu zen1 1957an, Akademiaren Euskera buletinean, Azkueri buruzko artikulu sorta berri bat plazaratu zen, baita bere gutuneria ugaritik testu hautatu mordoxka ere2 Urte batzuk geroago, Antonio Tovar-ek, Koldo Mitxelenak eta Julio Caro Barojak Azkueren jaiotzaren mendeurrena ospatzeko ekitaldi
|
berri
batean parte hartu eta argitalpen bat plazaratu zuten. Bertan, ondoz ondotik, Azkue gramatikaria, Azkue lexikografoa eta Azkue folklorista aztertu zituzten3.
|
|
|
Orduz geroztik lehen euskaltzainburuaren bizitzari buruzko liburu gehiago idatzi dira. Hola, Jose Antonio Arana Martijak 1983an argitaraturiko biografia labur baina zehatza azpimarra daiteke4 Oraintsuago, Azkueren heriotzaren 50 urteurrenaren haritik, liburu
|
berri
bat azaldu da. Azken hau ez da biografia bat izan, egile desberdinek euskaltzainburuaren arlo ugariei buruz idatzitako ikerketa bilduma baizik5 Zentzu berean, asko izan dira zuzenean edo zeharka Azkueren aspektu jakin bat edo beste aipatu, deskribatu edo aztertu dutenak.
|
|
|
Euskal liberalek foruak mantendu nahi zituzten, baina Espainiako liberalek, Cánovas del Castillo-k gidatuta, abolizioa ezarri zuten, euskal lege zaharrak suntsituz. Alta, Cánovas del Castillo-k, kontzesio gisa, autonomia fiskal
|
berri
bat aitortu zien euskal probintziei, Kontzertu Ekonomiko izenekoa (1878tik). Euskal liberalen sektore nagusiak onartu egin zuen egoera berria.
|
|
|
Akaso Bilbo moduko hiri handi batean Azkuek lasai ager zezakeen bere mezua; baina, aldiz, Lekeition, bertako herritarrekin eta senideekin zituen konpromisoak tarteko, formak gorde beharra senti zezakeen, eta azkenean ez zen ausartu obra polemiko hura antzestera, are gutxiago independentista deklaratzen zen talde sortu
|
berri
bateko kide erradikalen arrimuan. Izatez 1895 urte hasieran, Azkue jeltzaleengana gerturatu zen unean bertan azaleratu zen politika ulertzeko moduaren inguruko beren aldea:
|
|
|
Iparraldetik zetorren zazpi probintzien lurraldetasun diskurtso bateratuak Larramendi eta Hegoaldeko beste euskal idazle batzuen artean eraginen bat izan bazuen ere, ez dirudi Hego Euskal Herriko elite politikoen artean oihartzun handirik izan zuenik, XIX. mendera arte bederen. Aitzitik euskal herrialde desberdinak biltzen zituen lurraldetasun ideia
|
berri
bat azaldu zen, batez ere Araba, Bizkaia eta Gipuzkoara mugatua. Hola, XVIII. mendean Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak Irurac bat formula sortu zuen.
|
|
|
Arrese Beitia baino zehatzago ibili zen urte berean sortutako Donostiako Euskal Erria aldizkari euskaltzalea (Iruñeko Revista Euskararen ildo berekoa), bertan zazpi probintzien izenak banan aipatzen baitziren88 Hala ere, elkar ezagutzak erabatekoa izan gabe segitzen zuen. Adibidez, 1885eko Aizkibelen hiztegian, zazpi probintziei erreferentziak egin arren, liburuak apaingarri gisa zekarren ilustrazioan, Arabako, Bizkaiko, Gizpuzkoako eta Nafarroako armarriak aurki bazitezkeen ere, irudigileak ez zuen Iparraldeko herrialdeen armarria marrazten jakin; eta Lapurdik eta Zuberoak armarririk ez zeukatela esplizituki adierazi ondoren haientzat armarri
|
berri
bat asmatzen zen. Iparraldeko askori Hegoaldearekiko antzera gertatzen zitzaien.
|
|
|
295. Ojarbideren? artikulu
|
berri
bat, gaztelaniaz, Euzkadi 1919.11.23an.
|
|
|
ixendegija edo JEL leloa ziren bezala. Euzkeltzale Bazkunakoen jarrera hau argi islatu zen 1919ko abenduko EuzkoDeyan, Sabino Aranaren heriotz urteurrenaren kariaz azala eta lehen artikuluak eskaini zizkiotelarik, tartean testu
|
berri
bat idatziz Akademiari buruz:
|
|
|
Azkenean sektore independentista EJBtik egotzi zuten. Kanporatuek alderdi
|
berri
bat sortu zuten berehala (EAJAberri), osoki sabindarra. Bertan bildu ziren, jakina, hizkuntza arloan ere sabindar eskolaren jarraitzaile gehienak(. Kirikiñoren?
|
|
|
Azkuek, bada, zubi lana egin zuen, tokian tokiko herri kultura pertsona letratuen eskura jarriz. Izatez ahozko tradizio zenari eremu
|
berri
bat ireki zion, idatzizko formara eraman eta prestigiatuz.
|
|
|
Lortu ez zuten guztiz egin, aipatu muga territorialengatik eta negozio gisa gaizki joan zirelako. Baina euskaran oinarrituriko kultura nazional
|
berri
bat, ez trantsiziozkoa baizik iraunkorra, sortzeko asmoa ageri zuten.
|
|
|
Azkueren kasua testuinguru horretan kokatzen zen: lanbide liberalekoa (irakaslea lehenik, euskaltzainburua gero), intelektual tipiko gisa desinteresatuki aritu zen, herri kulturan eta bereziki hizkuntzan oinarrituriko gizarte eredu
|
berri
bat bultzatzen, baina ez ezarritako nazioestatuei zegokiona, baizik alternatiboa. Bere guraria, modernitate saihestezinaren baitan euskaldunek eta beren kulturak segida izatea zen, haustura larririk gabe, oroz gain hizkuntza mantenduz.
|
|
|
Azkueren ikuspegian hobe zen oraingoz, tx/ t, s polemika bertan behera uztea. Gaia aurrerago eta plataforma
|
berri
batean aztertzea zen onena: Akademian.
|
|
|
Horraino esan liteke Eleizalde eta Azkue parez pare ari zirela jokatzen, bakoitza bere ikuspegiaren alde. Baina Eleizaldek, Broussaini idatziriko gutunean ikus daitekeenez, elementu
|
berri
bat sartzen zuen botere lehia horretan, xantaia kutsukoa: Akademiak jeltzaleen ildo nagusiak onartu ezean (hala nola x eta tx grafia), ez zioketen autoritaterik aitortuko erakunde berriari.
|
|
2009
|
|
|
Modernitatearen arrazoimen instrumentalari aurreegiteko, bihotzaren arrazoien aldeko hautua egin zuen erromantizismoak (maitasuna, sentimendua, afektua). Lehenerromantiko haientzat, geroagosurrealisten kasuan bezala, erlijio
|
berri
baten itxaropen ziren balio horiek (maitasuna, erlijioetaa poesimailaa bereadaude) n.Horihorrelagertatuzen erromantikoentzatetabaitaGérard deNerval entzatere, sinbolistaaurreratu etsurrealistean aitzindariarentzat (E.. 57) Balihorieokitxurarik gabe degradatu dira ziutate burges bihotzgabeetan.4 Arrazoimenaren logika
|
|
|
16 HorrekezduesannahiAitzpeaAizkorbebeitiak(. HamaikahitzBernardoAtxagaren unibertsometaforikoaz??, Atxaga Baionan) zentzu handiz esandakoak ezdirenik egia: ...urala desolagarria daerabat, sasoi latza da, are gehiago euskal kultura eta literatura moderno bat bultzatu nahi dutenentzat (Pott Bandaren proiekturahemen kokatzenda). Gainera, egoera asfixiagarri honisoldaduskarenesperientziatikigaroberriadenidazlegaztearenegoerabitallatzagehitu genioke.? (AtxagaBaionan, 125.or.) Guztiakdaudeondoesanak.Ziutateaz (1976) liburukoBorrero Nagusiarenaurka eta ziutate
|
berri
baten alde zeuden ikariarrak bizi bizirik daude EtiopiaEtiopiahonetan: –eguzkirakoizanbeharzuenbidaiazubinekatuen azpitan amaitudelako.? (E.73) Ziutateberribatenaldedaudehonetan zirkuluzzirkulu konjuratudiren figuraalternatibo guztiak.
|
|
|
Bestalde, baserritartasunazedoeuskalduntasunazsoilikidazteakfrustra ziohandiasortzen duAtxaga ren baitan, erdigunearen periferiabatizatera kondenatzenbaitubetiko.Horren ondorioz, egileak iahamarurtekonortasun krisialdi larria zeharkatzendu, Bernardo Atxagaizateari utzi etaizenberri baten pean idazle karrera
|
berri
bati ekinen diola abisatuz. Bereustez, izen berrietagarbihorrekbestemanerabatez idazteko eta«BernardoAtxaga eus kalidazlea»etiketaksuposatzenduenguziabertanbeherauztekoaukeraema nenlioke.Krisialdihorren kariere, euskaraaldebaterauzteaaipatzendu.
|
|
|
Aro
|
berri
batean sartzen daOihenartekineuskalolerkaritza.Harentzat errimakluzeaizanbehardu, bisilabahartzen dituelaedo, dengutieniksilaba batetaerdi.Adibidez:
|
|
|
Behaztopa hori gainditzeko figura
|
berri
bat proposatzen du: ordezkotza.
|
|
|
Gerratik hogei urtera belaunaldi
|
berri
bat ere hazi da, gerra ezagutu ez duena, pentsaeraz irekiagoa, euskalgintzan molde berriak entseatzen ari dena, bide propioak landu nahi dituena. Jakin aldizkaria izan daiteke belaunaldi berri horren ikurra.
|
|
|
Elkarrekin egotea baino, elkar ezagutzea, komunikazioa, baloratzen ditu Villasantek. Arantzazuko Biltzar horrek bide
|
berri
bati hasiera eman zion, 1958an Bilbon egin zenak segida (hor egosten da euskal hitzen adierazpena), eta zirkulua biribilduz amaitzen da atzera Arantzazun batasunarekin.
|
|
|
Garaiko bitxikeria gisa aipa daiteke ekitaldiaren bukaeran Gernikako Arbola agertzen zela programan, baina egitarau
|
berri
bat inprimatu behar izan zela korrika azken orduan. Himno nacional, delakoa jartzeko Gernikako Arbola ren ondoren.
|
|
|
Hizkuntzari lotuta bide
|
berri
bat ireki zuen Euskaltzaindiak, Siadeco eta Jakinen elkarlanarekin:
|
|
|
Eta bestea: akademia
|
berri
bat sortzea.
|
|
|
Oraingoz aldaketak euskaltzain osoen artekoak dira. Kategoria
|
berri
bat sortu da, emerituena, 75 urtetik gorakoentzat, kide osoen eskubiderik galdu gabe. Kide berriak hartu ahal izatea ekarri du horrek, euskaltzaingoa berritzeko.
|
|
|
Behar beharrezkoa zen jende berria sartzeko formula bat asmatzea, eta emerituen bitartez lortu genuen: 75 urte betetzen dituen euskaltzaina emeritu bihurtzen da eta, emerituak Euskaltzaindian euskaltzain oso jarraitzen badu ere, euskaltzain oso
|
berri
bat izendatzeko hutsartea aldarrikatzen da. Horrek egundoko iraultza ekarri dio Euskaltzaindiari.
|
|
|
idazle, kazetari, irakasle, itzultzaile, teknikari, kultur eragile... Akademiak horretan segitzen du, baina azkenaldi honetan, bere barne estruktura berregituratzearekin batera, bulkada eta abiadura
|
berri
bat hartu du (euskaltzainburuaren gidaritzapean), jabeturik egungo beharrei erantzun egokia emateko bide berriak jorratuz joan behar dela, lan prozeduraren abiada azkartuz.
|
|
|
Aro
|
berri
baten hasiera izan zen Villasanteren hautatzea. Batetik, Arantzazun onartutako irizpideak oinarri hartuta, euskara batua finkatze bidean egin beharreko lanak eta urratsak egiteari ekin zion Euskaltzaindiak.
|
|
|
Hasierako arautegietan ez dagoen figura
|
berri
bat sartu da indarrean a
|
|
|
Zirkuluak azal bat gehiago izan zuen 1980ko hamarkadaren hasieran. 1981ean onarturiko Barne Erregeletan figura
|
berri
bat agertzen da, hots,. Euskaltzaindiaren lagun?. Honela zehazten da:
|
|
|
Villasante euskaltzainburuak 1979ko abenduan, Arrasateko bileran, jendaurrean agindu zuen figura
|
berri
baten sortzea, jende gaztea lanean hartzeko. Antza denez, Foruko Barne Jardunaldietan hitz egina izan zen, baina erabaki, Loiolan erabaki zen
|
|
2010
|
|
|
Aldaketa kontestuala: errealitate erlijioso
|
berri
baten sorkuntza, horra.
|
|
|
Bibliografia ugaria eta zabala dago gai honi buruz, eta ildo eta perspektiba desberdinetatik aztertu izan da orain arte eginiko lanetan (ikus Rosier 1999). Halaz ere, orainago, berbaldi ekarriak marko teoriko
|
berri
batean aurkitu du harrobia: perspektiba mediologikoan, hau da, ahots eta diskurtso desberdinen zirkulazioaren esparruan.
|
|
|
42 Benito Lertxundik kantuz esango zuenez: , bizi
|
berri
bat eman, nahi zitzaion, mendian, lahar artean, ezin bizirik?
|
|
|
Aldizkako prentsa eta, bereziki, euskal eskola (bir) sortzen, zabaltzen eta garatzen saiatu zen. Euskarazko gizarte urbano
|
berri
bati ateak zabaldu nahi izan zizkion ekimen horrek guztiak, sinbologiaz eta egitez. Ez zen batere lan erraza, eskuartean zuena.
|
|
|
Gizartean oro har, eta protoelite jakinetan berariaz: idazleak, artistak, intelektualak eta profesio liberaletako buru langileak, kultura eragileak eta iritzi sortzaileak modus vivendi
|
berri
bat diseinatzearen alde agertu ziren, era batera edo bestera. Aginte molde zahar joanaren ordez sortzekoa zen gizarte moldaera berrian euskarari, bere lekua?
|
|
|
M. Azkueren garai bateko ametsa neurri zabalean bete da: badugu belaunaldi
|
berri
bat, etxeko edo eskualdeko hizkera moldeaz gainera orotariko eta orotarako aldaera jaso neutroa ikasi duena eta, hainbatean, erabiltzen dakiena. Ez dira ikasle guztiak (ez eta hurrik eman ere, gorago esan dugunez) egoera horretan daudenak.
|
|
|
Adibideak bilatzea ez da hain zaila. Euskal egunkari aldizkariek eta irrati telebistek, hedadura zabalekoek eta lekuan lekukoek, leiho
|
berri
bat zabaldu diote itxaropenari273 Leiho mugatua, halere, audientzia eta salmenta indizeak zuzen badabiltza. Betikora goaz:
|
|
|
Jende heldu batek hizkuntza
|
berri
bat ikasteko bi eredu nagusi baditu. Edo ikaskuntza akademikoa, eskolan edo autoikaskuntzaz, zuzeneko esperientziaren bidez, lanean, karrikan, eguneroko bizian.
|
|
|
Bigarren hizkuntzaren edo hizkuntza
|
berri
baten ikaskuntzan hainbat faktorek eragina dute: ikaslearen ezaugarri pertsonalak, motibazio maila, ikaslearen hizkuntza horri buruzko jarrera eta ezagutza?
|